Page Text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १७ सू० १७ लेश्यायाः वर्णनिरूपणम् केशरः-कृष्णवकुल इति वा 'आगासथिग्गले इवा' आकाशथिग्गलम्-शरत्कालिकमेघान्तराळघाकाशखण्ड मिति वा तस्यापि अत्यन्त कालिम्न:-प्रसिद्धखात् 'किण्हासोएइ वा' कृष्णाशोक इति वा, 'कण्हकणवीरएइ वा' कृष्णकणवीरो वृक्षविशेष इति वा 'कण्हबंधुजीवएइ वा' कृष्णबन्धुजीव इति वा, एते त्रयः अशोककणवीरबन्धुजीयाः पुष्पवृक्षविशेषा बोध्या स्ते चाशोकादयो जातिभेदेन पञ्चवर्णा भवन्ति तत्र इतरवर्णनिरासार्थ कृष्णग्रहणं कृतमिति एतादृशी कृष्ण द्रव्यात्मिका लेश्या भवतीति भावः, भगवता एतावति प्रतिपादिते सति गौतमः पृच्छति'भवे एयारूवे' हे भदन्त ! किं भवेत् कृष्णलेश्या वर्णेन एतद्रूपा-जीमूतादिरूपा ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'णो इणढे समढे' नाय पर्थः समर्थः-युक्त्योपपन्नः, तत्र हेतुमाह'कण्हलेस्साणं इत्तो अणिट्टयरियाचेव' कृष्णलेश्या खलु इतः-जीमूतादितः जीमूताधपेक्षयेत्यर्थः कृष्णेन वर्णेन अनिष्टतरिका चैव-अतिशयेन अनिष्टा अनिष्टतरा सैव अनिष्टतरिका अनीप्सिततरा एव भवतीति भावः, अन किञ्चिदनिष्टस्यापि कस्तूरीकादिवस्तुनः स्वरूपेणआकाश खंड में विशेष कालिमा दृष्टिगोचर होती है) अथवा काले अशोक, काले कनेर, काले बन्धुजीवक के समान होती है। ये तीनों फलों वाले वृक्ष हैं। ये अशोक आदि जाति भेद से पांचों वर्गों के होते हैं, अतएव अन्य वर्णों का निषेध करने के लिए यहां कृष्ण शब्द का ग्रहण किया गया है। तात्पर्य यह है कृष्णलेश्या उल्लिखित वस्तुओं के समान कृष्ण वर्ण की होती है।
भगवान् के द्वारा इतना प्रतिपादन करने पर गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या कृष्णलेश्यामेघादि के समान होती है? तब भगवान उत्तर देते हैं-हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है, अर्थातू यह बात सही नहीं है, क्योंकि कृष्णलेश्या मेघ आदि उल्लिखित काली वस्तुओं से भी अधिक अनिष्ट होती है। कोई-कोई वस्तु जैसी कस्तूरी, अनिष्ट होने पर भी स्वरूप से कान्त होती है, मगर कृष्णलेश्याऐसी भी नहीं है, यह दिखलाने के लिए कहा गया है कि મેઘના મધ્યવર્તી આકાશખંડમાં વિશેષ કાલિમા દષ્ટિ ગોચર થાય છે, અથવા કાળું અશોક, કાળીકર, કાળું બધુજીવક તેના સમાન હોય છે. આ ત્રણે લોવાળાં વૃક્ષ છે. આ અશોક વિગેરે જાતિભેદ કરી પાંચે રંગના હોય છે, તેથીજ અન્ય વર્ગોનો નિષેધકર વા માટે અહીં કૃષ્ણ શબ્દ ગ્રહણ કરાયેલ છે. તાત્પર્ય એ છે કે કૃષ્ણલેશ્યા ઉલિખિત વસ્તુઓના સમાન કૃષ્ણ વર્ણની હોય છે.
ભગવાન દ્વારા એટલું પ્રતિપાદન કરતાં ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–ભગવાન શં કૃષ્ણલેશ્યા મેઘ આદિના સમાન હોય છે?
શ્રીભગવાન ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ! આ અર્થ સમર્થ નથી, કેમકે કૃષ્ણલેશ્યામેઘ આદિનિર્દિષ્ટ કાળી વસ્તુઓથી પણ અધિક અનિષ્ટ હોય છે. ઈ-કઈ વરતુ, જેમકે કસ્તુરી અનિષ્ટ હોવા છતાં પણ સ્વરૂપથી મનહર છે, પણ કૃષ્ણલેશ્યા એવી પણ નથિ, એ બતાવવા માટે કહેવું છે કે તે એકાન્તર અર્થાત અત્યન્ત અકમનીય હોય છે. કેઈ
| SR No. | 009341 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 841 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |