Page Text
________________
अथ शिखराधिकार . પરંતુ ત્યાં લામસા જે ધ્વજાધર કર ૪૧.
प्रासादके शिखरकी मूलरेखाके उदय-पायचेसे स्कंध तककी ऊँचाईके छः भागकर उसमें उपरके छटे भागमें चौथे भागको हीनकर, उतनेही भागमें स्कंधसे नीचे ध्वजा धार (बडा लामसा, कलाबा) शिखरके पीछे दाहिनी तरफके प्रतिरथमें करना । यह ध्वजाधारको-स्तम्भबेध भी कहते हैं । (पीछले करीब दोसौ बर्षमें यहाँ ध्वजापुरुषकी मूर्ति करनेकी प्रथा गुजरातमें चालु हुई है, परंतु वहाँ लामसाके जैसा ध्वजाधार करना । ४१
प्रासादस्य पृष्ठभागे दक्षिणादिशि चानुगे । स्तंभवेधस्तु कर्तव्यों भित्तिश्च षष्टकांशकः ॥४२॥ ध्वजावती स्तंभिका च चाष्टांश्रवा वृत्तास्तथा ।
तर्वेकलशं कुर्यात वंश बंध प्रतिहरतके ।। ४३॥ પ્રાસાદના શિખરના પાછલા ભાગમાં જમણું પ્રતિરથમાં તંભવેધ (ધ્વજા દંડને ઉભા રાખવાને લામસા જે કલા) કરે તે પ્રાસાદની ભીતની જાડાઈના છઠ્ઠા ભાગ જેટલે કરે. ધ્વજાદંડ સાથે ઉભી કરવાની ખંભિકા (ધ્વજાધારથી તે આમલસારના મથાળા સુધીની ઉંચાઈની) કરવી તે ખંભિક અઠાંશ અથવા ગોળ (ધ્વજાદંડથી થોડી પાતળી) કરી તે ઉપર કળશ કર ધ્વજાદંડ અને તે ખંભિકાને મજબુત (ત્રાંબાના પાટાના) બંધ ગજે ગજે જડવા. ૧૯૪૨-૪૩. कोने में तापसके रूपों करने की प्रथा प्रविष्ट हुई हो ऐसा लगका है। भद्रमें मुख करने का किसी ग्रंथमें पाठ नहीं है।
___ भारतके अन्य प्रदेशोंके शिखरोंमें जीभीके स्थानपर पुराने कामोंसे रूपकी आकृति की हुई दिखती है। उड़ीया प्रदेशमें खड़े पाँव पर बैठा हुआ हाथ जोडना पुरुष देखनेमें आता है। . दूसरी एक प्रथा शिखरके स्कंधमें छः आठ दस अंगुलके स्कंधके पट्टेको बाहर निकालनेकी प्रथा शिल्पियों में करीब दोसों वर्षोंसे प्रविष्ट हुई है। पुराने कोई भी काममें स्कंधका उठता पट्टा दिखत्ता नहीं है। वारवीं सदीके सोमनाथजीके प्राचीन मंदिर के शिखरको ऐसा पट्टा-थर नरथर जैसा उसके अवशेषोंसे देखनेको मिलता है।
(૧૦) ધ્વજાદંડ સ્થાપનની પ્રાચીન પ્રથા શ્લેક ૪૧ થી ૪૩માં બતાવ્યા પ્રમાણે કંધ બાંધણું નીચે ધ્વજાધાર સ્તંભવેધ કે કલાબા કરી ત્યાંથી ધ્વજાદંડ ઊભું કરવામાં આવે છે. વળી બાંધણના ભાગમાં પણ પાષાણને નિકાળે રાખી તેમાં કાણું–(હોલ) પાડી ધ્વજાદંડને પરવી સ્થિર મજબૂત કરવામાં આવે છે તે સ્તંભવેધ કલાબામાં આગળ અરધા આંગુલ જેટલું નીચે દંડ ઉતારી સ્થિર કરવો. અને દંડ સાથે સ્તંભિકા જરા પાતળી આમલસારા જેટલી ઊંચી બાંધવી.
- બસોક વર્ષોથી ગુજરાતની વર્તમાન પ્રથા આમલસારામાં સાલ ખેદી ત્યાંથી બ્રાદડ ઉભા કરવાથી ધ્વજાદંડની લંબાઈના માનથી એ સાલ જેટલે દંડને ભાગ વધુ રાખવો
| SR No. | 008421 |
| Book Title | Kshirarnava |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Balwantrai Sompura |
| Publication Year | |
| Total Pages | 416 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 13 MB |