________________
૧૦ |
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર-પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ
પ્રકારનાં, સfé = શસ્ત્રોથી, જુદીજમ્મસનીએi = પૃથ્વીકાયના આરંભથી, પુદવસલ્ય = પૃથ્વીકાયરૂપ શસ્ત્રનો, સમારંભમાને = આરંભ કરતાં, આપણે = અન્ય, અને હવે = અનેક પ્રકારના, પણે વિહિંસ = પ્રાણીઓની હિંસા કરે છે. ભાવાર્થ :- પૃથ્વીકાયિક જીવ અલગ-અલગ શરીરમાં રહે છે અર્થાત્ તે પ્રત્યેક શરીરી હોય છે. આત્મસાધક લજ્જાવાન હોવાથી હિંસા કરવામાં સંકોચનો અનુભવ કરતાં સંયમમય જીવન જીવે છે. તેને તું જુદા ઓળખ. કોઇ સાધુ કેવળ વેષધારી હોય છે, તેઓ 'અમે ગૃહત્યાગી છીએ' એવું કહેતાં હોવા છતાં વિવિધ પ્રકારનાં શસ્ત્રોથી પૃથ્વીકાયિક જીવોની હિંસા કરે છે. પૃથ્વીકાય જીવોની હિંસાની સાથે તેને આશ્રિત બીજા અનેક પ્રકારના જીવોની પણ હિંસા કરે છે.
વિવેચન :
જે વસ્તુ, જે જીવો માટે મારક હોય છે, તે વસ્તુ તે જીવો માટે શસ્ત્રરૂપ છે.નિયુક્તિકારે પૃથ્વીકાયનાં વિવિધ શસ્ત્રો (ગાથા.૯૫–૯૬માં) આ રીતે કહ્યા છે– (૧) કોદાળી આદિ–ધરતીને ખોદવાનાં સાધન (૨) હળાદિ– ભૂમિને ખેડવાનાં સાધન (૩) મૃગશૃંગ (૪) કાષ્ઠ, તૃણાદિ (૫) અગ્નિકાય (૬) ઉચ્ચારપ્રસવણ(મળ-મુત્રાદિ) (૭) રૂકાય શસ્ત્ર (૮) પરકાયશસ્ત્ર (૯) તદુભયશસ્ત્ર (૧૦) ભાવશસ્ત્રઅસંયમ.
સ્વકાયશસ્ત્ર - પૃથ્વીકાયના અનેક ભેદો છે, તે સર્વ એક હોવાના કારણે સ્વકાય છે. એક રંગની માટી અન્ય રંગની માટી માટે શસ્ત્ર રૂપ બને છે, જેમ કે દરિયાની રેતી તળાવની માટી માટે શસ્ત્રરૂપ છે.
પરકાય શસ્ત્ર - એક બીજાથી સર્વથા ભિન્નકાય તે પરકાય કહેવાય છે. જેમ કે મીઠું પૃથ્વીકાય છે, તેના માટે પાણી પરકાય છે. તે બંને એકબીજા માટે શસ્ત્રરૂપ બને છે. પાણીમાં મીઠું નાખવાથી બંને અચિત્ત થઈ જાય છે.
તદુભયશસ્ત્ર - સ્વકાય અને પરકાય બંનેના યોગે જે શસ્ત્ર થાય તે તદુભય શસ્ત્ર કહેવાય છે. જેમ કે મીઠું મિશ્રિત પાણી ઉભયકાય છે. પીળી આદિ માટી માટે મીઠાંનું પાણી તદુભય શસ્ત્રરૂપ છે.
આ રીતે અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ વગેરે માટે પણ સમજી શકાય છે. પૃથ્વીકાયની હિંસાના હેતુઓ :| ३ तत्थ खलु भगवया परिण्णा पवेइया । इमस्स चेव जीवियस्स परिवंदण- माणणपूयणाए, जाई-मरण-मोयणाए, दुक्खपडिघायहेउं; से सयमेव पुढविसत्थं समारंभइ, अण्णेहिं वा पुढविसत्थं समारंभावेइ, अण्णे वा पुढविसत्थं समारंभंते समणुजाणइ । तं से अहियाए, तं से अबोहीए ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
