________________ कथाबाह्य संदर्भ जीवनचरित्राच्या दृष्टीने आवश्यक आणि निशीथचूर्णी, हे खूपच महत्त्वपूर्ण मूलाधार गणले जातात. सहाव्या-सातव्या शतकापूर्वी उपलब्ध असलेले चाणक्यविषयक सर्व त्रोटक संदर्भ एकत्रित गुंफून आणि त्यांना कल्पनाशक्तीची थोडी जोड देऊन, या दोन्ही चूर्णीमध्ये मिळून चाणक्याचा जन्मापासून मृत्यूपर्यंतचा सर्व वृत्तांत येथे थोडा-थोडा विभागून दिला आहे. हेमचंद्राच्या संस्कृत चाणक्यचरित्राचाही हाच महत्त्वाचा मूलाधार आहे. आवश्यकचूर्णीतील महत्त्वाचे उल्लेख याप्रमाणे आहेत - (अ) आवश्यकचूर्णी (खंड 1) पृ.१५६ : कौटिल्यकृत अर्थशास्त्राचा संक्षिप्त उल्लेख. (ब) आवश्यकचूर्णी (खंड 2) पृ.२८१ : चाणक्याने केलेली परपाषंडांची प्रशंसा आणि त्याचे परिणाम. (क) आवश्यकचूर्णी (खंड 2) पृ.५६३-५६६ : चाणक्याच्या पारिणामिकी बुद्धीचे उदाहरण म्हणून, चाणक्याच्या जन्मापासून चंद्रगुप्ताचा राजकोष भरण्यापर्यंतचा विस्तृत वृत्तांत. (15-17) निशीथविशेषचूर्णी हा ग्रंथ समकालीन भारतीय संस्कृती समजावून घेण्यासाठी, महत्त्वपूर्ण असा जैन महाराष्ट्री प्राकृतात लिहिलेला ग्रंथ मानला जातो. तो आकाराने इतका प्रचंड आहे की एकूण चार भागात तो प्रकाशित केलेला आहे. जिनदासगणींनी आधी स्वत:च लिहिलेल्या आवश्यकचूर्णीत चाणक्याच्या चरित्रातील जो कथाभाग लिहिलेला आहे तो ध्यानात घेऊन निशीथचूर्णीत अत्यंत विचारपूर्वक, चाणक्याच्या आयुष्याचा उत्तरार्ध नोंदविला आहे. अर्थात् साधुआचारातील विशिष्ट नियमांसाठी दिलेली उदाहरणे म्हणूनच 148
