________________
માછલી તળાવમાં પોતાની શકિતથી જ તરે છે. જેનામાં તરવાની શકિત નથી તેવી ગાય કાંઈ પાણીમાં તરી શકતી નથી. પરન્તુ તળાવમાં પાણી જ ન હોય તો માછલી તરી શકે ખરી ? માછલીમાં તરવાની શકિત છે, તે વાત કબૂલ; પણ સાથે સાથે તરવા માટે માછલીને પાણીની સહાયની પણ તેટલી જ જરૂર છે તે વાત પણ તેટલી જ મહત્ત્વની છે.
૮-૧૦ ડબ્બા ખેંચીને તેમાં બેઠેલા મુસાફરોને અમદાવાદથી મુંબઈ પહોંચાડવાની શકિત ઍન્જિનમાં છે, તે વાત કબૂલ પણ પાટા (ટ્રેસ) જ ન હોય તો ? પાટામાં કાંઈ ટ્રેઈનને દોડાવવાની તાકાત નથી, તે તાકાત તો એન્જિનમાં જ છે; પરન્તુ પાટા તે એન્જિનને સહાય તો ચોક્કસ કરે જ છે.
તેમ, આ દુનિયામાં જે કોઈ જડ કે ચેતન પદાર્થો છે, તેમનામાં એક સ્થાનથી બીજા સ્થાને જવાની શકિત હોવા છતાં ય જો તેમને એક જડપદાર્થની સહાય ન મળે તો તેઓ જઈ શકતા નથી.
માછલીને જેમ તરવામાં પાણીની સહાયની જરૂર છે, એન્જિનને ટ્રેન દોડાવવામાં જેમ પાટાની સહાયની જરૂર છે, તેમ દુનિયાના તમામ જડ-ચેતના પદાર્થોને એક જગ્યાથી બીજી જગ્યાએ જવામાં કોઈ પદાર્થની સહાયની જરૂર છે. તે પદાર્થને શાસ્ત્રમાં ધર્માસ્તિકાયના નામથી ઓળખવામાં આવ્યો છે. સૂર્યનાં કિરણોને પણ આ ધરતી ઉપર આવવા આ ધર્માસ્તિકાય નામના પદાર્થની સહાય લેવી પડે છે.
જેમ રેલવેના પાટા જડ છે, તેમ આ ધર્માસ્તિકાય પણ જડ છે. વળી આ ધર્માસ્તિકાય તો અરૂપી છે. આપણી આંખોથી તો તે જોઈ પણ શકાતું નથી. પરન્તુ જો તે ન હોય તો આપણે એક ડગલું પણ ભરી શકીએ નહિ.
હવે તો વૈજ્ઞાનિકો પણ આ ધર્માસ્તિકાયને “ઈથર' શબ્દથી સ્વીકારતા હોય તેમ લાગે છે.
આ ધર્માસ્તિકાય ચૌદ રાજલોકમાં ફેલાયેલ છે. ચૌદ રાજલોકમાં એક પણ પ્રદેશ એવો નથી કે જયાં આ ધર્માસ્તિકાય ન હોય.
વળી આ ધર્માસ્તિકાય એક જ અખંડ દ્રવ્ય છે. તેના ટુકડા થઈ શકતા નથી. ચૌદ રાજલોકમાં પથરાયેલું હોવાથી ધર્માસ્તિકાયનો આકાર (સંસ્થાન) પણ ચૌદ રાજલોક જેવો જ છે. આ ધર્માસ્તિકાયનો સ્વભાવ જડ અને ચેતન પદાર્થોને જો ગતિ કરવી હોય તો તેમાં સહાયક બનવાનો છે. ગતિ કરવાની શક્તિ કાંઈ ધર્માસ્તિકામાં નથી. તે શક્તિ તો જડ અને છે કે ક ર ર ૧૦૮
છે
