Page Text
________________
७०८
प्रॉपना वसायः, अवायपदेन व्यपदिश्यते, यथा घट एवायम्, पट एवायम् इत्यादिरूपोऽवधारणास्मको निश्चयोऽवाय इति भावः, 'तं जहा-सोइंदियवाए जाव फासिंदियअवाए'-तद्यथाश्रोत्रेन्द्रियावाय:, यावत्-चक्षुरिन्द्रियावायः, घ्राणेन्द्रियावायः, जिहवेन्द्रियावायः, स्पर्शनेन्द्रियावायश्व, ‘एवं नेरइयाणं जाव वेमाणियाणं'-एवम् उक्तरीत्या नैरयिकाणां यावद्-असुरकुमारादिभवनपति-पृथिवीकायिकायेकेन्द्रिय विकलेन्द्रिय पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक मनुष्य वानव्यन्तर ज्योतिष्क वैमानिकानां यथायोग्यम् इन्द्रियावायोऽवसेयः किन्तु 'णवरं जस्स जइ इंदिया अस्थि ७'-नवरम्-विशेषस्तु यस्य जीवस्य यावन्ति इन्द्रियाणि सन्ति तस्य तावन्त इन्द्रियाद्वारा वस्तु के विशेष धर्म को जानने की आकांक्षा की जाती है अर्थात् ज्ञानोपयोग सामान्य धर्म से आगे बढकर विशेष धर्स को ग्रहण करने के लिए अभिमुख होता है। ईहा के पश्चात् अवाय का उदय होता है जो वस्तु के विशेष धर्म का निश्चय करता है । 'यह घट ही है, यह पट ही है' इत्यादि निश्चयात्मक ज्ञान अवाय या अपाय कहलाता है। यह अवाय. ज्ञान मन से भी होता है और इन्द्रियों से भी होता है, किन्तु यहां इन्द्रियों द्वारा होने वाले अवाय के संबंध में ही प्रश्न किया गया है, अतएव इसी के संबंध में उत्तर दिया गया है। इन्द्रियो से होने वाले अवाय पाँच प्रकार का है, जो इस प्रकार है-(१) प्रोत्रेन्द्रियावाय (२) चक्षुरिन्द्रियावाय (३) घ्राणेन्द्रियावाय (४) जिहवेन्द्रियावाय
और (५) स्पर्शनेन्द्रियावाय । , इसी प्रकार नारकों से लेकर वैमानिकों तक के अवाथ समझलेना चाहिए, अर्थात् नारको, असुरकुमार आदि भवनपतियों, पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रियों, विकलेन्द्रियों, पंचेन्द्रिय तिर्यंचों, मनुष्यो, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्को, કરાય છે અર્થાત્ જ્ઞાનપયોગ સામાન્ય ધર્મથી આગળ વધીને વિશેષ ધર્મને ગ્રહણ કરવાને માટે અભિમુખ થાય છે. ઈહિના પછી અવાયને ઉદય થાય છે, જે વસ્તુના વિશેષ ધર્મને નિશ્ચય કરે છે. આ ઘટ જ છે, આ પટ જ છે, ઈત્યાદિ નિશ્ચયાત્મન જ્ઞાન અવાય અથવા અપાય કહેવાય છે. આ અવાય જ્ઞાન મનથી પણ થાય છે અને ઇન્દ્રિયોથી પણ થાય છે. પણ અહીં ઈન્દ્રિ દ્વારા થનારા અવાયના સમ્બન્ધમાં જ પ્રશ્ન કરાયેલ છે, તેથી જ તેના સમ્બન્ધમાં ઉત્તર આપેલ છે. ઈન્દ્રિથી થનારા અવાય પાંચ પ્રકારના છે. જે આ પ્રકારે है-(१) श्रेन्द्रियावाये (२) क्षुरिन्द्रियावाय (3) प्राणेन्द्रियावाय (४) शिवान्द्रयावाय (५) ५शनन्द्रया पाय.
આ પ્રકારે નારકથી લઈને વૈમાનિક સુધીનો અવાય સમજી લેવા જોઈએ. અર્થાત નારકે, અસુરકુમારાદિ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિ, વિલેન્દ્રિયે, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચે, મનુષ્ય, વાનધ્યન્તર, તિષ્ક અને વૈમાનિકને યથા યોગ્ય જાણવા જોઈએ,
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |