Page Text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.८ उ. ६ सू. ३ निर्ग्रन्थाराधकतानिरूपणम्
७१३
भगवं ! छिज्जमा छिन्ने जात्र दड्ढे ति बत्तव्वं सिया' हे भगवन् ! हन्त सत्यम् तद् ऊर्णालोमादिकं छिद्यमानं छिन्नं यावत् प्रक्षिप्यमाणं प्रक्षिप्तं, दह्यमानं दग्धमिति वक्तव्यं स्यात् भवेत् ।
एवञ्च क्रियाकरणकालभूतकालयोरभेदेन प्रतिक्षणं प्रतिक्षणं कार्यस्य निष्पत्या यथा छिद्यमानं वस्तु छिन्नमितिव्यपदिश्यते तथैव आलोचना परिणामे सति असौ उपर गौतम कहते हैं 'हंता, भगवं छिज्जमाणे छिन्ने जाव दढेत्ति वृत्तव्वं सिया' हां भदन्त ! छेदे जाते हुए ऊन आदि पदार्थो में वे छिन्न हो चुके हैं इस प्रकार से वर्तमान काल में भूतकाल का प्रयोग होता है इसी तरह से अग्नि में डाले जाते हुए उनमें वे डाले जा चुके हैं ऐसा वर्तमान कालमें भूतकाल का प्रयोग होता है और इसी तरह से जलते हुए उनमें वे जले हैं ऐसा वर्तमान काल में भूतकालका प्रयोग होता है । ` तात्पर्य कहने का यह है कि जो काल क्रिया करने का है उस काल में और जो काल बीत चुका है ऐसे भूतकाल में अभेद जब मान लिया जाता है तब ऐसा कथन हो जाता है । कार्य की निष्पत्ति होने का जो समय है क्रियाकरण काल है । अर्थात् यह काल क्रिया की है और भूतकाल क्रिया की निष्पत्ति हो चुकने का होता है । परन्तु जब दोनों कालों में अभेद मान लिया जाता है तब ऐसा व्यवहार होता है इसीलिये 'छिद्यमान' वस्तु मे 'हिन्न' ऐसे व्यपदेश होने નહીં? તેને ઉત્તર આપતા ગૌતમ સ્વામી કહે છે કે- हंता, भगवं छिज्जमाणे छिन्ने जाव दइत्ति वत्तन्त्र सिया 'डा, लहन्त ! हा रडेला जन माहि पार्थने માટે હૈદાઈ ગયા ', એવે પ્રયાગ થાય છે, અગ્નિમાં નાખવામાં આવતા ઊન દિ પદાર્થ તે માટે અગ્નિમા નાખી દેવામાં આવ્યા', એવેશ પ્રયાગ થાય છે અને અગ્નિમા મળતા ઊન અદ્ઘિ પદાથ માટે અગ્નિમા મળી ગયા' એવા પ્રયોગ પહુ થાય છે. આ રીતે વર્તમાનકાળમાં ભૂતકાળના પ્રયાગ થાય છે ખરે. આ કથનને ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે - ક્રિયા કરવાના જે કાળ છે તેમાં જે કાળ વ્યતીત થઈ ચુકયા છે એવા ભૂતકાળમાં જ્યારે અભેદ માની લેવામાં આવે છે ત્યારે આ પ્રકારનું કથન થાય છે કાર્યોની નિષ્પત્તિ થવાના જે સમય છે તે વતમાનકાળ ક્રિયાકરણ કાળ છે એટલે કે કાય થવાના જે કાળ તે વર્તમાનકાળ છે. પણ ક્રિયાની નિષ્પત્તિ થઈ ચુકવાના જે કાળ છે તે ભૂતકાળ છે પણુ ત્યારે તે બન્ને કળામાં અનેક માની લેવામાં આવે છે, ત્યારે આ પ્રકારના પ્રયાગ या तथा 'छिद्यमान छाती वस्तुमा 'छिन ? हा युद्धेताना व्यवहार
C
$
↑
वह वर्तमान काल निष्पत्ति का होता
| SR No. | 009316 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 06 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 811 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 47 MB |