Page Text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ८ उ. २ सू. ५ ज्ञानभेदनिरूपणम्
“
३३५ टीका- गौतमः पृच्छति- नेरइयाणं भंते ! किं नाणी, अन्नाणी ?" हे भदन्त ! नैरयिकाः खलु किं ज्ञानिनेो भवन्ति ? अज्ञानिना वा भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा ! नाणी वि, अन्नाणी वि' हे गौतम! नैरयिकाः ज्ञानिनेोऽपि भवन्ति, अज्ञानिनोऽपि भवन्ति, 'जे नाणी ते नियमा विन्नाणी, अन्नाणी' हे भदन्त ! नैरयिक जीव क्या ज्ञानी होते हैं या अज्ञानी होते हैं । यह प्रश्न गौतमने प्रभुसे इसलिये पूछा है कि जीवका सामान्यलक्षण उपयोग है और वह उपयोग ज्ञानोपयोग और दर्शनोपयोग के भेदसे दो प्रकारका कहा गया है, ज्ञानोपयोग आठ प्रकारका होता है पाँच मत्यादिकज्ञान और ३ तीन अज्ञान । सो कौन २से जीवों में कौन सा ज्ञान होता है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं 'गोमा' हे गौतम ! 'नाणी वि अन्नाणी वि' नारकजीव ज्ञानी भी होते हैं और अज्ञानी भी होते हैं । मतिज्ञान, श्रुतज्ञान और अवधिज्ञान ये तीन ज्ञान जब सम्यक्दृष्टि की आत्मामें रहते हैं तब सम्यग्ज्ञान कहलाते हैं और जब ये ही ज्ञान मिथ्यादृष्टिकी आत्मा में रहते हैं तब मिथ्याज्ञान अज्ञान कहलाते है । अज्ञानसे तात्पर्यज्ञानके अभावसे नहीं है, क्योंकि ऐसा कोई भी जीव नहीं होता है कि जिसमें ज्ञानका अभाव रहे ज्ञानके अभाव में निजलक्षणका अभाव हो जानेके कारण जीवका अस्तित्व ही नहीं बन सकता है | अतः ज्ञान जब मिथ्यात्वके संसर्गसे दूषित बन जाता है तब वही ज्ञान હે ભગવંત નૈયિક જીવ જ્ઞાની હાય છે કે અજ્ઞાની ? આ પ્રશ્ન ગૌતમ સ્વામીએ ભગવાનને એ માટે પૂછ્યું છે કે જીવનુ સામાન્ય લક્ષણ ઉપયાગ છે અને તે ઉપયોગ જ્ઞાનેાપયેગ અને નાયયાગ એ ભેદથી એ પ્રકારના છે. જ્ઞાને પયોગ ચાર પ્રકારના કહેલ છે. પાચ મત્યાદિક જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન એ ભેદથી નાનાપયેાગ ઉપર મુજબ આઠ પ્રકારના થાય છે. તે ક્યા કયા જીવમાં કયું કયું જ્ઞાન હાય છે? ७ - 'गोयमा' हे गौतम! 'नाणी वि अन्नाणी वि' અને અજ્ઞાની પણુ હાય છે. મતીજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અષિજ્ઞાન સમ્યગ દ્રષ્ટિથી આત્મામા રહે છે ત્યારે સમ્યગજ્ઞાન કહેવાય છે, જ્ઞાન મિથ્યાદ્રષ્ટિથી આત્મામાં રહે છે ત્યારે તે મિથ્યાજ્ઞાન–અજ્ઞાન કાઈ પણ જીવ હાતા નથી જેમા જ્ઞાનને' અભાવ હોય જ્ઞાનના લક્ષણને અભાવ હોવાના કારણે જીવનુ અસ્તિત્વ જ મની કતુ નથી. એથી જ્ઞાન જ્યારે મિથ્યાત્વના સંસર્ગથી દૂષિત થાય છે ત્યારે તે જ જ્ઞાન અજ્ઞાનની ક્રાટિમાં આવે
नैरयि 1 ज्ञानी
કહેવાય છે. એવા અભાવમાં પેાતાના
}
એ ત્રણ જ્ઞાન જ્યારે અને જ્યારે એ જ
| SR No. | 009316 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 06 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 811 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 47 MB |