Yogshatak Ek Parishilan

SR No.: 009160
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious
Publication Year: 2010
Total Pages: 81
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 1 MB

Page 47

ઉદયથી ઉત્પન્ન અજ્ઞાનસ્વરૂપ વિષનો નાશ કરનાર અનુભવસિદ્ધ મંત્ર છે, આ પ્રમાણે અડતાળીસમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. ll૪૮.
પ્રક્રાંત (જેનું વર્ણન શરૂ કર્યું છે તે) શરણાદિનું સેવન કરવાથી જે ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે તેનું વર્ણન ઓગણપચાસમી ગાથાથી કરાય છે
एएस जत्तकरणा तस्सोवक्कमणभावओ पायं । नो होइ पच्चवाओ अवि य गुणो एस परमत्थो ॥४९॥
અકુશલકર્મનો ભય વગેરે ઉપસ્થિત થયે છતે ગુરુદેવશ્રીનું શરણ વગેરેમાં પ્રયત્ન કરવાથી અકુશલ કર્મના ઉપક્રમના કારણે મોટાભાગે પ્રત્યપાય થતો નથી, પરંતુ ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે - આ પરમાર્થ છે. આ પ્રમાણે ઓગણપચાસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે.
કહેવાનો આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ અકુશલ કર્મનો ભય, રોગ કે મોહવિષનો ઉપદ્રવ થાય ત્યારે પૂ. ગુરુદેવશ્રીના શરણે જવું; છઠ્ઠ-અઠ્ઠમ વગેરે તપ કરવો અને વાચના-પૃચ્છનાદિ રૂપ સ્વાધ્યાય કરવો - આ બધામાં શ્રીતીર્થંકર પરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞા મુજબ પ્રયત્ન કરવાથી; એ પૂર્વે જે અધિકૃત ગુણમાં અરતિને કરાવનારું અકુશલ કર્મ ઉદયમાં આવ્યું છે તેની ઉપર ઉપક્રમ લાગે છે; એટલે કે તે કર્મનો ઉદય અધિકૃત ગુણસ્થાનકમાં અરતિને ઉત્પન્ન કરાવવા સમર્થ બનતો નથી, તેથી પ્રાયઃ કરી પ્રત્યપાય (અધિકૃત ગુણનો હ્રાસ અથવા તો નવો અશુભ અનુબંધ) થતો નથી. જે કર્મ ઉપર (અકુશલ કર્મ ઉપર) ઉપક્રમ લાગતો નથી તે કર્મને નિરુપક્રમ કર્મ કહેવાય છે. સામાન્ય રીતે નિરુપક્રમ અકુશલ કર્મનો ઉદય હોય તો ગુણસ્થાનકની મોટા ભાગે પ્રાપ્તિ જ નહિ થાય, જેથી અધિકૃત ગુણસ્થાનકની અરતિનો સવાલ જ નથી. આવી જ રીતે અકુશલકર્મની પ્રબળ અવસ્થામાં પણ સામાન્ય કક્ષાના શરણાદિથી પણ ( શ શ શ શ યોગશતક - એક પરિશીલન ૮૮ 0 0 0 0 0
ઉપક્રમ લાગતો નહિ હોવાથી ગાથામાં પ્રાય: પદનો ઉલ્લેખ છે. આ રીતે શ્રી વીતરાગપરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞા મુજબ શરણાદિમાં પ્રયત્ન કરવાથી અધિકૃત ગુણની અરતિના કારણભૂત અકુશલકર્મને ઉપક્રમ લાગવાથી મોટા ભાગે તેવા પ્રકારની અરતિના કારણે થનારો પ્રત્યપાય થતો નથી, પરંતુ ગુણ થાય છે; કારણ કે આવા વખતે અકુશલ કર્મનો ઉદય કોઇ વાર ન પણ ટળે તોપણ તે અકુશલ કર્મ બીજા અકુશલ કર્મનો અનુબંધ કરાવનારું બનતું નથી. અર્થાત્ તે કર્મથી ભિન્ન કર્મના આરંભના અનુબંધનો છેદ થાય છે. આવું ન બને અને કર્મમાત્ર સ્વવિપાક કે સ્વાનુબંધનું કાર્ય કરે જ તો પુરુષાર્થનું કોઇ જ પ્રયોજન નહિ રહેવાથી પુરુષાર્થ વ્યર્થ બનશે.
ઉપર જણાવેલી વાતનો વિચાર કરવાથી એ શંકા થવાનો સંભવ છે કે પુરુષાર્થના કારણે અકુશલ કર્મની ઉપર ઉપક્રમ લાગવાથી કર્મ વિવક્ષિત વિપાકને બતાવવા સમર્થ બનતું નથી. આવું બને તો કૃતનાશ અને અકૃતાગમ – આ બંને દોષો પ્રાપ્ત થશે; કારણ કે જે કર્મ ઉપર પુરુષાર્થથી ઉપક્રમ લાગે છે અને તેથી તે અકુશલકર્મ ભિન્નસ્વરૂપે વેદાય છે પરંતુ જે સ્વરૂપે તે કર્મ બાંધ્યું હતું તે સ્વરૂપે તેનું વેદન થતું નથી. આથી સમજી શકાય છે કે જે કર્મ બાંધ્યું હતું તેનું તે સ્વરૂપે વેદન ન હોવાથી કૃતનો નાશ થાય છે અને જે કર્મ જે સ્વરૂપે બાંધ્યું ન હતું તે સ્વરૂપે તેનું વદન હોવાથી એકૃતનો આગમ છે. જુદી રીતે વેદનીય સ્વભાવવાળા કર્મનું જુદી રીતે વેદન થવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ‘કૃતનાશ’ અને ‘અકૃતાગમ (અકૃત્યાભ્યાગમ)' દોષનો પ્રસંગ આવે છે. યદ્યપિ આ પ્રસંગને દૂર કરવા અકુશલ એ કર્મનો સ્વભાવ જ એવો માનવો કે ભિગરૂપે વેદનીય અર્થાતુ બંધાતી વખતના સ્વભાવથી જુદી રીતે વેદનીય સ્વભાવવાળું જ એ કર્મ છે, તેથી તેના તે પ્રમાણેના વેદનથી ‘કૃતનાશ’ કે ‘એકૃતનો અભ્યાગમ’ દોષનો પ્રસંગ નહિ આવે. પરંતુ આવું માનવાથી પુરુષાર્થ વ્યર્થ થશે. કારણ કે કર્મનો અન્યથા વેદનીય જ Egg યોગશતક - એક પરિશીલન ૮૯ DG to