Jain Chitra Kalpadruma 1

SR No.: 008468
Original Sutra Author: N/A
Author: Sarabhai Manilal Nawab
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
Total Pages: 374
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Art, & Culture
File Size: 20 MB

Page 113

સંજનાચિત્રો કલાના નમૂનામાં સારો ઉમેરો કરે છે. શુદ્ધ ગુજરાતી પદ્ધતિ અને રાજપૂત અસર નીચેની પદ્ધતિના
અનુસંધાન જેવી પોથીને વિસ્તૃત પરિચય એક બીજો – લેખ માગી લે છે. નારીકલશ (ચિત્ર નં. ૧૪૪) ગુજરાતી સમાજમાં આટલે બધે જાણીતે એ મંગલકલશનો આકાર કલાકારની દૃષ્ટિએ પણ લોકપ્રિય લેખાય છે. દયાવિમળ શાસ્ત્રસંગ્રહની કલ્પસૂત્રની ચિત્રસમૃદ્ધ પોથીના સોળમા પત્રના હાંસિયામાં મંગલકલશને આકાર બે સ્ત્રીઓની સંજનાધારા સિદ્ધ કર્યો છે. આ પોથીનો કંઈક પરિચય પ્રસ્તુત ગ્રંથના ‘ચિત્રવિવરણ'માં કરાવે છે. તેની ક્રાન્તિકારક શોધનું અપૂર્વ માન સંશોધક શ્રી સારાભાઈ નવાબને ઘટે છે.
બંને સ્ત્રીઓના હાથ અને પગની આંટીધારા એવી સુંદર ગૂંથણી કરી છે કે તેથી મંગલકલશને આભાસ જોનારને ઘડીભર મુગ્ધ બનાવી દે છે. એક હાથમાં ધરેલો ચમ્મર પલ્લવની ગરજ સારે છે. નારીકટ (ચિત્ર નં. ૧૪૭)
આ જ પ્રતના બીજા એક પત્રના નીચેના મથાળામાં અડમાં નારીશકિટની એક હૃદયંગમ રચના છે તે ધ્યાન ખેંચે છે. કુશલ ચિત્રકારે, એક સ્ત્રી છુંટણીએ પડી ચાલતી હોય અને ગાડીને જોડેલા પ્રાણીના આકારરૂપે હોય તેમ બતાવ્યું છે, અને બીજી સ્ત્રી તેના ઉપર પગ નાખી, ગાડી જોડી હોય તેવો આભાસ કરાવતી પગ લંબાવીને સૂતેલી છે. આવી લડીને હાંકનાર એક ત્રીજી સ્ત્રી, ઘૂંટણ પર દેડતી સ્ત્રી ઉપર બેઠેલી છે; અને તેના અંડાની લટને રાશ બનાવી હાંકે છે, અહીં કલાકારની સંયોજનાશક્તિ જેનારને ઘડીભર મુગ્ધ બનાવે છે. પાલખી (ચિત્ર નં. ૧૬૬). નવીનતા લાવવાની તીવ્રતા કહે કે ન કહો તે જ્યારે કલાકારના માનસને કજે કરી છે ત્યારે કંઈકંઈ અસ્વાભાવિક રચનાઓ પણ કર્યા વગર તેને ચેન પડતું નથી. પાલખીની રચના એવી છે. પાલખીના ઉપરના ભાગમાં જે કમાન હોય છે તેને આકાર કોઈ પણ પ્રકારની ગોઠવણીથી સિદ્ધ થએલો નથી; છતાં એવી યોજનાદ્વારા ધ્વનિત કરેલા પાલખીના ચિત્રના અસ્તિત્વની નોંધ મળી આવે છે ખરી.૧૦
૧૦ એડવર્ડ મા, એફ.આર. એસ. નામના અંગ્રેજે સને ૧૮૧માં “The Hindu Pantheon' (હિંદુ દેવ અને દેવપૂન) નામનું પુસ્તક અનેક મૂર્તિઓ તથા ચિન સંગ્રહ કરી તેને આધારે પ્રકટ કર્યું હતું. તે પુતકની શાધિનધિત બીજી આવૃત્તિ ૧૮૬૪માં પ્રગટ થઈ હતી, તેમાંની નીચેની નોંધ મહત્વની છેઃ
"The plate palanquin ) exhibits a whimsical composition of Krishna and his damsels, the latter forming for him a palanquin. I have other pictures in which tliey take the forms of an elephant, a horse and a peacock. The original of the palanquin and horse are tinted pictures; the peacock and elephant form outline sketches. No stress can be laid on the number of the nymphs thus employed as they differ in dif