________________
अध्य. २. उ. ३ रौद्ररूप परिणमों से युक्त नहीं होना है, और अपने उपार्जित कर्मों का फल भोगेविना छुटकारा नहीं है अतः इनका फल अवश्य भोगना ही पड़ेगा-- चाहे किसी भी परिस्थिति में जीव क्यों न हो। जिस प्रकार अपने उपाजित पुण्य का फल भोगते हुए विषादपरिणति आत्मा में नहीं होती उसी प्रकार अपने उपार्जित पाप कर्म के फल को भोगते हुए भी मुझे विषादपरिणति नहीं होनी चाहिये, इत्यादि शुभाध्यवसाय से प्रेरित होकर समताभाव से शुभाशुभ कर्मों के फल को जो प्राणी भोगता है उसके लिये नवीन कर्मों का बन्ध नहीं होता। नवीन कर्मों का बन्ध कराने वाली कषायपरिणति ही है। हर्ष और विषाद ये कषायपरिणतिरूप ही है । समताभाव इस कषायपरिणति से रहित अवस्था है।
प्रश्न-इस समताभाव की प्राप्ति जीव को कैसे होती है ? उत्तर-समकित की प्राप्ति से।
समकितशाली जीव घर में-संसार में रहता हुआ भी अपनी वृत्ति कमलपत्र के, अथवा तप्तलोहपादन्यास (तपे हुए लोहे पर पैर रखने) के समान रखता है इससे वह समभावी होता है। યુકત બનતા નથી અને પિતાના ઉપાર્જિત કર્મોના ફળ ભેગવ્યા વિના છુટકે નથી માટે તેનું ફળ અવશ્ય જોગવવું જ પડશે ભલે કોઈ પણ પરિસ્થિતિમાં જીવ કેમ ન હોય, જેવી રીતે પિતાના ઉપાર્જિત પુણ્યનું ફળ ભેગવતી વખતે વિષાદ પરિણતિ આત્મામાં થતી નથી તે પ્રકારે પિતાના ઉપાર્જિત પાપ કર્મના ફળને ભેગવતાં પણ મને વિષાદ પરિણતિ થવી ન જોઈએ. ઈત્યાદિ શુભાષ્યવસાયથી પ્રેરિત થઈ સમતાભાવથી શુભાશુભ કર્મના ફળને જે પ્રાણી ભેગવે છે તેને માટે નવીન કર્મોનો બંધ થતો નથી. નવીન કર્મોના બંધ કરાવવાવાળી કષાયપરિણતિ જ છે, હર્ષ અને વિષાદ એ કષાયપરિણતિરૂપ જ છે. સમતાભાવ આ કષાયપરિણતિથી રહિત અવસ્થા છે.
પ્રશ્ન—આ સમતાભાવની પ્રાપ્તિ જીવને કેવી રીતે થાય છે? उत्तर-समतिनी प्रातिथी.
સમકિતશાળી જીવ ઘરમાં–સંસારમાં રહેવા છતાં પણ પિતાની વૃત્તિ કમલપત્ર અથવા તસલેહપાદન્યાસ (તપેલા લેઢા ઉપર પગ રાખવા) સમાન રાખે છે માટે તે સમભાવી છે.
२४
