SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 319
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ २० ५ भाषाकारणादिनिरूपणम् यथा आवेशवशाल यःकश्चित् तीर्थदादीनामपि निन्दा भापते तदीया सा भाषा द्वेपानिःमृतत्वात् - मृषा व्यपदिश्यते, एवम्-'हासणिस्सिया७' हास्यनिःसृता-हास्यवशात् निर्गता भाषा मृपा भवति यथा परिहासवशात् कश्चिदनृतभाषणं कुरुते तदीया सा भासा मृषा व्यपदिश्यते, एवम्-'भयणिस्सिया८' भयनिःसृता-भयान्निर्गता भाषा मृषा भवति यथा यः कश्चिच्चौरादिभ्यो भीतः सन् अयुक्तं भापते तदीया सा भापा भयनिर्गतत्वाद् मृपा व्यपदिश्यते, तथा 'अक्खाइया णिस्सिया९' आख्यायिकानिःसृता भाषा मृपा भवति यथा याकश्चित् कथाख्यानवशादनृतं भापते तदीया सा भाषा आख्यानकवशाद निर्गतत्वाद वृषा व्यपदि. श्यते, एवम्-'उवघाइयणिस्सिया१०' औपघातिकनिःसृता उपघातवशानिर्गता भाषा मृषा भवति यथा याकश्चिद उपघातश्शात् तस्करस्त्वमित्यादि भापते तदीया सा भाषा उपघातनिर्गतत्वादृ मृपा व्यपदिश्यते, अर्थतासामपि मृपा भाषाणां संग्रहणी गाथामाह-कोहे माणे इस की भाषा डेष से निकली होने के कारण मृषा कहलाती है। (७) हास्थनिता-हंसी-मजाक में बोली जाने वाली भाषा भी असत्य है, अतः यदि कोई परिहास के वशीभूत होकर असत्य भाषण करता है तो उसकी भाषा मृषा है। - (८) भयनिस्ता-भय से निकली भाषा भी असत्य होती है। कोई चोरों आदि से डर कर अयुक्त भाषण करता है तो इस की भापा भयनिर्गत होने से मृषा कहलाती है। - (९) आख्यायिकानिस्त- जो कोई कथा-कहानी कहता हुआ असत्य भाषण करता है, उसकी भाषा आख्यायिका निसृत कहलाती है और ऐसी भाषा असत्य है। (१०) औपघातिकनिस्मृता-उपघात के कारण निकली हुई भाषा मृषा कहलाती हैं । 'तू चोर है' इस प्रकार की भाषा उपघातनिसृत होने से मृषा है। इन मिथ्या भाषाओं की संग्रहणी गाथा कहते हैं-(१) क्रोध (२) मान (३) (૭) હાસ્યનિમ્રતા–મશ્કરીમાં બેલાએલી ભાષા પણ અસત્ય હોય છે, તેથી યદિ કેઈ પરિહાસને વશ થઈને અસત્ય ભાષણ કરે છે તે તેની ભાષા મૃષા છે. (૮) ભયનિમ્રતા–ભયથી નીકળેલી ભાષા પણ અસત્ય હોય છે. કેઈચારો વિગેરેથી ડરીને અયુક્ત ભાષણ કરે છે, તે તેની ભાષા ભયનિર્ગત હેવાથી મૃષા કહેવાય છે (૯) આખ્યાયિકા નિત-જે કઈ કથા હાણી કરતા અસત્ય ભાષણ કરે છે, તેની ભાષા આખ્યાયિકાનિવૃત કહેવાય છે અને એવી બેલી અસત્ય છે. (१०) भोपाति: निस्ता-यातना ४२ नाणेसी भाषा भूषा ४२वाय छे. 'तु ચાર છે એ પ્રકારની ભાષા ઉપઘાત નિસૃત હોવાથી મૃષા છે. ___ मिथ्या सापायानी सी ॥४ छ-(१) अष (२) माया (3) मानन
SR No.009340
Book TitlePragnapanasutram Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorGhasilal Maharaj
PublisherA B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year1977
Total Pages881
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & agam_pragyapana
File Size64 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy