Page Text
________________
४६०
नन्दवित्र ___--------.........-~~~-. . .. .---- एवं द्वीन्द्रियादीनां वाच्यम् । तत् कथं जीवा असंज्ञिनः प्रोक्ताः ? इति चेत्।
उच्यते-अत्र सा दशविधा संज्ञा नाधिक्रियते । यतस्तत्र काचित् स्वल्पा भवति, यथा-ओघसंज्ञेति । तया संज्ञया संज्ञीति व्यपदेशो न युज्यते । नहि कार्षापणमात्रसद्भावे धनवानित्युच्यते लोके । आहार-भय-परिग्रह-मैथुनादिसंज्ञा अप्याश्रित्य संज्ञीति निर्देशः कतुमशक्यः, तासां मोहादिजन्यत्वेन सामान्यरूपत्वादशोभनत्याच्च । लोकेऽप्यविशिष्टेन रूपमात्रेण रूपवानिति न व्यवहियते । तस्मात् इस कथन में कोई भी जीव असंज्ञी नहीं सिद्ध होता है फिर "असंज्ञी जीव है" यह बात केवल असंबंद्ध ही मानी जानी चाहिये, क्यों कि इस तरह कोई भी असंज्ञी जीव नहीं होता है ? ।
उत्तर-कथन को नहीं समझने के कारण इस प्रकार की शंका उपस्थित की गई है । संज्ञी शब्द के अर्थ का जहां विचार किया गया है वहां इन दश प्रकार की संज्ञा का संबंध विवक्षित नहीं है, कारण कि कोई २ संज्ञाऍ वहां अल्प भी होती हैं, जैसे-ओघसंज्ञा। यदि इन संज्ञाओं को लेकर संज्ञी जीव माने जाते तो ओघ संज्ञा की अल्पता में संज्ञीपना वहां नहीं आ सकता। कोड़ी मात्र धन के होने पर कोई जीव संसार में धनी नहीं माना जाता है। आहार, भय, परिग्रह, मैथुन आदि संज्ञाओं के संबंध को लेकर भी जीव में "संज्ञी" इस प्रकार का निर्देश नहीं किया गया हैं, क्यों कि ये संज्ञाएँ मोहादिजन्य होने से सामान्यरूप हैं। तथा अशोभन हैं। जैसे-लोक में सामान्यरूप को लेकर कोई प्राणी रूपवान् नहीं कहा जाता है उसी प्रकार सामान्यरूप वाली-समानरूप આ કથનથી કેઈ પણ જીવ અસ ની સિદ્ધ થતું નથી તે “અસંશી જીવ છે? એ વાત કેવળ અસંબદ્ધ જ માનવી જોઈએ. કારણ કે આ રીતે કોઈ પણ અસંજ્ઞી જીવ હોતા નથી ?
ઉત્તર–કથનને નહીં સમજવાને કારણે આ પ્રકારની શંકા ઉઠાવવામાં આવી છે. સંસી શબ્દના અર્થને ત્યાં વિચાર કરાવે છે, ત્યાં આ દશ પ્રકારના સંજ્ઞાને સંબંધ વિવક્ષિત નથી. કારણ કે કઈ કઈ સંજ્ઞાઓ ત્યાં અ૫ પડ્યું હોય છે, જેમકે એઘ સંજ્ઞા. જે આ સંજ્ઞાઓને લીધે સંજ્ઞી જીવ માનવામાં આવે તે ઘસંજ્ઞાની અપતામાં ત્યાં સંજ્ઞીપણું આવી શકે નહીં. માત્ર એક કેડી ધન હોય તે એ કેઈ જીવ સંસારમાં ધનિક મનાય નહીં. આહાર ભય, પરિગ્રહ, મિથુન આદિ સંજ્ઞાઓના સંબંધને લીધે પણ જીવમાં "સ" એવા પ્રકારને નિર્દેશ કરી નથી, કારણ કે એ સંજ્ઞાઓ મહાદિજન્ય હેવાથી સામાન્યરૂપ છે, તથા અશોભન છે. જેમ લોકમાં સામાન્યરૂપને લીધે કેાઈ પ્રાણ
| SR No. | 009350 |
| Book Title | Nandisutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 940 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_nandisutra |
| File Size | 58 MB |