Page Text
________________
शानचन्द्रिकाटीका-श्रुतनिश्रितमति शानभेदाः।
३२१ - एतादृशं ज्ञानम् 'ईहा' इत्युच्यते, निश्चयाभिमुखत्वेन संशयादुत्तीर्णत्वात् , सर्वथा निश्चयेऽवायप्रसङ्गेन निश्चयादधोवर्तित्वाचेति संशयेहयोः प्रतिविशेषः ।
___ यथा वा-'अयं मनुष्यः' इत्यवगृहीते सति, तत्र सद्भूतविशेपार्थपर्यालोचनं भवति, यथा तत्र-'किमयं दाक्षिणात्यः? किं वाऽयमौदीच्यः?' इति संशयस्य निराकरणाथै भवति । अयं दाक्षिणात्यो भवितुमर्हति, तद्देशीयवेपादिसमन्वितत्वात् ,इति २। ___अर्थात्-यह निर्जन अरण्य है, सूर्य भी अस्त हो गया है, इसलिये इस समय यहां मनुष्य की संभावना नहीं है, अतः घोसले और लताओं से युक्त यह स्थाणु ही होना चाहिये ॥१॥
इस श्लोक में जो ‘स्मरारातिसमाननाम्ना' यह पद है, उसका अर्थ है-स्मराराति-महादेव के नाम सदृश नामवाला अर्थात् स्थाणु ।
इस प्रकार जो वस्तु के निर्णय करने की ओर झुकता हुआ ज्ञान है उसी का नाम ईहा है। संशय में और ईहा में इस तरह भेद हो जाता है-संशय में निर्णय की तरफ झुकाव नहीं है तब कि ईहा में है। ईहा में सर्वथा निश्चय नहीं है। ऐसा निश्चय तो अवायज्ञान में है, इसीलिये ईहा को अवायज्ञान से पहिले माना है। इसी तरह जब अवग्रहज्ञान का विषय 'यह मनुष्य है' ऐसा होता है तब वहां पर भी सद्भुत विशेष अर्थ की पर्यालोचना होती है जैसे यह मनुष्य दणिक्ष का है अथवा उत्तर का है। जब इस प्रकार का अवग्रह के पश्चात् संशयज्ञान होता है तब उसके निराकरण के लिये जो ऐसा ज्ञान होता है कि-'यह
એટલે કે–આ નિર્જન વન છે, સૂર્ય પણ અસ્ત પામ્યો છે, તેથી આ સમયે અહીં મનુષ્યની સંભાવના નથી, તેથી માળાઓ અને લતાઓથી યુક્ત સ્થાણ જ हानिये म२ "स्मराराति समाननाम्ना" ये ५६ छे, तेन। म २ प्रभारी छे-स्मराराति-महाना नाम समान नामवाणु स्था(Y. मा शत वस्तुना નિર્ણય કરવાની તરફ ઢળતું જે જ્ઞાન છે તેનું નામ ફ્રહ છે. સંશયમાં અને ઈહામાં આ રીતે તફાવત પડે છે-સંશયમાં નિર્ણયની તરફ ઝુકવાપણું નથી ત્યારે ફ્રા માં છે. ઈહામાં તદ્દન નિશ્ચય નથી. એ નિશ્ચય તે વાચજ્ઞાન માં જ છે. તેથી ईहा ने अवायज्ञान नी मागण भान छे. मे रीत न्यारे सत्य जानना વિષય “ આ મનુષ્ય છે” એ હોય છે ત્યારે તેમાં પણ સભૂત વિશેષ અર્થની પર્યાલચના થાય છે, જેમકે “આ મનુષ્ય દક્ષિણને છે કે ઉત્તરને છે” ત્યારે આ પ્રકારના અવગ્રહ પછી સંશયજ્ઞાન થાય છે ત્યારે તેના નિવારણને માટે જે એવું જ્ઞાન થાય છે કે-“એ દક્ષિણ દેશને હું જોઈએ, કારણ કે દક્ષિણદેશમાં न० ४१
| SR No. | 009350 |
| Book Title | Nandisutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 940 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_nandisutra |
| File Size | 58 MB |