Page Text
________________
-
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १२ उ० १० सू०१ आत्मस्वरूपनिरूपणम् ३५९ क्रोधादिकपायविशिष्टः आत्मा कपायात्मा अक्षीणानुपशान्तकपायाणां जीवानाम् , योगा:-मनःप्रभृतिव्यापारा स्तत्मधानः आत्मा योगात्मा योगवतामेव जीवा. नाम् , उपयोगः-साकारानाकारभेदस्तत्वधानः आत्मा उपयोगात्मा सिद्धसंमारिस्वरूपः सर्वजीवानाम् , अथवा विवक्षितवस्तूपयोगापेक्षया उपयोगात्मा, ज्ञानयादिपर्यायें गौण कर दी जाती हैं तब वह शुद्ध द्रव्यरूप जो आत्मा रहता है वह द्रव्यात्मा है ऐसा द्रव्यात्मा सब जीवों को होता है जब यही आत्मा क्रोधादि कषायों से युक्त हो जाता है तब वह कषायामा .कहा जाता है यह आत्मा-कषायात्मा-तब तक बना रहती है कि जब तक इसकी ये कषायें क्षीण या उपशान्त नहीं हो जाती हैं। अत: अक्षीणकषायों वालों का या अनुपशान्तकषायों वालों का आत्मा कषायात्मा है। मन वचन और काय इनके व्यापार का नाम योग है इस योगप्रधान जो आत्मा है वह योगात्मा है यह आत्मा योग पाजे जीवों को होता है। साकार और अनाकार के भेद से उपयोग दो प्रकार का कहा गया है। इस उपयोगप्रधान जो आत्मा है वह उपयोगात्मा है। यह आत्मा सिद्ध एवं मंसारी होता है और मुक्त और संसारी सब जीवों - को होता है । अथवा-विवक्षित वस्तु के उपयोग से उपयुक्त जो आत्मा होता है-वह उपयोगात्मा है जिस आत्मा में दर्शनादि गुण गौण कर કરી દેવામાં આવે છે, ત્યારે શુદ્ધ દ્રવ્ય રૂપ જે આત્મા રહે છે, તેનું નામ દ્રવ્યાત્મા છે. બધાં જમાં આ પ્રકારને દ્રવ્યાત્મા હોય છે જ્યારે એજ આત્મા ક્રોધાદિ કષાયથી યુકત થઈ જાય છે, ત્યારે તેને કષાયામાં કહેવામાં આવે છે. જ્યાં સુધી તેના તે કષા ક્ષીણ અથવા ઉપશાન્ત થઈ જતાં નથી, " ત્યાં સુધી તે આત્મા કષાયાત્મા રૂપે જ રહે છે, તેથી અક્ષણ કષાવાળાના આત્માને અથવા અનુપશાન્ત કષાવાળાના આત્માને કષાયાત્મા કહે છે મન, વચન અને કાયાના વ્યાપાર (પ્રવૃત્તિ)નું નામ ગ છે. આ વેગ પ્રધાન જે આત્મા છે તેને ગાત્મા કહે છે. ગવાળા જીવેને આત્મા આ પ્રકાર હોય છે ઉપગના બે પ્રકાર કહ્યા છે. (૧) સાકાર ઉપગ અને '(ર) અનાકાર ઉપયોગ આ ઉપગપ્રધાન જે આત્મા હોય છે તેને ઉપગાત્મા કહે છે. આ આત્મા સિદ્ધિ અને સંસારી રૂપ હોય છે, અને મુક્ત અને સંસારી સમસ્ત જીવોમાં ઉપગાત્માને સદ્દભાવ રહે છે અથવા વિવક્ષિત વસ્તુના ઉપયોગથી ઉપયુકત જે આત્મા હોય છે, તેનું નામ ઉપગાત્મા છે. જે આત્મામાં દર્શનાદિ ગુણેને ગૌણ કરી નાખવામાં આવ્યા
| SR No. | 009320 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 10 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1967 |
| Total Pages | 743 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 47 MB |