Page Text
________________
पानचन्द्रिकाटीका-शानभेदाः।
अतीर्थसिद्धाः तीर्थस्याभावोऽतीर्थ, तीर्थस्याभावश्च-अनुत्पत्तिरूपः, अपान्तराले व्यवच्छेदो वा, तस्मिन् ये सिद्धास्तेऽतीर्थसिद्धाः । तत्र मरुदेव्यादयोऽतीर्थसिद्धा उच्यन्ते, तदा तीर्थानुत्पत्तेः। तथा तीर्थस्य व्यवच्छेदश्चन्द्रप्रभस्वामि-सुविधिस्वाम्यपान्तराले, तत्र ये जातिस्मरणादिना मोक्षमार्ग पाप्य सिद्धास्तेतीर्थव्यवच्छेदसिद्धा अतीर्थसिद्धा उच्यन्ते २ । तीर्थकरसिद्धाः-तीर्थकरा एव ३ । अतीर्थकरसिद्धा अन्ये सामान्यकेवलिनः ४। स्वयंबुद्धसिद्धाः-ये स्वयम् आत्मनैव बुद्धास्तत्त्वं ज्ञातवन्तः । परोपदेशं विना सम्यग्वरवोधिप्राप्त्या मिथ्यात्वनिद्रापगमेन सम्यग्बोधं प्राप्तास्ते स्वयंबुद्धाः, तथाविधाः सन्तो ये सिद्धास्ते स्वयंवुद्धकर होते हैं । यह प्रवचनरूप तीर्थ निराधार नहीं होता है । इसके आधार-या तो गणधर होते हैं या चतुर्विध संघ होता है । इसतीर्थ के प्रवृत्त होने पर, अर्थात् तीर्थंकर के शासनकाल के चालू रहने पर जो सिद्ध होते हैं-निर्वाणपद पाते हैं-वे तीर्थसिद्ध हैं । जैसे वृषभसेन गणधर आदि १।
तीर्थ का अभाव-अनुत्पत्ति अथवा अन्तरालकाल में तीर्थ का व्यवच्छेद अतीर्थ है । इस अतीर्थ में जो सिद्ध हुए हैं वे अतीर्थसिद्ध हैं, जैसे मरुदेवी आदि । इनके समय तीर्थ की उत्पत्ति नहीं थी। तथा तीर्थ का व्यवच्छेद् चन्द्रप्रभस्वामी एवं सुविधि स्वामी के अन्तराल में हुआ था। ऐसे समय में जो जातिस्मरण आदि के द्वारा मोक्षमार्ग को प्राप्तकर सिद्ध हुए हैं वे तीर्थव्यवच्छेदसिद्ध अतीर्थसिद्ध कहे गये हैं २ । तीर्थकरसिद्ध तीर्थकर ही हैं३ । सामान्यकेवली अतीर्थंकरसिद्ध हैं ।। जो स्वयं ही तत्त्वों के ज्ञाता बने हैं, अर्थात् पर के उपदेश विना ही કરે હોય છે. આ પ્રવચનરૂપ તીર્થ નિરાધાર હેતું નથી. તેને આધાર કાંત ગણધરે હોય છે કે ચતુર્વિધ સંઘ હોય છે. આ તીર્થ પ્રવૃત્ત થતાં, એટલે કે તીર્થકરને શાસનકાળ ચાલુ રહેતાં જે સિદ્ધ થાય છે–નિર્વાણપદ પામે છે. તેઓ તીર્થસિદ્ધ છે–જેવાં કે વૃષભસેન ગણધર વગેરે (૨). તીર્થને અભાવ-અનત્પત્તિ અથવા વચગાળાના કાળમાં તીર્થને વ્યવ છેદ અતીર્થ છે. આ અતીથમાં જે સિદ્ધ થયા તેઓ અતીર્થસિદ્ધ છે, જેવાં કે મરૂદેવી વગેરે. તેમના સમયમાં તીર્થની ઉત્પત્તિ થઈ ન હતી. તથા તીર્થનો વ્યવચ્છેદ ચંદ્રપ્રભસ્વામી અને સુવિધિસ્વામીના વચગાળાના સમયમાં થયો હતો. એવા સમયમાં જેઓ જાતિસ્મરણ વગેરે દ્વારા મેક્ષમાને પ્રાપ્ત કરીને સિદ્ધ થયાં છે, તેમને તીર્થ વ્યવચ્છેદસિદ્ધ सतीश सिद्ध वाय छ (२). ताय ४२सिद्ध तीर्थ ४२ ४ छ (३). सामान्य पणा અતીર્થંકરસિદ્ધ છે (૪). જેઓ જાતે જ તના જાણકાર બન્યાં છે, એટલે કે
| SR No. | 009350 |
| Book Title | Nandisutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 940 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_nandisutra |
| File Size | 58 MB |