________________
૨૩૪ ]
શ્રી અનુયોગદ્વાર સૂત્ર
હોય અર્થાત્ ચાર ચરણ હોય અને તેમાં ગુરુ–લઘુ અક્ષર પણ સમાન હોય અથવા જેના ચારે ચરણ સમાન હોય. (૨) અર્ધસમ- જેમાં પ્રથમ અને તૃતીય તથા દ્વિતીય અને ચતુર્થ ચરણ સમાન હોય. (૩) સર્વ વિષમ-જેમાં બધા ચરણો અને અક્ષરોની સંખ્યા વિષમ હોય, જેના ચારે ચરણ વિષમ હોય. આ ત્રણ સિવાય ચોથા પ્રકારનો વૃત–છંદ નથી. ગીતની ભાષા :
सक्कया पायया चेव, भणिईओ होति दुण्णि उ ।
सरमंडलम्मि गिज्जते, पसत्था इसिभासिया ॥५३॥ શબ્દાર્થ :-સવવ = સંસ્કૃત, પાયથા = પ્રાકૃત, મણિ = ભણિતીઓ ગીતની ભાષા, તિ
= બે પ્રકારની કહી છે, સરHડમ્પિ = સ્વરમંડળમાં, fજwતે = કહેવાય છે, ગવાય છે, પસંસ્થા = પ્રશસ્ત, સિમાલિયા = ઋષિભાષિત. ભાવાર્થ:- ગીતની ભાષા સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત એ બે પ્રકારની કહી છે. આ બંને ભાષા પ્રશસ્ત અને ઋષિભાષિત છે. સ્વર મંડળમાં તે ભાષા જોવા મળે છે. તે બંને ભાષામાં ગવાય છે.
કોયલ
જજ | ઋષભ | ગાંધાર | મધ્યમ | પંચમ | ધૈવત | નિષાદ સ્થાન | જિહાગ્ર | વક્ષઃસ્થલ કંઠ | જિહામધ્યભાગ | નાસિકા દતોષ્ઠ | મૂર્ધા જીવનિશ્રિત | મયૂર | કૂકડો
ગવેલક |
સારસ હાથી, અજીવ | મૃદંગ | ગોમુખવાધ | શંખ | ઝલર | ગોધિકા | નગારું | મહાભેરી નિશ્રિત આજીવિકા | ઐશ્વર્યવાન |
સુખજીવી, | પૃથ્વી પતિ | કલહપ્રિય | ચાંડાલ, વધિક મેળવે, સેનાપતિત્વની | આજીવિકા | રૂચી પ્રમાણે | બને, શૂરવીર હોય, મુક્કાબાજ, અવ્યર્થ પ્રયત્ન પ્રાપ્તિ, ધન- | મેળવે, શ્રેષ્ઠ ખાનાર | સંગ્રાહક બને, શાનિક, ગોઘાતક, ચોર વાન, ગોધન | ધાન્યાદિ ભોગ | કલાકાર બને, | -પીનાર બને | અનેકગણનો વાગરિક, અનેક પાપ પુત્ર-મિત્રનો | સામગ્રી મેળવે | શ્રેષ્ઠ કવિ બને,
નાયક બને. શૌકરિક, | કરનાર હોય. સંયોગ થાય કર્તવ્યશીલબુદ્ધિ
મસ્યબંધક સ્ત્રીઓને પ્રિય ચતુર, શાસ્ત્ર
હોય. પારંગત હોય. તાન | સાત સાત | સાત | સાત | સાત | સાત |
સાત ઉત્પત્તિ | નાભિથી | નાભિથી | નાભિથી | નાભિથી | નાભિથી | નાભિથી | નાભિથી
સપ્ત સ્વરના ત્રણ ગ્રામ અને ૨૧ મૂર્છાના છે
સપ્ત સ્વરમાં ગવાતા ગીતની વિગત ગીતની
ઉચ્છવાસકાળ | આકાર
ગુણ
વૃત-છંદ ભણિતિરૂદન | પાદસમ | ત્રણ | છ | આઠ |. ત્રણ | ભાષા બે
બને.
