________________ कथाबाह्य संदर्भ दृष्टिवादाच्या अध्ययनास आरंभ केला. त्याआधी जैनधर्माची दीक्षाही ग्रहण केली. अर्थात् यामुळेच त्यांनी वेदवेदांगांचा आणि कौटिल्याच्या अर्थशास्त्राचा लौकिक विद्यांमध्ये समावेश केला असावा. अनुयोगद्वार व नंदीसूत्रात आलेल्या कोडिल्लय' या शब्दाचा अर्थ लावताना, भारतीय विद्येचे काही अभ्यासक त्या ग्रंथातील कुटिलता सिद्ध करण्यास सरसावलेले दिसतात. परंतु कौटिल्य ऊर्फ चाणक्याविषयीची जैनांची एकंदरीत आदरदृष्टी लक्षात घेता प्रस्तुत संदर्भ कुटिलता अधोरेखित करणारा नसून, कौटिलीय अर्थशास्त्र या राजनीतिविषयक शास्त्राचा आहे असे म्हणावेसे वाटते. द्वितीय भद्रबाहुकृत आवश्यकनियुक्ति हा ग्रंथ देखील ‘आर्ष प्राकृत' अथवा प्राचीन जैन महाराष्ट्रीत लिहिलेला असून, त्याचा काळ इसवी सनाचे तिसरेचौथे शतक मानला जातो. भद्रबाहु म्हणतात, खवगे अमच्चपुत्ते चाणक्के चेव थूलभद्दे अ / (2) -- - - - - - - - - ------------ पारिणामिअ - बुद्धीए एवमाई उदाहरणा / / नियुक्तिसंग्रह, गा.५१ (पृ.९३) प्रस्तुत नियुक्तीत क्षपक, अमात्यपुत्र, चाणक्य, स्थूलभद्र इत्यादी अनेक व्यक्तींची नावे पारिणामिकी बुद्धीच्या उदाहरणादाखल नोंदविली आहेत. पारिणामिकी बुद्धीचे आदर्श म्हणून भद्रबाहूंनी ही नावे नियुक्तीत संक्षिप्त स्वरूपात जतन करून ठेवली आहेत. जैन ज्ञानमीमांसेनुसार ‘चतुर्विध बुद्धि' या मतिज्ञानाचे आविष्कार असून त्या अनुक्रमे औत्पत्तिकी-वैनयिकी-कर्मजा-पारिणामिकी अशा आहेत. चाणक्य आणि त्याचे अर्थशास्त्र हा ग्रंथ भद्रबाहूंनी त्याच्या 134
