Page Text
________________
શ્રી નવતત્ત્વ પ્રકરણ
૫ ૪. સ્વાધ્યાય પાંચ રે
ભણવું, ભણાવવું, તે વાવના, સંદેહ પૂછવો તે પૃથ્થના, ભણેલ અર્થ સંભારવો તે પરાવર્તના, ધારેલા અર્થનું સ્વરૂપ વિચારવું તે અનુપ્રેક્ષા, અને ધર્મોપદેશ આપવો તે ધર્મથા એ પાંચ પ્રકારનો સ્વાધ્યાય જાણવો.
૧૧૮
।। 、. ધ્યાન-શુમધ્યાન દે પ્રજારે
ધ્યાન એટલે યોગની એકાગ્રતા અથવા યોગનિરોધ એમ બે અર્થ છે. ત્યાં ૪ પ્રકારનું ધર્મધ્યાન અને ૪ પ્રકારનું શુક્લધ્યાન, તે અહીં અભ્યન્તર તપરૂપ નિર્જરાતત્ત્વમાં ગણાય છે, અને ૪ પ્રકારનું' આર્ત્તધ્યાન, તથા ૪ પ્રકારનું રૌદ્રધ્યાન સંસારવૃદ્ધિ કરનાર હોવાથી અહીં નિર્જરાતત્ત્વમાં ગણાય નહિ. તે ધર્મ તથા શુક્લધ્યાનના ૪-૪- ભેદ છે.
૧. ચાર પ્રકારનું આર્ત્તધ્યાન આ પ્રમાણે-સ્વજનાદિ ઇષ્ટ વસ્તુનો વિયોગ થવાથી, જે ચિંતા-શોક આદિ થાય, તે રૂઇવિયોગ આર્ત્તધ્યાન, અનિષ્ટ વસ્તુના સંયોગે “તે વસ્તુનો વિયોગ ક્યારે થાય” એમ ચિંતા કરવી તે અનિષ્ટ સંયોગ આર્ત્તધ્યાન, શરીરે રોગ થવાથી જે ચિંતા થાય, તે વિતા આર્તધ્યાન, અને ભવિષ્યના સુખની ચિંતા કરવી અને કરેલી તપશ્ચર્યાનું નિયાણું કરવું તે અથ્રોન આર્તધ્યાન.
૨. પ્રાણીઓની હિંસાનું ચિંતન કરવું તે હિંસાનુવધિ; અસત્ય બોલવાનું ચિંતવન તે મૃષાનુવધિ, ચોરી કરવાનું ચિંતવન તે Ôયાનુનધિ અને પરિગ્રહના રક્ષણ માટે અનેક ચિંતા કરવી, તે સંરક્ષળાનુધિ રૌદ્રધ્યાન.
૩. ધર્મધ્યાન – “શ્રી જિનેશ્વરની આજ્ઞા-વચન સત્ય છે.” એવી શ્રદ્ધાપૂર્વક ચિંતવના કરવી, તે આજ્ઞાવિષય, “રાગ આદિક આશ્રવો આ સંસારમાં અપાયભૂત-કષ્ટરૂપ છે.” એમ ચિંતવવું તે અપાયવિષય, “સુખ, દુ:ખ તે પૂર્વ કર્મનો વિપાક (ફળો) છે” એમ ચિંતવવું તે વિષાવિષય, અને ષદ્ભવ્યાત્મક લોકનું સ્વરૂપ વિચારવું તે સંસ્થાનવિષય ધર્મધ્યાન. એ પ્રમાણે ધ્યાનના ૪ ભેદ છે.
४. शुक्लध्यान આ ધ્યાનનો પહેલો ભેદ પૃથવત્ત વિતર્ક સવિચાર છે. પૃથક્ક્સ એટલે ભિન્નતા, તે-જે દ્રવ્ય, ગુણ અથવા પર્યાયનું ધ્યાન ચાલુ હોય તે જ દ્રવ્ય, ગુણ કે પર્યાયમાં સ્થિર ન રહેતાં, તે ધ્યાન અન્ય દ્રવ્ય, ગુણ પર્યાયમાં ચાલ્યું જાય છે. માટે પૃથવત્વ તથા શ્રુતજ્ઞાનીને જ આ ધ્યાન (વિશેષતઃ પૂર્વધર લબ્ધિવંતને હોવાથી) પૂર્વગત શ્રુતના ઉપયોગવાળું હોય છે. માટે-વિતર્ત: શ્રુતમ્ ઇતિ વચનાત્-વિતર્ક, અને એક યોગથી બીજા યોગમાં, એક અર્થથી બીજા અર્થમાં અને એક શબ્દથી બીજા શબ્દમાં, અથવા શબ્દથી અર્થમાં અને અર્થથી શબ્દમાં, આ ધ્યાનનો વિશ્વાર એટલે સંચાર થાય, માટે (વિવાÌડર્થવ્યાનયોસંદ્રાંતિ:- ઇતિ વચનાત્ વિવાર માટે પૃથક્ક્સ વિતર્ક સવિચાર કહેવાય છે. (આ ધ્યાન શ્રેણિવંતને ૮માથી ૧૧મા ગુણસ્થાન સુધી હોય છે.)
તથા પૂર્વોક્ત પહેલા ભેદથી વિપરીત લક્ષણવાળું, વાયુરહિત દીપકવત્ નિશ્ચલ એક
-
| SR No. | 008916 |
| Book Title | Navtattva Prakarana Sarth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | |
| Publisher | Yashovijayji Jain Sanskrit Pathshala Mahesana |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 178 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, & Religion |
| File Size | 10 MB |