Yogshatak Ek Parishilan

SR No.: 009160
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious
Publication Year: 2010
Total Pages: 81
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 1 MB

Page 33

આશ્રયીને સંવેગમોક્ષનો અભિલાષ મુખ્ય છે જેમાં એવો ઉપદેશ; સદ્દભાવને ખેંચી લાવવામાં નિપુણ બને તે રીતે આપવો.” – આ પ્રમાણે ઓગણી ત્રીસમી ગાથાનો અર્થ છે – કહેવાનો સારાંશ એ છે કે યોગના અધિકારી વગેરેના ઉપન્યાસક્રમમાં ત્રીજા ચારિત્રવંત આત્માઓ છે. તેમાંથી પ્રકરણના અનુરોધથી દેશચારિત્રીશ્રાવકોને અનેક પ્રકારનો ઉપદેશ આપવો, કારણ કે દેશવિરતિધરની સર્વવિરતિ સુધીની વચ્ચેની અનેક ભૂમિકાઓ છે. તે તે ભૂમિકાને ઉચિત ઉપદેશ અનેક પ્રકારનો થાય છે. એ ઉપદેશ સામાન્ય રીતે શ્રાવકની પ્રતિમાઓ (૧૧ અભિગ્રહ-વિશેષ)ના ક્રમમાં રહેલા સુયોગોને ઉત્તરોત્તર સાધી આપનારો હોય છે. તે ઉપદેશથી સાધ્યસ્વરૂપે સામાયિકચારિત્ર અને છેદોપસ્થાપનીયચારિત્ર (દીક્ષા અને વડી દીક્ષા) વગેરે પ્રાપ્ત થવાના કારણે તે ઉપદેશ સામાયિકાદિ વિષયવાળો હોય છે. પ્રાસાદ બનાવવાના ઇરાદે પાયાની ભૂમિ શુદ્ધ કરવાદિની ક્રિયા જેમ પ્રાસાદવિષયક મનાય છે તેમ શ્રાવકોને અપાતો તે તે ઉપદેશ તેમને સામાયિકાદિની પ્રાપ્તિ થાય એવા ઇરાદે અપાય છે તેથી તે ઉપદેશ સામાયિકાદિ-વિષયક છે. આ ઉપદેશ કઇ રીતે આપવો એ જણાવવા ગાથામાં ‘નયનિપુણ’ એ ક્રિયાવિશેષણ છે. ત્યાં સદ્ભાવને લાવવામાં કારણભૂત શ્રોતાઓને આકૃષ્ટ કરવા; તેમનામાં શુશ્રષા અને જિજ્ઞાસાદિ વધે વગેરે માટે જે કરવું પડે તે નય તરીકે ગૃહીત છે. એવા નયની કુશલતાએ શ્રાવકોને સંવેગથી સ્વતઃ વાસિત બની ગયેલા અંતઃકરણ વડે સંવેગ છે સાર-પ્રધાનભૂત-જેમાં એવો ઉપદેશ આપવો. કારણ કે મોટા ભાગે ભાવથી ભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. ||૨૯મી.
સધર્મનો વિનાશ ન થાય એ રીતે આજીવિકા ચલાવવી; સધર્મથી જ વિશુદ્ધ દાન આપવું; શ્રી જિનપૂજા, ભોજનવિધિ; સંધ્યાનિયમ અને અંતે યોગ - આ બધા વિષય; શ્રાવકોને આપવા યોગ્ય ઉપદેશ સંબંધી છે” – આ પ્રમાણે ત્રીશમી ગાથાનો અર્થ છે. એ અર્થને સહેજ વિસ્તારથી સમજાવવા ટીકામાં ફરમાવ્યું છે કે – પોતાની ભૂમિકા મુજબ (કક્ષા મુજબ) જીવનનિર્વાહ કરવો જોઇએ. દા.ત. અણુવ્રતોને ધરનારા શ્રાવકોએ પંદર પ્રકારના કર્માદાનસંબંધી વ્યાપારનો ત્યાગ કરી જીવનનિર્વાહ કરવો જોઇએ. જીવનનિર્વાહ માટે કર્માદાન નહિ સેવવાં. સદ્ધર્મના અનુરોધથી જ શક્તિ મુજબ દાન આપવું. ‘ધનની મૂચ્છ ઉતારવા માટે અને ભવથી વિસ્તાર પામવા માટે શ્રી વીતરાગપરમાત્માએ દાન આપવાનું ફરમાવ્યું છે - આવા પ્રકારની શ્રદ્ધાપૂર્વક દાન આપવાનું છે. પરંતુ સમાજમાં બેઠા છીએ એટલે આપવું પડે, નહિ તો ખરાબ લાગે... વગેરે ભાવથી આપવાનું નથી. જયારે પણ જેને દાન આપીએ ત્યારે તેને તે દાન સત્કારપૂર્વક આપવું જોઇએ. જે વ્યક્તિને દાન આપવાનું છે તેને બોલાવવા જવું; આવ્યથી “આવો, બેસો’ કહેવું; “આ ગ્રહણ કરો અને મને કૃતાર્થ કરો'... ઇત્યાદિ રીતે સત્કારપૂર્વક દાન આપવું. પરંતુ, ‘અહીં શું છે ? તમારા માટે કમાઇએ છીએ ? માંગવાની તમને ટેવ પડી છે. આવ્યા છો તો લઇ જાવ’... વગેરે રીતે તિરસ્કાર કરીને આપવું નહિ. સત્કારપૂર્વકનું દાન પણ યોગ્ય કાળે – અવસરે આપવું. આમ પણ કોઇ પણ કામ તેના અવસરે હિતાવહ હોય છે. એટલે દાન પણ તેના અવસરે જ આપવું જોઇએ. અનવસરે આપેલું દાન વિવક્ષિત ફળનું કારણ બનતું નથી. આવા પ્રકારનું પણ દાન ઉપયોગપૂર્વક-જ્ઞાનવિશેષપૂર્વક આપવું. જો ઇએ. ધનની મૂચ્છ ઉતારવા માટે દાન છે. તે દાન પાત્રાપાત્રના ભેદને સમજીને પાત્રમાં જ આપવાનું છે. સુપાત્રદાન તેમ જ અનુકંપાદાન એ બંનેનાં પાત્ર જુદાં જુદાં છે. તે તે પાત્રને જાણીને સુપાત્રદાન કે અનુકંપાદાન કરવું જોઇએ. સુપાત્રમાં અનુકંપાદાન અને અનુકંપા પાત્રમાં સુપાત્રદાન કરવાથી અતિચાર લાગે છે. તેથી દાન આપતી વખતે મતિવિશેષનો
શ્રાવકોને જે ઉપદેશ આપવાનો છે તે જણાવવા માટે ફરમાવે છે કે
सद्धम्माणुवरोहा वित्ती दाणं च तेण सुविसुद्धं । जिणपूय-भोयणविही संझाणियमो य जोगंतो ॥३०॥
(of a re & EX
યોગશતક - એક પરિશીલન , ૬૦
0 0 0
0
િ
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૬૧
છે