Page Text
________________
થાય છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે સંસારાભિનંદી જીવોને અપાતો ઉપદેશ વસ્તુતઃ અનુપદેશ છે તેમ જ ઉપદેશના વિષય-પાત્ર એવા અપુનબંધક, સમ્યગ્દષ્ટિ અને વિરતિધર આત્માઓને જે ઉપદેશ આપવાનો છે તેનાથી વિપરીત રીતે અપાતો ઉપદેશ પણ તે તે જીવોને પ્રાપ્ત થયેલા ક્ષયોપશમને અનુકૂળ ન હોવાથી વસ્તુતઃ ઉપદેશ નથી. ચંચા પુરુષ જેમ પુરુષ નથી, કારણ કે તે પુરુષથી સાધ્ય એવા વિશિષ્ટ કાર્યને કરવા સમર્થ નથી તેમ પાત્રને અપાતો વિપરીત ઉપદેશ પણ વસ્તુતઃ ઉપદેશ નથી. આવો ઉપદેશ શ્રોતાને અનિષ્ટ કરનારો હોવાથી અને શ્રી વીતરાગપરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞાની વિરાધનાનું કારણ હોવાથી ચોક્કસ જ સ્વ અને પરને કર્મબંધનું નિમિત્ત બને છે, તેથી આવું કરવું ના જોઇએ. યથોદિત એટલે પાત્રને તેના ક્ષયોપશમને અનુકૂળ એવો ઉપદેશ તો; આજ્ઞાથી પરિશુદ્ધ હોવાથી સ્વ-પરને મોક્ષની સાથે જોડી આપે છે તેથી તે યોગસ્વરૂપ છે. આ છત્રીશમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. ||૩||
ગુરુભગવંતનો અયોગીને યોગ્ય એવો વિપરીત ઉપદેશ કે અપાત્રને ઉપદેશ સ્વરૂપ જે વ્યાપાર (પ્રવૃત્તિ) છે તેનો વિપાક (ફળ) અત્યંત ભયંકર જાણવો. કારણ કે તેનાથી યોગીઓના ગુણની હીલના થાય છે; નષ્ટનો નાશ કરવાનું થાય છે; અને ધર્મની લઘુતા થાય છે. આ સાડત્રીસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ગુરુભગવંત એટલે કે આચાર્યભગવંત, કારણ કે મુખ્યપણે ઉપદેશ આપવાનો એકમાત્ર અધિકાર તેઓશ્રીને છે; તેઓશ્રી યોગી છે. યોગી એવા પણ પૂ. ગુરુભગવંતનો; અયોગીને યોગ્ય એવો વિપરીત ઉપદેશ એટલે કે - અપુનબંધકાદિ જીવોને, તેમને પ્રાપ્ત થયેલા ક્ષયોપશમને અનુકૂળ ન હોય તેવો; અથવા તો સંસારાભિનંદી જીવોને અપાતો જે ઉપદેશ છે - તે વગેરે વ્યાપાર (પ્રવૃત્તિ) અત્યંત દારુણ વિપાકવાળો જાણવો. કારણ કે યોગીસ્વરૂપ પૂ. આચાર્યભગવંતે એવા ઉપદેશને આપવાની પ્રવૃત્તિથી પોતાની મર્યાદાનું પાલન કર્યું નથી. પરંતુ અયોગીયોગ્ય આચરણ કર્યું છે. આથી યોગીજનોના ગુણની હીલના થાય છે. કારણ કે પોતાની મર્યાદાનું પાલન ન કરવાથી મર્યાદાનો સ્વીકાર; વિડંબક લોકોના સ્વીકાર જેવો થાય છેઃ ઉત્તમવસ્તુની વિડંબના થવાથી વસ્તુતઃ તે તેમના ગુણોની હીલનામાં જ પરિણમે છે. ‘ઉત્તમપદે બિરાજેલા પોતાના ધર્મનું પાલન ન કરે તો તે અનનુપાલન જાહેર નહિ કરાયેલી એક જાતની વિડંબના જ છે. આ પ્રમાણે વૃદ્ધ પુરુષો ફરમાવે છે.
ઉપર જણાવ્યા મુજબ પૂ. આચાર્યભગવંત અયોગીની વિપરીત ઉપદેશાદિની પ્રવૃત્તિ કરે તો નષ્ટનાશનનો પ્રસંગ આવશે. સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા એવા જીવો આમ તો નાશ પામેલા છે જ; પરંતુ અયોગ્ય હોવાથી તેમને વિપરીત ઉપદેશ આપવાથી તેમનો પૂ. આચાર્યભગવંતે નાશ કર્યો ગણાશે. તેમ જ ધર્મની લઘુતા થવાથી પણ વિપરીત ઉપદેશાદિની પ્રવૃત્તિ અત્યંત દારુણ વિપાકવાળી છે. કારણ કે વિપરીત ઉપદેશથી તત્ત્વની પ્રત્તિપત્તિ (જ્ઞાનાદિની પ્રાપ્તિ) ન થવાથી શ્રીઅરિહંત
આ રીતે સામાન્યથી ઉપદેશ અને અનુપદેશનું પ્રયોજન (કાર્ય) કહીને ઉપદેશસ્વરૂપ અનુપદેશના પ્રત્યાયને દૂર કરવાની ઇચ્છાથી વિશેષથી કહેવાની ઇચ્છાથી કહે છે – આશય એ છે કે આ પૂર્વે, ‘ઉપદેશના વિષયપાત્રમાં ઉપદેશ આપવાથી તે યોગસ્વરૂપ બને છે અને એ જ ઉપદેશ જો અપાત્રમાં અપાય તો તે ઉભયને કર્મબંધનું કારણ બને છે” – એ વાત સામાન્યથી જણાવી. હવે આગળની સાડત્રીશમી ગાથાથી ઉપદેશસ્વરૂપ અનુપદેશ પ્રત્યાયનું (અપાયનો અપાય) કારણ બને છે – એ જણાવીને પ્રત્યપાયને દૂર કરવાની ભાવના છે. એ ભાવનાનુસાર પૂર્વે જણાવેલી વાતને વિશેષથી કહેવાની ઇચ્છાને ધરનારા ગ્રંથકારશ્રી ફરમાવે છે કે
गुरुणो अजोगिजोगो अच्चंतविवागदारुणो णेओ । जोगिगुणहीलणा णट्ठणासणा धम्मलाघवओ ॥३७॥
S9 8 0 8 :
યોગશતક - એક પરિશીલન • ૭૪
૪ 8 8
િ
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૭૫
છે.
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |