Book Title: Kshirarnava
Author(s): Prabhashankar Oghadbhai Sompura
Publisher: Balwantrai Sompura
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008421/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 28 zilpazAstra graMtha kSIrANava dravya sahAyaka : pa.pU. AcArya bhagavaMta sAgarAnaMdasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pa.pU. gacchAdhipati AcArya zrI sUryodayasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAnuvartinI pa.pU. sA. zrI prazamaguNAzrIjI ma.nA sadupadezathI AnaMda ArAdhanA bhavana- madhupurI-jainanagara, sAbaramatI bahenonA upAzrayanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI - saMyojaka: zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 94ra6pa85904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 206pa I.sa. 2009 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ********************************** zrI vizvakarmA praNita vAstuvidyAyAM kSIrArNava KHSHIRARNAVA mUla sahita-suprabhA nAmnI hindI-gujarAtI bhASATIkA saMpAdaka : . sthapati prabhAzaMkara o. somapurA zira vizArada JFM A -- - - - -- - Edited by: Sthapati Prabhashanker 0. Sompura, Shilpa Visharad. PALITANA (Saurashtra) *********************************** Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zilpa sthApatya' graMtha prAptisthAna : Shilpa books will be available at : saMpAdaka : : Edited by : 1. sthapati. prabhAzaMkara. o. somapurA, 1. Prabhashanker. 0. Sompura zilpa vizArada, Architect Shilpa Visharad, gorAvADI, pAlItANA Gorawadi, Palitana. (Gujarat) (INDIA) : prakAzaka : : Publishers : 2 balavaMtarAya. somapurA thA bhAtRe~ 2. B. P. Sompura & Bros. 3, pathika sosAyaTI, ahamadAbAda-13 3, Pathik Sociv, 3. sarasvati pustaka bhaMDAra, buka selarsa, Ahmedabad-13. ratanapola, hAthIkhAnA, ahamadAbAda 3. N. M. Tripathi & Co. 4. mahAdeva rAmacaMndra jAguSThe Princ ss Street, Bombay 2. praNa daravAjA, ahamadAbAda 4. Moiilal Banarasidas Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-7. 5. Motilal Banarasidas Nepali Khapada, P. B. No. 75, Varanasi. (U. P.) prata 1000 1000 Copies All Rights Reserved mulya 8000 (posTeja pRthaka) Price Rs. Tood Postage Extra) zrI maNilAla chaganalAla zAha . navaprabhAta prinTiga presa, zrIkAMTA roDa, ahamadAbAda. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kSIrArNava graMthAnukramaNikA 2 graMtha Rga adhyAya kramAMka 99 1 3 saMpAdaka ke hastalIkhIta graMtha saMgraha 4 prastAvanA 5 vistRta anukramaNikA 6 bhUmikA :- suprasiddha vidvAna purAtatvaza DaoN0 motIcandrajI / 7 Amukha :- mAnanIya kanaiyAlAla mA0 munazIjI / 10 kSamAyAcanA 8 purovAcana zrI zrI gopAlajI nevaTIyA 9. devastuti graMthasaMpAdakako abhinandana 11 AbhAradarzana / 100 101 102 103 104 prAsAda puruSAMga - prAsAda jAti AyAdi gaNitAdhikAra Atara graMtha kI saMkSipta anukramaNikA 2 3 kUrmazilA nivezana 4 7 jagatI lakSaNAdhikAra bhiTTamAna pIThamAna pramANa 6 prAsAdodayamAna 105 dvAramAnapramANa 106 8 pITha thara vibhAga 100 9 maMDovara thara vibhAga 10 merumaMDovarAdhikAra 108 vizvakarmA praNita 1 vRkSAtra 2 jJAmaratnakoza 3 sUtra saMtAna- aparAjita pRcchA 4 jayapRcchA 5 vizvakarma prakAza 6 prAsAdamaNDana 7 rupamaNDana 1 28 41 49 52 56 1 vAstu sthApatya 2. zilpakI vyAkhyA 61-61 65 74 88 3 vAstuzAyakA praNetA 4 bhAratakA zilpivarga " sthApatyadhikArI 6 bhAratIya zilpIyoMkI prasaMzA 7 prAsAdakI cauda jAtiyA~ 8 zilpasthApatya meM vivAdAsta prazno / 9 kSIrArNava graMtha saMzodhana kSIrArNava graMthakA anuvAda saMzodhanameM prAcina graMthoMkA RNasvikAra 8 devatAmUrti prakaraNam sUtradhAra 9 vAstumaJjarI 10 prAsAdatilaka a. kramAMka 109 110 111 112 113 114 115 196 117 118 119 120 11 garbhagRhodaya - dvArazAkhAdhikAra 101 12 pratimA-pITha-liGgamAna 115 13 devatAdRSTi- padasthApana 123 14 zikharabhadra nAsakAdi saravedhAdi 137 15 zikharAdhikAra 143 16 rekhA vicAra 174 17 staMmbhamAna - lakSaNAdhikAra 182 18 maMDapAdhikAra 198 19. sAMdhAra bhrama nirupaNAdhikAra 238 20 sAMdhAra cAturmukha prAsAda 148 21 kezarAdi vairAgyakula prAsAda 264 22 cAturmukha mahAvAsAda svarupa 278 11 vAsturAja 12 samarAGgaNa sUtradhAra 13 mayamatam maya muni 14 kAzyapazilpa 15 zilparatnama (kumAra) 16 sacchilpataMtra 17 vAstupradIpa 18 zukranIti 19 brahadsaMhitA 20 vatthusAra Thakura pheru 21 vivekavilAsa jinadattasUri 22 pratiSThAsAra dI- vasunandI vyAsa muni 23 matsya purANam 24 abhi purANam 25 viSNu dharmottara 40 26 draviDa AgamagraMtho Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthapati prabhAzaGkara - oghaDabhAi - somapurA - zilpavizArada ke vAstuzAstra ke graMthasaMgraha zrI vizvakarmANita 25 pramANamaJjarI sUtra0 maladeva 26 vAsturAja sUtra * rAjasiMha 27 vAsturAja anya sarva viSaya 28 vAstukautuka sUtra0 gaNeza 29 kalAnidhi sUtra 0 goviMda 30 vAstuuddhAradhoraNI 31 vAstvadhyAya sUtra kauzika 12 sukhAnaMda vAstu sUtra * sukhAnaMda 33 vAsturatnatilaka 34 jalAzrayAdhikAra 1 kSIrArNava 2 vRkSArNava 3 dIpArNava 4 jayapRcchA 5 vAstuvidyA 6 sUtra saMtAna- aparAjita pRcchA 7 jJAna ratnakoza 8 sUtrapratAna 9. vizvakarmA prakAza 10 vAstuzAstrakArikA 11 vizvakarmA vidyAprakAza 12 vizvakarmA vAstuzAstram 13 samarAGgaNa sUtradhAra 14 rAjavallabha 19 vAstusAra 16 vAstumaNDana -10 prAsAdamaMNDana 18 rupamaNDana 19 rupAvatAra 20 devatAmUrti prakaraNam 21 jJAnasAra aparAjita 22 vAstumaJjarI ( Thakkara pheru) 23 vAstusAra maMDana 24 beDAyAprAsAdatilaka sU0 vIrapAla 35 devyAdhikAra 36 vAstupradIpa paM0 vAsudeva 37 sacchilpataMtra 38 vApilakSaNam 39 mayazAstra 40 zilpazAstra (uDIyA ) 41 lakSaNa samuccaya ( virocana praNita ) 42 nAradIya zilpa upagraMtha (chuTaka prakaraNa) 1 Ayatatva 2 kezarAja 3 jiprAsAda 4 RSabhAdiprAsAda 5 mekavizatimeru 5 liGgalakSaNa 7 zrI vazyaprAsAda lakSaNa nItizAstra ke graMtha mudrita 1 zukraniti 2 vivekavilAsa 3 bruhRdasaMhitA 4 vasiSThasaMhita 5 nAradasaMhitA 6 gargasaMhitA 7 hayazirSa paMcarAtra 8 abhilaSitArtha cintAmaNI 9. mAnasollAsa drAviDa zilpagraMtha 1 mayamatam 2 zilparAtam 3 mAnasAra 4 kAzyapazilpa 5 vAstuvidyA 6 manuSyAlayacaMdikA izAna zivagurudeva paddhati (3) 7 8 vizvakarmAya zilpa purANa vyAsamuna 1 matsya 2 agni 3 bhaviSya 4 garuDa 5 skaMdha 6 utkala viSNudharmottara 7 Agama graMtha 1 suprabheda 2 kAmika 3 kiraNA 4 aMzubhanabheda 5 sakalA 6 siddhAMta zekhara 7 jIrNoddhAra darzaka 8 sArasaMgraha 9 pUrvakIraNa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kisI bhI dezake prAcIna sthApatya aura sAhityase hI usa dezakI saMskRtika mUlya A~kA jAtA hai / vidyA aura kalA dezakA anamola dhana hai / zilpasthApatya mAnava jIvanakA ati upayogI aura marmapUrNa aMga hai| __ bhAratIya zilpa sthApatya (vAstuvidyA ) kA prArambha kAla kaba se mAnA jAya aisa bAre meM nirNaya karane meM prAcIna sAhityake AdhAra lene kI AvazyakatA hai / Rgveda, brAhmaNa graMthoM, rAmAyaNa, mahAbhArata, purANa, jaina AgamoM aura bauddha graMthoM Adi sAhitya ke saMdarbha sahAyaka ho sakate haiN| Rgvedake sAtaveM maMDalake do adhyAyoMmeM gharako sudRDha rataMbho ke sAtha vAstupati iMdrakI stuti hai / yahA~ iMdrako devoMke sthapatti tvaSThA kahA gayA hai| vizvakarmA ko samagra vizvake tvaSTA mAnA gayA hai, unake putrako bhI tvaSTA kahakara unake ziSya vibhukI stuti kI gaI hai| aura RgvedameM vAstuvidyAke jJAtA agastya aura vasiSake nAma bhI diye gaye haiN| tvaSTA aura vibhune indrako vana banA diyA thaa| pASANake banAye hue sau nagaroMmeM sapramANa bhavanoMkI racanAkA ullekha milatA hai| jisase hama yaha anumAna lagA sakate hai ki sthApatya kalAkA prArambha Rgvedase bhI bahuta varSoM se pahale huA hogaa| atharvavedake sUkatoM meM sthApatyakalAke bahuta zabda pAye jAte haiN| sAmave ke gRhyasUtrameM gRhArambhakI dhArmika kriyAke tIna adhyAya hai / AzlAyana gRhyasUtrameM bhI vAstu vidyAke para tIna adhyAya haiM / bhUmiko atIva vaMdanIya mAnakara usakA pUjana aura usakI stuti dI gaI hai| ina saba bAtoMko hote hue bhI Rgveda yA brAhmaNa graMthoM meM vAstuvidyAke bAremeM svatantra adhyAya nahIM milate haiN| mUrtipUjAkA prArambha bhI vaidika brahmaNa yugameM huA thA / / saMsArake pratyeka prANIko janmase hI zIta uSNa aura varSAkI prAkRtika pratikUlatAoMke sAmane surakSAkI jarUrata mahasUsa huI isIse hI vAstuvidyAkA prArambha sthUla rUpase AdikAla meM mAnA jA sakatA hai| parvatoMkI guphA yA parNakuTi banAkara mAnavIne vAsa kiyA / vAstudavyameM prathama ghAsa ora vAMsakA upayoga huA, bAdameM kASTakA, bAda meM IToMkA upayoga hone lgaa| aMtameM pASANakA upayoga bA~dhakAmoM meM hone lagA / zukrAcArya kahate haiM ki vidyA anaMta hai aura kalAkI to ginatI hI nahIM ho sakatI / parantuM mukhya vidyA battIsa aura kalAoM causaTha unake dvArA kahI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaI haiM / ve viza aura kalAkI sAmAnya vyAkhyA dete hue kahate haiM ki 'jo kArya vANIse ho sake vaha vidyA hai aura mUka manuSya bhI jo kArya kara sake vaha kalA hai / ' zilpa, citra ityAdi mUk bhAve ho sake usako kalA kahA hai| bhinna bhinna AcAryoMne kalAkI saMkhyAko kama aura adhika batAyA hai / zukrAcAryane causaTha kalAeM batAyI haiM / samudra pAlane jaina sUtra meM 72 kalAeM, kAma sUtrameM yazodharane 64 ( avAntarase 64 x 8 = 512 kalAeM kahI gaI hai|) lalita vistarAmeM 64, kAma sUtrameM 27, zrImad bhAgavanmeM 64 kalAeM ginI . vividha kalAeM vividha kriyAse hotI haiN| manuSya jisa kalAkA Azraya letA hai usa kalA parase usakI jAtikA nAma hotA hai| isa taraha kalAke vargAnusAra jJAtiyoMke samUha bhI banane lge| cAra varNAzramoMmeMse bheda paDane lge| vAstuzAstra sthApatya aura zilpakI vyAkhyA vAstuvidyA yA dhAstuzAstra, sthApatya aura zilpa zabdakI vyAkhyAke abhAvase usakA mizra svarUpa samajhakara bhASAkA prayoga ho rahA hai| parantu vAstuzAstra ina saboMse vyApaka arthameM hai / usakA aMtargata sthApatya aura sthApatyakA aMtargata 1zelpa hai| 19 1. vAstuzAstra-dezapatha, nagara, durga, jalAzrayAdi sarva, udyAnavATikA ArAma sthAnoM, rAja prAsAdoM, deva prAsAdoM, bhavanoM, sAmAnyagRhoM, zalyajJAna, zirAjJAna, bhUmiparIkSA ina sarva vidyA vAstuzAstra hai / 2. sthApatya-durga, jalAzrayoM, rAjaprAsAdoM, devaprAsAda, bhavanoM, sAmAnyagRhoM vagairahake bA~dhakAma sthApatya hai / inake zAstrako vizeSakara sthApatya zilpazAstra kahA gayA hai| 3. zilpa-durgake dvAra, rAjabhavana, devaprAsAda, jalAzrayoM vagairaha sthApatyoMke suzobhana, alaMkRti, gavAkSa, jharokhe, nakazI, mUrtiyA~ pratimAoM ye saba zilpa hai| . vAstuzAstrake praNetA-matsyapurANameM zilpake aThAraha AcAryoM ke nAma RSimuniyoM Adi ke diye hue haiN| bRhat saMhitAmeM dUsare sAta AcAryoM ke nAma diye hue haiN| agnipurANa a0 39 meM lokAkhyAyikAmeM zilpazAstra ke para paccIsa graMthoMkI noMdha dI huI hai / unameM kaI tAMtrika aura kriyAoMke graMya hai| parantu unameM zilpazAstrake bahuta ullekha haiN| smRtikAra AcAryoM ke saMhitA graMthoM meM aura nItizAstrake graMthoMmeM aura purANoM meM bhI zilpazAstrake bahuta ullekha haiM / vizvakarma Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzameM prAramagameM stuti karate kahA hai ki mahAdevane pArAzarako vAstuzAstrako jJAna diyA / pArAzare bRhadrathako aura bRhadradhane vizvakarmAko vaha jJAna diyA / 'mAnasAra' meM battIsa zilpAcAyoM ke nAma diye hue haiN| vizvakarmAke mAnasaputra cAra jaya maya siddhArtha aura aparAjita nAmase the / kaI graMthoM meM siddhArthako tvaSTA bhI kahA hai| unhoMne loha karma, yaMtrakarma meM kauzalya prApta kiyaa| bAkI putroMne vizvakarmAko praznoM karake vAstuvidyAkA saMpAdana kiyaa| unake saMvAdake rUpameM graMtha race gaye haiN| sthApatyokA vikAsa krama sthApatyoM meM mukhyatayA devamaMdiroMke vividha vibhAga ghATa paddhatikA vikAsa kramazaH pRthak pRthak kAla meM aura dezake khAsa vibhAgameM pracalita eka yA dUsarI sAMpradAyika zailImeM dezake usa vibhAgameM kAlabalase nauvIM dazavIM zatAbdI taka zilpakRtiyoM meM parivartana hote gaye / usake bAda usakI racanAke khAsa siddhAMta nizcita hue / isa taraha devamaMdirAdikI racanAke rUDha niyama pichale kAlameM arthAt bArahavIM zatAbdIse nizcita hokara likhe gaye yaha niHzaMka mAnA jA sakatA hai / pAJcAjya vidvAnoM bhAratIya zilpakalAke sAMpradAyika bheda mAnakara zilpakI racanAkI pahacAna karAte hai, yaha bilakula ayogya hai / yaha to sirpha pravartamAna zilpa paddhatimeM kAlabheda yA to prAMtiya bheda haiM / bhAratakA zilpI varga bhAratakA pramukha zilpI varga-bhAratake pratyeka prAMtameM prAcIna vAstuzAstrakA abhyAsI varga vidyamAna thA / ve apane apane prAMtake prAsAdoMkI zailI racanA karate the / kAlabalase yA dharmake prati durlakSyase yA vidharmioMkI dharmAMdhatAke kAraNa amuka prAMta meM yaha varga naSTa ho gayA hai yA dharma parivartanaseM naSTa huA hai| baMgAla, bihAra, AMdhra, paMjAba, siMdha, sarahada prAMta yA kazmirameM teraha caudahavIM zatAbdI taka isa vargakA astitva thA / 1. pazcima bhAratameM somapurA brAhmaNa zilpIoM-vAstuzAstra ke niSNAt mAne jAte haiN| abhI bhI ve apanI kalAko surakSita banAnekA prayAsa karate haiM / gujarAta, saurASTra, kaccha, rAjasthAna aura mevADameM ve vera vikhera basate haiM / skaMdapurANake kathanAnusAra prabhAsake putra vizvakarmA ke avatAra rUpa unako mAnA gayA hai / ve prAlaga jAtike hote hue bhI yajamAnavRttikA dAna nahIM rakhIkArate haiM / zilpajJa gRhasthake rUpameM jIvana vyayatita karanekA Agraha unakA hai| ve zilpa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMthake saMgraha kartA haiN| unake caudaha gautra RSi kulake haiN| ve yajJopavita rakhate haiN| sagotra lagna nahIM karate haiN| aura mRtyu ke pazcAt agni saMskAra karate haiN| : 2. bhAratake pUrva meM uDIyaH-orissA pradezameM mahArANA nAmaka zilpI varga hai / vaha zilpagraMthoMkA saMgrahakartA hai| maMdira banAtA hai / hAla meM usakA vyavasAya vizeSataH mUrtikalAkA hai / mahArANA jJAtimeM pASANa karma karanevAle logoMko rAjya dvArA mahApAtrakA mAnad padaH bhI milA huA hai / usI taraha loha yA kATake kAma karanevAloMko 'caudharI' aura 'ojJA'kA mAnad pada bhI milA hai / khoradhAke rAjAne lohakarma karanevAle eka parivArako 'dAsa'kA pada diyA hai / pASANa karma karanevAloMmeM sthapati mUrtikAra bhI hai / ina sabhI kASThalAhAdi kAmoM karanevAlI eka hI jJAti mahArANA nAmakI hai| usameM paraspara roTI beTI vyavahAra hai / una logoMmeM kSatriya ho yA usase nimnavarga ho yaha nahIM kahA jA sakatA hai / ve yajJopavita nahIM rakhate haiM / striyA~ punalagna kara sakatI hai / uDIyAmeM brAhmaNAdimeM matsyAhArakI chUTa hai / mahArANA jJAtimeM mRtyuke bAda agnisaMskAra hotA hai / 3 draviDa dakSiNa-madurAI aura madrAsakI aura virATa vizva brAhmaNa AcAryake nAmase apaneko batAtA huA zilpIvarga hai / baha zilpI graMthakA saMgrahakartA hai| maMdirakA aura mUrtikA kAma karatA hai / vidhise yajJopavita dhAraNa karatA hai / usa vargameM vidhavA punarlagnakI prathA hai / usake tIna gotra haiN| 1 agastya 2 rAjyaguru 3 sanmukha sarasvatI sagotra lagna nahIM karatA hai / mRtyuke bAda bhUmidAha detA hai| usa pradeza meM nAyakara, pillebAla, kenTara aura mudalIAra asI nimnajAtike kArIgara zilpakAma karate haiM / paraMtu ve mUla meM zillI jAtike nahIM haiN| mahAbalipuramameM gaNapati sthapati aura kAMcipuramameM gaurIzaMkara sthapati vahA~kI zilpazAlAoMmeM adhyApaka haiN| 4 karNATaka-maisura-AMdhra tailaMgaNa aura mahArASTra pradeza meM paMcAnanake nAmase vizvakarmA jAtike zilpI vasate haiN| unake pA~ca karma vyavasAyake anusAra usameM gotra haiN| (1) pASANakarmacAleko, gotra pranyasa (2) lohakarma; gotra sAnasa (3) kASTakama, gotra sanAtana (4) kaMsakAra, gotra abhanavazra (5) suvarNakAra, gotra sUparyAsa ina pA~coMkA karmake anusAra gotra hai / brAhmaNake sivA ve kisIke hAthakA bhojana nahIM karate haiM / ina pA~cAMmeM paraspara roTI beTIkA vyavahAra hai / ce sagotra lagna nahIM karate haiM / yajJopavita dhAraNa karate haiM / striyA~ punarlagna kahIM karatI haiN| unameM kucha mAMsAhArI bhI haiN| ve zilpagraMthoMkA saMgraha karate Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / ve maMdira, ratha, mUrti aura kASTa vagairahakA kAma karate haiM / gAyatrI Adi kA nityapATha karate haiN| mRtyuke bAda agnisaMskAra karate haiN| AMdhrameM zrIkAkulam lakSmIpurammeM udupuDu nAmakI zilpIoMkI jAti thii| usake do cAra ghara vahA~ the / una logoMke pAsa " sArasvatI vizvakarmAyama" nAmakA graMtha thaa| unakA astitra abhI nahIM milatA hai| yaha parivAra zilpakAryake abhAvameM anya vyavasAyameM par3A huA mAluma paDatA hai| 5 tailaMgaNameM vizvakarmA zilpI basate haiM / ve zilpagraMthakA rakSaNa karate haiN| maMdira aura mUrtikA kAma karate haiM / kASTa aura lohakA kAma bhI karate haiM / karIba tIna sau sAlase muslIma rAjya pradezoMmeM rahanese sahabAsa doSase mAMsAhAra karate haiM / to bhI unakA brahmatva kama nahIM huA hai / gAyatrI pATha pUjA Adi karate haiM / yajJopavita dhAraNa karate haiN| kisI bhI ucca jAtike brAhmaNake hAthakA bhojana bhI lete nahIM haiM / uparokta paMcAnanajJAtimeM ve nahIM gine jAte haiM / mRtyuke bAda agnisaMskAra bhI karate haiM / karNATaka maisurameM kannaDI bhASA-madrAsa pradezameM tamila-kerAlAmeM malayAlama aura AMdhra jailaMgaNa pradezameM telugu bhASAkA vyavahAra logoMmeM hai / unake zilpagraMtha saMskRta nAgarI lipIke badale unakI lipImeM likhe hue haiM / 6 jayapura alavarake pradezoMmeM gauDa brAhmaNoM kI jAtike zilpIoM vizeSakara pratimAkA kuzala kAma karate haiN| maMdirokA nirmANa bhI karate haiN| yajJopavita vidhise dhAraNa karate haiM / zuddha zAkAhArI haiN| unameMse kI dehAtoMmeM kRSikarma bhI karate haiM / mRtyuke bAda agni saMskArakA rivAja hai| madhyapradeza aura uttarapradeza meM kabhI bhAgoM meM 'jAMgaDa ' nAmakI jAti apaneko zilpIvargameM ginatI hai / unameM kabhI sAdA pASANakarma, kASTakama, citrakarma aura lohakarma karate haiM / kI dehAtoMmeM kRSikarma bhI karate haiM / vizvakarmAko apane iSTadeva mAnate haiM / jAMgaDameM kazrI yaMtravidyAmeM kuzala haiM, jisa taraha gujarAtameM paMcAla jAti hai| ___ 7 gujarAta saurASTra aura kacchameM vaizya, mevADA, gurjara, paMcolI jAti kASTakamameM pravINa hai / pA~cavIM paMcAla jAtike zilpIoM lohArakA kAma karate haiM / ve saba vizvakarmAko apane iSTadeva mAnate haiM / AgekI cAroM jAtiyoM ke zilpI suthArI kAma rathakAma devamaMdiroMke sAdhanoM vagairaha cAMdIkA alaMkRta kAma karate haiN| paMcAlabhAioM lohakarmameM aura yaMtra vidyAmeM bhI 'jAMgaDa' jAtikI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraha kuzala hai / uparokta pA~coM jAtimeM paMcolI apaneko ucca mAnate haiM / yajJopavita bhI dhAraNa karate haiN| sthApatyAdhikArI zilpagraMthoMmeM ullekha hai ki yajamAnako cAhiye ki guNadoSa parakhakara vaha zilakA satkAra kareM / aura apane kAryakA prArambha kareM / zAstrakAroMne bA~dhakAmake adhikArIke cAra varga banAye haiM / 1 sthapati (pramukha) 2 sUtragrAhI jisako zilpIoMkI bhASAmeM "sutara choDa!" kahate haiM / vaha nakaze banAnemeM aura kAryakI zurUAta karanevAlA nipuNa hotA hai| 3 takSaka-sUtramAnake pramANako jAnanevAlA suMdara-kASTa yA pASANAdi kArya yA nakazIrUpa karanevAlA karAnevAlA 4 vardhakI-do prakAra hai / eka to kASTakarma karanevAlA vardhakI (suthArasUtradhAra) aura dUsarA mATIkAryameM nipuNa-moDalIsTa / bhAratIya zilpIyoMkI prazaMsA jahA~ zilpIoMne jaDa pASANako sajIvarUpa dekara purANa ke kAvyako hubahu batAyA hai, jisakA darzanakara guNajJa prekSakoM zilpIkI sarjanazaktikI prazaMsA karate nahIM thakate haiM, yahA~ TaMkanake zilpase tathA piMchIke citrase ye zilpI amara kRtiyoMkA nirmANa kara gaye haiM / akhaMDa pahADameMse kaMDArI huI ilorAkI kAvyamaya vizAla sthApatyakI racanA to zilpIkI adbhUta cAturya kalAkA venamUna pratIka hai| bhAratake zilpIoMne purANoke prasaMgoMko pASANameM sajIva kaMDAreM haiM / unake ojArakI sarjanazakti paramaprazaMsAke pAtra hai / pASANake zilpa parase zaurya aura dharmabodha prApta hotA hai / jaDapASANako vANI denevAle kuzala zilpI bhI kavi hI haiN| ve bahuta dhasyavAdake pAtra haiN| alabatta kalA kisI dharma yA jAtikI nahIM hai / vaha to samagra mAnava samAjakI hai| jaDa pASANameM prema, zaurya, hAsya, karuNA yA kisI bhI bhAvako mUrta karanA kaThina hai| citrakAra to raMgarekhAse vaha saralatAse batA sakatA hai| paraMtu zilpI ase raMgoMkI sahAyake binA hI pASANameM bhAvakI sRSTi khar3A karatA hai| udhara hI usakI apUrva zaktikA paricaya hotA hai / bhAratIya zilpa sthApatya Aja bhI jivanta kalA hai / yuropiya zilpIoMke sAtha tulanA karate kahanA par3atA hai ki bhAratIya zilpakA lakSaNa apanI kRtimeM kevala bhAvanA utAranekA hotA hai / jaba yuropI zilpI tAdRzyatAkA nirUpaNa karatA hai| una donoMke martividhAnakA udAharaNa leM / aneka kaviyoMne strIkI prakRti vikRtike guNagAna kiye haiN| usake sauMdaryakA pAna karAnevAle bhavabhUti aura kAlidAsa jaise mahAna kavioMne Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake rUpa guNakI zAzvatagAthA gAI hai| usakI prakRtise prasanna bhAratIya zilpIoMne strI sauMdaryako mAtRtva bhAvase pradarzita kiyA hai jaba.yuropI zilpIoMne vAsanAke phalarUpa strIko kaMDArI hai| bhAratIya zilpIoMne bhAratIya jIvana darzana aura saMskRtiko apanA sarvottama lakSya mAnakara rASTrake pavitra sthAnoMko cuna kara vahA~ apanA jIvana bitAkara vizvakI zilpakalAke itihAsameM advitIya vizAla bhavanoMkA nirmANa kiyA hai / dIrgha kAya zilAoMko toDakara bhUkha aura tRSAkI bhI paravAha kiye binA apane dharmakI mahattama bhAvanAko rASTrake caraNoMmeM samarpita kiyA hai / janatAne bhI zaMkhanAdase apane zilpakAroMkI akSaya kIrtikA caturdiza prasAraNa kiyA hai / pese zilpIoMkI adbhUta kalAke kAraNa jagatane bhAratako amarapada diyA hai / aise puNyazloka zilpIoMko koTi koTi dhanyavAda ! __ bhAratake uttama kalA dhAmoM para terahavIM sadIke bAda durbhAgyake cakka pala gaye, cAroM aura dharmAdhatAke bahutase prahAra sAta sau sAla taka hue, to bhI bhAratIya kalA aura saMskRti jivita rahI hai usakI dRDha buniyAdako calita nahIM kiyA jA sakA hai / usake avazeSa bhI gauravaprada hai| Aja videzI kalApArakhuoM Azcarya mugdha hokara unako dekhate haiM / bhAratIya zilpIoMne kalAke dvArA svargako-vaikuMThako pRthvIpara utArA hai| rASTra jIvanako samRddha kara preraNA dI hai / aisI sthApatya kalAke prati Aja rAjya kartA sarakAra beparavAha banI hai / zrImaMta varga durlakSya karatA hai yaha dezakA durbhAgya hai / kSaNika manoraMjana nRtyagItakI kalAko vartamAnameM rAjyAzraya mila rahA hai / java sthAyI aisI suMdara zilpa kalAke prati durlakSya kiyA jAtA hai| yaha bhI kAlakA vaicitrya mAnaneke sivA aura kyA ? bhAratIya kalAmeM AyI huI vikRti ___ bhAratIya kalAmeM AyI huI pAzcAtya vikRti-vartamAna zilpa sthApatya aura citra ina tInoM kalAoMmeM AyI huI vikRti prAcIna bhAratIya kalAkA vinAza kregii| 1. sthApatya meM pazcimakA anukaraNa kara pakSIke ghoMsale jaise beDhaMga aura kaDhaMge vikRta aura kalAvihIna bhavana bana rahe haiM / 2. zilpa meM jahA~ suMdara mUrtiyoMkA sarjana A~kha aura manako AnaMda prada thA unake sthAna para sukhe kAThake DhUMThe ki, jinako hAtha, paira, mu~ha thA mAthAkA ThikAnA nahIM hai unakI prazaMsA karate haiM, jo vAstavameM vikRti hai| 3. citrakalA usakI tAdRzyatA aura chAyA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAza yA raMgoMkI suMdara racanAse zobhatI thI, vaisI kalAko dekhate hI prasaMzaka , AnaMda vibhora ho uThatA thA,, usake sthAna para jisake bAremeM kucha bhI samajhameM na Aye aisI TeDhI meDhI rekhAoM yA zaNa jaise tuccha dravyoMmeM raMgake thatheDemeM kalpanAko utArakara usakA guNagAna kara kalAkA satyAnAza karanevAle morDana ArTake nAmase jagatakI vaMcanA kara rahe haiN| aisI vikRtiko dekhakara ghRNA aura duHkha kI lAgaNI hotI hai / . - jisa kalAko dUrase dekhate hI prekSaka usake guNa aura marmako jAnakara AnaMdita hotA thA, usake badale yaha kahI jAtI moDarna ArTa nAmakI kRti prekSakako 'yaha kyA cIna hai ? ' yaha nahIM samajhA sakatI hai| aisI vikRtiko 'ArTa' ke nAma para pradarzanoMmeM dikhAkara jagatako ullU banAyA jAtA hai| aisI kalAvihIna vikRtike pravAhake sAmane dezakI prAcIna kalAvAMcchaoMko jhaMveza uThAkara bhAratIya kalAkI surakSA karanekA apanA pharja nahIM bhUlanA cAhiye / bhAratake prAsAdakI jAtiyA~ prAsAda vAstugraMthoM meM mukhya viSayameM jAtike bAre meM jAnanA ati Avazyaka hai| vAstugraMthoM meM batAyI huI dhArmika vidhi aura jyotiSa viSaya aura aisI dUsarI bAbatoM kI lambI carcA meM sthApatyake abhyAzIoNkI kama rUci hotI hai| kSIrArNava-aparAjitapRcchA aura jhAnaratnakoSa jaise nAgarAdi zilpa graMthoM meM bhAratIya pradezoMmeM pravartamAna prAsAdakI caudaha jAtiyA~ kahI gaI haiN| vAsturAja, kAstumaMjarI aura prAsAda maMDana jaise pandrahavIM-solahavIM sadIke granthoM meM bhI usakI noMdha lI gaI hai| maNDanane caudaha meM se ATha jAtioMko zreSTha kahA hai| aparAjitapRcchAkArane caudaha jAtiyoMke bAremeM pUre cAra adhyAyoM (103 se 106) vigatase diye hue haiN| 1 nAgara, 2 draviDa, 3 latina, 4 bhUmija, 5 varAda, 6 vimAna, 7 mizra, 8 sAMdhAra, 9 vimAna nAgara, 10 vimAna puSpaka 11 valabhI 12. phAMsanAkAra (napuMsakAdi), 13 siMhAvalokana, 14 rathArUha / / .. samarAMgaNa sUtradhAra a0 52 meM isa viSayakI carcA karatA eka choTA-sA adhyAya hai| lekina usameM caudaha jAtiyA~ nahIM kaI haiM aura usa viSaya ke para vistRta carcA bhI jAtike bheda karake nahIM ki gaI hai| bhUmija, latina, nAgara, draviDa, ghalabhI jAtiyA~ kahI gaI haiN| lekina usameM aparAjitapRcchAkAra kI taraha vyAkhyA nahIM kI gaI hai| . lakSaNasamuccayameM chaH prAdeza prakAra kahe haiN| 1 kaliMGga, 2 nAgara, 3 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lATa, 4 varATa, 5 drAviDa, 6 gauDa ye chaH prathAyeM batAI hai / lakSaNasamuccayakArane vidhi svarUpAnusAra dUsarI chaH jAtiyA~ batAI haiN| jisake anusAra 1 latina, 2 kuTina, 3 zekharI, 4 cakrINa, 5 bhUmija, 6 sAMdhAra-inake uparAMta valabhI aura phAsanAkArake do prakAra nirdiSTa haiN| draviDa pradezake dazavIM sadIke kAmikAgama ke a0 49 meM bhI chaH prakAra batAye haiN| 1 nAgara 2 draviDa 3 vesara 4 varATa 5 kaliMga 6 sarvadezI / . MY .. . :". AAL . . . . . . - --- - PANTARGEBAS 8138vAisa D ...... . 4 . A A Tili PORN4LDR.KATTA - - EdeORIALNIText ma: BRRHET ghaMTAzAlagrAmake pahelI zatAbdIkA stUpameM draviDa prAsAda zikharake takatI aMkana lakhanaU myujiyama Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draviDa zilpagraMthoM meM kAzyapazilpa aura mayamatam aura zilparatnameM to sirpha tIna hI jAtiyA~ batAI gaI haiN| 1 nAgara 2 draviDa 3 vesr| bhAratake pUrva, pazcima, uttara pradezoM meM nAgara, dakSiNa meM nIce, draviDa aura una donoMke bicake pradezoMmeM vesara jAtike prAsAdoMkI zailI pravartamAna hai aisA batAyA hai| kAmikAgama ko bAda karate bAkI ke draviDa vAstugranthoM meM jo uparokta jAtikA vivaraNa kiSA gayA hai usake lakSaNake AdhAra para kevala dakSiNake draviDa maMdiroM ko hI lAgu hotA hai| uttara bhArata kI nAgara zailI dakSiNa bhArata kI nAgara zailIkI vibhAvanA eka dUsarese vilakula bhinna hai| draviDa maMdiroM kozalameM rAjIvalocana aura saurASTra ke bIlezvarakA prakhyAta hai| latina, bhUmija, phAsanA aura valabhIke prakAra bahudhA prAdezika zailI ke prakhyAta hai| sAMdhArakI vyAkhyAke anusAra pradakSiNA mArga sahitake prAsAda, unake lakSaNa aura prakArakA varNana aspaSTa hai / pradakSiNA mArgavAle prAsAdoM draviDa ke alAvA bahuta-sI prAMtIya zailIke haiN| bhArata ke pRthak pRthak bhAgoM meM pravartamAna jAtike bAremeM kaI prAcIna zilpagraMthakAroMne sarvadezIyatAse jAtike varNanake sAtha kahA hai| __ aparAjitapRcchAmeM sampUrNa vigatase nAgarazailIkA varNana uttara bhArata ke dUsare prAdezika lakSaNabheda ko bAda karate gujarAta, rAjasthAna ke gyArahavIM sadIke bAva banAye hue maMdiroMko lAgu hotA hai| uttara bhAratake pazcima bhAgako arthAt bhAratakI prAMtIya paddhatike maMdiroM ko sacce svarUpameM nAgarAdi zailIkA kahA hai vaha yogya hai / - lakSaNasamuccaya nAgarI vartanA ke liye madhyapradeza, lATa-gujarAta athavA pazcima bhAratIya pradezako yogya mAnatA hai| upAMgavAle corasatala para urdhva vakra rekhAvAle zikharoMke Upara vartula AmalakavAle aisI AkRtike zikharoMvAle maMdiroM nAgara zailIke vyApaka artha meM usa prakAra meM A jAte haiN| karNATaka pradezameM uttara bhArata ke latina svarUpavAle maMdira dekhane meM Ate haiM aura uttara bhArata ke prAsAdoM jo corasa AkArapara gola Amalaka hai use vesarajAtike kaI vidvAnoM pahacAnate haiN| unako zrI ema. rAmarAva draviDagranthoM ke AkArase batAte haiM. lekina draviDagranthoM isa viSayameM aspaSTa hai| kAmikAgama to kaI draviDa vidvAnoM ke matase viruddha unako spaSTatayA uttara bhAratake maMdiroMko nAgarAdi jAtike kahatA hai| aparAjitapRcchAkArake 'matase nAgarakoM jAtiyoMmeM prathama kahA jAtA hai / parantu unakI di huI vyAlyAke anusAra gujarAta rAjasthAna aura khajurAho ke aura ekAMDaka prAsAdoMkA nAgara jAtikI maryAdAmeM samAveza ho jAtA hai, parantu Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsakrama kI dRSTise arthAt usa ekAMDaka zikharavAlI jAti jyAdA prAcIna honese aura usa ekAMDakakA hI santAna honese latina ko hI nAgara kahane kA lakSaNasamuccaya jaise aparAjitapRcchAse bhI adhika prAcIna granthoM meM mata hai / isa dRSTikoNako dhyAnameM rakheM to prAsAdoM kI jAtimeM ekA-Daka latina jAtiko Adi mAnanA caahiye| athavA byApaka arthameM dekheM to ekAMDaka aura anekAMDaka donoMko nAgarake hI prakAra ke mAnanA caahiye| ekAMDaka jyAdA prAcIna aura Latina uikhora HTRA kin 3 mulaghanta 2 urahghanta 3 4 shandika EXAMERA MEANHRARY rathika. kuta --- Samvarana lalitazikhara 2 mUlaghaMTA 3 ughaMTA 4 ghaMTikA 5 ratha 6 kUTa 7 saMvarNa / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgara prAsAda zikhara amala sarakat mulamanjari LARIURUIDA Rama simbda raksrigas sukanusa tavanga tilaka - PAHEdrimant 24 prabara 1 kalaza.2 AmalasAraka. 3 mUla rekhA. (mUlamaMjarI). 4 UruzaGga.5 karma.6siMha. 7 zukanAsa. 8 tavaGga. 9 tilaka. 10 karma. 11 prahAra. 1 nAgara-anekA'ka nAgaraprAsAda.-sAmAnyatayA. kAmadapITha yA gajAzvanarAdipITa pUrNAlaMkAra maMDovarachAdyayukta- usapara zikharameM zRMga, UruzaMza, pratyakSa tavaGga. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 anekAMDa uttarakAlIna bhI savizeSa pracalita hai / isa spaSTIkaraNa ke AdhArapara prAsAda jAti vibecana latinase kiyA jAya to vizeSa tarkayukta ginA jAyagA / 1 nAgara - anekAMka nAgara-sAmAnyatayA bRhadkA madapITha yA gajAzvanarAdipITha, pUrNAlaMkArI maMDovara, chAyayukta, usake zirapara zRGga, UruzRGga, pratyAGga, tavaGga tilaka aura mUlamaMjarI ko dala vibhakti se prakaTa hotA huA aneka aMDaka ke samuhase race jAte zistabaddha zikhara, jisake skaMdhake sirapara AmalasArA kalazayukta zikharako aparAjitapRcchAkArane nAgara jAtiko mAnA hai, usake Age kalI cokI hotI hai lekina jyAdAtara vitAnayukta raMgamaMDapa athavA gUDhamaMDapa Upara phAsanA yA saMvaraNAyukta hotI hai / aparAjitakArane nAgarake pA~ca bhedo aura unake svarUpa aura unake bheda kahe haiMH / bheda nAma 1. vairAjya 2. puSpaka 3. kalAsa 4. maNipuSpa 9. triviSTaya svarUpa corasa corasa vRtta (gola) lambagola aSTAMza 588 300 500 150 350 kula 1888 nAgarajAti taladarzana patra 75 para hai nAgarajAti nAraghATa prAsAdake saMpUrNa aMgayukta Alekhana yahAM baDA peja 2 para diyA hai / 2 latina - zikhara jAlAMkRta latAoM se banA huA (kuDacalevAlA) ane rekhAyukta veNukopase AkArabaddha banatA huA aura zRGgATaGga rahita eka amalasArA ko kalazayukta zikhara hotA hai| purAne latinakA maMDovarapara chAya nahIM hotA hai / aise prAsAdoMke Age kavalI ke bAda bahuta karake prAvi (kevala cokiyAlA) hotA hai| nIce kAma pIThase uThe hue upAMgoM zikharake skaMdha taka jAte haiM / zikhara varaMDikA ke Upara aMtarAla jaise kaNTha para veNukopase zikharakI rekhA uspanna hotI hai / rekhAke alAvA kaI meM latApaMcaka (pA~ca upAMga) hote haiM / unake zikhara ke madhya bhadrako madhyalatA kahate haiM / zikharake upAMgoMko bAlapaMjara (bAlaJjara ) _kahate haiN| Upara kI khaDI rekhA khaNDa kalA aura bhUmi Amalayukta hotI haiM / ina upAMgoM uparI bhAgako skandha kahate haiM / latina prAsAdoM rekhA vistArase sAmAtya tayA savAgune (14) udayake skandha taka hote haiM / skandha para AmalasAraka hotA hai| usake aGgameM nIce grIvA caMdrikA AmalasArikA ( para culikA se kahI hotI hai) usake upara kalaza hotA hai| zikhara ke nIcekA vistArakA 10 bhAga karake 5 se 6 bhAga skandha vistAra hotA hai / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAjitakAra kahate haiM ki nAgara rekhAke samAna parantu zRGgoMke hita ekAMDI zikhara rUcakAdise udbhUta hotA hai / aparAjitapRcchAphAra latina ke pA~ca svarUpake pA~ca nAma kahate haiM / 1 rUpaka-corasa-laMga porasa 2 bhava-vibha latina zikhara amalasaraka KM PITRA DURA RARHILD PERTEResaya 7 kalas - ADI rekha 6 and estosINS bhumi. amalaka ransaareewate RECENTRETAL TETROlotara FFIBRARASRANAMAMMIArAgIrAjya ANTRASTR REATRADESMORKEDARAN gaNapaNAzA I Yeal khanda 110 kantha '11 varandika HRSTS36MECHIKSHA MLTRADICALDchar KESAMARTeam RECENT MARATTIAYDERA -/ enukosa Amey haOTARANG 13 15 balapanjara latapancaka 17 madhyalata (panjara) 1 kalaza. 2 caMdrikA, 3 AmalasAraka, 4 grIvA, 5 rakaMtra, 6 rekhA, 7 kalA, 8 bhumi-Amalaka, 9 khaMDa, 10 kaMTha, 11 varaMDikA, 12 veNukoza 13 madhyalatApaMjara 14 latApaMcaka 15 bAlapaMjara-latinazikhara 3 vRta-padmamAlAdhara 4 lambagola-malayamakaradhvaja 5 aSTAna vanaka-svastika isa taraha eka dvArake paccIza bheda kahe haiN| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 griva skandba 5 1122 cala 1 amalasarika 2 amalasaraka 4 madhya- 6 lata latina zikharake urdhva aMdA 1 cUlA. (cUlI ) 2 AnalasArikA 3 grIvA. 4. amalasAraka 5 skaMdha 6 madhyalatA. 7 veNukoza. 7 venukosa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 draviDa-dakSiNapathake vAstugraMthoMke anusAra draviDajAti ko SaDvarga kahA gayA hai| tadanusAra 1 adhiSThAna (pITha) 2 pAda (staMbhayukta maMDovara) 3 prastara(varaMDikA aura chAdya-chajjA) 4 grIvA 5 culikA (AmalakacaMdrikA-karparI padmapatra) 6 stUpikA (kalaza) jise Itane aMga hote haiM usI draviDajAtikA prAsAda jAnanA / kaI bAra prastarake Upara kUTa aura zAlA zikhara kI vyaMjanAse bhUmiyA~ banAyI jAtI haiN| Age mukhamaMDala kiyA jAtA hai| usake bAhya bhAgameM pAda-staMbhayukta maMDovara aura Upara prastara hotA hai| maMDapa ke aMdara madhyameM cAra stambhoM para chAdya-chattiyA~ rakhate haiN| isase maMDapa ko mAtra samadala chAdana ( Flat Roof) dhabbA kiyA jAtA hai| draviDatala darzana-tala Ayojana meM sAmAnyatayA corasa kSetrameM karNabhadrAdi aMgoM eka sUtra meM hote haiM / pAdAntara zalilAntara se aMgoMko judA kiyA jAtA hai : nAgara chandako aTThAIkI taraha madhyakA bhadra aura cheDe para karNa kahate haiM / uparokta SaD vargake pratyeka ke bhinna bhinna aMgoM haiN| unakA vizeSa spaSTIkaraNa karane kI AvazyakatA hai| 1. adhiSThAna-pIThako tIna tharoM sAmAnya rItase haiN| 1 padma (jADambA) 2 kumuda (kaNI chajI) 3 siMhamAlA (prAsapaTTI jaisA) usake para prati aura vedI nAmake do sapATa thara kiye jAte haiN| vahA~se AditalakA prArambha hotA hai| use pAdameM samAviSTha mAnA jAtA hai| 2. pAda-(stambhayukta maMDovara) usakI tIna bAju para bhadrako devakoSTha kahA jAtA hai| usameM jisa devakA prAsAda ho usake paryAya svarUpa rakhe jAte haiN| yaha bAhyasvarUpa kahA / aMdara garbhagRha hotA hai| 3. prastara-prastarake aMgameM 1 varaMDikA 2 uttara 3 vAjana aura 4 kapota (ardhagola) usameM caitya jaisI nAsikAe~ hotI haiN| kapota-chajekA nirgama jyAdA hotA hai| jo Upara majalA ho use dvitIya tala kahate haiN| usake aMgoM nIce diye hue haiN| a. prastarake upara siMhamAlA-maMcake tharoM para koNa-kone para karNaphUTa(do stambhoMkA para caitya-jhUla (kamAna) usa stambhikAke bhAgako vitardikA kahate hai| madhya garbha meM gavAkSa-koSTako do tarapha do do stambhapara sanmukha caitya jhUla aura usake bica artha golAkAra varaMDikA ko bhadrazAla kahate haiN| karNa phUTa aura bhadrazAla ke bicake aMtarameM netrakoSTha (hArAntara)-hArake nIce kSudranAsikA ke upara tilanAsika (choTI ThakAra) yahAM dvitIya tAlapUrNa hotA hai| ba-usake para catusra aSTAMzra yA ghRta-zikharakA (guMbaja jaise) prArambha hotA hai| usameM siMhamAlA para pIDhAna phalaka (chata chatiyAse DhaMkA huA) upara jo Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stupika 30 simba-rakira 29 24 C mabanas. 28 caturasrasikbara GUD eriva (bhadra-fala) ursa 19 S -Sriva-kost ba 27 25. 23 tilanasika 22 koudia-nasika, bara 20 T 16 simbamala WAX karnakuto or kosthe T 38 viterdika 21 dvultya tala te je on barantara 18 vidardikeMMATT Emm 17 20 metra kosthas - on barantara a 10 CIEN prastara et kapola 14 1; HARRASEDUTERT ET, nasikas 13 MAN PARA MAIN LUB LA ARUBA i vajana &N HYSGORN.RUUM OBN 12 ADA COLETANETETT 782971HTRA TUTTI uftara Hip 199 . . devakostba pada 16 ... ddiotalan AUXIT prati 5 adhisthana 1 NL 4 simhamala 13 kumuda m ? padma - fupi PREDEL :1:1 M i ld karna karna bhadra draviDa prAsAda zikhara saha themet 2 93. 3 gen. 4 Fagarat. 5 sla. 6 an. 7 affects. 8:99. g o. 10 perc 11 JT 12 9178. 13 aferat14 ur. 15 #q. 16 FEAT. 17 BE. 18 faafe. 19 I-(s). 20 ade (arizat). 21 feqqan. 22 yearfal. 23 ms ne. 24 zgra fret. 25 . 26 gr. 27 5171 DEC. 28 FETATT. 29 faga ca. 30 gler. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gola yA aSTAna zikhara (guMbaja) ho to kone para vRSabha, siMha yA garUDake bar3e svarUpa rakhate haiN| agara karNakUTa rakhate haiN| 4. zrIvA-varaMDikA kapota para sAdI jaMghAke jaise bhAgako grIvA kahate haiM / (usake kone meM vRSAdi aura madhyameM do staMbhoM ko grIvAkoSTa-gokhameM devasvarUpa karate haiN| usake upara mahAnAsI (caitya-jhUla), mahAnAsI kI maMcapara Dherake rUpameM siMhavakta (grAsa mukhake samAna) kiyA jAtA hai| garbhake do mahAnAsI ke madhyameM kone para pArzvanAsika bhI kaI loga karate haiN| mahAnAsIkA apara nAma bhadranAsI bhI hai| kaI sthaloM para grIvAke tharameM staMbho karane ke alAvA vahA~ do deva rUpa yA RSimunike baiThe rUpa bhI karate haiN| parantu unakA paTa mahAnAsI se alaMkRta karate haiN| koI usa rUpake sthAnapara zAlA (sAdA bhadra) bhI karate haiM / upara mahAnAsI to koI bhI prakAra meM hotA hI hai / grIvAke upara nikalatA huA haMsavAjanakA phiratA thara karake usake para dUsarA chATavAlA usase nikalatA huA thara kiyA jAtA hai| usake para zikhara hotA hai| pra prIvAke para haMsavAjana yA dUsare tharake sthAnapara daMDachAdya jaisA chajjA nikAlakara usake para bhI zikhara (guMbaja jaisA) hotA hai| prIvA stUpikA ke madhyake guMbaja jaise zikharakA SaDvargameM sthAna nahIM hai| 5. cUlikA-zikhara arddha bhAgameM (nAgara chandake caMdrasarUpa) padmapatrikAathavA karparI patra rUpa vistRta hotA hai| .: 6. stUpikA-cUlikAke para draviDa zikharakA sarvopari stUpikA nAgara chandake kalaMzarUpa hotA hai| ... aparAjitakArane draviDa prAsAdake pA~ca bheda kahe haiN| 1 svastika, 2 sarvatobhadra 3 vardhamAna, 4 sUtrapadmA, 5 mahApadmA ina pA~coMke kramase eka ekake sau dosau, tInasau, cArasau aura pA~casau isa taraha kula pandrahasau bheda kiye haiN| parantu usakA spaSTIkaraNa diyA nahIM hai| aparAjitakAra draviDa chaMdake svarUpa kA varNana karate hue kahate haiM ki pIThake upara karNarekhA kI bhUmikA kramase karanA / usakI vibhakti dala-latAzrRMgoM ke kramase utpanna hotI hai| meSa, makara kUTAdi kaMTakoMse AvRtta vedI ghaMTA nAsikAdi se zobhatA huA draviDa chaMdakA prAsAda samajhanA / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ibaro Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 4. bhUmiz2a bhUmija prAsAdoMmeM kaI bAra taladarzana aSTabhadrI yA aSTakarNI yA vRttasaMsthAna para AMkA jAtA hai| pITha aura maMDovara ke sAmAnya lakSaNoM anekAMDaka nAgara jaise hI hote haiN| parantu zikhara prakRtike mUlagata pharka honese usakA pUrA dRzya viziSTa banatA hai| use chAdya-chajjA kvacit hotA hai| usake zikharakI rekhA nAgarIke jaisI lekina rekhAkI aMdara uttarottara zrRMgayukta hotI hai| zikharake karNa pratiratha aura rathake upAMgameM eka para dUsarA-tIsarA-isa taraha sAta zrRMgoM uttarottara car3Aye hue hote haiN| usake zikharako bAlapaMjara (bAlaMjara) ke upAGga nahIM hote haiN| parantu bhadrake para mAlArUpameM latA khiMcI huI hotI hai| bhadrakI latAko mAlA kahate haiM ? isase sirpha zikharake bhadrameM kuDacala kaMDArA hotA hai| aura karNa aura pratirathake upAMgoMmeM uttarottara zrRMgoM (kUTa) car3hAye hue hote haiN| pratyeka aMgoM para kuMbhI staMbhIkAyukta jaMghA aura usake para prahArake U~ce tharoM karake phira kramase zrRMga-kUTa car3hAye hue hote haiN| eka, do, tIna, pA~ca, sAta isa taraha kramase uttarottara zrRMgoM zikharake skaMdhataka car3hAye hue hote haiM / skaMdha para grIvA, ghaMTA, padma, chatra, caMdrikAyukta Amalaka hotA hai| usake para sarvopari kalaza hotA hai| usake maMDovarake tharoMmeM chajjA kvacita hI hotA hai / chajje para baraMDikA aura kevAlake ghATovAle thara para prahAra hotA hai / vahA~se zikharakA prArambha hotA hai / bhadrako radhikA kahate haiM / vaha devarUpase alaMkRta hotA hai| usake para (nAgarachaMdake udgamako) zurasenaka kahA jAtA hai nIce bar3A hotA hai / zikharake karNa-pratiratha para car3hAye hue zrRMgoMke tharako stambhakUTa kahate haiN| nAgarachaMdakI taraha kaMdhase nIce dhvajAdhArake pIche bAhara pratirathameM nikAlA huA hotA hai| bhUmija dRSTAMtoMmeM Age gUDhamaMDapa agara raMgamaMDapa kiyA jAtA hai / mAlavA, mahArASTrameM bhUmija jAtike prAsAda dekhane meM Ate haiM / kvacita utarakarNATakameM mI aparAjitakArane bhUmijake svarUpakA varNana karate kahA hai ki-bAMsakI taraha utpanna huA ho aisa taraha kUTa bar3ese choTe se kramase caDhAte jAnA / dala vibhakti upAMgoMke aMgoMseyukta bhUmija chaMdake prAsAda jAnanA / aparAjitakArane bhUmijake tIna prakAra kahe hai / 1 corasa niSadha-2 vRttakumuda 3 aSTAzra-svastika-aura usake daza-sAta aura ATha isa taraha tIna prakArase bhUmija karanA / aina sabake 625 bheda kahate haiM / 5-varATa jAti-bhUmikAke kramase jaMghAhIna karate jAnA / bhUmikAyAlo zrRMga zrRMgoMse yukta-bahuta zrRMgoMvAlA rekhA pratiratha bhadra aura pratibhadra yukta maMdAra puSpikA aura ghaMTAvAlA asI varATa jAtike lakSaNa jAnanA / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAjitakArane varATajAtike pAMca prakAra kahe haiM / 1 varATa 2 puSpaka 3 zrIpuMja 4 sarvatobhadra 5 siMha / ina pA~coMke 1202 bheda kahe haiM / 6 vimAnajAti-corasa talako ratha uparathako bhadrake thoDe upAMgoMvAle vimAnajAtike prAsAda jAnanA / / vimAna chaMdake pA~ca prakAra-1 vimAna 2 garUDa 3 dhvaja 4 vijaya 5 gaMdhamAdana / ina pratyeka puSpamAlA ghara AkArake latA zrRMgavAle jAnanA / unake pratyeka nAmAnukramase bheda kahe haiM / 301-400-500-600-700 isa taraha kula paccIsa sau bheda kahe haiN| 7. mizraka jAti-nAgara chedakA aneka tilakabAlA tilakoMse zobhatA mizra chaMdakA prAsAda jAnanA / aneka AkAra rUpavAlA jAnanA / aparAjitakAra usake aThArahaso bheda kahate haiN| 8 sAvaMdhArA jAti-yA sAMdhAra jAti-vyutpattikI dRSTise sa-aMdhAra-jo prAsAdoM garbhagRha pradakSiNA mArga sahitake hoM to unheM sAMdhAra kahA jAtA hai / jaisI racanAmeM prakAzakA bahuta kama avakAza hotA hai / aisase ve sa-aMdhAra kahe jAte haiM / ase pradakSiNA mArgavAle sAMdhAra prAsAda nAgara jAtimeM bahuta spaSTa rItase batAyA gayA haiM / jinako pradakSaNA mArga nahIM hote haiM / vaise prAsAdoMko niraMdhAra prAsAda kahA gayA hai / sAMdhAra prAsAda bAhya bhAgake pramANase zikhara kiyA jAtA hai| jaise sAMdhAra prAsAdoM gujarAta saurASTra, rAjasthAna, mevAr3ameM haiN| vaise sAMdhAra prAsAdo madhyapradeza ke khajurAhoMmeM bhI haiN| somanAthakA mahAprasAda sAMdhAra jAtikA hai| sAMdhAra jAtikA taladarzana patra 75 para hai| yaha dekho! aparAjitakAra usakA svarUpa batAte haiN| talacchaMda jisake vibhakta upAMgoMvAle hai, usameM garbhagRha, divAreM, bhramavalA-jise bhramoM kramayogase kahe ho usake para zikhara ho use sAMdhAra chaMdake prAsAd jAnanA / usake sAta prakAra--1 kesarI 2 naMdana 3 mandara 4 zrItarU 5 IndranIla 6 ratnakUTa 7 garUDa una sAtoMkA anukramase bheda kahA hai| do-tIna-eka-cha:tIna-sAta aura tIna jisa taraha milakara kula paccIsa bheda kahe haiN| 9. vimAna nAgara-nAgara upara chedayukta latAzaMgavAlA ho vaise prAsAdakA vimAna nAgara chaMda jAnanA / 10. vimAna puSpaka vimAna nAgara chaMda upara zikharameM puSpaka jaisA uruzrRMga hove vaisA, vaha sarva kAmanAoMko denevAlA asA vimAna puSpaka chaMdakA prAsAda jAnanA / 11. valabhI-tralabhI jAti ke prAsAdoM latina nAgara chaMdase bhI prAcIna jAtike mAluma hote haiN| saurASTrameM uttara gupta kAlake kadavAra (prabhAsake pAsa) hai, aura porabaMdara dvArikAke bicake harpada mAtAke sthAnapara bahuta sAmAnya rUpameM balabhI prAsAda haiN| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e amalasaraka 6 valabhi skandba vedi 5 7. candrasala 4 kantha skandhavedi 2 kapota 1 garbhagrha www 24 simha 9 -candrasala 7 valita pattika valabbi 6 4 kantha valitapatti 3 parsvabhadra prstabhadra pArzvabhadra valabhI prAsAda pRSThabhadra 1 garbhagRha 2 kakSeta 3 balita paTTikA 4 kaMTha 5 skaMvavedI 6 valabhI 7 caMdrazAlA 8 AmalasAraka 9 siMha Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lambacorasa garbhagRhako bAharake talachaMda ghaMTAke vinA kramase bhUmikA caDhAkara usakI bhUmikA gajapRSThAkRti (varaMDikA jaise loDhiye) karanA / taba vaha sarva kAmanAoMko denevAlA jaisA valabhI chaMda jAnanA / aparAjitakArane use vimAna nAgara chaMdake prAsAdake kulakA mAnA hai, aura usake cAra prakAra AkAra parase nAmAbhidhAna diyA hai ! 1. lambacorasa puSpa prakAra 2. corasa-saMkIrNa 3. vRtako ratnajyoti 4. laMbagolako mahArciSa kahate haiN| drAviDameM mahAbalipuram vagairaha sthalapara himAcala pradeza-kaliMgameM valabhI jAtike prAsAdoM chuTTe chvAyA dekhane meM Ate haiN| bhuvanezvarameM vaitAladevalakA alaMkRta maMdira valabhI jAtikA hai| AyatAzra (lamba-corasa) talavAle, hastAMagula upAMgovAle yA upAMgoke vinA valabhI prAsAdoMkI Tocapara nAgara yA bhUmija zikhara nahIM ho sakatA hai| abhItaka mile hue aise prAcIna-prAsAdoMke abhyAdha parase mAluma hotA hai ki kama ghATavAlI pITha aura maMDovara sAmAnyatayA sAde hote haiN| maMDovarake ziro bhAgameM skaMdhavedI (gola valIke jaisI) karake usake upara lambAkArameM arghagolAkAra valabhI kiyA jAtA hai| usakI choTI bAjuoMke donoM siroM para caMdrazAlAkI Toca para donoM tarapha siMha biThAye hue haiN| valabhIkI Toca para eka yA tIna kalayuzakta AmalasArikAyeM rakhI jAtI haiN| aisA prakAra valabhIkA hai, aura dUsarA prakAra lambacorasa garbhagRhake bAhara cAroM ora valikA ardhagolAkAra kara madhyameM valabhI saMkucita lamba-corasa valabhI kara usakI donoM tarapha choTI bAjuoM para candrazAla ( udgama-deDhiye) kara upara kalaza caDhAyA jAtA hai| tIsarA prakAra-lamba-porasa yA samacaurasa garbhagRha para uparokta donoM prakArakI taraha valita paTTIkA kapota-kaMThAdike nikalate ghATake thara karake upara balikAkA ghATa karake vaise tIna yA pA~ca tharoMko uttarottara saMkoca kara caDhAkara upara Amalaka kalaza car3hAyA jAtA hai| pratyeka valikAke tharameM pahalemeM pA~ca, dUsare meM tIna isI taraha caitya-kUTa kiye jAte haiN| sAmAnyatayA valabhI prAsAdoMke agra bhAgameM maMDapa jur3A huA ho, baise dRSTAMta dekhaneko nahIM milate haiN| 12. phAsanAkAra-isa jAtike prAsAdoMko sAmAnya pITha maMDovara para AjaliyA~ kramazaH uttarottara saMkocakara car3hAkara Tocapara ghaMTAkalaza rakhA jAtA hai| bhadrapara siMhakarNa (bar3A udgama) vAlI racanAko aparAjitapRcchAkArane phAsanAko Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalasa 7 12 6 ghanta - 1358 2 31 simbakarna: PARA White candrasalika * - karna- PR 5X RADE DEL 24 A Hyp WGS * . 3 S 22 . . XA . 2 2 TARS For TEOREFIDEN THU 2. kl 11 AL 15 y EU MA prabara phAsanAkAra zikhara 1 wer 2014 3 A 4 Taufe 5 FE TO 6 car 7 * Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 napuMsakA - phAsanAkAra kahA hai / kitanoMke kone para karNaphAsanA - phAsanAkAra phUTa caDhAte haiM / phAsanAkAra prAsAdoMkA taladarzana hastAMgula upAMgovAlA sirpha karNa - rekhA aura bhadra vizeSakara hotA hai / udakAntara varjita -- pAnItArake upAMga hote haiM / pha~sa kiyA - phAMsanA zailI garbhagRha parase maMDapa phAsanA karanekI paddhati bAda meM praviSTa huI hai / phAsanAkAra maMdiroM, khajurAho, gujarAta, cedI pradeza, amarakaMTaka, AbU, delavADA, rAjasthAna, kaliMga - orissA-bhuvanezvara meM haiM / phAsanAkArake pAThoM jayapRcchA-pramANamaMjarI-vRkSArNava- aparAjita pRcchA aura lakSaNasamuccaya meM ullekha hai / phAsanAko gujarAta - saurASTra ke zilpIoMne 'tarasaTiyu' kahA hai / vaha ' triSaT ' kA apabhraMza hai| arthAt tInoM taraphake darzanavAlA - paraMtu triSaTA zabda zilpagraMthoM meM nahIM milatA hai | bahuta sAdagIse phAsanA maMdira hotA hai jisase bhArata ke hareka pradezoM meM sAde svarUpameM phAsanAkAra maMdira dekhane meM Ate haiM / kaliMga - uDiyA pradezoMmeM bhuvanezvara purI aura konArka ke maMdiroMke maMDapoM para kAsanA car3hAI huI dikhatI hai / chAjalIke pA~ca, sAta yA nau tharoMke bica eka sAdA thara jaMghA ke jaisA car3hAyA jAtA hai use "kAMti" kahA jAtA hai / usake para phira pA~ceka thara vAjalI ke car3hAkara ghaMTA aura kalaza caDhAte haiM ! kaliMga zilpa graMthoM meM chAjalIko 'pIDA' kahA gayA hai| vaise sAta - nava tharoMke udayako 'poTala' kahate haiM aura usapara bIcake eka sAde tharako kAMnti kahate haiM / uparake dUsare pA~ca-sAta tharoMke udayako bhI 'poTala kahate haiM / usake para ghaMTAke nIce grIvAko "bekI" kahate haiN| usake para maMDapakI phAsatA ke sarva tharoMke udayako "gaMDI" kahate haiM / yadyapi, zikhara ke udaya bhAgako bhI "gaMDI" kahate haiM / isa taraha zilpIoMko prAMtIya bhASA ke zabdoMse thakA paricaya diyA gayA hai| aparAjitakArane phAsanAkArako napuMsaka chaMdakA prAsAda kahA hai / 13. siMhAlokana - chAdya-chAdyoMse utpanna huA, jisake upara koneko siMhase zobhAyamAna krnaa| usake para ghaMTA ghaMTA AkRti kI karanA / use 'siMhAlokana' chaMdakA prAsAda kahate haiM / 14. sthAruha-- nAgara chaMdase udbhUta - zakaTa- gADeke upara nAgarachaMdakA, jisako tIna cakra ho vaise AkArakA kAmanAko denevAlA aisA rathArUha chaMdakA prAsAda jAnanA | aparAjitakArane dArU karma (kASTakArya) se udbhUta siMhAvalonana dArUke jaise chaMdakA rathArUha jAnane ke liye kahA hai / 4 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparokta caudaha jAtimeM pA~ca-chaH jAtikA vizeSa spaSTIkaraNa nahIM hai| isase usakA paricaya karanA muzkila hai| to bhI usake adhika prayatnase saMzodhana prAdezika bhramaNa karake karane kI jarUrata hai| jAvA, sumAtrA, anAma (caMpA) kaMboDiyA, siyAma Adi bRhadbhArata pradezoMmeM bhAratIya zailIke bhavya aura vizAla prAsAdoMkA nirmANa huA hai / ve apanI ina caudaha zailiyoMmeM Aye hue honA caahiye| yA-bhAratIya zailIkI kauTuMbika prathA hai ! zilpasthApatya meM vivAdagrasta praznoM zilpiyoM meM kaI vivAdagrasta prabha haiN| kaI bAra yajamAnako aise prazna ulajhanameM DAlate haiN| inameMse kaI praznoM buddhiyukta haiM aura kaI nirarthaka durAgrahI bhI haiN| sthalake para hue purAne kAmake udAharaNa dekara ve vivAda ugra banAte haiN| kaI rUDhigrasta praNAlikA ko agra karate haiN| ina sabakA samAdhAna zAstrAdhAra vizeSa sabala ginA jAtA hai| kaIbAra zAstrake pAThoMkA apanI buddhayAnusAra artha karake apane matakA samarthana karate haiN| niSpakSa rItase buddhi pUrvaka vyavahAra ko bhI lakSyameM lekara socanA cAhiye / jahA~ pAThoMkA abhAva ho vahA~ paraMparAgata praNAlikA ko bhI mAna denA par3atA hai| agara vahA~ purAne sthApatya ko udAharaNa rUpa svIkArane para bAdhya honA paDatA hai| satrahavIM sadIse zilpiyoM kaI prathAoMko anusare haiN| usameM kucha zAstra vimukha hai| ye prathAyeM zAstravihIna hai parantu praNAlikAeM haiM isa taraha mAnakara usakA anusaraNa yA ese matamatAMtara ke liye durAgraha na karanA cAhiye / aise udAharaNa dekara apane matakA samarthana na karanA caahiye| pratipakSa kA apamAna avagaNanA karanekI valaNa bhI anIcchanIya hai| 1. gaNitake viSayameM-ikkIsa aMga mIlAneko kahA hai| jisa taraha jyotiSI ko pare aMgoMko dekhakara muhUrta nIkAlanemeM asamartha hotA hai usa taraha zilpameM vizeSakara lagabhaga cAra-aMgoMko mIlAnekA prayAsa karate haiN| 1 Aya, 2 nakSatra 3 gaNa, 4 candra / zAstrakAroM kahate haiM ki "dvibhizreSThaM tribhizreSThaM paMcabhiH sarvamuttamam / " sAmAnyatayA laMbAI caur3AI ke gajake uparake A~gUloM meM viSamaaMka honA caahiye| to Aya zreSTha AtA hai| zilpazAstrameM zilpioM gaja' arthAta-hasta aura usake 4 A~gula pramANakA mAnate haiM, phUTakI prathAko nahIM svIkArate Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| kyoMki usake gaNitakI racanA isa prakAra huI hai| sAmAnyatayA do phUTakA eka gaja hotA hai| 2. yaha gaNita kahA~se milAyeM, yaha kahA hai-modara ke bAhara ke bhAgameM milAneke liye kahA hai| vyavahAra dRSTise kucha ThIka karane ke liye aMdara bhI gaNita milAnekI koziSa karatA hai| jaba pratipakSa kahatA hai ki bAharake vibhAga kara usake vibhAga para osAra-divAra rakhate aMdara jo bhApa rahA use vahA~ gaNita milAnekI jarUrata nahIM hai, cAhe vaha rAkSasa gaNakA nakSatra kyoM na ho ? isa pakSakI bAta durlakSya karane yogya nahIM hai| parantu jo vahA~ bhI gaNita milAyA jAya to acchA aisA merA mata hai| 3 nakSatrake viSayameM zilpiyoM devamaMdirako devagaNa, gRhAMko manuSyagaNa yA yavanako rAkSasagaNanA nakSatra sAmAnyatayA milAte haiM / vaha paraMparA hai lekina jyotiSake niyamAnusAra devoMkA janma nakSatra rAkSasagaNa ho vahA~ devamaMdirameM rAkSasa gaNa nakSatra milAnekA Agraha kI loga rakhate haiM / zilpiyoMkI paraMparA jo Age kahI gaI hai vaha hai / devamaMdismeM devagaNa ora maMDapoM yA cokI ko manuSya gaNa yA devagaNa nakSatra milAte haiM / zilpiyoMkI paraMparAkA samarthana karatA huA oka pATha hai / paraMtu use dvIarthI mAnate haiM / 4 zilAsthApana-madhyakI kurmazilAke nau khaMDoMmeM nau cihnoM karanemeM vizvakarmAke sabhI graMthoM oka mata haiM / lekina madhyakAlake aMka sUtradhAra vIrapAlane 'prAsAdatilaka' graMthameM ina cihanoMko agnikoNake kramase karane ke liye spaSTarUpase kahA hai / isa viSayameM zilpI vargameM carcA hai / lekina aba taka koI durAgraha nahIM hai isa bAta AnaMdakI haya / 5 zilAsthApana kahA~ karanA ? usa viSayameM sAmAnya matase garbhagRhake bica khaDe madhyagarbha meM zilAsthApana karanA / paraMtu devatA pada sthApanake hisAbase jahA~ deva sthApana karanA ho usake nIce zilA sthApana karanA cAhiye / vaha sUtra aisa dIpArNava aura jJAnaratnakoSameM hai / aura nAbhi khaDI karanekI prathA hai| graMthoM meM usakA spaSTIkaraNa nahIM hai / aura madhyakI kUrmazilAkA pramANa bhI kahate haiM / paraMtu phiratI aSTazilAoMkA pramANa nahIM diyA huA hai / vahA~ zilpiyoM prathAko anusarate haiM / jahA~ zAstrAdhAra na ho vahA~ zilpiyoM prathAnusAra varte yaha svAbhAvika hai / kUrmazilAke kahe hua mAnake anusAra lambI aura usase AdhI cauDI aSTazilA rakhanekI paraMparA hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 jagati viSayameM-prAsAdakI sImA maryAdA-zilpiyoM usakA sAmAnya artha durga bhI mAnate haiN| lekina prAsAdakI cAroM aura devakulikAoM sahastraliMgakI yA jinAyatanakI yA 64 devyAyatanakI yA paMcAyatana jahA~ ho vahA~ vizAla jagatI vistArase karanI hotI hai / jagatIkA prAsAdakI bhUmimaryAdA mAnakara sAmAnya oTA-jagatI U~cI kara usa para bhITa pIThakA prAraMbha hotA hai| parantu sthAna mAna aura zaharameM bhUmi saMkocake kAraNa vaise prakArakI jagatI na ho to vaha doSa nahIM hai / yA to vizAla bhUmi para madhyameM prAsAdakA nirmANa kiyA jAtA hai / vahA~ usakI vizAlatAko hI jagatI mAnanekA kAraNa hai| 7. mITa-para pIThake viSayameM prAsAdake pramANase mahApITha yA kAmadapITha zAstramAna pramANita banAnA kahA hai / paraMtu sthAnamAna aura kI bAra dravyAnusArake hetukA Azraya jAnakara pITha pramANase kama karane kA kahA hai / taba kabhI zilpioM gahare abhyAsake abhAvase virodha karate haiM / parantu kahe huo mAnase pITha kama karaneke pramANa dIpArNava-kSIrArNava aura jJAna ratna koSAdi ' graMthoM meM spaSTa diyA hai / ardha bhAge tribhAgevA pIThaM caiva niyojayet / sthAnamAnAzrayaM jJAtvA tatra doSo na vidyate / / kahe hua mAnase AdhA yA tIsare bhAga udaya pramANa pITha karane meM doSa nahIM jAnanA / mukhya maMdirakA mahApITha yA kAmadapITha aura phiratI devakulikAoMko 208 zivAyatana, 64 zakatyAya 24 viSNAyatan yA 24-52-72--84 yA 108 jinAyata noMko karNapITha kama karanemeM dopa nahIM hai| 8 prAsAda-udayamAnake viSayameM zilpIvargameM solahavIM sadI ke bAdake maMdiroM meM kucha chUTa lekara udayamAna adhika karane lage / kyoMki paMdrahavIM sadIke bAda staMbhake aMtarake bIca kamAnoM banAnekI prathA zuru huI / aisase dvArakI zAkhAke samasUtra meM staMbhako rakhate the| aise rakhakara pada (do staMbhoke bIcakA aMtara) ke ardha bhAgake barAbara udaya-ubhaNI kamAnake kAraNa ThekIko car3hAkara rakhate haiN| aisase udayamAna bar3ha jAtA hai| paraMtu aisa viSayameM zilpiyoMmeM vAdavivAda nahIM hai| ase samayameM staMbhako kitanA U~cA ginA jAye yaha prazna upasthita hotA hai / vastutaH bharaNeke tala paryaMtakA staMbha ginA jAya, kabha udaya-ubhaNImeM kamAna karane jAte taba dvAra vADhase staMbhako choTA kara usa para kAThAsarAM caDAke kamAna karate haiN| taba use 'pAya cAgalakA doSa ajJAnatAse kahate haiN| kamAna zilpameM kahA~ kahI gaI hai ? taba vaha 'pAyacA' zabda zilpagraMthoM meM kahA~se nikAlA ? ase Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bInA samajase vivAda (kama abhyAsIoMke dvArA) uThAye jAte haiM / yaha nirI ajJAnatA hai| pratolyAmeM jaura meghanAda maMDapameM toraNa karate haiN| tava staMbha para ThekI ADadI caDAnekA kahA hai / 9 dvAramAna-isa viSayameM khAsa vAdavivAda nahIM hai / sAmAnyatayA niraMdhAra prAsAdoMmeM 5'-5" yA 6'-1" yA 6'-9" kA dvArodaya apane hisAbase Ayamela karake rakhanekI prathA hai / parantu vistAramAna viSayameM bartamAnakAlake yajamAnoMkA Agraha dvAravistAra adhika rakhaneke liye hotA hai / yadyapi yathA yogya rItase vistAra ho sake itanA rakhanA / zAstradRSTise thoDI chUTa lekara kare, paraMtu yajamAna to. garbhagRhameM vAhanako le jAnA ho vaisA durAgraha kare taba zilpiyoMko zAstrIya dRSTikI maryAdAse thoDA bar3A karanA, paraMtu maryAdAkA vizeSa lopa na karanA cAhiye / 10 dvAra-zAkhAke nIce kuMbhIvADhako tilakaDe kahe haiN| unase aMgula DeDha aMguja udambara-ubara nIcA hotA hai / maMDovarake tharavAle kuMbhAvADhase uMbara ardha bhAgameM, tIsare bhAgameM yA cauthe bhAgameM nIce utAranekA pramANa dete haiM / to kI zilpiyoM ubara nIce utAraneke sAtha tilakar3e aura maMDapakI kuMbhIoM bhI utArene matake haiN| yaha vAdavivAda ugra hokara calatA hai / meka pakSa mAnatA hai ki jo "kuMbhake na sabhA kuMbhI' yaha pramANa hai to tilakar3oM yA kuMmIoMko nIce nahIM utAra sakate haiN| tilakaDe kuMbhA kuMbhIko barAbara rakha sirpha uMbara hI khoDanA-nIce utAratekA pramANa kahA hai| isa taraha ubara nIce utAranA jisase parzanArthIoMko Ane jAne kI sAnukUlatA rhe| . "udambarAnte hRte kuMbhi stambha ca pUrvavat / sAMdhAre ca niraMdhAre kuMbhi kRtyA udarambam / / isa zlokakA artha-uMbara hI phakta khoDanAkumbhI aura staMbhakako to pUrvavat rkhnaa| lekina pratipakSa "udaMbara hRte kuMbhiH" kA artha uMbara aura kumbhI khoDanA-nIce utAranA aisA artha karate haiN| yaha vAdavivAda jo madhyastha dRSTise dekhA jAya to sAMdhAra prAsAdameM uMcara aura kumbhI nIce umAre hue purAne kAmoMmeM dekhate haiN| parantu niraMdhAra prAsAdameM uMbarake sAtha kuMbhI khoDanekA varAbara nahIM hai / to bhI hama yaha nahIM kaha sakate ki ye donoM pakSa jhUThe haiN| 11. maMDovara para vibhAgameM zAstrakAroMne kummA kalaza chajje taka ke bAraha, teraha tharoM kahe haiN| paraMtu alpavyayake kAraNa yajamAna kama thara karAve usameM doSa nahIM hai| staMbha vADha-samasUtra jaMghA Toca para hotI hai aura sAmAnya rItase Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAra-vADha samasUtra bhI staMbha barAbara hotA hai| parantu jaMdhAmeM bhadrake gavAkSoM dvAra vADhase nIce hote haiN| aise samayameM dvAra aura gavAkSa vADha samasUtra meM honekA Agraha na rakhanA cAhiye / aThArahavIM sadImeM bahutameM mandira gujarAta, saurASTra, kaccha, rAjasthAna vagairaha sthaloM para hue tIna padoMkA garbhagRha para tIna zikharoM aura bAhma maMDovarake ghATake badale kaDAu dAbaDI kI sAdI divAroMkI prathA zUrU huI hai| yahAM samAjane yaha zailIkA isa kAla meM svIkAra kiyA vaha sAmuhika rItase doSa mAna strikAra kiyA aura hajAro mandiroM. yaha zailIkA huA taba vahA~ doSa mAnanA na cAhiye aisA merA maMtavya hai / 12. devatA-dRSTipada-viSayameM bhinna bhinna graMthakAroM meM matameda hai, parantu sarvasAdhAraNa dvArodayake ATha bhAgake sAtaveM bhAgameM phira usake ATha bhAga kara sAtaveM bhAgameM devadRSTi tripuruSa aura jinakI-milAne ke liye kahA hai / arthAt dvArodayake 64 bhAgameM pacapana meM bhAgameM dRSTi milAnA / isa prathAko zilpIvarga svIkAratA hai| Aye hue sUtramAnase dRSTi U~cI yA nIcI jarA bhI na rakhane ke liye zilpagraMthoM meM kahA hai| kaI jaina vidvAnoM "saptamA saptame bhAge" kA artha karate haiM ki sAtaveM ke AThaveM, bhAgakara sAtaveM bhAgameM arthAt chaH aura sAta ke bIca dRSTi Aya melameM rakhanA / parantu zilpIvarga sAtaveM bhAgameM hI bhAgapara aura nahi ki nIce-Aya mela-prAsAda maMDanakAra kahate haiN| parantu vizvakarmA ke koI bhI prAcIna graMthameM Aya mela para dRSTi rakhane ke liye nahIM kahA hai| vRkSArNava aura kSIrArNava Adi graMthoM meM gajAMza vibhAgameM hI dRSTisUtra rkhnaa| eka bAlake agrabhAga jitanA bhI pharka nahIM rkhnaa| yaha matamatAntara zilpiyoM aura jaina vidvAnoM ke bIcakA sAmAnya hai / gajAMzakA artha sAtamA hi hotA hai nahi ke gajAya / uparokta matamatAntara to iMcake AThaveM bhAgake barAbara hai| parantu Thakkurapheruke matase (5'-5" dvArodayake hisAbase) 18 aMgula nIcI, digambarAcArya vasunandIke matase solaha aMgula, 'kSIrArNava' 'dIpArNava' ke dUsare matase 22 aMgula dRSTi uttaraMgase nIcI rakhaneke liye kahate haiN| aise bar3e aMtara graMthakAroM ke matamatAntarameM kaunasA mata svIkAranA ? yaha prazna hotA hai, yadyapi vartamAna meM sarvamAnya 64 bhAgake pacapanameM bhAga kA mata adhika vyavahAra meM hai| pRthak pRthaka devadevIkI dRSTi sthira bhinna bhinna karake pratiSThAke samaya para vAdavivAda honese pahale usakA nirNaya kuzala zilpiyoMko le lenA cAhiye / aba jo koI purAne mandiroMmeM jo dRSTi nIcI ho to taba zilpiyo dhIraja rakhakara pUrvAcAryake koI prathakA mata dekhakara apanA abhiprAya denA cAhiye / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. devatA pada sthApana ke saMbaMdhameM bhinna bhinna graMthakArone pRthak pRthaka vibhAga pratimA sthApanake kahate haiN| yadyapi usameM kamajyAdA taphAvata hai| prAsAda tilaka, aura vivekavilAsa, garbhagRhAdha ke pIchalemeM pA~cave ke tIsare bhAgameM kRSNa, jina aura sUryakI mUrti sthApana karaneke liye kahA hai| alabatta, zAstrAdhAra saccA hai, parantu jina tIrthakara ke bAremeM vaha apabAdarUpa ho vaisA purAne udAharaNoMse lagatA hai| anya devoMko to padharAI huI mUrtike pIche pradakSiNA karane kI prathA hai| vaha jo kahe hue vibhAgameM padharAI huI ho to pradakSiNA hosa ke to jainoMmeM cAturmukha ke sivA kahIM bhI ainapramu ke garbhagRha ke aMdara pradakSiNA hotI ho vaisA dekhane meM nahIM AtA hai| isase jina pramukI pichalI divAra se parikara jitanI jagaha rakhakara padharAI huI dekhanemeM AtI hai| jo ki pada vibhAga ke anusAra pratimA biThAnekA Agraha rakhanevAle zilpIkA maMtavya jhUra hai aisA nahIM kahA jA sakatA / parantu vaha vyavahAra meM nahIM hai| garbhagRha ke ardha meM bhAgameM siMhAsanapITha rakhe jAte haiN| 'prAsAda maNDana' ke eka dUsare pramANameM - 'paTA'dho yakSa bhUtAdhA-paTAye sarvadevatA' isa sUtrako jina prabhuke bAremeM zilpiyoMne svIkArA ho aisA lagatA hai| 14. zistrara kA viSaya-gahana hai| use adhika aMDakoM yA karma urUzRGga pratyAgAdi vagairaha car3hAneke hote haiN| anubhavake rahita sUtroMse pakar3akara rakhanevAle aura dusaroMkI kSati nikAlate hai yaha ayogya haiN| 'samadala' upAMgavAle prAsAda ke zikharameM zilpioMko kama takalIpha par3atI hai| parantu 'hastAMgula' upAMgavAle prAsAdake zikharameM to zilpIkI sacamuca kasauTI hotI hai| usakI kadara karane ke badale alpajJoM kSati nikAlate haiM, yaha duHsaha lagatA hai| aThArahavIM sadImeM hue tIna padapara tIna zikharoMke pAyace-mUlakaNa garbhagRhake pATake samasUtra meM milAne kI zilpiyoM kI prathA una samayameM thii| hastAMgula zikharameM zRGgoMke nirgama arU zRGgoM para zRGga milAnemeM zilpioMko muzkelI AtI hai| yaha saba kaThinAIyAM buddhimAna zilpi milAke sundara zikhara banAte haiN| 15. zikharake dhvajAdaMDa ko dhAraNa karatA huA dhvajAdhAradhvajAdhArakalAbA zikhara kI khar3I mUla rekhAke udayake chahaveM bhAgameM usake hIna karake usa sthAnameM karane ke liye kahate haiN| dhvajAdhAra kA artha dhvajAdaMDako dhAraNa karatA AdhArarUpa kalAbA hotA hai, yaha merA maMtavya hai| aisA bahutase purAne zikharoMmeM pIche hotA hai| kisI sthAnapara vajApuruSa kI AkRti bhI dekhane meM AtI hai| isase ye donoM matakA paraspara khaMDana karanevAloM kA vAda ayogya hai| paraMtu Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zikharake skaMdhase nIce dhvajAdhAra kalAbA to honA hI caahiye| yaha niHzaMkatA se mAnya karanA hI cAhiye, usameM vAdako sthAna nahIM hai| jo vahA~ durAgraha kiyA jAya to vaha ayogya hai| zAstrAdhArako mAnanA hI cAhiye / zAstrAdhAra ho vahA~ purAne kisI sthAnake udAharaNa ko pramANa nahIM mAnA jA sktaa| 16. nogarAdi zilpameM zikharake skaMdhake chaH bhAga vistArase sAta bhAgakA AmalasArA vistAra karaneke liye kahA haiN| jo dhvajAdhAra zikharakI khar3I mUla rekhAke udayake 12 bhAgapara skaMdhake nIce rakhane ke liye kahA hai| isa olaMbheko dekhanese AmalasArA ke vRttase dhvajAdaMDa bAhara nikala jAya yaha spaSTa hai / isase dhvajAdaMDako sthira rakhane ke tIna sthAnaka dhvajAdhAra-dUsarA skaMdha (bAMdhaNAke pAsa) eka lAga-chIdra pADakara rakhanA / tIsare AmalasArA kI bAhara kalAvA kA ghATa karake usameM chidra karake usameM dhvajAdaMDa khaDA karanese kaise bhI jhaMjhAvAtoM meM baha sthira khar3A raha sake, yaha rIta zAstrAdhAra hai / AmalasArA meM chidra karake dhvajAdaMDa khar3A karane kI prathA deDhaso-dosau sAlase hai, yaha barAbara nahIM hai| 'kSIrArNava' a. 132 ke zloka 11 se 24 takameM isa saravedha arthAt mastakameM vedha kahakara bahutase doSa duSTa phaladAtA kahe hai aura skaMdha-bAMdha ke Upara dhvaja daMDa gAr3ane ko bhI vaisA hI vedhadoSa kahA gayA hai| dhvajAdaMDakI laMbAIkA jo mAna kahA hai vaha dhajAdhArameM barAbara se ginA jA sakatA hai, paraMtu jo Amalasa rA meM dhvajAdaMDa gAr3hA jAya to use sAla rakhanA paDe aura vaha zikharake pramANase bahuta U~cA daMDa hove ! yaha jhUThA hai| zAstroMmeM dhvajAdaNDa ko sAla rakhaneke liye kahA nahIM hai| AmalasArA meM use gAr3anA hotA to sAlakA nirdeza usameM hotA / AmalasArA meM dhvajAdaNDa sthApana karane kA durAgraha rakhane vAle zilpiyoM jo purAnA kAma huA ho usakA udAharaNa dekara apane matakA samarthana karate haiM paraMtu yahA~ zAstrAdhArake sthAna praNANase anya mArga asatya hai / 17. dhvajAdaNDake sAtha staMbhikA khaDI karaneke liye kahate haiM / aparAjita kAra aura kSIrArNavakArane staMbhikAko kitanI U~cI karanA ? kaisI karanA ? usake zirapara kyA karanA ? vagairaha vigatase pramANa diyA huA hai aura staMbhikA ko daMDake sAtha gaja gajapara majabUta trAMbekI paTTIyAM bA~dhoM, bA~dhane ke liye kahA hai| AmalasAremeM daMDa rakhaneke matAvalaMbI oM staMbhikAko nirarthaka mAnate haiN| daMDako Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 sthira karane meM vaha vaha bala nahIM de sakatA hai / aisI dalIleM karake staMbhikA kI agatyako nahIM svIkArate haiM / uparoka zAstrIya pAThoMke matakA samarthana karanevAloM ke bujargAne DeDhasau sAla pahale jo kiyA ho usake pramANarUpa dete haiM / paraMtu sajjanoMke lakSya meM satya hakIkata samajameM Aye taba ve AgekI kSatiyoM ko sudhAre aura satya mArgakA avalaMbana kareM / 18. prAsAda puruSa kI suvarNamUrti AmalasArAmeM sthApana karaneke liye kahA hai / usake bAyeM hAthameM tIna zikhAoMvAlI dhvajApatAkA dhAraNa karane ke liye kahA hai| use kaI zilpIoM tripatAkakA artha patAkA-dhvajAke badale mudrA mAnate haiM / paraMtu sAmAnyatayA zilpIoM patAkAkA artha dhvajA karake vaisI AkRti kI suvarNamUrti jo prAsAda ke prANarUpa haiM use sthApana karate haiM / 19. patAkA - dhvajA kaisI karanA ? usa viSaya meM zilpagraMthoM meM bahuta spaSTatA se kahA hai ki patAkA-dhvajAdaMDa ke barAbara lambI aura usake hai bhAgakI cauDI corasa karanA / laTakate sire ko tIna yA pA~ca zikhAma karanA ! kaI brAhmaNa vidvAnoM patAkA trikoNa hotI hai aura patAkA daMDa ke udayameM rakhanA vaisI mAnyatA rakhate haiM / paraMtu uparoka rItase zilpazAstroM ke AdhArako mAnya rakhA jAya to trikoNa patAkA kA sthAna nahIM rahatA hai / ve anya azAstrItra rItase kiye hue paraMparAgata patAkAoM ke udAharaNa dete haiM, paraMtu vaha satya nahIM hai / vidvAna bhUdevoM ko unake matAnusArakA zAstrIya pATha prAsAdakI patAkAkA dikhAne kA Agraha karanese unhoMne yajJayAgAdi kriyAke yA usake maMDapa parakI dhvajAoM kA pATha btaayaa| amuka dizAmeM amuka varNakI trikoNa dhvajA kA pramANa hai, parantu prAsAda ke zikharako vaha sUtra lAgu nahIM hotA hai, to bhI kisI vidvAna AcArya isa viSaya meM prakAza deMge vaisI AzA hama rakhate haiM / 20. rAjasthAnameM zikhara para pASANake kalazake sthAnapara tAMbeke yA suvarNa ke parekA kalaza polA banAkara usameM ghI bharate haiM, parantu sirpha patarekA kalaza kara caDhAnekI rIta jhUThI hai| rAjasthAnameM bahuta karake isa prathAko mAnane vAle vizeSa haiM / patareke kalazakA bidhAna jhUThA hai / pASANakA hI kalaza karake usakA vidhisara abhiSeka pUjana karake rakhanA cAhiye | bAdameM usake para suvarNake patarekA kalaza caDhAne meM harakata nahIM hai / dhvajAdaMDa kASTakA hI honA cAhiye - magara aba pAIpa daNDa banAte haiM, ye ThIka he lekina pAIpake aMdara sAMga eka kASTakA to daNDa rakhanA hI cAhiye - anyathA galata hai ! Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. aThArahavIM sadImeM mUrtibhaMjaka vidharmiyoMkA bhaya dUra honese gujarAta, saurASTra, kaccha, rAjasthAna vagairahake jaina saMghoMne bhayase maMDArI huI hajAroM mUrtiyoM ko bAhara nikAlA isase adhika mUrtioM ko biThAyA jA sake vaise tIna padake garbhagRha karanekI AvazyakatA samayAnukUla utpanna huii| pratyeka gA~vake jaina saMghane vaise mandiroM para tIna zikharoM dhanavAne kA Agraha rakhA ! usa kAlake zilpiyoM ko samayAnukUla vartana karane para bAdhya honA pdd'aa| isase aThArahavIM sadIse aise tIna padapara tIna zikharoMvAle hajAroM mandiroM hareka gA~va meM hue / pAlItANA zatrujaya para usa kAlameM huI DhukoMke kaI sau mandiroM bhI aise hI prakArake hue hai| sAmuhika sarvamAnya rItase isa apavAdako svIkAranA paDA, parantu vaha jhUThA hai yaha kahate pahale socanA cAhiye / vartamAnakAlameM aise tIna padabAle garbhagRha karaneke ho taba abhI-cAhe eka zikhara kare yA pA~ca padapara tIna kare parantu DeDhese-sau sAla pahaleke aise mandiroMko doSita nahIM kahanA caahiye| ____ kaIbAra mUlapAThoMkA artha karanemeM matabheda hotA hai| kaIbAra mUlapATha aura kriyAkI bhinnatAse aisA hotA hai| parantu vidvAna puruSoM apane matakA durAgraha nahIM rakhate haiN| kisI bhI kAlameM kriyAkA bhinna artha karake kArya huA ho aisA ho sakatA hai| taba ve saba mandira jhUThe haiM, yaha kahanA atizayokti hai, soca samajase nirNaya krnaa| kSIrArNava . kSIrArNaba graMthake saMzodhana ke liye hamAre hastalikhita graMthasaMgraha kI karIba cha-sAta pratiyA~ vi. saM. 1810 se 1903 takake samayameM likhAI huI hai aura royala eziyATika sosAyaTI kI baoNmbe brAMcakI lAIbrerIkI pustakakI zake 1818 kI prata, (3) baror3A prAcya vidyAmandira kI prata parase likhI huI kaoNpI aura gujarAtake zilpI zrI naTavaralAla mo. somapurA kI aura bi. saM. 1710 ke aMdAjakI prata-ina saba pratoMkA milAna karake ho sake itanA kramabaddha saMzodhana karanekA maiMne prayatna kiyA hai / saurASTrake somapurA zilpIyoM kI kucha prateM maiMne pahale prApta kI thIM, ve mere graMthasaMgrahase adhika nahIM thI, aura bahuta kama bhinna thI aura 101 adhyAyase 120 veM adhyAyake 93 veM zloka takakI apUrNa prateM prApta huI thIM, kucha to isase bhI kama adhyAyoMvAlI prateM bhI milI thI / mUla graMthake Ageke 98 adrAnaveM adhyAyoM lupta haiM jaura adhyAya 120 ke bAdakA maMtha-vistAra kitanA hai yaha nahAM prApta huA / gujarAta saurASTrakI pratoM 101 adhyAyake kUrma zilA prakaraNa se zurU hotI hai parantu royala eziyATika , Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 sosAyaTI kI pustakoMmeMse mujhe AgekA do adhyAya, gaNita viSayakA aura jagata lakSaNakA prApta huii| kahate haiM ki mevADa rAjasthAna meM koI somapurA zilpI ke pAsa jyAdA vistAravAlI prata haiM / durbhAgyavazAt usako prApta nahIM kara sakA hU~ / saMzodhana karate prApta huI pratoMkI (1) azuddhatA (2) kucha adhyAyoM meM astavyastatA (3) eka viSaya apUrNa chor3akara dUsare viSayoMke azuddha pAThoM AnA ( 4 ) adhyAya 112 meM sirpha tIna hI azuddha zloka meM diyA huA hai, jisakA kucha artha prApta nahIM hotA hai / (5) aura staMbha, kuMbhI, dvAra, zaMkhodvAra - garbhagRha ke pramANa, svarUpa, maMDovara ke sAtha staMbhake chor3akA samanvaya ina viSayoMkI prApta huI pratoMke adhyAya 101, 111, 117 aura 115 meM Age-pIche yA kama-jyAdA yA bArabAra pATho AtA hai, purAnI zuddha pratoMke abhAva se aisI sthiti meM graMthako kramabaddha karane kI chuTa lenI hI par3atI hai | isameM maiM to kyA niSNAta aura bar3e vidvAna bhI kyA kara sakeM ? vaise samaya sujJa vidvAnoMkA kartavya chUTa denekA hai / animchAse aisI chUTa ke liye zilpajJAtA vidvAnoMkI kSamA cAhatA hU~ / agara isa graMthako apUrNa rakhU~ ? kSIrArNavakI prApta pratoM itanI azuddha ki kitane sthAnapara unako mUla svarUpameM rakhanekA kArya arthahIna aura muzkila thA ! to bhI usako kramabaddha karane kA prayAsa kiyA hai| to bhI mere alpa pratnoMse maiM zilpI samAja yA usake rasajJa vidvAna samAjake Age kucha itanA to rakhane ke liye saubhAgyazAlI huA hU~ / isakI kadra hogI to mujhe Atma saMtoSa milegA / nirandhAra prAsAdoMkI zailIke niyamoM zilpIvarga meM kaI logoM se paramparAse rUDha ho gaye haiM / pitA kAryakA anukaraNa usakA parivAra kare, isa tarahase saiMkaDoM varSo se huA hai| isase zilpIvarga meM kucha nirakSaratA Ane lagI / hastalikhita granthoMkI agatyatA kama mAlUma samajanese, aura graMthakI pratoMmeM azuddhi bar3hatI jAne se aura graMthoM - piTAroM ke AbhUSaNarUpa miLakata gine jAne lage isase paddhatIpUrvaka abhyAsa bahuta alpa sahastrAMza meM hotA thA / vidyAke marma vismRta hote cale / sabhAgyase sirpha sakriya jJAna rahA hai / isIliye bhArata kA zilpIvarga abhI kucha sajIva hai aisA dikhatA hai / niraMdhAra prAsAdoM paraMparAse - rUDhise zilpayoM bA~dhate rahe parantu bhramavAle sAMdhAra mahAprAsAdoMke sthApatyakA ati durghaTa jJAna aura kriyA chaH sau sAta sau, sAlase vidharmI rAjyabhayase ba~dhAye nahIM gaye / isase vaise prakArakA jJAna vismRta hotA gayA / vartamAnameM zrI somanAthakA sabhrama mahAprAsAdakA nirmANa mere netRtva Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM huA / usake kAryAraMbhameM vaise zilpa sAhityakI bahuta agatya mAluma huii| sadbhAgyase hamAre bhAradvAja kula paraMparAmeM aise prakArake sAMdhAra mahAprAsAda ke viSayakA jJAna-sAhitya zrI vizvakarmA kI kRpAse rakSita rahA thaa| isase vaisA kaThina zilpa-sAhityako samajhaneke liye bahuta saralatA rhii| zrIrArNava graMthameM niraMdhAra prAsAdoMke yama-niyamoM haiM lekina vizeSa kara vaha sAMdhAra mahAprAsAdake viSaya adhika upayogI sAhitya hai| sAmAnya zilpIvargako upayoNI adhyAyoM meM thor3I azuddhi thI parantu jo prayogameM kama hai vaise sAMdhAra mahAprAsAdoMke adhyAya bahuta azuddhiyoMse bhare hue the| isase graMthazuddhikA kArya kaThina banA thaa| vRkSArNava graMtha bhI jitanA chuTaka chaTaka adhyAyoM prApta huA haiM usameM mahAprAsAdoMkI racanAke pAThoM, unake yama niyamoM diye hue haiN| jaisA ki Upara kahA hai yaha graMtha vyavahAra meM vartamAna kAla meM na honese unakI pratoM bahuta alpa prApta huI hai| yadyapi vaha graMtha bhI saMpUrNa milatA nahIM hai| usakI sthiti bhI kSIrArNava jaisI hai| usakA saMzodhana maiMne yathAmati prayatnase karIba tIsa sAlase anuvAda ke sAtha kiyA thA parantu dUsarI pranoMke abhAvameM usakA milAna na ho sakA thaa| vahA~ taka usameM kSatiyA~ rahanekA bhaya bahuta rahatA thaa| suyogase mAravAr3a pAlIkI aura vi-saM. 1768 kI eka prati aura pATaNakI chuTIchavAi pAThovAkI prata uparAMta royala eziyATIka sosAyaTIkI pratake AdhArapara abhI usakA saMtoSaprada saMzodhana kara rahA huuN| yaha vRkSArNava-graMthake prakAzanake liye sujJa vidvAnoM aura purAtattvajJoM mujhapara snehabhAvase dabAba DAla rahe the to sadbhAgyase gujarAta kI eka bar3I mAnavaMtI mAtabara saMsthA kI taraphase prakAzana ke liye kArya honekI saMbhAvanA hai| vRkSArNava grantha adbhuta hai| vRkSArNava prantha ke saMzodhanameM bahuta muzkila hai, yaha kArya kaThina hai to mI usako pUrA karanekA prayatna kara rahA hU~, jisake aMgrejI saMskaraNameM mere snehI zrI madhusudana a. DhAkI mujhe sahAyaka ho rahe haiN| zilpa sthApatyakA viSaya hamAre kula paramparA kA hai| isase parivArika saMskAra vArasemeM mile yaha svAbhAvika hai| kailAsavAsI pUjya pitAzrI aura mere do sva. vaDIla bandhuoM tryaMbakalAlabhAI aura zrI bhAIzaMkarabhAIne vidyA ke saMskAra sIMce, mArgadarzana diyA / unakA RNa mujhase adA nahIM ho sakatA hai| kaniSTha vaDIlabaMdhu zrI revAzaMkarabhAI hamArI samasta jJAti meM 50 sAla pahale prathama grejyueTa hue the| ve mere grantha-prakAzanameM zrama aura anubhavakA lAbha hamezAM dekara Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakRta kara rahe haiN| vaDiloMke RNa svIkArako noMdha lete mujhe Ananda hotA hai| unakI zubhAziSoM kI kRpAvarSA hamezAM merepara hotI raho aisI jaganniyaMtA zrIharike prati merI namra prArthanA hai| suprasiddha zrI somanAtha mahAprAsAdakA nirmANa mere hAthoM meM honese usake TrasTake kAmakAjake bAremeM rAjapramukha zrI nAmadAra sva. jAmasAhaba, sara digvijaya siMhajI sAhaba aura mahArAjJI vartamAna rAjamAtA nAmadAra gulAbakuMvarabA sAhebAke paricaya meM abAranavAra AnekA prasaMga hotA thaa| ve nAmadAra zilpa ke prAcIna amUlya vidyA aura sAhitya ke prakAzana ke liye mujhe protsAhana dete the aura vartamAna nAmadAra rAjamAtA sAhebA zilpakA abhyAsakrama yojakara usakA kriyAtmaka jJAna mile vaisI pAThazAlA sthApakara zilpI vidyArthI oMko taiyAra karaneke liye mujhapara bahuta dabAva DAla rahe haiN| vidyArthIkA sarvaprakAra ke Arthika bojhA uThAne kI vyavasthA bhI kara rahI haiN| yaha unakA vidyA-kalAke prati prema haiM / isa granthaprakAzanake liye maiM una nAmadAroMkA RNI huuN| gurjara sAhityakI asmitAke prakaTakartA uttara pradezake bhUtapUrva gavarnara zrImAn kanhaiyAlAla mA. munzIjI jo hAla meM somanAtha TrasTa ke pramukhazrI haiN| ve mere prati sadA sadbhAva batA rahe haiM, unhoMne graMthakA purovAcana lIkhanekI kRpA kI hai, isaliye maiM unakA upakRta hU~ / zrImAn zrIgopAlajI, nevaTiyAjI, zeThajI, zilpa-sthApatya kalA prati aura hamAre parivAra prati hamezAM prema aura Adara rakhate haiN| unhIse zrI viralA parivArake saMsargameM AnekA prasaMga rahatA hai| zilpa-sthApatya kalA sAhitya ke prakAzana ke liye hamezA protsAhana dete rahate haiM / prInsa oNpha velsa myujhiyamake DAyarekTara, purAtattvake prakhara vidvAna purAtatvajJa DaoN. motIcandra bhAIsAhabane samaya aura zrama lekara yaha granthakI bhUmikA likhI hai isaliye maiM unakA hRdayapUrvaka AbhAra mAnatA huuN| kSIrArNava graMthake saMzodhana kArthameM vyAkaraNa zuddhikI kSatiyA~ vidvAnoM ko mAlUma par3egI lekina vAstuzAstra ke graMthoM ko bhASA hI vaisI nirAlI hai| mUla saMskRta meM se prAkRta, mAgavI, pAlI vagairaha bhASAe~ utpanna huii| isa taraha vAstuzAstrake granthoMkI bhASA hI vaisI hai / eka vidvAnane saMskRta padameM kahA hai, jyotiSa tantrazAstre ya vivAde vaidyazilpake arthamAtraM tu gRhaNIyAnnAtra zabdaM vicArayet / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jyotiSa, taMtrazAstra, vivAda, Ayurveda aura zilpa pranthoM meM unakI bhASA ke zabdoM kA bahuta vicAra na karate unake bhAvArthako grahaNa karanA / " sujJa puruSoM vyAkaraNAdi kSatiyoMke prati upekSA kara haMsavRtti dhAraNa kareMge aisI merI prArthanA hai / isa granthakA yathAyogya anuvAda kiyA gayA hai, parantu jahA~ jahA~ aspaSTa pAThoM hoM yA jahA~ zaMkAoM yA apUrNa pAThoM hoM vahA~ bhAvArtha diyA hai| kaI sthalaupara asaMbaddha pAThoM yA ati azuddhi ke kAraNa anuvAda karanekA azakya huA hai| vaise pAThabhedoM kI spaSTatA milate hI vahA~ yogya sudhArake liye avakAza hai / maiM nahIM kaha sakatA hU~ ki merA anuvAda kSatirahita hai, apUrNatA aura azuddhise AI huI kSatiyoMke liye udArabhAvase vidvAna mahAzayoM kSamA kareM / kSIrArNavake prArambhake 98 adhyAyoM kI apUrNatA ke kAraNa prApta granthoM ke adhyAyoM ke eka sAtha kramAMka, adhyAya saMkhyA sugamatA ke liye rakhe gae haiM / prandhake bhASAnuvAda ke sAtha pratyeka aMgakI TIkA aura anya graMthoMke matAntara kI noMdI huI haiM / grantha vAMcana se artha nahIM saratA hai / kriyAtmaka jJAna ( prekTIkala) kA marma denese grantha saMpUrNa banatA hai / usake sAtha koSThakoM aneka Alekhano, nakaze aura citroM bhI isI viSayoMko spaSTa karaneke liye jarUrI hai / ve aura anya prAcIna graMthoM ke avataraNa bhI diye gae haiN| graMthako adhika samRddha banAne ke liye yathAmati prayAsa kiyA hai| mere prayAsa kI kadra vidvAna vAcaka kareMge aisI AzA rakhatA hU~ / S vaMzaparamparA ke vyavasAya meM merA jyeSTha putra zrI balavaMtarAya aura pautra zrIcandrakAMta yaha zilpa sthApatya vyavasAya meM jur3AyeM haiM vo kulaparamparA ko samRddha kareMgeM yahI prabhu prArthanA hai / dUsarA putra vinodarAya ema. I. amerikA sIvIla enjinIyara hai / zrIharSadarAya bI. e. ela. ela. bI. ahamadAbAda hAIkorTa eDavokeTa hai / zrIdhanavantarAya bI. e. ela. ela. bI. beMka vyavasAya meM haiM / kSamAyAcanA - eka vidvAna kahate haiM, "kavikI jihvAmeM aura zilpIyoMke ke hAthoM meM sarasvatI basatI haiM " zilpIkI bAnI bhASA meM vyAkaraNakI truTiyA~ sahaja hI hoM unake prati upekSA dikhAkara granthake mUla artha - bhAvArthako vidvAnoM grahaNa kareMge aisI merI prArthanA hai / thakA hindI anuvAda zrI jayendrakumAra mANekalAla zAha. ema. e. << rASTrabhASA ratna" ne zrama lekara sundara kiyA hai aura granthakA sundara aura svaccha chapAIkAma ahamadAbAda ke navaprabhAta presa meM usake proprAyaTara zrI maNilAlabhAI aura Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ presa sTAphake heDa zrI zaMkarasiMhajIne zrama lekara kiyA hai| graMthameM Aye hue kaI blokakA sundara kAma kara propyulara prosesa sTuDiyone graMthako sundara AkarSaka banAne kA yathAzakti prayatna kiyA hai, ina sabhI mitroMkI saharSa noMdha lekara AbhAra mAnatA huuN| granthameM Aye hue kaI glokake Alekhana saurASTra gujarAtake prakhyAta yuvAna zilpakAra zrI candulAla bhagavAnajI aura abhI prabhAsapATaNa somanAthajI ke kArya para hai ve mere bhAnaje zilpakAra zrI bhagavAnajI maganalAlane bhI anya AlekhAdi kAryameM-donoM mujhe sahAyaka hue haiN| isa bAtakA saharSa ullekhakara AbhAra mAnatA huuN| sarve sukhinaHsantu sarve santu niraamyaaH| sarve bhadrANi pazyantu mA kAcaM duHkhamApnuyAt // iti zubhaM bhavatu, zrI kalyANamastu / vi. saM. 2023 vaizAkha zudI trIja, sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA akSayatratIyA zilpa-vizArada pAlItANA tA. 12, mI me sana 1967 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA DaoN. motIcandra, (em. e., pIeca. DI. ( laNDana ) ____ DAyarekTara, priMsa oNpha velsa myUjiyama, bambaI. kSIrArNatrake TIkAkAra zrI. prabhAzaMkara oghaDabhAI-somapurA bhAratIya sthApatya zAstrake una ine gine vidvAnoM meM hai| jinhoMne apanI kulagata paraMparA aura saMskRtameM likhita vAstuzAstrakI carcA aura adhyayanako eka nayA rUpa diyA hai / yaha to prAyaH sabhI vidvAna mAnate haiM ki sthApatya zAstrakI pustakoM meM aneka asaMbaddha vistAra hone para bhI unameM satyakA acchA khAsA aMza hai| jisakA vAstavikatAse najadIkakA saMbaMdha hai| para usa vAstavikatA ko pakar3ameM lAneke liye madhyakAlIna vAstuzAstrakI paribhASika zabdAvalI tathA upalabdha devamaMdiroMke avayavoMse usakI tulanA kelala zrI somapurAjI jaise vidvAnoMke basakI hI bAta hai| saca bAta to yaha hai, zrI somapurAjIne madhyakAlIna vAstuzAstra adhyayanake lie hamAre sAmane eka dRSTibiMdu rakhA hai jise dhyAnameM rakhakara calanese yaha patA calatA hai ki devAlayoMke jo nakaze, avayava tathA alaMkAra hamAre sAmane Ate haiM unameM sArthakatA hai aura unakI kRti vAstuzAstrake una siddhAMtoM para Azrita hai jinakA kramika vikAsa huA hai| isameM sandeha nahIM ki madhyakAlIna vAstuzAstrake aneka abhiprAya samAyAntarameM rudigata hokara apanI navInatA kho baiThe, para yaha bAta kevala vAstuzAstroM takakA sImita nahIM thii| madhyakAlIna bhAratIya saMskRtike aneka upAdAnoM meM bhI hameM yahI bAta dIkha par3atI hai| zAstrarUpameM vAstuvidyAkA udaya kaba huA, yaha kahanA to saMbhava nahIM / hai| phira bhI prAcIna sAhitya meM vAstu saMbaMdhI cAhe vaha daivika ho yA nAgarika aneka udAharaNa milate haiN| vaidika sAhityase aise udAharaNoM kA saMgraha zrI, suvimalacandra sarakArane apanI pustaka "sama oNsapekTam oNpha dI aliyesTa soziyala hisTrI opha iMDiyA" meM kara diyA hai / vaidika zAstroMmeM vAstuzAstra saMbaMdhI zabda sIdhe sAde haiM / para vAstukA jIvanase itanA nikaTakA saMbaMdha thA ki vAstu saMbaMdhI prakriyAyoMke lie vAstuyAga aura vAstunarakI kalpanA kI gaI / AzvalAyana (4/2/6/13) gobhila (4/8) tathA ApastaMba (6/16) gRhyasUtra to bhUmi zodhana saMbaMdhI niyamoMkA vivecana karate haiM, tathA vAstuzAMtikA ullekha karate haiN| RgvedameM vAstotpati zAyada vAstuke adhi devatA the, jo gRhyasUtroMmeM vAstupuruSa ho gaye / sUtroMke AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki eka madhya staMbhakA AdhAra mAnakara hI gRhakI racanA hotI thii| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 prAcIna bauddha sAhitya ( e. sI. kumArasvAmI / arlI inDiyana ArkiTekcara, IsTarna ArTa 1930 - 1931 ) tathA jaina sAhitya ( DaoN. motIcandra, ArkiTekcarala DeTA ina jaina kenonikala liTarecara, jarnala eziyATika sosAyaTI, vAlyuma 26 bhAga 2. 1951 ) ke AdhAra para hama IsApUrva tathA IsAkI AraMbhika sadiyoMmeM bhAratIya vAstu para prakAza DAla sakate haiM / para vAstu saMbaMdhI ina sAhityika udAharaNoM kA sIdhA sambandha yA to stUpa, caitya, toraNa, vedikAkI banAvaToMse athavA prAsAda aura nagarakI racanA aura nakzoMse hai / ina udAharaNoMkA saMbaMdha IsA pUrva dUsarI sadI se lekara IsAkI 2-3 sadI taka ke sthApatyase hai / vAstuzAstra saMbaMdhI jo paribhASAe~ hameM isa yugameM milatI hai, unakA saMbaMdha adhikatara kASTha nirmita sthApatyase hai / usa yugake jo caiya aura vihAra leNoM baca gaI hai| unake nakaze bhI kASTase bane ArAmoM tathA prAsAdoMse lie gae hai / jina devamaMdiroM kI kalpanA madhyakAlameM huI unakA isa yugameM patA na thA / jo paribhASAe~ apane yugameM pUrI sArthaka thIM, bAdameM calakara jaba vAstukalAmeM patthara aura IMToMkA prayoga hone lagA vaha apane artha khone lagIM, aura gupta yugameM una naI paribhASAoM kA janma huA jinakA tatkAlIna sthApatya se kAphI saMbaMdha thA / ina paribhASAoMkA kAlAntara meM saMgraha kara liyA gayA hogA aura isa taraha vAstuzAstrakA janma huA / aba prazna uThatA hai ki kyA gupta yugake pahale bhI likhita rUpameM vAstuzAstra thA athavA nahIM / tatkAlIna sAhitya meM vAstu saMbaMdhI zabdoMkA khulakara prayoga honese to aisA patA calatA hai ki kucha graMtha jinakA aba patA nahIM hai, aise rahe hoMge jinameM tatkAlIna vAstu aura usake avayavoMkA varNana rahA hogaa| aisA lagatA hai ki 3-4 sadImeM maMdiroMkI banAvaTa meM kucha khoja bIna AraMbha ho gaI thI / kamase kama rAyapaseNiya sUtra se patA calatA hai ki yAna- vimAnakI jo rAjamahala athavA devamaMdirakA hI pratIka thA banAvaTa kucha adhika alaMkRta hotI / isake staMbhoM kI sajAvaTa lIlAmayI zAlabhaMjikA tathA IhAmRga, vRSabha, gaMdharva, makara, vihaga, vyAlaka kinnara, zarabha, kuMjara, vanalatA tathA padmalatA ityAdi abhiprAyoMkA prayoga huA hai / stambhakI vanavedikA para vidyAdhara yugala utkIrNa hote the, tathA unakI sajjA ghaMTiyoMke jAlase hotI thI / ya na- vimAna ke tIra aura sIr3hiyA~ hotI thI, jinake avayavo yathANemA, stambha phalaka; - sUcI, saMdhi tathA avalaMbana bAhukA ullekha hai / yAna- vimAnake tIna tarapha toraNa hote the jinakI UparI zalAkA, svastika, zrIvatsa, naMdyAvarte, vardhamAna bhadrAsana, kalaza, matsya aura kalazase sajA hotI thI / toraNa stambha meM nizIdikAe~ hotI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 thIM, jinameM nAgadaMtose kiMkiNI ghaMTAjAla tathA citravicitra sUtramAlAe~ laTakI hotI thii| kucha nizIdikAoMmeM zAlabhaMjikAe~ banI hotI thiiN| dvAra, toraNa, stambha tathA prAkArakI banAvaTameM jAla kaTaka, prAsAdAvataMsaka, zikhara, jAlikA, tilaka, ardhacandra, padmahastaka, turaga, makara, kiMpurupa, gaMdharva, vRSabha, mithuna, saMghAda, ityAdikA bhI sthAna hotA thaa| para gupta yugameM vAstukalAne eka dUsarA hI rUpa grahaNa kiyA / usa yugake sAhityameM vAstuvidyA saMbaMdhI zabdoMkA khulakara prayoga hubhA jisake AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai, ki gupta yugameM vAstuzAstrakA praNayana ho cukA thA / tathA kamase kama nAgarika vAstukalA apanI kAphI pariSkRta rUpameM prakaTa ho cukI thii| isa yugameM devamaMdiroMkA sIdhAsAdhA AkAra hamAre sAmane A cukA thA jisameM sthApatya, mUrti tathA abhiprAyakA eka apUrva saMtulana thA / para jaise jaise maMdiroMkI banAvaTa pecIdA hotI gaI, vaise hI vaise sthapatiyoM aura sUtradhAroMko sthApatyake bahutase proM para vicAra karanA par3A, jisake phalasvarupa gaNita tathA jyAmitika AdhAroM para bhArI bhArI prastara zilAoMko lagAneke tarakIboM kA samAdhAna huA / vAstuzAstrake vikAsa ke sAtha hI sAtha usake pAribhASika zabdoMkA bhI kramazaH vikAsa huA aura maMdira ke avayavoM aura alaMkAroMke liye bhI zabda sthira hue| varAhamihirane bRhatsaMhitA 56/15 meM likhA hai|| __ zeSa mAGgalyavihagaiH zrIvRkSaiH svastikairghaTaiH mithunaH patravallIbhi pramathaizcopazobhayet // 15 // isake pahale ilokameM dvArake donoM dvArazAkhAmeM dvArapAloMkA ullekha hai| mAgalyavihaga, zrIvRkSa, svastika, kuMbha, mithuna (strI-puruSa yugma), patravallI aura pramatha to gupta yugake vAstu-alaMkArakI vizeSatA hai hI, aura isa yugake , madhyapradezake gupta maMdiroMmeM pAe jAte haiN| ina alaMkAroMkA prayoga kuSANa yugameM bhI hone lagA thA, para inakA pariSkRta prayoga gupta yugameM hI huaa| . .aba eka prazna uThatA hai ki guptakAlake maMdiroM para banI huI gaMgA yamunAkI mUrtiyoMkA jisakA kAlidAsane yathArte ca gaMge yamune tadAnI sa cAmare devamaseviSAtAm / ' kumArasaMbhava, 7-42 meM ullekha kiyA hai| bRhat saMhitAne kyoM chor3a diyA hai ? isakA kAraNa vahI ho sakatA hai ki, tabataka gaMgA yamunAkI mUrtiyoMkA tatkAlIna vAstumeM sammata prayoga na rahA ho / para candragupta dvitIyake samayameM zyAmilaka harA viracita pAdatADitakam (DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla DaoN.motIcandra, caturbhANI, pR. 212) se to patA calatA hai ki Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gupta yuga meM gaMgA-yamunA saMjJaka maMdira banane lage the / ilorAke kailAsake eka bhAga meM aisAhI maMdira hai / pAdatADitakram meM (pR. 171 - 72 ) deza ke mahaloMke varNanameM eka paribhASika zabdoMkI laMbI tAlikA yaha batalAtI hai ki, isa yuga meM bhI nAgarika vAstuzAstra kI paribhASA kAphI pracalita ho cukI thI- vida kahatA hai "maiM vezameM pahu~ca gayA / ahA, vezakI baisI apUrva zobhA hai / yahA~ alaga alaga bane hue vatra ( makAnakI kursIkA U~cA cejA ), nemi ( dIvAroM kI nIMva ) sAla (parakoTA ), harmya ( UparI talake kamare ), gopAnasI ( khir3akI kI coTI ), valabhIpuTa ( maMDapikA aura usakI ubharI chata ), aTTAlaka ( aTArI ), avalokana ( gokha ), pratolI (paura ), tathA viTaMka ( pakSiyoMke lie chatarI ) tathA prAsAdoM se bhare hue caur3e cauka vAle tathA kakSyA vibhAga meM ghaMTe hue, sunirmita, jalapUrNa parikhAoM se yukta, chir3akAva se suzobhita, nalakI phUMka se sApha kie hue ( suSira phUtkRta ), utkoTitalipta ( TapariyAkA palastara kie hue ), likhita ( citrakArI kie hue ), sthUla aura sukSma nakAziyoM se sajAe hue (sUkSma viviktA rUpazata nibaddhAni ). baMdha - saMdhi, dvAra, gavAkSa vitAdi ( vedikAkA cabutarA ), saMjavana ( catuHzAla gharakA baDA cauka ) tathA vIthI aura niryUhoM (nikalI huI vedikAoM vAle chajjo ) se saMyukta the...." / isa tAlikA meM zikhara zabda ullekhanIya hai / lagatA hai gupta yuga meM kisI na kisI rUpa meM zikhara pracalita ho cukA thA, para isakA pUrNa vikAsa madhyakAla hI meM huA / isa bAtakI bar3I AvazyakatA hai ki sAhitya meM bikhare hue vAstuzAstrakI paribhASAaiM ikaTThI kI jAyeM kyoM ki sAhityakAroM dvArA ina zabdoMkI paribhASAeM nikharI huI hotI haiM tathA svakAlIna vAstukA jIvita citra khIMca detI haiM / aise jIvita citra hameM vAstuvidyA saMbaMdhI graMthoM meM bhI nahIM milate kyoMki unameM zAstrIya pakSa para jyAdA dhyAna diyA gayA hai aura vyAvahArika pakSa para kama / isa dizA meM DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla kA prayatna stutya thA; para aba ve nahIM rahe / isa liye yaha Avazyaka hai kiM saMskRta - prAkRta- apabhraMza aura prAdezika bhASAoMke sAhityakI pUrI taraha se khoja bIna karake vAstuvidyA saMbaMdhI zabda ikaTThe kiye jAyeM / isase do lAbha hoNge| pahalA to yaha ki vAstuzAstra meM varNita pAribhASika zabdoM kI TIkAke rUpameM ye kAma deMge aura dusarI aura ve hameM yaha bhI batAyeMge ki una zabdoM ke prayoga ke artha ekase rahe haiM athavA badale bhI haiM / prAcIna zilpazAstroMkA adhyayana karanA utanA Asana nahIM hai jitanA ki samajha liyA jAtA hai kyoMki na kevala zilpa saMbaMdhI graMthoMkI bhASA hI durUha hai paraMparA naSTa ho jAnese unakA ThIka ThIka artha bhI nahI lagatA / una para TIkAeM bhI upalabdha nahIM haiM, jisase unake samajhane meM kucha sahArA mila sake / udAharaNArtha DaoN0 AcArya " mAnasAra " ko vAstuvidyAkA Adima strota mAnate Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai aura unakA vizvAsa hai ki jo kucha bhI sAmagrI usameM surakSita hai, vaha prAcIna aura vizvasanIya hai / para dUsarA mata hai ki mAnasArakI sAmagrIkA saMgraha bahuta bAda meM dakSiNa bhArata meM huA aura isameM bhI adhika sAmagrI kevala zAstrIya hai jisakA vAstavikatA se saMbaMdha nahIM hai / vAstava meM vAstuvidyAkI khoja parakha se yaha patA cala jAtA hai, ki uttara aura dakSiNa bhArata meM vAstukI parivRddhi apane DhaMgase huI kyoM ki inake vikAsa meM bahuta kucha samAnatAeM bhI haiN| aba samaya A gayA hai ki uttarI aura dakSiNI zailiyoMkA saMzleSaNAtmaka vivecana karate hue yaha dikhalAnekA prayatna kiyA jAya ki kina sAmAjika, rAjanItika, dhArmika tathA bhaugolika paristhitiyoM ke kAraNa uttara aura dakSiNa bhArata ke vAstu meM aMtara AyA tathA bhASAoMkI bhinnatA hote hue dono kI paribhASAoM meM kitanI samAnatA hai| para jisa taraha ke adhyayanakI ora maiMne izArA kiyA hai vaha taka saMbhava nahIM jaba taka zrI somapurAjI aise vidvAna jinakA paraMparAse sIdhA saMbaMdha rahA hai isa kAmako apane hAtha meM na leM kyoMki vizvavidyAlayoM se nikale vidyArthI jinhoMne prAcIna bhAratIya vAstuzAstra liyA hai na to ve saMskRta jAnate haiM na unheM paraMparAgata vAstukalAkA hI jJAna hotA hai| zrI0 somapurAjI dvArA "kSIrArNava" ke adhyayanase yaha bAta spaSTa ho jAtI hai / isa graMthakI bhI bhASA samajhakara usakA ThIka ThIka artha karanA tathA tatkAlIna maMdiroMke avayavoMse usa paribhASAkI tulanA karanA unhIMkA kAma hai / graMyake saMpAdanameM paga paga para unakI adhyayanazIlatAkA patA lagatA hai / aneka sthaloM para rekhA citra tathA nakazoMne to sone meM suhAgekA kAma kiyA haiM / aise aparicita kAmako hAthameM lene meM vidvAna lekhakako kina kina kaThinAiyoMkA sAmanA karanA par3A hogA ve hI jAnate haiN| para ve isa kahAvatake kAyala hai / prArabhya cottamajanAH na parityajanti / aMtameM zrI0 somapurAjI kA dhyAna eka bAtakI ora dilAnA cAhatA hU~ / graMthoM meM aneka paribhASAe~ AI hai / unakA bahudhA Apasa meM sAmaMjasya nahIM milatA / prAcIna maMdiroMke avayavoMke nizcita paribhASAoM ke liye yaha Avazyaka hai ki zabdoM meM ekarUpatA lAI jAya / merA yaha bhI sujhAva hai ki bhAratIya vAstukozakA saMkalanakA bhI AraMbha kara diyA jAya / aise. kozake lie vAstuzAstrake jJAtAoM, purAtatvajJavidoM tathA dharma aura samAja zAstroMkA sahayoga Avazyaka hai / sunA hai ki banArasakI amerikana ekeDemI isa ora prayatnazIla hai| vidvAnoM ko cAhie ki isa kAryameM ekeDemI kA hAtha baTAveM / limsa oNpha velsa myUjiyama, / baMbaI-1 tA. 3-4-67 motIcaMdra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha lekhaka-mAnanIya zrI kanaiyAlAla mA0 munazIjI uttara pradezake bhUtapUrva-gavarnara, gujarAtake jyotirdhara, gujarAtI sAhityameM asmitA prakaTakartA bhAi zrI prabhAzaMkara-oghaDabhAi somapurA apane bhAratake eka suprasiddha sthapati aura zilpake jJAtA hai / sthApatya aura zilpake baDe jAnakArI somapurA parivArake vaMzAnuvaMza vArasAmeM mIlI hai / purANa prathita bhRgu RSike bhAnajA aura prabhAsake putra devoMkA sthapati zrIvizvakarmA jyoM bhAratake Adya vikhyAta sthapati the / yaha somapurA parivAra ke mUlapuruSa ginA jAtA hai / aura somapurA vaMzake utpatti kSetra prabhAsapATana ginA jAtA hai| yaha vaMzake mahApuruSone gujarAta, rAjasthAna, mevADameM maMdirokA zilpa sthApatyake nirmANameM mahatvapUrNa hIssA dIyA hai| bhAi zrI prabhAzaMkarajI somapurA bhagavAna zrI somanAthake navanirmita mahAprAsAdake pramukha sthapati hai / sthApatyake zAstrIya aura kriyAtmaka ubhaya jJAna zrI somapurAjIke khunameM hai / " dIpArNava" nAmaka maMdira sthApatyake sparzita mahAgraMtha unhone gujarAtake caraNa meM ati kIyA hai / yaha prakAra ke graMtha gujarAtI bhASAmeM prathama honese zrI somapurAjIkI yaha siddhi virala hai| "kSIrArNava" ke lekhana-saMpAdana aura prakAzana dvArA bhAI zrI somapurAjI apane bhAratIya sthApatya sAhityakA eka amulya graMtha deza samakSa prastuta karate hai| yaha graMtha mUla svarupameM bahuta vizAla hogA / parantu unake sirpha bAvIza prakaraNo vartamAnameM upalabdha huye hai| una para bhAi zrI somapurAjI mUlapATha-sahita, hIndI-gujarAtI meM "suprabhA" nAmaka vivaraNake sAtha prakAzita kara rahA hai / pracalita abhiprAyAnusAra yaha graMtha ke praNetA zrI vizvakarmA thaa| kAlakrameM yaha graMthakA kitate khaMDo naSTa huA hai / parantu jyoM bAvIza prakaraNo bhAI zrI somapurAjI savivaraNa prastuta karate hai / isa parase mAluma paDatA hai / kI mUla graMtha bhavya mahAprAsAdo ke nirmANameM sthApatyake vividha dRSTikoNase zAstrIya zailI prastuta karate hai| yaha adbhuta graMthameM mUla zlokakA hIndI-gujarAtI vivaraNa hai / aura vAstuzAstrake vizAla sAhityameMse ullekhanIya avataraNa devo aneka suMdara AkRtiyo aura Alekhano sahita bhAi zrI somapurAjI pratipAdata viSayako ese vizanatAse peza kIyA hai / kI sAmAnya vAcakagaNa bhI saralatAse samaja sake / ___ "dIpArNava " aura " kSIrArNava " jese graMtha bhAratIya sthApatyake gaurava sama hai / vAstuzAstrake yaha paraMparAgata jJAnake vizAla vargake liye jyoM rItase vidvAn zrI somapurAjIye sulabha kara diyA hai / isa liye dhanyavAdabhAratIya vidyAbhavana ra kanaiyAlAla mA0 munazI aMbaI-7 tA.23-5.67 / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyA kalA aura sarasvatI triveNIkA upAsaka aura lakSmI tthA sarasvatIkA jahA~ sadAvAsa hai aise udyogapati zrImAn zrI zrIgopAlajI nevaTiyAjIkA purovAcana 'kSIrArNava' ke prakAzanake saMbaMdhameM zraddheya zrI prabhAzaMkarajIne mujhe bhI kucha likhakara bhejaneke liye anurodha kiyA hai| maiM isa viSayakA koI jJAtA nhiiN| maiM to itanA hI jAnatA hU~ ki zrI prabhAzaMkarajI prAcIna bhAratIya sthApatyake vejor3a vidvAna hai / prAcIna graMthoMke adhyayanake dvArA hI nahIM, kintu bhAratake prAyaH sabhI prAcIna maMdiroM aura prAsAdoMko dekhakara tathA aneka nirmANa-kArya-saMpAdana kara Apane jo jJAna prApta kiyA hai, yaha advitIya hai| baMbahake nikaTa kalyANameM abhI pichale varSa eka nayA maMdira nirmANa huA hai, aura isa kAryakA saMpAdana zrI prabhAzaMkarajIke dvArA huA | isa viSayameM merA zrI prabhAzaMkarajI se niraMtara samparka rahA aura isa buddhimatA-vivekazilatA, sarvAdhika nispRhatA aura nilobhatAke sAtha vaha kArya Apane saMpAdana kiyA usase hama saba bahuta hI prabhAvita huve hai / zrI prabhAzaMkarajIne prAcIna sthApatya saMbaMdhI aneka graMthoMkA prakAzana kiyA hai, aura usI zreNIkA " kSIrArNava " bhI eka hai| isa jJAnako chapI huI pustakake rupameM prastuta karanekA prazaMsanIya kArya zrI prabhAzaMkarajIne kiyA hai / Ajake pragatizIla jagatameM yaha jJAna bahuta pIche raha jAtA hai, phira bhI jaba kabhI isa jhAnake AdhAra para nirmANa kArya sampanna hotA hai, to usake sajIva rupameM isa prAcIna sthApatyakA mahatva pradarzita hotA hai| katipaya varSa pahale maiM somanAtha maMdirake darzanake liye gayA thA aura tabhI se merA zrI somapurAjI se samparka baDhatA gyaa| somanAtha maMdira ke nava-nirmANa se lekara Adhunika jamAne meM bahutase maMdiroMke nirmANa ityAdikA kArya prAcIna paddhatike anusAra zrI somapurAjIne sampanna kiyA hai| aisA mAluma hotA hai ki isa prAcIna kAlakA koI eka puruSa jIndA raha gayA hai| aura agale jamAnekI sevA kara rahA hai / unake dvArA prastuta sthApatya bhale hI prAcIna kahA jAya lekina Aja vaha kitanA apUrva hai| kitanA bahumUlya hai, vaha dekhanevAle hI jAna sakate hai| mujhe isakA anubhava huA hai, isaliye mujhe aisA likhanekA adhikAra hai| meM zrI somapurAjIke dIrghAyukI kAmanA karatA huuN| aura bhagavAna se prArthanA karatA hU~ ki unake hAthoMse ora bhI nirmANa kArya sampanna ho, unhe kIrti mile aura ve ajara amara ho / ratnAkara-baMbaI tA. 30-7-67 -zrI gopAla nevaTiyA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizvakarmA praNita kSIrArNava vAstuzAstra graMthakI viSayAnukramaNikA kramAMka adhyAya viSaya bhadhyAya 99 (kramAMka a0 1) patra saMkhyA kSIrArNava vRkSArNavakI graMtha racanA prAsAda puruSAGga kalpanA 1 prAsAdakI cauda jAtI 3 vAstudravya aura unakA phala nArada vizvakarmA saMvAda prazna vAstugaNitakA 21 aMza 5 se 27 adhika guNa aura alpa doSavAlA vAstu nirdoSa samajhanA 26-27 Alekhana aSTaAya (6) nADIcakra (20) 2-100--jagati lakSaNa adhyAya (kramAMka a0 2) jagati vistAramAna-bhramaNi-udayamAna sahastraliGga-64 yoginI aura jinAyatako agati vizeSa 28 se 33 jagatI udayameM thara vibhAga-Age pagathi pratihAra aura balANaka maMDapa-kakSAsana vedikA devavAhanakA maMDapa 37-50 Alekhano-paMcAyatana (30) 52-24 jInAyatana (31-32) / jagatIudaya (35) pratolyA svarupa (36) kakSAsana vibhAga (38) pITha yukta pratolyA (39) 3-101- adhyAya (kramAMka a0 3) kUrmazilA nivezanam 41 pASANakI karmazilAkA mAna pramANa AkRti (43) nauzilAkA nAma 45 hema suvarNakA kUrmapramANa-zilA sthApanakI vidhikrama deva zilpipUjana 47 Alekhana umA maheza yugma (56) paMcamukha vizvakarmA (14) vRSabhahasti-32 (58) 4-102-adhyAya (kramAMka a0 4) bhiTTamAna bhiTTamAna pramANa aura unakA traya bhiTTa vibhAga aura kharazilA yu. 50-51 . Alekhana-bhiTTatraya-mahApITha (50) pranAla makaramukha (51) 5-103-adhyAya (kramAMka a0 5) pIThamAna pramANa 1 pIThamAna pramANa 2 maMDovaradayase pIThamAna-AyA huyA pITha mAnase AdhA yA tRtIya bhAga pITha nIyojana sthAna mAnase karanA 53-55 bhAlekhana-mahApITha-kAmadapITha aura karNapITha (53) pITha bAhya pranAla caMdanAtha (55) 6-104-adhyAya kramAMka a 1 (prAsAdodayamAna pramANa) ubhaNI sAMdhAra 56 prAsAdake chAdya nIce do jaMghA (3) aura pacAsa hastake prAsAdako bAra jaMghA karanA (4) sAMdhAra niraMdhAra prAsAdake bhittimAna Alekhana sAMdhAra prAsAdakA mahA maMDovara (57) vRSabhayugma (60) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 74-87 7-105-adhyAya (kramAMka a07 dvAramAna nAgarAdi dvAramAna pramANa-jyeSTha madhyama aura kaniSThamAna--Alekhana-- kalyANa pratolyA-toraNa (62) saptazAkhA dvAra aura ardhacaMdra (16) 62-64 8-106-adhyAya (kramAMka a08) pITha thara vibhAga kAmadapITha vibhAga 33 aura 18 do prakAra mahApITha vibhAga 85 aura 90 bhAgakA do prakAra;- jADambA kaNi grAsapaTTI-kAmadApITha gaja, azva, nara-pIThakA AMtaravibhAga 65 se 73 Alekhana-jAMDavA-kaNikA-grAsapaTTI-gaja azva-narapIThakA pratyekakA AMtara vibhAga-mahApITha kAmadapITha aura karNapITha (65-73) 9-107--adhyAya (kramAMka a0 9) maMDovara thara vibhAga (1) nAgarAdi maMDovara 144 bhAgakA (2) usakI para traya bhUmi udayakA vibhAgakA mahAmaMDovara bhAga 249 (3) maMDovara 206 vibhAgakA unakA pratyeka tharakA AMtara vibhAga Alekhana sAtha 79-86 Alekhana-sAMdhAra niraMdhArakA taladarzana (75) cha prakArake maMDovarastaMbha samanvaya sAthe (76) dvaya jaMghAyukta alaMkRta mahAmaMDovara (78) jaMghAmeM devasvarupAdi (82) somanAthakA udgama-aura bharaNI svarupAdi 81-82 -adhyAya (kramAMka a0 10) meru maMDovara 88-100 106 vibhAgakA maMDovara para (trIza hAthakA prAsAdako traya bhUmikA vibhAga 160 + 121 + 96=377) vibhAga pAMtriza hAthakA 89 se prAsAdake cAra jaMghA bhUmi karanA (cAliza hAthake pAMca jaMghA-92 bhUmi karanA pratyeka chAdya nIce do do jaMghA aura bhUmi-93 karanA 1 se 12. jaMghA 50 hAthake prAsAdako karanA bAra jaMghAkA nAmakaraNa kahA hai (93-96) sAMdhAra-prAsAdakA maMDovara sAtha aMdarake staMbha choDakA samanvaya 99 chajA parakA prahArakA 19 AMtara vibhAga ( loka 6-8) 92 Alekhana daza dIgpAla (89-90) dazAvatAra viSNu (91) prahAra (19), cAra bhUmi jaMghAkA maMDovara (94) somanAthakA purAnA maMDovara (95) somanAtha mahAprAsAda aura dvArikAkA taladarzana (97-98) sAMdhAra-niraMdhAra prAsAdakA maMDovarake sAtha staMbhakA choDakA samanvaya (99) 100 11-109-adhyAya (kramAMka a0 11) garbhagRhodaya-aura dvAra zAkhA vibhAga 101 garbhagRhakA ghAMca svarupa (101) staMbha chor3a udaya vibhAga 102 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranAma vicAra (103) tripaMca-sapta-navazAkhA tala vibhAga 104 se 8 udaMpara aura ardhacaMdra-zaMkhodvAra zAkhAmeM parivAra-devoMkA rupa karanA 109 se 11 Alekhana- garbhagRhakA AMtara aura bAhya upAMjho cAra prakAra-10, staMbha choDa vibhAga (102) tri-paMca -sapta navazAkhAkA taladarzana (105) trizAkhA dvAra-udaMmbara bhardhacaMdra paMcakhAkhAkA alaMkRta dvAra udambara ardhacaMdra (108) sapta-navazAkhAkA taladarzana aura ardhacaMdra 109-19 dvArazAkhAkA rupavAlA ThekA aura utaraMGga vibhAga 113 12-110-adhyAya (kramAMka a0 12) pratimA-pITha likamAna 151 dvArodayakA vibhAgase pITha aura urva pratimAkA tIna prakArakA mAna aura zayana pratimA vistAra pramANa dvAra mAnase-rAjaliGga 115-18 dvAra vistArase caturmukha pratimA pramANa 119 Asanastha-urdhvastha pratimAmAna TIppaNameM gRhayogya pUjA pratimAmAna 129-20 devapITha siMhAsanodaya thara vibhAga (AkRti 122) 121-22 Alekhana-varAha-aura lalATa tilaka zivakA svakSA virAlikA dhukta 14-18 13-111-adhyAya (kramAMka a0 13) devatA dRSTipada sthApana 123 garbhagRhanA dvArodayakA 32 vibhAga devatAdraSTi sthApana draSTivedha 123-25 garbhagRhArdhameM 28 vibhAgameM devasthApana 126 TIppaNameM draSTi aura deva sthApana vibhAgake bAremeM pRthaka pRthaka graMthakA matamatAMtara (121 se 136) deva draSTi bhora pada sthApana vibhAga darzaka pRthaka pRthaka graMthokA mata mAtarakA koSTaka 135-26 Alekhana-dazAvatAra viSNukA 10 svarupa (127-130 agnideva- 129 14-112- adhyAya (kramAMka a. 14) zikhara-bhadra nAsaka saradhra 137-51 tri paMca sapta nava nAsaka 137-10 zikharodaya traNa pramANa 140 zikharakI mUla rekhAkA pramANase skaMdha pramANa aura unakA upAGga vibhAga140-41 saravedhakA mahAdoSa 191-92 Alekhana-nAsaka 139 15-113-adhyAya (kramAMka a0 15) zikharAdhikAra zikharoMkA vividha AkAra kI tala para hotA hai-niraMdhAra aura sAMdhAra prAsAdameM zikharakI mUla pAyacA kahA~ milAnA 145 zikharako vistArase udayakA tIna prakAra eko pari dusarA uruzrRMgakA udayakA vibhAga pramANa zikharakA pAyacAse skaMdhakA pramANa zikharakI mUlakA vistArase caturguNa sUtra vRtameM savAyA zikharakI rekh| A~kanA 147 zikharakA mUlamaiM daza bhAga aura skaMdha para nava bhAgakA upAMga karanA skaMdha para Amane sAmane pratirathake kaunake barAbara Amala sArA vistAra karanA 148-149 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sAMdhAra prAsAdake vAlaMjara (150) skaMdhahIna aura skaMdhavedhadoSa 151 chAdyolase zikhara skaMdhakA 21 vibhAgameM zukanAsakA paMcavidha pramANa 152 kokilA-lakSaNa-(prAsAdaputra) 154 AmalasArA vibhAga 155-56 zikharakA skaMdhake koNa para tApasa-yA ziva yA jina mUrti rakhanA 157-59 dhvajAdaMDakA zikharameM nizcita sthAna, dhvajAdhara staMbhavedhakA pramANa dhvajAdaMDake sAtha staMbhIkA dhvajAvatIkA pramANa aura prAkRti kalaza (IDA) pramANa prAsAdase rakhanA unakA vibhAga (946) 161-62 prAsAda puruSakA pramANa-AkRti-dhRta kalaza sAtha mAmalasArameM sthApanavidhi 163 dhvajAdaMDakA mAna pramANa aura dairdhya pramANakA pRthaka pRthaka mAna, parva arthAt gAlA aura graMthI-kAMkaNI sama viSama rakhanekA vidhAna zivazaktikA daMDa parva dhvajadaMDakI markaTi- pATalIkA pramANa, zrISTa daMDakASTa, patAkA pramANa, dhvajahIna zikhara rakhanekA doSa 161-se 172 yajamAna-svAmi-prAsAda pUrNa huye sthapatise karanekI prArthanAzubhAziSa 172-173 6.1-Alekhana gordhvaga urugevaM uruzRMga rakhanekA vibhAga 114 2 AmalasArA vibhAga 3 (108) 148 vRta 4 sAMdhAra-niraMdhAra prAsAdakA mUla zistarakA upAMga vAlaMjara-1516 rekhA-1 skaMdhAnta-2 ghaMTAnta-3 zikhAnta (152) 7x14 vibhAga AmalasArA 155 dhvajAdhara-staMbhikA-dhvajAdaMDa-patAkA pATalI (158) 7 kalaza vibhAga 946 aura 15410 suvarNakA prAsAda puruSa (164) sArA zikhara vibhAge dhvajAdhArakA sthAna ke sAtha dhvajadaMDa pATalI patAkA (165) 11 chAdyordhva zikharakI rUpavAlI jaMghA; bhadrake alaMkRtagavAkSa 167 16-114-adhyAya (kramAMka bha0 16) atha rekhA vicAra 174-81 paMcakhaMDase unnatiza khaMDa takakA rekhAkA 25 bheda (174) cAraso peMtIsa kalAbhedo zIkharakA pAyavA aura skaMdhakA phAlanA vibhAga AmalasArA pramANa 175-76 ajitAdi 25 rekhAkA nAma-AkAra aura khaMDa paMca-saptanava .. nAsaka vibhAga-saratara-vArimArga Alekhana nAsaka vibhAga 177-81 17-115 - adhyAya (kramAMka a0 17) staMbha (mAna pramANa aura) lakSaNAdhikAra prAsAda mAne staMbhamAna-dusarA paMcavidha prmaann-tiisr| sabhA-maMDapakA mAna 82-183 pAMca prakArakA staMbhoMkA taladarzana aura nAmakaraNa 185-87 staMbhoMkA ghATa-ghaTapallavayukta devAGganA aura ilikA tornnaayukt-mdlyukt| 186 prAniva yA nRtyamaMDapakA pITha baMdhakA tIna prakAra aura AkRti / 188-89 tIna, pA~ca yA sAta nava bhUmi udaya maMDapa caturmukha prAsAdake cAroM ora maMDapoM karanA / 189 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare caturmukha mahAprAsAdoM jo dezameM na ho vahA~ sUrya vinA dina.. aura caMdra binA rAtrI samAna jAnanA | maMDapI jaMdhA-yA vaidIkAdimeM - zIvakA paMca svarUpa- lAsya tAMDava karanA / vaitAla: vividha bArjitra yukta nArada stubaru siddhi-buddhi sahItakA nRtya gaNeza RSi-munIryo - gopIyoM yukta kRSNa-strI puruSake yugma svarupoM meM nRtya karate indrAdi, digpAloM, sUryAdi graho, bArA rAzi, 27 nakSatra, ATha Aya, ATha vyaya, nava tArA, sAta svara cha rAga, chatrIza rAginIyA~, bAraha megha- yakSa, gaMdharva, vidyAdhara, nAga kInnara Adi aneka deva-devAGganAoM, ilikartoraNa, gaja, siMha, virAlikA sAtha karanA / maMDapa kyA kyA hetuke lIye karanA ? 198 prAsAda ke pramANase 1 sama 2 savAyA 3 DeDhA 4 ponedo gune 5 dogune 6 savAdo gune 7 DhAI gune ese sAta prakAra maMDapa hasta mAnase karanA | ghaMTAkA samanvaya zikharakA zukanAsa se maMDapo sAMdhAra niraMdhAra prAsAdase maMDapakA udayakA tIna pramANa 1 uttaratodaya 2 chajjodaya 3 bharaNI udaya 189 Alekhana - ghaTapalavayukta staMbha- madala- makarayukta toraNa 184 - 96-98 makara toraNa tIna prakAra--1 tIlaka, 2 hIMDolaka, 3 gavAluka 196-97 staMbhoMkA paMca talasvarUpa (185) maMDapake pIThake tIna prakAra 189 rupastaMbhoM toraNa aura dvAra cokI catustrikA 190 192 karNATakI devAGganA 187 zivasvarUpa cAra (189) rAmapaMcAyatata paMcamukha hanumaMta-paMcamukha gaNeza 193 | Aditya - sUrya 12 svarUpa 116 adhyAya (kramAMka a0 18) maMDapAdhikAra navagraha 195 198-237 198 vitAna - ghumaTa chatakA mukhya tIna bheda 1 samatala 2 uditAnI 3 kSiptAnukSipta vitAnakA ghATakA 66 vibhAge tharo 191-197 198-199 2008 200-202 203-201 209-212 213 (1) puSpakAdi 27 maMDapoM 12 se 66 staMbha pramANa (2) subhadrAdi prAvi bArA maMDapa / 4 se 28 staMbha pramANa (3) merabAdi 25 maMDapa 66 se 112 staMbha pramANa, do se pA~ca bhUmi udaya 214-19 ( 4 ) ATha guDha maMDapake nAma aura svarUpa (5) zivanAdi meghanAdi mahAmaMDapa 223 225 garbhagRha maMDapa aura catuSkikA bhUmitala uttarottara nimna rakhanA paMcavidha balANaka nAma svarUpa sthAna aura pramANa uttarata agatike Age maMDapa yA coki, viSaya pATa chAdya kahA milAnA 226-30 saMvaraNAdhikAra - aGga vibhAga ghaMTA - kUTa saMkhyAmAna koSTaka (263) 231-37 sAMdhAra niraMdhAra prAsAdake maMDapakA kakSAsana yukta staMbhAdi udayake 3 mAna 208 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Alekhana-catuSkikA chata (203) kSiptAnukSipta chata (206) kola gajatAlayukta vitAna gumbaja maMDapa taladarzana (204) 206.7 1 puSpakAdi 1 se 27 maMDapakA tala 209 / 2 prAniva dvAdaza maMDapa tala 213 3 meravAdi maMDapa nAma staMbha saMkhyA koSTaka tathA 6 se 36 staMbha maMDapa racanA 217 4 gUDha maMDapa aSTakA taladarzanazivanAda meghanAdaka maMDapa tala 220-25 1 lakSmInArAyaNa - yogezvara viSNu yogezvara ziva toraNa 225 2 ziva-viSNu brahmA-trimUrti toraNa nRtya ziva parikara toraNa (229) sapta mAtRkAe~ 232 saMvaraNA 232-36 19 117 adhyAya (kramAMka a0 19) sAMdhAra bhrama nirupaNAdhyAya 238-247 eka, do, tIna bhrama utpannakA prAsAda pramANa 10 se 25 hAthakA prAsAda ko eka bhrama karanA bhrama aura mitipramANa 27 hAthake prAsAdako do bhrama, jyeSTha, madhyama, kaniSThamAna bhrama aura mitipramANa tIna bhramakA mAna unakA bhrama aura bhitiprmaann| 238-243 bhramayukta prAsAdameM zivAdi deva gaNeza lakuliza-sUryAdi navagraha nAradAdi rUpi pAMDavo, yudhiSThira, bhairava, brahmAke prAsAdameM vaziSTAdi RSikA svarUpa karanA / 243-247 Alekhana-sAMdhAra prAsAda tala eka bhrama (eka mukha) tala (238) dvaya bhrama prayamukha (239) dvaya bhrama cAturmukha (240) traya bhrama cAturmukha 242 brahmA mahISAsUra mardinI-sUrya-viSNu zrutadevI zAradA sarasvatIkA bAra svarUpa 242-45 yama, bhairava, kSetrapAla, ziva umA svarUpa lalATa urdhva tilaka 246 ziva tAMDava nRtya svarUpa / 2. 118 adhyAya (kramAMka a0 20) sAMdhAra cAturmukha prAsAda lakSaNa 248-277 nAradajIkA prazna caturmukha jIna bhavanakA zloka 3 se 10 aspaSTa aTharAi tala vibhAga para 269 zrRgakA mAnatuGga prAsAda 250 dazAi tala para mAtA prAsAda pITha aura maMDovara vibhAga 48 // kA eka jaMghAkA kaniSTha mAna pITha aura maMDovara vibhAga 53 // kA do jaMghAkA madhyamAna pITha aura maMDovara vibhAga 70 kA tIna jaMghAkA jyeSThamAna 253-255 jagatikA dIrgha vyAsakA pada-koThA parase jinAyatanakI saMkalana agatIkA 28x25 khaMDa padase 84 jInAyatanakA jiNamAlA 255-258 dvArabhAnase cAturmukha pratibhAmAna aura dRSTimAna-dRSTivedha doSa 259-62 mAkhana-1 mAnatuGgazikhara 2 maMDovara kaniSThamAna 48 // bhAga 3 madhyamAna 53 // bhAga (4) jeSThamAna maMDovara dvayajaMghA bhAga 70 (5) 84 jInAyatana jiNamAlA tala (6) jIna pratimA vibhAga (7) oma pratimA parikara vibhAga (4) samavasaraNa (9) aSTApada / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 119 adhyAya (kramAMka a0 21) kezarAdi vairAjyakUla prAsAda 264 aThAI - dazAI tala vibhAgoMkA 25 prAsAdoMkA nAma aThThAI tala vibhaktikA 11 zikhara / 267 dazAI tala vibhAgake 14 caudA zikhara / zraGga zrIvatsa mizraka rucaka-tilaka Alekhana kesarI zrRMga zrIvatsa tilaka maMjarI kaTa kesarI aMga sarvatobhadra naMdana naMdazAlI naMdIza maMdira 267-68 vairAjyakUla aThAI kesarI prA0 tathA sarvatobhadra prA. vairAjyakUla aThAI maMdira prA0 tathA zrIvatsa prA0 269 vairAjyakUla dazAI naMdana prA0 272 pRvIjaya prA. 272-73 vairAjyakUla dazAI vimAna prA0 274 vajraka prA. 274-76 22 120-adhyAya cAturmukha mahAprAsAda svarupam kSetrake ghada vibhAga-koThA karake devakulikAoM kI racanA karanA 278-79 betAlIzAI tala vibhakti para caMdrazAla prAsAda bhramayukta zikhara 280 caturmukha prAsAdane cAroM ora maMDapo-unakA talavibhAga pITha 282 cobisa aura bAvana jinAyatanake caMdravaka nAma jagatI pada-khaMDa vibhAga karake 84 caurAzi jinAyatana mahAdhara sAtha karanA maMDayo meghanAda karake nAlimaMDapa aura 284 Age siMhadvAra caturmukha-mAnatuGga prAsAda madhyakA comukha prAsAdako cAro ora eka maMDapa gavAlukAse chAdya ho aura nAgara maMDovara-mUla comukhako karake cAroM ora assI 8. staMbho pradakSaNameM karake madhyakI paMkti coviza caityakI aura cAro koNa para terA terA caitya karake pUre bAvana hoM koneke aMtarase cAroM aura cha: mahAdhara karanA yaha racanAko tArAulI nAma samajhanA 286 bhadrakA koThAkA tIna mukhabhadrako ramya aiso subhadrA nAmakI vedikA karanese unakA nAma kiraNAulI samajhanA bAvana jinAyatanameM do maMDapa Age vedikAke Age pagathI paMkti hai| bahotera jInAyata bAhya ho vedikA yukta madhye maMDapa ho Age nAlimaMDapa vedikAvAlA 15 bhAgakA karNa 25 bhadra ho ese svarupa lakSaNavAlA saubhAgyinI nAma samajhanA 289 brahmasthAnakA paccIza khaMDameM caturmukha prAsAda aMGgopAGgovAlA karanA usake sau khaMDa - koSThAko madhyameM cAro ora meghanAda dvIbhUmi maMDapo karanA 290 bahotera jInAyaMta nAli maMDapayukta karanA unameM merukI racanA 191 se * karanA 285 khaMDa-koSThameM cAra khaMDa mukhAne bAhya vedikA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 yukta karanA esA cAturmukha dhAra bhUmi udayakA karamA bhAge mAlI maMDapa do tIna bhUmi udyakA vedikA sAtha karanA-sarva agre pagathIkI paMkti karanA cAturmukha prAsAdako ekase nava jaMghA karanA cAro ora mizramedha ora siMhanAda maMDapo karanA AThase paMdarA hAthake prAsAdake bhramameM do bhUmi yojanA karanI eka bhUmise bAraha bhUmi taka jaMghA karanA / - 294 bhI 14 bhAga pITha 17 bhAgakA uce prathama bhUmi maMDhovara bharaNI taka 45 // 24 dusarI bhUmi chajjA 29 ... ... ... 29 19 tIsarI bhUmi bharaNI taka 24 ... ... 24 18 cothI bhUmi chajjA taka 26 ... 124 // jaMghAmeM lokapAla dIgapAla devAGganAokA svarupa lAsya tAMDavAdi 297 nRtya tAla saha vAdina sAtha karate hai devo Ayudha vAhana sAtha nRtya karate hai jaiseke utsava ho rahA ho, cha aura ATha hAthavAlA deva svarUpo iMdra raMbhAke sAtha agnIdeva urvasI sAtha yama tilocanA sAtha kSetrapAla zacI, varuNa, raMbhA, vAyudeva maMjughoSA, Iza menakA sAtha karanA / prAsAdake izAna koNase menakAdi devAGganAkA svarupa karanA / 1. menakA 2. lIlAvatI 3. vidhicitA 4. suMdarI 5. zubhAMgInI 301 se 6. haMsAulI 7. sarvakalA 8. karpUramaMjarI 9. padminI 10. gUDha zabdA (padmanetrI) 11. citriNI 12. citravallabhA putravallabhA 13. gaurI 14. gAMdhArI 15. devazAkhA 16. maricikA 17. caMdrAvalI 18 caMdrarekhA 19. sugaMdhA 20, zatrumardinI 21. mAnavI 22. mAnahesA 23. svabhAvA 24. bhAvamudrikA 25. mRgAkSI 26. urvazI 27. raMmbhA (uttAna) 28. bhujadhoSA 29. jayA 30. vijayA (mohinI) 31. caMdravakA (tilottamA) 32. kAmarupa (loka 113 se 134) yaha battIsa devAzanAoMke nAma svarupa lakSaNa, unakI draSTi nimna rakhake nRtya karatI karanA / kaI devAGganAkA svarupa ekase adhika kona konakA krnaa| 303 devAGganA dIgpAla yakSa gaMdharva sUryAdi navagraho caturmukha prAsAdameM jaMghAmeM vitAnameM (gumbajameM) vedikAmeM karanA devAGganAoMkA sthAna svarga hai| dusarI dyotavanameM, tIsarA mahIsalake cAturmukha prAsAdameM sthUla dehe baselI hai zloka 123 patra 304 do chajjA aura cAra jaMdhAkA maMDovara kavalI mAna pramANa 1 citrA 2 vicitrA 3 abhayA 4 rupacitrA 316 sAMdhAra niraMdhAra prasAdake bhitimAna Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturmukha prAsAdakA zikhara meM cAroM ora suMdara zukanAsa do tIna bhUmi para karanA eka do ase bAra bhUmi taka jaMghAkA kramayogase karanA / 318 garbhagRhakA ardhameM SaDAMza jyeSTa, sAtameMze madhya-dazAMza kaniSThamAna? caturmukha prAsAdake trayakhaMDameM eka khaMDa bhramakAmaMDapo traNa khaMDapadakA yA kvacita nIkalatA karanA da maMDapake vIca eka padakA aMtara rakhanA maMDapake dvI bhUmimeM tIna aura vedikA karanA usase Age raMgamaMDapa DeDha bhUmi udaya karanA Age pAMca padakA balANaka maMDapa karanA-usake nAlI maMDapanA agra bhAgameM dvayabhUmimeM vedikA karanA ese cAroM ora karanA / 318-319 nirgamavAlA nAlibhaMDapake bhadrameM tIna ora tIna dvAra karanA / cAturmukha prAsAdakI pradakSaNAmeM 96 devakulIkA cAra mUla aura ATha mahAdhara-mIlake ekatra 108 jInAyatana hume / / dusarA prakAra nAli maMDapa choDakara meghanAtha maMDapa Age eka pada choDake dusarA maMDapa aura usase Age eka pada choDake tIsarA sabhrama maMDapa banAnA usameM samavasaraNakI racanA karanAusameM mUlanAyakase choTI pratimAko padharAnA / maMDapakA aMtara sudhImeM bhUmiyukta maMDapa karanA mahAdhara prAsAdake sanmukha samavasaraNakI racanA karanA esI cAro ora buddhimAna zilpIse karanA maMDapokI cAro ora 108 jInAyatana dusarA mahAdharake madhya samavasaraNa aiso do mahAdharake bIca samavasaraNa te mAna yuktise doSa rahita karanA pradakSaNAkI pIchalI paMktimeM mahAdharakI dusarI paMkti karanA ese jInAyatanakA bhramameM 108kI saMkhyA karanA / ALekhana-cAturbhUkha caMdazAla prAsAdake zikhara 281 caMdazAla prA. Age cAro aura 96496 staMbhakA bhaMDapa taladarzana 287 mAnatuMga prA0 Age 28 vibhAgake 104 staMbhokA maMDapakA taladarzana 284 cAturmukha 1344 = bAvana jinAyatanakA taladarzana 287 kiraNAuli-paMdarA bhAga. 96 staMbhakA maMDapa 288 bhITa aura 47 udayabhAga mahApITha devAGganA 32 menakAdise kAmarupa Adi 32+8=40 devAGganAo svarupa 304--13 dvaya chAdya aura cAra jaMdhAyukta maMDovara 108 devakulikAkA mahA cAturmukha prAsAda taladarzana iti savistara anukramaNikA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva stuti aura graMtha saMpAdaka paricaya gaNAdhipaM namaskRtya devI sarasvatI tathA brahmA viSNu mahezAdi sUrya dinakaraM sadA // 1 // zilpazAstra prakattarA vizvakarmA mahAmunim / manasA vacasA natvA granthArambhaM karomaham // 2 // gaNoMke adhipati zrI gaNeza, sarasvatI brahmA, viSNu maheza aura sUryako namaskAra karake zilpazAstroko utkRSTha karanevAle mahAmuni zrI vizvakarmAko mana vacanase vaMdana karake meM prabhAzaGkara isa aMtha para suprabhA nAmnI bhASA TIkAko prArambha karatA huN| vaMzesmin rAmajI zilpi khyAto'ya vAstukarmaNi / tasUminnaivAnvaye jAtaH prabhAzaGkara paJcamaH // 3 // jagat vikhyAta vizvakarmA nArada saMvAda rupa / kSIrAva graMtha nAmA'yaM prANakRta zivaH / / suprabhA nAmnI TIkAyAM graMthe'smina hi karoti saH // // bhAradvAja gotrameM zrI rAmajobhA jaise vAstukarmameM vikhyAta sthayati pUrvakAlameM ho gaye isI kulameM zrI oghaDabhAike kaniSTha putra prabhAzaGkara sthapati pAMcadhI pIDhImeM hue| jagata vikhyAta vizvakarmA aura nAradajIkA saMvAda rUpa kSIrArNava nAmaka zilpazAstra para suprabhA nAmnI bhASA TIkA aise vikhyAta kulake sthapati zrI prabhAzaGkarane likhI hai| // grantha saMpAdakako abhinandana patrikA / / bAdi deva mahAdeva kRpApAtro mahAtanuH / oghaDajI mahAprAjJa zilpazAstra vizAradaH // 5 // kailAsasya mahAmero jIrNoddhAra kArakaH / prabhAzaGkara nAmAyaM mAnya keSAM na kAraka ? // 6 // satyaM satyaM punaH satya satyadharma pravartakaH / vRkSArNava ziva prokte kSIrArNava yatano hariH // 7 // granthAnAM zilpazAstrasya punaruddhAra kArakaH / Adi deva namastubhyaM namastubhyaM vizArada // 8 // Adideva zrI mahezako kRpApAtra mahAprAjJa aise zrI oghaDabhAike sUta mahAprAjJa zilpazAstra vizArada zrI prabhAzaMkarabhAI somanAthajI mahAmeru kailAsake jIrNoddhAra kAraka haiN| zrI prabhAzaGkarajI saMsArameM kIsake mAnya nahIM hai| api tu sabake hai / yaha satya hai aura bArabAra satya hai ki zivajI dvArA racita vRkSApIva aura hari racita "kSIrArNava" satyadharmake pravartaka hai| zrI prabhAzaMkarabhAI zilpazAstrake granthoke punaroddhAraka hai| he ! Adi deva! Apako namaskAra ho aura he! zilpa vizArada ! Apako bhI namaskAra hai| zubhecchaka snehAdhina manasukhalAlajI somapurA / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsarasvatyai namaH zrI vizvakarmaNe namaH zrI vizvakarmA viracita ||shiiraarnnv // kstushaastrm| KSHIRARNAVA -suprabhAnAmnI bhASATIkA (adhyAya0 99) (kramAMka a0 1) zrI vizvakarmovAca vRkSArNavaM ziva. proktaM kSIrArNavaM stato hariH hariharoktaM taM zreSThaM graMthAkAre pravartate. // 1 // zrI vizvakarmA kahe che. zivajIe vRkSArNava kaheluM. ane viSNue zrIrArNava kaheluM te ziva ane viSNunA mukhathI vadeluM te uttama graMthanA AkAre jagatamAM vag. 1. zrI vizvakarmA kahate haiM / zivajIne vRkSANavi kahA thA. aura viSNune horArNavaM kahA thA / ziva aura viSNuke mukhase nikalA huA vaha zAstra maMtha ke upameM jagatameM pracalina huaa| prAsAdo devarUpaH syAt pAdau pAda zilAstathA garbhazcaivodaraM jJeyaM jaMghA pAdordhva mucyate // 2 // staMbhAzca jAnavo jJeyA ghaMTA jihvA prakIrtitA dIpaH prANa rUpo jJeyA hyapAne jala nirgataH // 3 // brahma sthAnaM yadaitacca tannAbhiH parikIrtitA hRdayaM pIThikA jJeyA pratimA puruSaH smRtaH // 4 // prAsAdanI racanAne deva zarIra rUpa kapyuM che. pAyAnI zilA paga rUpe, garbhagRha = udara = peTa rUpe, pAyA paranI jagatI jAMgha rUpe, thAMbhalA DhIMcaNa, ghaMTA jIbha rUpe, dIpaka-dI prANa rUpe, gudA rUpe pranAla = paranALa, devanuM brahmasthAna nAli, 81 3the iya, mane pratibhA se puruSa 35 zulu. 2-3-4. . prAsAdakI racanA ko deva zarIrarUpa mAnA gayA hai| nIMvakI zilAko pA~va ke rUpameM, garbhagRhako udara ke rUpameM, nIMvakI bhUmiko jaMghAke rUpameM, staMbha ko Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 99 kramAMka a- 1 jAnuke rUpameM, ghaMTAko jihnAke rUpameM, dIpakako prANake rUpa meM, pranAla ko gudA ke rUpameM, devake brahmastho nAbhi pIThikAko hRdayake rUpameM aura pratimAko puruSake rUpa meM jAnanA / 2-3-4 2 pAdacArastvahaMkAro jyotistaccakSurucyate tadUrdhva prakRtistasya pratimAtmA smRtau budhaiH // 5 // talakuMbhAdadhodvAraM tasya prajananaM smRtam zukanAsA bhavennAsA gavAkSaH karNaucyate // 6 // kAyApAlI smRtaH skaMdhe grIvA cAmalasArikA kalazastu zirojJeyo majjAditpara saMyutaM // 7 // pagane saMcAra ahaMkAra, dIpane prakAza cakSu rUpe, uparanA bhAga tenI prakRti, pratimA AtmA rUpe buddhimAne jANavAM. dvAranA kuMbhInA taLathI nIcenA bhAga te liMgarUpe jANave. zikharanA zukanAMsa e nAsikArUpa, gavAkSa jharukhA kAnarUpa, zikharane skaMdha te khalA ane AmalasArAnu gaLu te gaLu karUpa, AmalasArAne kaLaza te mastaka rUpe jANavu. cAmaDI ane tenI nIcenA bhAga te nAnu 'lAsTara aguvo.. * pada saMcArako ahaMkAra ke rUpameM, dIpakake prakAzako cakSuke rUpameM urdhvabhAgako usakI prakRtike rUpameM, pratimAko AtmAke rUpameM buddhimAnoM ko samajhanA cAhiye / dvArake kuMbhIke talase nimna bhAgako liGgake rUpameM jAnanA / zikharake zukanAsako nAsikArUpa, jharokhoM ko kAnarUpa, zikhara ke skaMdhako khaMbhA, aura AmalasArA ke kaMThako kaMTharUpa, AmalasAke kalazako mastakarUpa jAnanA / aura usake nimna bhAga ko, jo khaDIke plAsTara kA hai, camaDI samajhanI / 5-6-7 medaca vasudhA vidyAt pralepo mAMsamucyate asthino ca zilAstasya snAyukIlAdayaH smRtAH // 8 // kSu zikharA stasya dhvajAkeza prakIrtitAH eva puruSarUpaM tu dhyAyecca manasA sudhIH // 9 // pRthvI meDha rUpe, mAMsa cunAnA lepa, hADakAMe zilArUpe, khIlA ane pAu-kukarA te snAyurUpe cakSurUpa zRga-zikharIe, dhvajA kezarUpe, e rIte prAsAdanA sarvAM agAnu puruSarUpe manathI dhyAna karavuM. 8-9 pRthvIkA bheda ke rUpameM, khaDIke lepakA mA~sake rUpameM, zilAoMkA haDDIyoM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita ke rUpa meM, kIle, pAMu aura kukaroM kA snAyuke rUpameM, zRMgakA cakSuke rUpameM, zikharakI dhajAoM kA kezake rUpameM--aisa taraha prAsAdake sarva aMgoM kA puruSarUpase manase dhyAna karanA / 8-9 nAgarA drAviDAzcaiva latinAzca vimAnakAH mizrakAzca varATAca sAMdhArA bhUmijA stathA // 10 // vimAna nAgaracchaMdA vimAna puSpakAthavA vallabhA phAMsanAkArA siMhAvalokA ratharUhA // 11 // prAsAdanI jAti chaMda 1 nAgarAdi 2 drAviDAdi 3 latinAdi 4 vimAnAdi 5 mizrakAdi 6 varATAdi 7 sAMdhArAdi 8 bhUmijAdi 9 vimAna nAgarAdi 10 vimAna pukhakAdi 11 valalabhAdi 12 phAsanAkArAdi 13 siMhAvakanAdi 14 rathArUhAdi ema prAsAdanI cauda jAtie jANavI. 10-11 prAsAdakI cchaMda jAti 1 nagarAdi 2 drAviDAdi 3 latinAdi 4 vimAnAdi 5 mizrakAdi 6 varATAdi 7 sAMdhArAdi 8 bhUmijAdi 9 vimAna nAgarAdi 10 vimAna puSpAkAdi 11 vAllabhAdi 12 phAsanAkArAdi 13 siMhAvalokanAdi 14 rathArUhAdi isI taraha prAsAda kI caudaha jAtiyA~ jAnane yogya haiN| 10-11 ete caturdaza vikhyAtAH prAsAdajAtayaH smRtAH mRtsAkASTeSTakAzaila dhAtu ratna bhavAH sudhIH // 12 // kuryAt svazakti prAsAdazcAtuvargaphalaM bhavet pAMsunAdi surAgAre krIDyA vihitazritaH // 13 // deva maMdire mATInA. kASTa lAkaDAnAM, ITanA, pASANunAM, dhAtu ratnAdi vAstu dravyAdinA, prAsAdo pitAnI zakti anusAra karAvavAthI cAra varga (dharma artha kAma ane aMte mekSa) nA phaLanI prApti thAya che. mATI AdinA devamaMdiramAM lakSmI kIDA kare che.1 12-13 (1) lIrAIva graMthanI prato gujarAta saurASTramAM ghaNI azuddha ane asta-vyasta sthitinI, viSayakramanA abhAvavALI, eka viSaya pharI pharI Ave, eka viSaya adhyAhAra rAkhI bIje vikya Ave, tevI prati ghaNuM jovAmAM AvI che. temAMthI bane teTale krama goThavIne janI pratonA kramane lakSyamAM rAkhIne A graMtha kramabaddha lakhavA prayAsa karela che. saurASTra gujarAtanI pratamAM prAsAdane deva manuSya svarUpanI kalpanA ane gaNita viSaya ane dekhavAmAM AvatA nathI. kurmazilAnA 101 adhyAyathI prAraMbha thAya che. gaNita viSaya ane royala eziyATIka sosAyaTInI lAyabrerInA copaDAmAMthI je prApta che temAM keTaluMka adhyAhAra ane saMkSiptamAM hovAthI amoe tenI pUti anuvAdamAM karI bane teTalI apUrNatA TALavA prayatna karela che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-99 'mAMka a.-1. miTTIMke, iMTake, pASANake, dhAtuke, ratnAdike-ina vAstu dravyAdike. veSasaMdira 'apanI zaktike anusAra banavAnese cAra varga (dharma artha kAma aura aMtameM mokSa) ke phalakI prApti hotI hai| miTTI Adike devamaMdiroMmeM lakSmI krIDA karatI hai / / 12-13 zrI nAradovAca 'yenedaM sapta' lokAM taM vyailokyaM sacarAcaram tasmai IzAya nityAya namaH zrI vishvkrmyo||1|| avyakta vyaktatA nityaM yena vizvaMcarAcaram tasmai IzAya nityAya namaH zrI vizvakarmaNe // 2 // vAstu karma lakSaNena prAsAda vidhi yuktitaH gaNita jyotiSAcAraM kathaya mama prabho // 3 // zrI nAradajI kahe che. je saptakanA aMte celekamAM sacarAcara che enI racanA karavA vALA evA zrI vizvakarmAne nitya mArA namaskAra che. avyakta. jANI na zakAya ane vyakta jANI zakAya evA je vizvane viSe sacarAcara che tenI racanA karavAvALA nitya Izvara zrI vizvakarmAne mArA namaskAra he he prabhu! lakSaNayukta vAtukarma ke je prasAdanI vidhi gaNita ane jyotiSanA AcAra he prabhu ! bhane DA. 1-2-3 zrI nAradajI kahate haiM jo saptalokake aMtameM thailokameM sacarAcara hai usakI racanA karanevAle zrI vizvakarmAko nitya merA namaskAra ho / avyakta aura te vAMcakavRMda daragujara kare. AnaMdanI vAta e che ke pUrA ekavIza aMge A graMthamAM ApelA che. maharSi nAradamuni ane vizvakarmAnA saMvAda rUpa A graMtha che. . (1) gujarAta, saurASTrameM kSIrArNava graMthakI hasta prateM bahuta azuddha, asta vyasta, viSaya ke anukramake amAvavAlI, viSayake punarAvartanavAlI, eka viSayako choDakara dUsare viSaya kI carcAvAlI, dekhane meM AyI hai| unameMse jitanA hosake utanA krama milAkara purAnI pratoMke kramako lakSyameM lekara yaha graMtha kramabaddha likhanekA prayAsa kiyA hai| saurASTra gujarAnakI pratoMmeM prAsAda ke deva manuSya svarUpakI kalpanA aura gaNita viSaya bahuta karake dekhaneko milatA nahIM hai| kurmazilA ke 1.1 adhyAyase prAraMbha hotA hai| gaNita viSaya hameM royala eziyATIka sosAyaTIkI lAIbrerI kI pustakoMmeM se jo yatkicit prApta huA, usameM khucha adhyAhAra aura saMkSiptameM honese hamane usakI pUrti anuvAdameM karake jitanI ho sake utanI apUrNatA dUra karanekA prayatna kiyA hai, so vAcakavRMda hameM kSamA kreN| yaha AnaMdakI bAta hai| ki pUre ikisa aMga isa graMthameM samAviSTa haiN| maharSi nArada muni aura vizvakarmAke : saMvAdake rUpameM yaha graMtha prastuta hai| . .... .... . . - - . Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita vyakta ase vizvameM jo sacarAcara hai usakI racanA karanevAle nitya Izvara zrI vizvakarmAko merA namaskAra ho / he prabhu, lakSaNayukta vAstukarma, prAsAdakI vidhi, gaNita aura jyotiSake AcArako mujhe btaao| 1-2-3. zrI vizvakarmAuvAca(1) Aya- zRNuvatsa mahAprAjJa yattvaM paripRcchasi idAnIM taM kathayiSyAmi gaNita vAstu karmake // 4 // AyatvaM ca pRthutvena guNayedAyakarmANi aSTabhirharetbhAgaM yatzeSaM AyAdizet // 5 // zrI vizvakarmA kahe che. he mahAguNavAna vatsa ! tame jyAre pUche che tyAre huM tamane hamaNAM vAstukarmanuM gaNita kahuM chuM. kSetranA laMbAI ane pahoLAIne aMkene guNIne ADe bhAgatAM je zeSa rahe te teTalAmo Aya jANu. 4-5 zrI vizvakarmA kahate haiM-he mahAguNavAna vatsa ! jaba Apa pUchate ho to maiM abhI tumheM vAstu karmakA gaNita kahatA huuN| kSetrakI laMbAI aura cauDAIke aMkoMko gunakara AThase vibhAjita kara jo zeSa rahe utanI saMkhyAkA Aya samajhanA / 4-5 AyAnAM viSamezubhe dhvajaH siMho vRpogajaH adhamAno kharadhvAkSaH dhUmaH zvAnaH sukhAvaha // 6 // te ATha AmAM je viSama aMka vadhe te 1 dhvaja 3 siMha 5 vRSa 7 gaja ema cAra Aya te zubha jANavA ane bekIsama AyAmAM dhUma 4 zvAna 6 khara 8 dhvAMza e adhama che paNa tenA sthAne sukha denAra jANavA. huM una ATha AyoMmeM jo viSama aMka zepa rahe to 1 dhvaja 3 siMha 5 vRSa 7 gaja ina cAra AyoMko zubha samajhanA aura sama AyoMmeM 2 dhUma 4 zvAna 6 khara 8 dhyAMkSa adhama haiM lekina ve apane sthAna para sukhakara samajhanA / 2 6 (2) sthAnanA AyanuM sarva zilpagra mAM kahyuM che. paraMtu dIpAvi jevA graMthamAM manuSyane Aya kADhavAnuM kahIne gharane Aya ane gharaghanA AyanA paraspara bhakSaka bhAva tajavAnuM kahyuM che. (2) sthAnake AyakA sarva zilpagraMthoM meM ullekha hai| lekina dIpArNava jaise maMthameM manuSyakA Aya nikAlaneke liye kahakara gharakA Aya aura gharake mAlikake Ayake paraspara bhakSaka bhAvako tajanake liye kahA gayA hai| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kSIrArNava a.-99 kramAMka a.-1. (2) nakSatra- AyAme yadi kSetraMtu vistaraM guNayedatha sapta viMzatyAharetbhAgaM zeSaM syAt phalaM nizcayaH // 7 // phalecASTa guNe tasmin saptAviMzati bhAjite yatcchetraM labhate tatra nakSatraM tadgRheSuca / / 8 // dhanAya pra dhAsAtha dhUmAtha OC dakSiNa siMnya na gharAya sthAnIya vRyAya Aani caMduenla bI.sIya prabhAzaMkara-e, sosa aSTa AyakA svarUpa kSetranI laMbAI ane paheLAne guNIne sattAvIze bhAgatA je zeSa rahe te nizcayathI phaLa jANavuM (te nakSatranI mULa rAza) te phaLane ATha guNa karI sattAvIze bhAgavAthI je zeSa rahe te vAstunA nakSatrane aMka jANu. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita kSetrakI lambAI cauDAIko gunakara sattAIzase vibhAjita karate jo zeSa rahe use nizcayase phala jAnanA (usa nakSatrakI mUla rAza) usa phalako ATha gune kara sattAIzase vibhAjita karanese jo zeSa rahe use vAstuke nakSatrakA AMka smjhnaa| 7-8. samacorasa ora cha AMguLa sudhIkA kamIjAstIkA devagaNa nakSatro ora zubha Aya mIlAnekA koSTaka aMka gaja ora AMgaLakA hai| laMbAI cauDAI devagaNA | nakSatro bAI cauDAI devagaNAbAI cauDAI devagaNA / nakSatro / nakSatro [1-7 / 1-140-21 svAti *1-1341-13 : anurAdhA). 2-1542-15 revatI .1-14 1-1 / mRgazIrSa | 1-1541-21 / revatI | 2-1542-21 , revatI 1-14 1-5 zravaNa 1-1942-1 puNya 2-1742-11 : puNya 1-141-7 / anurAdhA 1-1941-23 | zravaNa 2-1943-1 mRgazIrSa .1-2141-21 : revatI 2-1942-23 hasta [1-1] / 1-3 1-2142-3 : revatI 2-2142-23 / svAti 1-311-51 revatI 2-142-5 / hasta 2-2342-23 anurAdhA / 1-9). * 2-542-5 puSya 3-143-5 hasta *1-541-5 mRgazIrSa * 2-742-7 : puSya 3-143-9 : revatI 1-541-9 / svAti 2-742-11 : hasta 3-343-7, svAtI 1-741-11 hasta | 2-1342-17 , zravaNa 3-343-9 revatI 1-1141-17 : mRgazIrSa 2-1542-9 revatI 3-543-9 : revatI 1-1341-15 svAti 1-1341-17 : hasta upara pramANe devagaNA nakSatro aura zubha Aya mIlAneke lIye baDA kSetra gaNIta ga. A. ga. A. ga. A. milAnA ho to 2-6 ke 4-12 ke 6-18 ke navagaja uparokta aMkameM milAnese upara likhA vohi devagaNA nakSatro AyagA yaha sarala rIta hai| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdra vadhelA aMka meM mRgazISa * punarvasu 2 8 10 11 dhArelA deva tathA manuSya gaNakA nakSatro lAneke lIye kSetrakI donu ora AMguLakA aMka lAnekA koSTaka pUrva dakSiNa pazcima pUrva dakSiNa pazcima 411 2 16 14 19 puNya hasta anurAdhA * svAti 112 1 14 17 25 17 --- 1 23 7 8 3 25 26 17 13 | 11 24 20 10 20 2 -- 22 20 19 20 5 | 12 | 19 | 16 -- 23 | 17 6 | 23 | 25 | 22 4-22 13 14 5 25 zravaNa 12-20 11 20 | 21 | 22 11 14 4 15 26 13 19 - 12 10 6 |14 | | azvinI I 1 11 25 1 1 5, 26 7 ka uttara revatI 27 27 27-9 18 27 27 27-18 9 27 27 3-6-12. 18-21-27 27. 27.. rohiNI 67 ---- 14 21 17 19 ArdrA 24 | 26 | 21 7-16 23-5 25 14. 25 | 15 | 16 6 8 / 3 8-17, 26 12 | 13 | 24 | 15 2 / 3 19 22 / 6 / 20 ---- 7-16 25 4 | 15 | 22 5 3 | 14 | 12 23 4 1-1 23. 21 | 16 | 15 16. 24 17. 21 2.11. 20 | 7 25 1 bharaNA pU. bhAdrapada u. bhAdrapada 3 uttara 7 20 10 17 | 10 6 / 10 24 1 | 26 13 2 21 1 16 8 1 T v 16 ' 25 2 8 | 19 23 kSIrArNava a. - 99 krama Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 12---|-1 - 1:30 -1-1- 23 948 / / - 1325 - 26 -- 237 -1-1-14 AyAdi gaNita 27.2 15 ---- 26 --- 23 10 |22 - - - 1 3 2023 27 27. 27-3-6-9 15-18-21-24 27-7 | 17 | 5| 7 8 | 13 | 15 | 17 | 22 1 | 4 611 12 20 | 21 | 2 | 25 / 26 18 -------- |--------- | 19 13 2 1 20 23 | 13 1 14 8 27 / 5 / 21 / 7 | 15 |25| 6 16 11 | 19 | | 20 | 11 | 10|23| 7 6 5 16 13 37 / |25 24 | 8 | 21 | 17 | 3 | 26 / 1 | 14 || 21 -- -- -- 25.7 -- - 27-7 16 - 18 22 10 | 14 | 16 26 3| 7 | 17 2 27 8 12 22|24| 13 | 15 4 23 | 25 | 23 / 26 4 | 20 | 19/ 24 2 1 16 27 14 | 3 | 23 | 12 | 5 22 | 11 --- 130 - - - 138 / 25 25, 8/13 | 11 | 21 4 2 5 27 | 20 3 1 6 | 19 | 24 | 10 | 17/22 26 | 23 | 16 | 26 22 / 15 8 4.10 27 |13 6 21119 21 | 207/17 ----------- 1 thI 20 kA ||---------|-|| AgaLanA 1 se 27 aMko eka pakSa aura uparakA chuTA chuTA aMko laMbAI cauDAIkI dusarI pakSakA samajamA. 20 4.13 -- 1.66 -- - - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-99 kramAMka a.-1. (3) vyaya- nakSatraM vasubhirbhaktaM yattaccheSaM vyayo bhavet / samovyayaH pizAcazca rAkSasazca vyayo'dhikaH // vyayo nyUno naroRkSo-dhanadhAnyakaraH smRtaH // 9 // nakSatranA aMkane AThe bhAgatAM je zeSa rahe te vyaya jANa. Ayane aMka ane vyayane aMka eka sarakhe Ave pizAca jANa. je vyaya. aMka adhika Ave te rAkSasa jANavuM ane je vyayane aMka Aya karanAM eka Ave te zreSTha ane dhanadhAnyane denAra jANa. 9 nakSatrake aMkako AThase vibhAjita karanemeM jo zepa rahe use vyaya samajhanA / AyakA aMka aura vyayakA aMka samAna ho to pizAca jAnanA / jo vyayakA aMka adhika Ave to rAkSasa samajhanA aura jo vyayakA aMka Ayase. kama Ave to zreSTha aura dhana dhAnyako dekhanevAlA smjhnaa| 9. (4) aMzaka- mUlarAzau vyayaM kSipyaM gRhanAmAkSarANica tribhirevaM haredbhAmo yacchepaM tadaMzakaH // 10 // iMdro yamaca rAjAnAM aMzaka tribhirevaca .. . pramANaM trividhotkatavyA jyeSTha madhyama kanyasAH // 11 // nakSatranI mULarAzine aMka, vyayane aMka, ane gharanA nAmAkSarane aMka, e traNene saravALo karI tene traNe bhAgatAM zeSa rahe te 1 iMdra 2 cama 3 rAjAMza ema anukrame traNa aMzaka jANavA. e traNa pramANanI jayeSTha mAdhyamane kaniSpha traNa vidhi che. 3 (traNa aMzakanAM sthAna nIce phUTaneTamAM ApelA che.) nakSatrakI mUla rAzIkA aMka, vyayakA aMka, aura gharake nAmAkSarakA aMka, ina tInoMko milAkara use tInase vibhAjita karate jo zeSa rahe vaha 1 indra 2 yama 3 rAjAMza isI taraha anukramase tIna aMzaka jAnanA / ina tIna pramANa kI jyeSTha madhyama aura kaniSTha-tIna vidhiyA~ haiN| (tIna aMzakake sthAna nIce phUTanoTameM diye haiN)| (3) (1) chandrAMza-prAsAda, pratimA, mi, pA, bha75, vahI , viara vana, patAkA, gAna zALA, alaMkAra, ane vastranA sthAne IdrAMza Apavo. (2) yabhAMza nAgadevana lava, navanA, sasamA hune vA prasAda, vepArInI dusana, magha mAMsanI dukAne, sarva astrone e sarva sthAne yamAMzaka Apa te zubha che. (3) 4-24 sihAsana, 52, 53mI, Arp4, 24*40 , na12 AmanI racanAmAM ane sAdhAraNa gharane viSe gajAzaka Apa te zubha che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita (5) tArA- gaNayetsvAmi nakSatraM yAvadakSaM gRhasya ca navabhizca haretbhAgaM zeSe tArAH prakIrtitAH // 12 // tArAH par3a zubhA zyekAdvi catuH SaDcATanavake tri paMca saptabhiH cai ebhi tArA vivarjitA // 13 // . gharadhaNInA nAmanA nakSatrathI gharanA nakSatra sudhI gaNato je aMka Ave tene nave bhAgatAM je zeSa rahe teTalAmI tArA jANavI. chatArA zubha jANavI. pahelI bIjI ceAthI chaThThI AThamI ane navamI tArA zubha che. ane trIjI pAMcamI sAtamI e traNa tArA neSTha che te tajavI. 12-13 gRhapatike nAmake nakSatrase gharake nakSatra taka ginate jo aMka Ave use nause vibhAjita karate jo zepa rahe itanI saMkhyAkI tArA jAnanA / chaH tArAko zubha samajhanA / ye prathama, dUsarI, cauthI, SaSThI, aura aSTamI, navabhI zubha jAnanA / tIsarI, pA~cavIM aura sAtavIM ye tIna tArA neSTha haiM--inheM chor3anA cAhiye / 12-134 (6) gaNa- punarvasvazvinI puSya mRgazravaNa revatI svAti hastAnurAdhA ca ete devagaNAH smRtAH // 14 // bharaNI rohiNI cArdA pUrvANAM tRtIyaM tathA uttarAtritayaM caiva navate mAnuSAgaNAH // 15 // vizAkhA kRtikAleSA maghA ca zatatArakA citrA jyeSThA dhaniSThA ca mUlame te ca gakSasAH // 16 // (3) (1) indrAMzaka-prAsAda, pratimA, liGga, pITha, maMDapa, vedI, kuNDa, vipragRha, dhvajAdaNDa patAkA, gAnazAlA, alaMkAra aura vastrake sthAnapara indrAMzaka denA / (2) yamAMzaka-nAgadevako bhaikha, naugraha, sapta mAtRkA, durgA ye saba prasAdoM vyApArIkI dukAna, madya mA~sakI dukAtako, sarva astroMko-ina sarva sthAnoMko yaNAMzaka denA zubha hai| (3) gajAMzaka-rAja siMhAsana, paryaka, pAlakhI, rAjagRha, azvagaja zAlA, nagara grAmakI racanAmeM aura sAmAnya gharoMke liye gajAMzaka denA zubha hai / (4) tArAnAM nAmo-1 zatA 2 maneharA, 3 karA 4 vijyA 5 kaleAvA 6 padminI 7 rAkSasI 8 nIrA 9 AnaMdA e nava tArAomAM 3 krarA 5 kaloddhavA 7 rAkSasI e traNa tArA azubha kahI che, (4) tArAke nAma-1 zAMtA 2 manoharA 3 krUrA 4 vijayA 5 kalojhavA 6 padminI - rAkSasI .8 vIrA 9 AnaMdA ina nau tArAoMmeM 3 krUrA 5 kalodbhavA 7 rAkSasI tIna tArAoMko. azubha kahA gayA hai| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-99 kramAMka a.vAnA nakSatrI-dhuna su, azvinI; pu.5, bhRgazIrSa, zravaNa, revatI, svAti hasta ane anurAdhA eTalA nava nakSatro devagaNanA jANavA-bharaNa, rehaNI, Adra. traNe pUryA. traNa uttarA e nava nakSatro manuSyagaNunAM che. rAkSasagaNunAM nakSatrI-vizA, ti, maveSA, bhadhA, zatali, citrA, 2, pAnI, ane mULa eTalA nava nakSatro rAkSasa gaNanAM jANavAM. devagaNake nakSatra-punarvasu, azvinI, puNya, mRgazIrSa, zravaNa, revatI, svAti hasta aura anurAdhA ye nau nakSatra devagaNake haiN| ___ manuSya gaNake nakSatra-bharaNI, rohINI, ArdrA, tIna pUrvA aura tIna uttarA ye nau nakSatra manuSyagaNake haiN| rAkSasagaNake nakSatra-vizAkhA, kRtikA, azleSA, maghA, zatabhikhA, citrA, jyeSThA, dhaniSThA, aura mUla-ye nau nakSatra rAkSasagaNake haiN| svagaNe cottamA prIti-madhyamA deva mAnuSe ____ kalaho deva daityAnAM mRtyurmAnava rAkSasai // 17 // ghara ane gharadhaNInA nakSatrane je eka ja gaNu hoya te uttama prIti dAyaka jANavuM. je ekane devagaNa ane bIjAne manuSyagaNa hoya te madhyama jANavuM. ane je ekane devagaNa ane bIjAne rAkSasagaNa hoya te haMmezAM kaleza karAve. je ekane manuSya gaNu ane bIjAne rAkSasagaNa heAya te mRtyu karAve." 17 ghara aura gharake mAlikake nakSatrakA jo eka hI gaNa ho to uttama prItidAyaka jaannaa| jo ekakA devaguNa aura dUsarekA rAkSasagaNa ho to hamezAM kleza kAraka banA rahe / jo ekakA manuSyagaNa aura dUsarekA rAkSasagaNa ho to mRtyu karanevAlA bane / 175... (7) caMdra- kRtikAdi saptasapta pUrvAditaH pradakSiNe aSTA viMzati RkSANi tataH caMdra mudIrayet // 18 // agrato harate Ayu pRSThato harate dhanaM vAma dakSiNa to caMdro dhanadhAnya karasmRtAH // 19 // (5) gaNanA saMbaMdhamAM manuSyanA ke devanA janma nakSatra nA gaNa parathI kaheluM che. paraMtu sAmAnya rIte devane devagaNa ane manuSyane manuSyagaNa ane yavanaplecchano rAkSasagaNa Ama mAnavAnI zilpIonI prathA che. (5) gaNake bAremeM manuSyake yA devake janma nakSatrake gaNake uparase kahA gayA hai| lekina sAmAnyataH devakA devagaNa aura manuSyakA manuSyagaNa aura yavana mlecchakA rAkSasagaNa mAnanekI zilpIoMkI praNAlikA hai| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita . prAsAde rAjavezmaSu caMdrodadyAccasanmukhaH anyeSAM ca na dAtavyaM zrImaMtAdi gRheSuca // 20 // kRtikAthI sAta nakSatra pUrvamAM maghAthI sAta nakSatre dakSiNamAM anurAdhAthI sAta nakSatro ane sAbhijita sahita sAta nakSatre pazcimamAM ane dhaniSThAthI sAta nakSatra uttaramAM ema sAta sAta nakSatro cAre dizAomAM pradakSiNAe jANavA. eTale je nakSatra je dizAnuM hoya tyAM tene caMdramA jANa. gharane sanmukha caMdramA hoya te AyuSya hare. pAchaLa caMdramA hoya te lakSamIne nAza thAya. DAbI jamaNI tarapha caMdramA hoya te dhana ane dhAnyanI vRddhi thAya. prAsAda ane rAjabhavanane viSe caMdramA sanmukha deve (DAbI jamaNI tarapha paNa ApI zakAya) bAkI bIjA varNane ke zrImaMtanA gharane paNa sanmukha yadramA na hevo. 18-14-20 / ___ kRtikAse sAta nakSatra pUrvameM, maghAse sAta nakSatra dakSiNameM, anurAdhAse sAta nakSatroM aura sAbhijita sahita sAta takSatroM pazcimameM aura dhaniSThAse sAta nakSatroM uttarameM, isI taraha sAta sAta nakSatroM cAroM dizAoM meM pradakSiNAse jAnanA / arthAt jo nakSatra jisa dizAkA ho vahA~ usakA caMdramA jAnanA / gharake sanmukha caMdramA ho to AyuSya haratA hai| pIche caMdramA ho to lakSmIkA nAza hotA hai| bAyIM aura dAyIM tarapha caMdramA ho to dhana dhAnyakI vRddhi hotI hai| prAsAda aura rAjabhavana Adi ke liye caMdramA sanmukha denA / (bAyIM-dAyIM tarapha bhI dete haiN|) isake alAvA dUsare varNako yA zrImaMta ke gharako bhI sanmukha caMdramA nahIM denA / 18-19-206 8rAzi gRhakSetreca yaddhakSaM SaSTibhirguNitaM tathA / paMcatriMzacchatai bhaktvAccheSa bhukti rajAdayaH // 21 // azvinyAditrayaM meSaH siMhaH prokto maghAtrayaM mUlAdi tritayaM cApaH zeSeSu navarAzayaH // 22 // .. vAstu gharanA kSetranuM je nakSatra AvyuM hoya tene sATha guNIne ekse (6) yamAne mevA viSayamA sUtradhAra rAmasiMha viyita "vAsturAja' a. bhAM "tyu cha ? pArthA dakSiNa vAmeSu bhavanAye deva bhUpayo / hevane 24 sapanA sanmuma bhane DAbI jamaNI tarapha caMdramA Apavo. (6) caMdramAko milAneke viSayameM sUtradhAra rAjasiMha viracita 'vAsturAja' a. 7 meM kahA gayA hai ki pArzva dakSiNa vAmeSu bhavanAgre devabhUpayo / deva aura rAjabhavanako sanmukha aura bAyIM dAyIM larapha caMdramA denaa| - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasvAmI ke nAma parase aura gRhakA nakSatra parase rAzi jAnanekA koSTaka 4 464 za | gRhasvAmIkA nAmAkSara 44 bAra ka kI / mAnA vRzcika | meSa, siMha | dhana | vRSa / kanyA makara | mithuna | tulA rAzi kRtikA u. phAlguna u. pASA 3 / 12 / 21 azleSA | revatI jeSThA | bharaNI pU. phAlguna pU. pADhA mRgazirSa citrA dhaniSThA | punarvasu vizAkha pU. bhAdra 27 / 18 / 2 / 11 / 20 | 5 / 12 / 23 / 7. / 16 / 25 / nakSatro puSya u bhAdra anurAdhA | azvInI maghA | bhUla | rohiNI hasta zravaNa | ArdrA svAti zatabhiSa | 26 / 17 / 1 10 - 19 | 4 / 13 / 22 / 6, 15 / 2gha / kSIrArNava a.-99 kramAMka a.-1 jAti brAhmaNa jAti kSatriya jAti vaizya jAti zudra jAti Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita pAMtrIze bhAgavA je zeSa rahe te cAlu meda bhukta rAzi jANavI. ( labdhI Ave te gata rAzi jANavI.) azvinI bharaNIne kRtikA e traNu nakSatranI meSa rAzi, maghA, pU. phAlgunI, u. phAlgunI e paNu nakSatrenI sihu rAzi jANavI. mULa, pU. SADhA e traNa nakSatrAnI dhana rAzi jANavI. bAkI ambe nakSaAAnI ekeka rAzi ema nava rAzi jANavI. 1-22 vAstu -- gharake kSetrakA jo nakSatra AyA ho use sAThase vaha cAlu meSAdi mukta azvinI, bharaNI, aura paiMtIsa se vibhAjana karate jo zeSa rahe ( ladhvI Ave, vaha gata rAzi hai / ) nakSatroMkI meSa rAzi - maghA, pU-phAlgunI, rAzi jAnanA / isake atirikta do do rAzi samajhanA / 22 8 iti rAzi. gunakara eka sau rAzi AnanA / kRtikA - ye tIna nakSatroMkI siMha tIna rAzi isa taraha nau u- phAlgunI ye nakSatroMkI eka karkI vRzcikate vipra meSa siMha dhana te kSatriya vRSakanyA makara te vaizya mithuna tulA kuMbha te zudraka gRhasvAmI samocca jAtyA na jAtyA gRhasyocca ca // 23 // kaI mIna ane vRzcika rAzinI brAhmaNa jAti, meSa siMhu ane dhananI kSatriya jAti, vRSa kanyAne makaranI vaizya jAti, mithuna tulAne kuMbhanI zudra jAti jANavI. gharanI rAzinI jAti eka hAya agara gharadhaNInI rAzinI jAti eka hAya agara gharadhaNInI rAzi ucca jAti heAya te zreSTha jAvu. paraMtu je gharanI rAzithI dharadhaNInI rAzinI ucca jAti hoya to te kaniSThA jANI tevu na karavuM. 23 gharakI rAzikI jAtise gRhapatikI jAti samAna ho agara gRhapatikI rAzikI ucya jAti ho to zreSTha samajhanA / lekina jo gharakI rAzise gRhapati kI jAti ucca ho to use kaniSThA jAna kara vaisA nahIM karanA / 23deg iti rAzi aGka // 8 // 9 rAzi maitrI saptame cottamA prItiH SaDaSTe maraNaM dhruvaM / (7) bhASA chaMda --- (SaDASTaka) navapaMcamite klezaH puSTi iMdaza caturthake // 24 // tRtIyaiekAdazamaitrI dvitIye dvAdaze ripuH / evaM ca SaDUvidhoktavyaM zeSeSu prItiruttamA // 25 // karkamIna vRzcika te vipra, meSa siMha dhana te kSatriya vRSakanyA bhakara te vaizya, mithuna tulA te kuMbha kSudraka // gRha ane svAmi samAnajAta athavA svAmi ucca jAta zubha phaladAtA kahiye eha dhana dhAnyanI vRddhi kareha // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ArdrA 6 bhavanakA nakSatro azvinI bharaNI kRtikA 1 3 rohINI mRgazirSa vRSabha 2 daridra punarvasu mithuna 3 zreSTa azleSA karka 4 zreSTha 9 puNya 8 maghA pU. phA. u. phA. 11 10 12 hasta 13 svAti 15 anurAdhA 17 zravaNa 22 zatabhiSA 24 mUla pU. SADhAu. pADhA 20 21 u. bhAdraSada 26 rAzi meSa 1 vizAkhA tulA 7 16 jeSThA vRzcika 8 18 pU. bhAdrA 25 citrA ! kanyA 6 bharaNa 14 prIti revatI 27 a cha siMha 5 kleza dhana 9 iSTa mIna 12 meSa 1 vRSabha 2 | mithuna 3 daridra zreSTa maraNa kSIrArNava a. - 99 kramAMka a.-1 bhavana aura bhavanapatikI rAzi parase kleza ya va u iSTa daridra zreSTa zreSTa kleza maraNa dhaniSThA makara zreSTa kleza 23 10 prIti maraNa kuMbha zreSTa zreSTa 16 ka cha dha daridra iSTa daridra zreSTha zreSTa kleza maraNa prIti maraNa kleza daridra zreSTha zreSTa Da ha karka 4 zreSTa zreSTa daridra iSTa daridra zreSTa zreSTa kleza maraNa prIti maraNa kleza Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAyaddhi gaNita iSTa aniSTa khaDASTaka darzaka koSTaka - - - - siMha 5 kanyA 6 tulA 7 vRzcika 8 dhana 9 : makara 10 kuMbha 11 | mIna 12 kleza, maraNa proti / maraNa / kleza zreSTa zreSTa / daridra zreSTa : kleza maraNa / prIti maraNa kleza zreSTha zreSTa zreSTa - zreSTa kleza maraNa prIti maraNa | kleza zreSTha daridra / zreSTa zreSTa / kleza / maraNa, prIti / maraNa kleza iSTa daridra zreSTa | zreSTa kleza; bharaNa / prIti maraNa daridra iSTa daridra zreSTa zreSTa kleza maraNa prIti zreSTa , daridra . iSTa / daridra / zreSTa zreSTa kleza | maraNa zreSTa zreSTa daridra iSTa daridra zreSTa zreSTa kleza kleza' zreSTa zreSTa / daridra iSTa / daridra zreSTa | | zreSTa maraNa kleza zreSTa zreSTa daridra iSTa daridra | zreSTa prIti | maraNa kleza zreSTa zreSTha daridra iNTa daridra maraNa prIti , maraNa ! kleza zreSTa / zreSTa ! daridra iNTha Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 99 kramAMka a. 1 AgaLa kahyuM tema azvinIthI traNa nakSatranI meSa rAzi mAthI traNa nakSatranI si Mha rAzi mULathI traNa nakSatranI dhanarAzi jANavI. bAkI khabje nakSatrAnI ekeka rAzi jANavI. La gharanI rAzithI gharanA svAmInI rAzi gaNatAM jo sAtamI Ave te prIti karAve. ThThI ke AThamI Ave te mRtyu karAve navamI ke pAMcamI Ave te kaleza kasave: IjI ke khAramI Ave teA zatrutA karAve. cAthI ke dasamI Ave te puSTi karAve. trIjA ke agyAramI Ave te maitrI bhAva jANavA e rIte khaDASTaka ugAr3I prIti rtA che. 24-25 pUrvokti ke anusAra azvinIse tIna nakSatrakI meSa rAzi maghAse tIna nakSakI siMha rAzi mUlase tIna nakSatrakI dhana rAzi samajhanA / isake alAvA do do nakSatroMkI eka eka rAzi jAnanA / rohiNI - mRgazIrSa ArdrA punatrasu vRSa anurAdhA jyeSThA mithuna ear after vRzcika puSya azleSA hasta citrA svAti vizAkhA kanyA karka zatabhiSA - pU. bhAdrapada kuMbha makara gharakI rAzi gharake svAmikI rAzi ginate jo sAtavIM Ave to prIti kAraka hai / chuTTI yA AThavIM Ave to mRtyukAraka bane / nauvIM yA pA~cavIM Ave to kleza kAraka bane / dUsarI yA bArahavIM Ave to zatrutA karAnevAlI 1 bane / cauthI yA dasavIM Ave to puSTikAraka vane / tIsarI yA gyArahavIM rAzi Ave to maitrI bhAva jAnanA / isI taraha paDhAeka kahA gayA hai / isake sivA prItikartA hai / 24-25 10 gRha maitrI - meSa vRcikayo bhaumaH zukro vRSa tulAdhipaH / tulA u. bhAdrapada revatI bhIna kanyA mithunayoH saumyaH karkasya caMdramA smRtaH // 26 // sUryakSetre bhavetasiMha dhanamIne suroraguruH / makarakuMbhe zani caivaM ete kSetra gRhAdhipAH // 27 // AtmakSetre na pIDayaMte svasthAne kSetrapAlakAH / viSama sthAne prapIDayet iti ca gRhemAH smRtAH // 28 // Are rAzinA svAmi kahe che. meSa ane vRzcikane svAmi maMgaLa tulA ane vRSane zukra, kanyAnA mithunanA budha, kanA svAmi sema sihune sUrya, dhana ane minanA zuru, makara ane kuMbha rAzine svAmi zane jANavA. A sAta grahAne khAra rAzi kSetranA adhipati jANavA. te pota pAtAnI rAzimAM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAdi gaNita svastha rahI pIDA na kare peAtAnA Aptajana ( mitra )nA kSetrasthAnamAM hoya te pazu pIDA na kare paNa zatrusthAna viSamasthAnamAM pIDA kare tethI zatru bhitralAvale. 26-27-28 bAraha rAzike svAmike bAremeM kahA jAtA hai / meSa aura vRzvikakA svAmi maMgala, tulA aura vRSakA zukra, kanyA aura mithunakA budha, karkakA svAmi soma, siMhakA sUrya dhana aura minakA guru, makara aura kuMbha rAzikA svAmi zani samajhanA / ina sAtoM grahoMko bAraha rAzi kSetrake adhipati samajhanA / ve apanI rAzimeM svastha rahakara pIDA na kreN| apane Aptajana (mitra) ke kSetrasthAna meM ho to bhIM pIDA na kareM lekina zatrusthAna - viSama sthAnameM pIDA kareM isI liye zatru mitra bhAva dekhanA / 26-27-28 rAzikA svAmI aura mitra zatru yA samabhAva dekhanekA koSTaka svArI mitrabhAva sUrya rAzi siMha karka meSa vRzcika dhane mIna mithuna kanyA budha vRSabha tulA makara candra kuMbha maMgaka guru zukra zanI caMdra-guru maMgaLa sUrya budha sUrya-caMdra guru sUrya zukra sUrya caMdra maMgala budha-zanI budha zukra zatrubhAva zukra zanI budha caMdra budha-zukra sUrya maMgaLa sUrya caMdra maMlaga samabhAva budha guru zukra maMgaLa zanI: zukra zanI maMgaLa guru zanI zanI caMdra guru guru Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - " T aitte T 20 kSIrArNava a.-99 kramAMka a.-6 ravi raktAnugomaitrI gurucaMdrAditaH zubhAH / zeSA tRtIyANA ebhiyuktAnAM zasyate // 29 // ravimaMde sadA vaira kuMjamaMde tathaiva ca guruzca zukrayo vairaM vairaMca budha ca~drayoH // 30 // ravine maMgaLa tathA guru ane caMdrane maitrI bAkI traNa graha sAthe paNa maitrI. ravi ane zanine vera. maMgaLa ane zanine vera, guru ne budha tathA zukane vera, budhane sema zatru (sUryane zuka zanine vera) caMdra ne maMgaLa budhane vera. zukane sUrya caMdrane vera. zanine 'dra bhagAne 2vi sAthe ve2. 28-30 ravi aura maMgala tathA guru aura caMdrako maitrI, anya tIna grahoM ke sAtha bhI maitrI, ravi aura zanino vaira, maMgala aura zaniko baira, guru aura budha ko tathA zukrako vaira, budha aura soma zatru (sUryako zukra, zanise vaira) caMdra aura maMgala, budhako vaira, zukra aura sUrya caMdrako vaira-zaniko caMdrase, maMgalako ravise vaira / 29-30 iti gRhamaitrI aGga // 10 // ayanADyAtmakaM cakraM sarpAkAra svarUpakam nava bhAgAMkitaM kuryAdazvinyAdi trikaM likhet // 31 // eka nADI sthitaM tasminRzaM ced' varakanyayoH tena maraNaM vijAniyAdazatazce sthitaM tyajet // 32 // svAmi sevaka mitrANAM gRhANAM gRhasvAminAM rAjJA tathA paurANAM ca nADIvedhaH 'sukhAvahaH / / 33 / traNa nADInI rekhAvALuM sarpAkAra rUpa nava bhAganI vAMkI AkRtivALuM eka caka karavuM te vAMkana ekeka bhAgamAM anukrame azcinyAdi traNa traNa nakSatranuM joDakuM siddhi paMktimAM vadhavuM. te rIte navasarpaga bhAgamAM sattAvIza nakSatre lakhavA A sarpAkAra rAkamAM vara ane kanyAnuM nakSatra eka nADImAM Ave to mRtyu thAya. tethI nakSatra aMza tajavA svAmi sevaka, ghara ane gharadhaNI, rAjA ane nagara, A je eka nADImAM 25 thAya to sumahAyazu .31-32-33 nADI caka adhya 20 india MAKE Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAdi gaNita tIna nAr3iyoMkI rekhAvAlA sarpAkAra rUpa nau bhAgakI vakra AkRtibAlA eka cakra banAnA / usa vakrAkRtike eka eka bhAgameM anukramase azvinyAdi tIna tIna nakSatroMke yugalako sIdhI paMkti meM vedhanA ( likhanA ) isa taraha nau sarpAga bhAgameM sattAvIsa nakSatroM likhanA / isa sarpAkAra cakra meM vara aura kanyAkA nakSatra eka nADImeM Ave to mRtyu hotI hai isI liye nakSatra aMzako tajanA / svAmi seSaka, ghara aura mAlika rAjA aura nagara - eka nADI meM usakA vedha ho to sukhadAyaka samajhanA / 31-32-33 iti nADIvedha aGga // 11 // 12. adhipati -- gehasyodayakaM / kSetraphalena guNayedbudhaH aSTabhistu hareccheSaM zubhaH so'dhipatiH samaH // 34 // vikRtaH karNakacaivaM dhUmado vitathasvaraH viDAlo dundubhizcaiva dAntaH kAnto'dhinAyakaH // 35 // Dian buddhimAna zilpIe gharanI ubhaNInA aMkane kSetraphaLe guNanAM je aMka Ave tene AThe bhAgatAM je zeSa rahe te adhipati jANavA. temAM sama-ekI adhipati zubha jANavA. ane ekI aMkane adhipati neSTha jANavA. 1 vikRta 2 karNAMka 3 dhUmraka 4 vitathasvara 5 khiDAla 6 krunnubhi 7 dAMta ane 8 kAMta e ADa adhipatinAM nAma jANavAM. 34-35 buddhimAna zilpIko gharake udayake aMkako kSetraphalase gunate jo aMka Ave use AThase bhAgate jo zeSa rahe use adhipati jAnanA cAhiye / usameM sama adhipati zubha jAnanA / aura viSama aMkake adhipatiko neSTa samajhanA / 1. vikRta 2 karNaka 3 dhUmrana 4 vitathasvara 5 biDAla 6 dundubhi 7 dAMta aura 8 kAnta, ye ATha adhipatike nAma haiM / 34-35. matAMntara-- yadAyavyaya saMyoge yadaikyaM vasubhirbhajet zeSa stvadhipatiH kecinviSamaH sa bhayAvahaH // 36 // adhipatinu gaNita karavAnA bIjo mata Aya ane vyayanA aMkano saravALA karI tene ADe bhAgatAM zeSa rahe te adhipati jANavA. ( adhipatimA viSama ekI aMka hAya te bhaya utpanna kare ekI sama zubha jANavA. ) 36 adhipatikA gaNita karane kA dUsarA mata - Aya aura vyayake aMkakA milAna kara use ATase vibhAjita karate jo zeSa rahe use adhipati samajhanA / adhipatikA viSama aMka bhaya utpanna kare / sama aMka zubha samajhanA / 36 ityAdhipati aGga bArahavA~ / / 12 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 14 15 lagna tithI vAra- AyarkSavyaya tArAMzAdhipAt kSetraphale kSipet arke bhakte bhavellagna matha lagneSTa saMguNe // 37 // hate zarakaiH zeSantu tithirnAma samaM phalam tithau navaghne vAraH syAnUrkAdyomunibhirddhate // 38 // gharanu gaNita karatAM Avela Aya, nakSatra, vyaya, tArA, aMzaka ane adhipatinA aMkomAM kSetraphaLanA aMkanA saravALAne mAre bhAgatAM je zeSa rahe te lagna jANavuM. lagnanA aMkane A guNIne paMdare bhAgatAM zeSa rahe te tithi vAra jANavI tenu phaLa nAma pramANe che. tithine nave guNIne sAte bhAgatAM zeSa rahe te vAra jANavA. 30-38 kSIrArNava a. - 99 kramAMka a.-1 gharakA gaNita karate Aye hue Aya, nakSatra, vyaya, tArA, aMzaka aura adhipati aMkoM meM kSetraphalakA aMka milAkara bArahase vibhAjita karate jo zeSa rahe use lagna samajhanA / lagnake aMkako AThase gunakara paMdrahase vibhAjita karate jo zeSa rahe use tithi jAnanA / usakA phala nAmake anusAra hai / tithiko nause gunakara sAtase vibhAjita karate jo zeSa rahe use 'bAra' samajhanA / 37-38 lagnaphala - vRSabha siMha vRzcika kuMbha lagna uttama phalavAle, mithuna kanyA, dhana mina lagna madhyama phalavAle, meSaM karka tulA makara lagna kaniSTha phalavAve haiM / usameM kaniSTha phalavAle lAgnako taja denA | tithiphala - paSThamI, ekAdazI, ekA, naMdAtithi - brAhmaNake liye zreSTha, dUja, saptamI, dvAdazI, bhadrAtithi-kSatriyake liye zreSTha, tRtIyA, aSTamI, trayodazI - vaizyake liye zreSTha, caturthI, nauvIM, aura caturdazI - riktA tithi - zUdrake liye zreSTha, dazavIM aura pUrNimA devamaMdiroMke liye zreSTha usase ulaTI tithiyA~ neTa jAnanA / vAraphala - dhvajAya ho to ravivAra zreSTha, vRSAya ho to somavAra zreSTha, dhUmrAya ho to maMgalavAra zreSTha, khara aura zvAnAya ho to budha, gajAya ho to guruvAra zreSTha, dhvAMjAya ho to zukravAra zreSTha, siMhAya ho to zanivAra zreSTha samajhanA / isase ulaTA tajanA | bAra prakArAMtara - kSetrarudraguNaM kRtvA saptamirbhAgamAharet zeSaMkhyAdayovArA ravi bhaumau vivarjitau // 39 // kSetraphaLane agyAre guNIne sAte bhAgatAM je zeSa rahe te anukrame riva Adi sAta vArA jANavA. temAM riva ane magaLavAra tajavA, 39 kSetraphalako gyArahase gunakara sAtase bhAgate jo zeSa rahe use anukramase ravi Adi sAtavAra jAnanA / usameM ravi aura bhoma ghArako tajanA / 39. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 varga AyAdi gaNita 16. athotpatti-navaghnaM gRha nakSatraM rudrasaMkhyA samanvitam paMcamistu haremAgaM zeSamutpattiH paMcadhA // 40 // prAsAda ke gharanA nakSatrane navagANuM karavAthI je aMka Ave temAM 11 umerI saravALe karatAM je saMkhyA thAya tene pace bhAgatAM je zeSa rahe te pAMca anI utpatti navI. 40 / 1 vadhe to ghaNuM dAna 2 vadhe te sukhaprApti 3 vadhe te strI prApti 4 vadhe te dhanaprApti ane pa vadhe te putra prApti thAya. prAsAda yA gharake nakSatrako nause gunakara jo eka Ave usameM gyAraha milAkara jo saMkhyA ho use pA~case vibhAjita karate jo zeSa rahe use pA~ca prakArakI nakSatrakI utpatti samajhanA / 1 zeSa hono bahuta dAna 2 zeSa ho to sukha prApti 3 zeSa ho to strI prApti 4 zeSa ho to dhana prApti aura 5 zeSa ho to putra prApti hotI hai / 40 iti utpatti aGga / / 16 / / (17) athodhipativargavaira nAmAkSara nAmAkSara - varga a-i-u-e kA (1) garuDavarga ta-tha-da-dha-na kA (5) sarpavarga ka-kha-ga-gha-GakA (2) viDAlavarga pa-pha-ba-bha-ma kA (6) mUSakavarga ca-cha-ja jha J kA (3) siMhavarga ya-ra-la-va kA (7) mRgavarga da-Tha-Da-Dha-Na kA (4) zvAnavarga za-pa-sa-ha kA (8) meSavarga gRha aura gRhapati ke nAmAkSaraparase varga nikAlanA / sUparNa otuH siMhaH zvA susakhu mRga mIDhakAH varNAdhipAH kramA dRSTau bhakSyo yaH paMcamo mataH // 41 // 1 garuDa 2 biDAla 3 siMha 4 zvAna 5 sarpa 6 uMdara cha mRga 8 meSa A AThe anukrame te te varNanA adhipati che. e adhipatinA vargamAM darekane tenAthI pAMcame bhakSaka che, mATe te taja. 1 garuDane 5 sapane vera 3 siMha ane 7 mRgane vera, 2 biDAlane muSakane vera, 4 dhAna ane 8 meSane vera 41. 1 garuDa 2 biDala 3 siMha 4 zvAna 5 sUrya 6 mUSaka 7 mRga 8 meSa ye AThoM anukramase apane apane dhargake adhipati haiM / ye adhipatike varga meM pratyekakA usase pA~cavA~ bhakSaka hai / aisIliye tyAjya hai| garuDako 5 sarpa se vaira 3 siMha aura mRgako vaira 2 biDAla aura mUSakako vaira 4 zvAna aura 8 meSako vaira 41 iti adhipati varga aGga // 17 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrArNava a. - 99 kramAMka a.-1 24 18. yonivaira --- azvo'zvinI zatabhayI bhariNI pauSTamayoga jiH kRtikA puSyayocchAgo rohiNI mRgayo rahiH // 42 // vA bhrUlArdayoryoniH sarpAdityo biDAlaka : pUrvAphA maghayozakhu ruphottara yayo stugauH ||43|| hasta svAtyostu mahiSI vyAghracitrA bizAkhayoH jyeSThAnurAdhayo reNaH puSADhA zravaNe kapiH // 44 // azvinI aura zatabhiyA kI ayoni / bharaNI aura revatIkI gajayoni // kRtikA aura puSyakI ajayoni / rohiNI aura mRgazIrSakI sarpayoni // mUla aura AdrIkI vanayoni / AzleSA aura punarvasukI biDAlayoni / / pUrvAphAlgunI aura maghAkI mUpakayoni / u. bhAdrapada aura u. phAlgunIkI gauyoni // svAti aura hastakI mahiSI yoni / citrA aura vizAkhAkI vyAdha yoni // jyeSThA aura anurAdhAkI meMDhAyoni / pU. pADhA aura zravaNakI kapiyoni || u. pADhA aura abhijitakI nakulayoni / pU. bhAdrapada aura ghaniSThAkI siMhayoni || 42-43-44 upAdAbhijitorghaH siMhaH sihe: pUbhAdhaniSThayoH meSamarkayo raMgo vyAtraM gaja siMhayoH ||45|| zrANaM sarpanakulaM biDAlondura ke mahat / mahiSAzcamiti tyAjyaM mRtyuH strI prabhu ve'smasu // 46 // meSa yonIko markaTa yonise baira / gau yoni aura vyAghra yoniko vaira // gaja yoni aura siMha yoniko vaira / zvAna yoni aura vAnara yoniko vaira // sarpa yoni aura nakula yoniko vaira / biDAla yoni aura mUSaka yoniko vaira // mahiSa yoni aura azva yoniko vaira. nakSatra aura yonikA uparake anusAra paraspara baira hai / jisase strI aura puruSa gRha aura gRhapatike nakSatroMkI yoniyoMkA paraspara vaira taja denA / nahi to mRtyu hotI hai / 45-46 iti yoni vaira aGga || 18| 19. atha nakSatra vaira - raMcottaraphAlgunyazvi yugale zvAti maraNyorddhayo / rohiNyuttara pAThyoH zruti punarvasvo virodha svathA // citrA hastabhayova puSyaphaNino jyeSThA vizAkhadvayoH prAsAde bhavanAsane ca zayane nakSatra vairaM tyajet // 47 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gacita uttarA phAlgunI aura azvinIko vaira / rohiNI aura uttarASADhAkI vaira / / / citrA aura hastako vaira / svAti aura bharaNIko vaira / / zravaNa aura punarvasuko vaira / puSya aura azleSAko vaira // nakSatroM ke baira isa taraha haiM / aisIliye prAsAdameM, gRhameM, Asana. aura zaiyAmeM ghara aura gharake mAlikake paraspara vairako. tajanA / 4.7 iti nakSatravara aGga // 19|| athAyuSyatthA vinAza-guNayedRSTabhiH kSetraphalaM paSTivibhAjitam labdhaM dasaguNaM jIvaMccheSaM bhUta samAhRtam // 18 // pRthi vyApastayA tejovAyurAkAzameva ca paMcatattvAni jAnIyAdaMtakAle prabhedane // 49 // kSetraphaLane ADe guNI sAThe bhAga detAM je aMka Ave tene daze guNatAM je aMka Ave tyAM sudhI te vAstunuM AyuSya jANavuM. (teTale samaya te sthira rahe) sAThane bhAga detAM je zeSa rahe tene pAce bhAga devA eTale tatva Avaze e. e vinAzanA tatvanA nAma jANavA. 1 vadhe te pRthvI 2 vadhe te jaLa tatva 3 vadhe te teja agni tattva 4 vadhe te vAyu tatva pa vadhe te AkAza tatva vinAza jANavuM. e pAMceya tatvothI vAstunA aMta kALane bheda jANu. (8) 8-9 kSetraphalako AThase gunakara sAThakI saMkhyAse bhAgate jo aMka Ave usako isase gunate jo aMka Ave vahA~ taka usa vAstukA AyuSya jAnanA / (uttama samaya vaha sthita rahe / ) sAThakI saMkhyAse bhAgate jo zeSa rahe use pA~cI saMkhyAse bhAganA / aisase tatva nikalegA / ise vinAza ke tattvakA nAma jAnanA / 1 zeSa rahe to pRthvI tattva 2 zeSa rahe to jala tattva 3 zeSa rahe to teja tattva (agni) 4 zeSa rahe to vAyu tattva 5 zeSa rahe to AkAza tattva vinAzakA jAnanA / ina pA~cAM tattvoMse vAstuke aMtakAlakA bheda jAlanA / 48-49 sarichalpataMtra nAmanA ayamA pAstu dravyatA adhika pramANe tenu AyuSya savAsa che. upara kahyuM tema kSetraphaLane AThagaNuM karI sAThe bhAgatAM je Ave te ja phaLa thayuM te kAMkarI ane mATInA vAstunuM sthira AyuSya jANavuM. te phaLane daza gaNuM karavAthI ITa ane mATIne cunAthI banela vAstunuM AyuSya jANavuM. te kuLane nevuM gANuM karavAthI patthara ane sasAthI banela vAstunuM AyuSya jANavuM. te phaLane eka so sittera gaNuM karavAthI dhAtuthI banela vAstunuM AyuSya jANavuM sacchilpataMtra nAmake graMthameM vAstudravyake adhikAra anusAra usakI Ayu batAyI hai / kSetraphalako ATha gunAkara AThase bhAgate jo zeSa Ave vaha hI phala huA / ise kaiMkarI aura ---- Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-99 kramAMka a.-1 dvi bhiH zreSThaM tribhi zreSThaM pa~cabhizvottamottamam saptabhiH sarvakalyANam navabhiH sarva saMpadaH // 50 // prAsAda ke gharanuM Aya nakSatrAdi gaNita karavAmAM ochAmAM ochA be aMga meLavavAM agara traNa aMga meLave te zreSTha, pAMca aMga meLavAya te sarvathI uttama jANavuM ane je sAta aMga meLavAya te sarva kalyANa kAraka jANavuM ane nava aMga meLavAya te sarva saMpattinI prApti thAya. 50 prAsAda yA gharake Aya, nakSatrAdike gaNita karate samaya kamase kama do aGga milAnA yA to tIna aGga milAye jAya to zreSTha, pA~ca aGga milAye jAya to sarvase uttama samajhanA / aura jo sAta aGga milAye jAya to sarvakalyANa kAraka jAnanA / aura nau aGga milAye jAya to sarvasaMpattikI prApti hotI AyaRkSa caMdragaNa vyaya tArAMzaka rAzayaH / rAzimaitro grahamaitrI nADIvedha adhipatiH // 51 // lamatithivArotpatti adhipati varga vairaMkU . . . yoni vairaM RkSa bairaM sthiti zeka viMzatiH // 52 // * prAsAda ke gRhAdi vAstukAryamAM 1 Aya 2 nakSatra 3 caMdra 4 gaNu pa vyaye 6 tArA 7 aMzaka 8 rAzi 9 rAzimaitrI 10 grahamaitrI 11 nADIvedya 12 adhipati 13 lagna 14 tithi 1pa vAra 16 utpatti 17 adhipati varga vaira 18 ni vaira 19 nakSatra vaira 20 sthiti ane 21 nAza e rIte eka vIza aMge kahyo. pa1--para prAsAda yA gRhAdike vAstukAryameM 1 Aya 2 nakSatra 3 caMdra 4 gaNa 5 vyaya 6 tArA 7 aMzaka 8 rAzi 9 rAzi maitrI 10 grahamaitrI 11 nADI vedha 12 adhipati 13 lagna 14 tithi 15 vAra 16 utpatti 17 adhipati varga vaira 18 yoni vaira 19 nakSatra vaira 20 sthiti aura 21 nAza isa taraha aikkIsa aMGga kahe / 51-52 guNAzca bahuvo yatra doSa meko bhavedyadi guNAdhikyaM cAlpadopaM kartavyaM nAtra saMzayaH / / 53 / / miTTIke aura khaDuke vAstukA sthira AyuSya jAnanA / usa phalako dasa gunA karanese iTa miTTI aura khaDrIse bane hue vAstukA AyuSya jAnanA / usa phalako ninyAnave gunA karanese patthara aura sIse se bane hue vAstukA Ayupya jAnanA / usa phalako eka sau satara gunA karanese dhAtuse bane hue vAstukA AyuSya jAnanA / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAdi gaNita je vAstumAM ghaNA guNo hoya ane keI ekAda doSa hoya te paNa te agara ghaNuM guNa hoya ane apadeSa hoya te paNa tevAM kArya nirdoSa jANavAM. temAM kadi paNa zaMkA na rAkhavI jema agnimAM jaLanAM thoDAM biMdu asara karatAM nathI tema te jANavuM. 53 ___jisa vAstumeM bahuta guNa hoM aura kiMcit eka doSa ho to bhI yA bahuta guNa hone para bhI alpa doSa hotA bhI to vaise kAryako nirdoSa samajhanA / aisameM kabhI saMzaya nahIM karanA / jisa taraha agnimeM jalake thoDe bindu asara nahIM karate haiM aisa taraha samajhanA / 53 iti zrI vizvakarmA kRte kSIrArNave nArada pRcchAyAM AyavyayAdi gaNitAdhikAre navanati tamo'dhyAya / / 99 / / (kramAMka a. 1) . iti zrI zilpa vizArada sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA anuvAdita vizvakarmA aura nAradajIMke saMvAdarUpa kSIrArNava vAstuzAstrakA AyavyayAdi gaNitAdhikAra ninyAnabe // 19 // adhyAya para suprabhA nAmnI bhASA TIkA // 1.9 // (kramAMka a0 1) Iti zrI zilpa vizArada sthApita prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA anuvAdita vizvakarmA ane nAradajInA saMvAdarUpa lIrANuM vAstu zAstranA AyavyayAdi gaNitAdhikAra 99 mA adhyAya para suprabhA nAmanI bhASA TIkA. 99 NE "n- SARABPS naMdI yugmakA TekarA . Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatI lakSaNam kSIrArNava a0 100-kramAMka a0 2 zrI vizvakarmA uvAca-- athAtaH saMpravakSyAmi jagatI lakSaNaM ripi prAsAdo liGgamityuktaM jagatI pITa bhevaca // 1 // sA cA muDha dizA bhAgA manojJA sarvata: playA pratihArI devakulaM vibhAgA nAmataH pare // 2 // zrI vizvakarmA kahe che ke huM trASirAja, have huM tamane prAsAdanI jagatInAM lakSaNa kahuM chuM. prasAda zivaliMga rUpa che. ane jagatI pITha jaLAdhArI rUpa bhaNuMvI. te dimUDha na hoya tevI dizAvibhAgamAM ane mane AnaMda ApanArI ane uparathI sarva tarapha pANInA DhALavALI tevI jagatI zubha jANe. temAM devanA pratihAre ane devakuLanAM svarUpe karavAM. tenA vibhAga parathI (6) nAmo kahyAM cha. 1-2 zrI vizvakarmA kahate haiM-he RSirAja, aba maiM Apako jagatIke lakSaNa batAtA huuN| prAsAda zivaliGga svarUpa hai / aura jagatI pITha-jajadhArI rUpa hai / vaha diGmUDha na ho vaisI dizAke vibhAgameM aura manoraMjanI aura uparase sarva bAjumeM jalake DhAlavAlI jagatIko zubha samajhanA / usameM devake pratihAroM aura devakulake svarUpakaranA / usake vibhAga parase (64) nAma kahe haiM / 1-2. 'prAsAdasyAnumAnena jagati vistaro bhavet prathamA SadguNA proktA dvitIyAM ca caturguNA // 3 // tRtIyA dviguNAkhyAtA paMcaguNA thavA bhavet pRthamA kaniSThA proktA dvitIyA caiva madhyamA // 4 // tRtIyA jyeSTha bhityuktA caturthA sarvagA bhavet jJAtavyA kramayogena sarvazilpi vizAradaH // 5 // (1) isase milate julate pATha jJAnaratna kozake prAcIna zilpa graMthameM diye hue haiM / jagatIkA artha sAmAnyatayA prAsAdakI cAroM orakA oTA, dUsare arthameM prAsAdakI sImA-maryAdA arthAt utane vistArameM usa prAsAdakA durga aisA kiyA jAtA hai| aisA drAviDa zilpameM vizeSa hai / sAMdhAra prAsAdameM sImA maryAdA, durga-kilA aisA merA namra abhiprAya hai| niredhAra prAsAdake Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsI zALarfdhAre prAsAdanA vistAra mAnathI jagatInuM vistAra mAna kahe che. pahelI che gaNuM jagatI kaniSTha mAnane kahI che. bIjI cAragaNuM madhyamAnane kahI che. ane trIjI bamaNuM jagatI pahoLI rAkhavAnuM yeka mAnane kahyuM che. ane joyuM prAsAdathI pAMca gaNI jagatI pahelI rAkhavAnuM sarvane kahyuM che. e rItanA kamagathI sarva zilpanA jJAtA vizArade jANavuM. 3-4-5 prAsAdake vistAramAnase jagatIkA vistAramAna kahA jAtA hai| prathamo chaH gumI jagatI kaniSThamAnako kahI hai| dUsarI cAra gunI madhyamAnakI kahI hai| aura tIsarI dUgunI jagatI cauDI rakhanekA jyeSTha mAnako kahA hai| aura cauthI prAsAdase pA~ca gunI jagatI cauDI rakhaneke liye sarvako kahA hai| isa prakArake krama yogase sarva zilpake jJAtA vizAradoMko samajhanA / 3-4-5 bhramaNI kanyase caikA madhyame bhramaNI dvayam jyeSThayA traya bhramaNyA ca zAlA trizAlikA // 6 // bhramaNI tribhAgotsedhe yAvat mUla prAsAdakam tathaivAnukramaivRddhi bhrameNyo parijJAyate // 7 // kaniSTha mAnane eka bhramaNI karavI. madhyamAnane be bhramaNI (nIce upara be Tape be bhrama pradakSiNA karavI ane jemAM mAnane traNa bhramaNI (traNa Tape pradakSiNA) karavI. AgaLa zAlA ke trizAla karavI. bramaNanA TapAnI UMcAI-mULa prAsAdathI traNa bhAga karIne rAkhavI tevA kama ane gathiI tenI upara karatAM nIcenI vRddhi rAkhavI. 6-7 ___ kaniSThamAnako eka bhramaNa karanA / madhyamAnako do bhramaNI (nIce upara do TappemeM do bhrama pradakSiNAeM) karanA / aura jyeSThamAnako tIna bhramaNI (tIna TappoM meM pradakSiNAeM krnaa| Age zAlA yA trizAlA karanA / bhramaNIke TappekI U~cAI maMdiroMko cAroM orakA oTA yaha artha barAbara lagatA hai| usake udayameM ghATa ho aura niraMdhAra prAsAdoMmeM durgake Age praveza dvAra usake para gopurama aura pratolI aisA draviDa maMdiroMmeM taimAnameM dekhA jAtA hai| (1) Ane maLatA pATha jJAnaratnakezanA prAcIna zilpagraMthamAM Apela che. jagatI eTale sAmAnya rIte prAsAdanI karato oTalo. bIjA arthamAM prAsAdanI sImAM maryAdA eTale teTalA vistAramAM te prAsAdano gaDha ke kille karavAmAM Ave che, AvuM kaviDa zilpamAM vizeSa che. sAMdhAra prAsAdamAM sImA maryAdA durga kille ema mAre namra abhiprAya che niradhAra prAsAdanAM maMdirane pharato eTale artha vadhu baMdha bese che. tenA udayamAM ghATa thAya ane sAMdhAra prAsAdomAM prAsAdanI sImA maryAdAnA dugane AgaLa daravAje tenA para gopurama pratolI AvuM drAviDa maMdiramAM hAlamAM jovAmAM Ave che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-100 kramAMka a.-2 mUla prAsAdase tIna bhAgakI karake rkhnaa| vaise krama aura yogase usakI uparase adhika nIcekI vRddhi karanA / 6-7. - - atana PRAMTANT PANCHAYATA!V. paMcadevokA paMcAyatana-jagatI karadvAdazedhAzaM zAlAnyaMzaM dvAviMzake , dvAtriMzatizcaturthAzaM sA bhUtAMzaM zatAdhike // 8 // eva manyazcakartavyo jagatInAM samucchayaM // 9 // (2) jagatIkI U~cAIkA dUsarA mAna bhI anya graMthoM meM kahA gayA hai| 1 hAthake prAsAdako 1 hAtha taka jagatI karanA, do hAthake prAsAdako Der3ha hAtha U~cI jagatI karanA / tIna hAthake prAsAdako do hAthakI cAra hAthake prAsAdako DhAI hAthakI-pA~case bAraha hAthake prAsAdako jagatIkI U~cAI prAsAdake ardha bhAgakI krnaa| terahase caubIsa hAthake prAsAdako prAsAdake tIsare bhAga para jagatI U~cI karanA / pacIsase pacAsa hAthake prAsAdako jagatIkI zArda prAsAdake cauthe bhAga para U~cI krnaa| isa taraha dasarA mAna kahA hai| jagatIko sanmukha jyAdA rakhane ke liye kahA hai kyoM ki Age dekhanA ho to mahotsava ho ske| (2) jagatInI UMcAInuM bIjuM mAna anya graMthamAM kahe che. eka hAthanA prAsAdane 1 hAtha sudhI jagatI karavI, be hAthanA ne doDha hAtha UMcI jagatI karavI traNa hAthanA ne Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatI lakSaNAdhikAra 30 21 26 31 32 33 34 35 tattet fetal detRRIGE ENDL * 2 3 coka coka 36 37 38 3 6 1 DHOHOR coka H t bAvana jinAyatana kI jagatI coka coka FEET TET 31. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 68 | 28 | 28 || 3 kSIrArNava A. - 100 va OF tatatatat BARITRI etatarsture tIna prakAre cobiza jinAvatana krama aura usakI jagatI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatI lakSaNAdhikAra eka thI bAra hAtha sudhInA prAsAdanI jagatI pratyeka gaje ardhA adha gajanI UMcI karavI. tera thI bAvIza hAthanA prAsAdane gajanA trIjA bhAganI (ATha ATha AMgaLanI vRddhithI UMcI karavI. tetrIzathI pacAsa hAthanA prAsAdanI jagatI prAsAdanA pratyeka gaje gajanA pAMcamA bhAganI (cAra AMgaLa ane dA dorA) nI vRddhithI UMcI karatA javuM. e rIte jagatInI UMcAInuM mAna jANI 42. 8-8 ekase bAraha hAtha takake prAsAdakI jagatIko pratyeka gaja para Adhe gajakI u~cI karanA / terahase bAIza hAthake prAsAdakI jagatIko gajake tIsare bhAgakI (ATha ATha a~galakI vRddhi se) karanA / teIzase battIsa hAthake prAsAdakI jagatIko gajake cauthe bhAgakI (chaH chaH aMgulakI vRddhi se) U~cI karanA / tetIsa se pacAsa hAthake prAsAdakI jagatako-prAsAdake pratyeka gaja para gajake pA~caveM bhAgakI (cAra aMgula-61 dhAgekI vRddhise) U~cI karate jAnA / isa prakAra jagatIkI U~cAIkA mAna jAna lenA / 8-9 'rasasaptaguNA khyAtA yuktiparyAya saMsthitA yoginyotripuruSe ca sahasrAyatano ziva // 8 // be hAthanI, cAra hAthanA ne aDhI hAthanI, pAMcathI bAra hAthanAno jagatInI UMcAI prAsAdanA adha bhAge karavI. terathI vIza hAthanA prAsAdanA trIje bhAge jagatI UMcI karavI. paccIzathI pacAsa hAthanA prAsAdane jagatInI UMcAI prAsAdanA cothe bhAge karavI. Ama bIjuM bhAna kahela che. jagatI sanmukha vadhu nIkaLatI rAkhavAnuM kahyuM che. AgaLa jagyA hoya to mahatsavo thAya. (3) jagatIke vistArake liye to zloka meM kahA gayA hai| isake anusAra mukhya maMdirakI cAroM ora sahasraliGga kA Ayatana, yauvIsa avatArake cAroM ora maMdira, brahmAke cAra rUpake cAroM orake maMdira, zivake gyAraha rUdrake maMdira, causaTha yoniyoMkI 64 deva kulikAyeM, jina-tIrtha karakI phiratI caubIsa vAvana, bahoMtara yA ekasau ATha jinAyatana devakulikAoM, gaNapatike 32 svarUpakI devakulikAyeM, isa taraha anya deva-deviyoMke vizeSa paryAya rUpoMkI cAroM ora deva kulikAoMse yukta prAsAda aura paMcAyatana karanekA ho taba vaha chaH sAta gune se bhI vizeSa vistArameM lenA par3atA hai, usase kama bhI ho sakatA hai| (3) jagatInA mATeno leka 8 mAM kahyA pramANe mukhya maMdira karatuM sahastraliMganuM AyatAna, vIza avatAramAM pharatAM maMdire brahmAnAM cAra rUpanAM pharatAM maMdire zivanA ekAdaza rUdranAM maMdira, cosaTha ginIonI deva kulikAo, jina tIrthaMkaranA pharatI 24 para-72 ke 108 jinAyatana devakulikAo, gaNapatinA batrIza svarUpanI devakulikAo e rIte anya devadevIonA vizeSa paryAya rUpanI pharatI devakulIkAo yukta prAsAda karavAne ke paMcAyata maMdira hoya tyAre te cha sAta gaNAthI paNa vizeSa vistAramAM levuM paDe che, tethI eAchuM paNa thAya, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 kSIrArNava a..100 kramAMka a.-2 - parivAra sAthenAM maMdirone eTale cosaTha yeginIo, viSNunA vIza avatAranA Ayatane ke zivanA sahastrAyatananI derIo (ke jina tIrthakarenA 24-para-72-84 ke 108 jinAyatane) nA paMcATatana maMdire sAru tenA pramANuthI yuktithI teno vistAra cha sAta gaNe jagatIne rAkho. 8 parivArake sAthake maMdiroMko causaTha yoginIyoM, viSNuke caubIsa avatArake AyatanoM yA zivakI sahasrAyatanI deriyA~ (jina-tIrthaMkaroMke 24-52-72-84 yA 108 jinAyatanoM) ke liye usake pramANakI yuktise usakA vistAra chaH sAta gunA rakhanA / 8 etatto jagatyodayaM (saMgRhya) saptasAdha vibhAjate bhAgArdhakhurakaM jJeyaM pAdonaM jADya kuMbhakam // 10 // bhAgArdhakarNakaM kuryAt pAdonaM sarapatrikA bhAgArdha khurakaM kArya sAdha bhAgaM tu kuMbhakam // 11 // pAdona bhAga mutsedhaM kalazaM kuryAdvicakSaNa: bhAgAdhannAtaraMpatraM pAdonaM kapotikA // 12 // puSpakaMThaca bhAgaikaM nirgamaM bhAga dvayam etat kathitaM sarva jagatInAM samuThThiyA // 13 // jagatInA AvelA udaya mAnamAM sADAsAta bhAga karavA. temAM ardhA bhAgane khare, pioNA bhAgane jADeba, ardhA bhAganI kaNI, piNa bhAganI chaygrAsa paTTI te upara aradhA bhAgane khare, doDha bhAgane kuM, piNa bhAgane kaLaze, ardhA bhAganI aMdhArI, pioNA bhAganI kevALa ane eka bhAgane pu kaMTha galate (pahoLI aMdhArI sAthe) karI tene nIkALe aMdhArIthI kharA sudhI) be bhAgane rAkhave. A jagatanI UMcAInA bhAga kahyA. - jagatIke Aye hue udayamAnameM sADhesAta bhAga karanA / usameM Adhe bhAgakA kharA, paune bhAgakA jADabA, Adhe bhAgakI kaNI, paune bhAgakI chajIgrAsapaTTI usake upara Adhe bhAgakA khurA, Der3ha bhAgakA kuMbhA, paune bhAgakA kalaza, Adhe bhAgakI aMdhArI, paune bhAgakI kevAla, aura eka bhAgakA puSpakaMTha galatA (cauDI aMdhArIke sAtha) kara usakA nIkAlA (aMdhArIse khare takakA) do bhAgakA rakhanA / isa taraha jagatIkI U~cAIke bhAga kheN| 10-11-12-13 . devyAsudikyAlAzca yathA sthAnaMprakalpayet / prAsAda pazcime bhadre jagatyAM traya kumArikA // 14 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAHYDRAMERIKISEDICICTURESORINEMIERREE jagatI lakSaNAdhikAra CONS *mahApATha. kAdapITha. SENSE THE mApana ETRINA T A NDAMANANELOYMATALE - kI pI. REE - Emera: pranAlI puSa .....-.- kapota MAMANHARE mAdhAna jAtIya Me SHARANI jamatI udaya bhAga28.---. jAtIdvAra ma - - TRA prabhAvakArI . .. jagatI. JAGATI, sumAkara omAra omapurA.. sthapatidang) jagatI pITha stara vibhAga-praveza cokI kakSAsana--mahApITha | deva prAsAdanI jagatImAM-udayamAM yathAsthAne dizA pramANe dipAlenA svarUpo vagerenAM svarUpa karavAM. prAsAdanI pAchaLa jagatIne bhadramAM traNa kumArikAo nAM prAtaH madhyAhna ne saMdhyAnAM svarUpe karavAM 14 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 100 kramAMka a. 3 deva prAsAdakI jagatIke udayameM yathAsthAna para dizAke anusAra digpAloMke svarUpa vagairaha devoMke svarUpa karanA / prAsAdake pIche jagatIke bhadrameM tIna kumArikAoMkA (prAtaH madhyAhna aura saMdhyAke) svarUpa karanA / 14 prAsAda vistaraM tulyaM prAsAdArddha pramANataH pAdenaM vAtha kartavyaM sopAnA yAma kirtitaH // 15 // zuMDikAsana vineyA tatpade gaMDa vistaram dvitIya tatsama jJeyaM dhruDiko'bhayaH sthitA // 16 // pratolyA varaya vidhima pratolyA / canusthama ------citrasyadarzana vivAra anokhyA makara atolyA catuphikAsya vizavasyamA beDakAsana PO.S. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaMtI lakSaNAdhikAra bhadranirgama tulyaM tu jagatI gaMDa nirgamA dvitIya tatsama kArya pratihArAstadagrata // 17 // mUla nAyaka yanmAnaM tanmAnAtpAdavarjitaM tatsama pratihArA dvAreca vAmadakSiNe // 18 // prAsAda jeTalo ke tethI ardha ke piN bhAganA paheLA AgaLa pagathiyAM karavAM. be bAju hAthInI suMDhanI AkRtinA cethA bhAge gaMDasthaLa hAthaNuo paheLe rAkhave. bIje tenA jeTale be bAju hAthaNIo karavI. bhadranA nIkALA barAbara jagatInA gaMDasthaLane nIkALe rAkho. bIjo paNa teTale ja kare. ane tenAthI AgaLa nikaLatA pratihAranAM svarUpe karavAM mULa nAyakamULa maMdiramAM padharAvela devanA mAnathI tenAthI piNa ke teTalA pratihAranAM svarUpe DAbI jamaNI 125 32ai. 15-16-17-18 prAsAdake barAbara yA usase Adhe yA paune bhAgake cauDe pagathiye Ageke bhAgameM karanA / donoM tarapha hAthIkI suMDhakI AkRti, cauthe bhAgapara gaMDasthala vizAla rakhanA / dUsarA bhI usake barAbara, donoM tarapha hAthine karanA / bhadrake nIkAleke barAbara jagatIke gaMDasthalakA nIkAlA rakhanA / dUsarA bhI utanA hI karanA / aura usameMse Age nikalate pratihAroMke svarUpa karanA / mUla nAyakamUla maMdira meM padharAye hue devake mAnase usase paune yA usake barAbara pratihArake svarUpa bAyIM dAyIM ora karanA / 15-16-17-18 balANaka jagatyorddhagne grasta vAmana nAmataH jagatyoparimattavAraNa sanmukho vAmadakSiNe // 19 // jagatInI upara AgaLa nIkaLatuM agara jagatInA udayamAM samAya teTalI UMcAIne maMDapane te para vAmana nAmanuM balANuka kahyuM che. jagatInI upara (balANuka karatAM bAkI rahe tyAM) sanmukha ane DAbI jamaNI tarapha mattAvAraNa kakSAsana karavAM. jagatIke upara Age nikalatA agara jagatIke udayameM samA sake 16ItanI U~cAI ke maMDapako usake para 'vAmana' nAmaka balANaka kahA hai| jagatIke upara (balAkaNa karate bAkI rahe vahA~) sanmukha aura bAyIM-dAyIM tarapha mattavAraNa kakSAsanoM karanA / 99 rAjasenazcaturbhAge bhAraputtalikAyutaH vedikA rupasaMghATaiH saptabhAga samucchitai // 20 // dvipadacAsanapadaM kUTAgAraiH samanvitam lilAsanaM sukhArthe ca kakSAsana karonnatam // 21 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 100 kramAMka a.2 kasAsana RO.5 FAN abhaya PET jagatI upara mattavAraNa karavAnA bhAga kahe che. rAjasenaka cAra bhAganuM karavuM. temAM bhAra pulIkAnA lAmasA sAthe te karavuM. sAta bhAga UcI vedikA devagaMdharvAdi svarUpa ane veNuM rAziyAnA ghATavALI karavI. te para be bhAga jADo capaTa tharane Asana paTTa kare. temAM AgaLanA bhAgamAM kUTa-grAsamukha ane deDhIyA vagere ghATavALA suMdara banAvavA tenA para sukhathI takIyAnI jema besavAne kakSAsana eka hAtha UMcuM karavuM. 20-21 jagatIke upara mattavAraNa karaneke bhAga kahate haiN| rAjasenaka cAra bhAgakA krnaa| usameM bhAraputtalikAkA lAmasAke sAtha vaha krnaa| sAta bhAga U~cI vedikA deva gaMdharvAdi svarUpa (aura benI rAziyAke) ghATavAlI karanA / usake para do bhAga moTA sapATa tharakA AsanapaTa karanA / usameM Age ke bhAgameM kUTa grAsa- rAjasevaka, vedikA, AsanapaTTa, kakSAsana mukha aura doDhiyA bagairaha ghATabAlA suMdara banAnA / usake para sukhasema sanadakI taraha baiThaneke liye kakSAsana eka hAthakA U~cA karanA / 20-21 / / maMDapAgre zrRMDikAgre ca pratolyAne tathaiva ca / toraNaM trividhaM jJeyaM jyeSTa madhya kaniSThakam // 22 // staMbhagarbhe bhitigarbhe tanmadhye ca vicakSaNaH toraNa syobhaya staMbhe brahmagarbhetu saMsthitau // 23 // maMDapanI AgaLa pagathiyAM, hAthaNIne AgaLa pratalyA karavI. te toraNa traNa prakAranA jayeSTha madhyama ane kaniSTha e traNa mAnanA teraNa karavA. cekIne sthaMbhanA garbha 2 prAsAdanI bhiMtanA garbha 3 te be vacce eTale eka thAMbhalA ......yA -- VIRARMSAILI SARALLY Ine - rAasanaka 2 - ..- Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatI lakSaNAdhikAra EMIN 18 } } . " T ! :) : NIhMUE pa : pIThayukta rUpastambha-ilikA toraNa-praveza pratolyA bhiMtanI vacce ema traNa prakAre madhyane Ubhe brahmagarbha sAcavIne tenI be bAju teraNanA sthale UbhA karavA, 22-23 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 kSIrArNava a. 100 kramAMka bha..2 maMDapake Age pagabhiye, hAthinake Age pratolyA karanA / usameM toraNa tIna prakArake jyeSTha, madhyama aura kaniSTha mAnake karanA / 1 caukIke staMbha ke garbha 2 prAsAdakI divArake garbha 3 una donoMke bica arthAt caukI, staMbha aura divArake bica garbha ye tIna prakArase madhyake khaDe brahma garbhako samhAlakara usakI donoM tarapha toraNake staMbha karanA / 22-23 vyomo vRSabhaH siMhazca garuDo haMsa eva ca ekAdi saptAMtara catuSkikA kattuM phalapradA // 24 // vimAna naMdI siMha garUDa ke haMsa Adi deva vAhanonuM sthAna eka thI sAta padanA aMtare catuSTikA karIne karavuM ke maMDapa karavAthI kartAne phaLa maLe che. 24 vimAna, naMdI, siMha, garuDa, yA haMsa Adi deva vAhanoMkA sthAna eka se sAta padake aMtarase catuSkikA karake karanA jisase maMDapa karanese kartAko phala milatA hai| 24 pratolI cAgrata kAryA kapATapuTa saMyutA draDhArgalA ca kartavyA kathyateuzcocchyaH // 25 // pratalyAnI AgaLa gaDha-durgane majabuta AgaLiyAvALA kamADanI jeDa karavAnuM kahyuM che. 25 pratolyAke Age dUrgake majabUta AdhAravAle kivAr3akI joDa karaneke liye iti zrI vizvakarmA kRte kSIrANe nArada pRcchAyAM jagatI lakSaNAdhikAre zata tamo'dhyAya / / 100 // (kramAMka a0 2) Iti zrI zilpa vizArada sthapati prabhAkara oghaDabhAI semapurA anuvAdita zrI vizvakarmA ane nAradajInA saMvAdarUpa kSIrArNava vAstuzAstranA jagatI lakSaNa dhikAranA 100mA adhyAya para suprabhA nAmanI bhASA TIkA. (100) iti zrI zilpavizArada sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA anuvAdita zrI vizvakarmA aura nAradake saMvAdarUpa kSIrArNava vAstuzAstra ke prAsAda jagatI lakSaNAdhikArake 100 veM adhyAya para suprabhA nAmakI bhASA ttiikaa| 100. (kramAMka a02) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha kUrmazilAnivezanam // kSIrArNava a0 101 - kramAMka a0 3 zrI vizvakarmA uvAca --- eka haste tu prAsAde zilA vedoMGgulA bhaveta / dvayaMraMgulA bhavedvRddhi yAvadazahastakaM // 1 // dazodha vizaparyaMta haste hastaika maMgulaM / ardhIgulaM bhavedvRddhi yavitahasta zatArddhakaM // 2 // 3 zrI vizvakarmA nAradajIne kahe che. prAsAdanI dhUmazilAnuM mAna kahuM chuM. eka hAthanA prAsAdane cAra AMgaLanI bhUzilA karavI. ethI dasa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe babbe AMgaLanI vRddhi karavI dasa thI vIsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ekeka AMgaLI vRddhi karavI. eka vIsathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ardhA ardhA AMgaLanI vRddhi pASANunI krUzilAnI 52vI.11-2 zrI vizvakarmA nAradajIko kahate haiM / kUrmazilAkA mAna kahate haiN| eka hAtha prasAdako cAra a~gulakI kUrmazilA karanA / dose dasa hAtha ke prAsAdako pratyeka hAtha para do do aMgulakI vRddhi karanA / dasa se bIsa hAthake prAsAdako pratyeka hAthapara eka eka aMgulakI vRddhi karanA / ikkIsase pacAsa hAtha ke prAsAdako pratyeka hAyapara Adhe Adhe aMgulakI vRddhi pASANakI kUrmazilAkI karanA / 1 1-2. tRtIyAMze kRte piMDa stadordhvakSobhamAmakaM / puSparamya yadAkAraM zilAmadhyemalaMkRtam // 3 // laheraM ca maccha maMDUkaM makare grAsameva ca / zaMkha sarpa ghaTayukta kUrmamadhyemalakRtam // 4 // Avela prUzilAnA mAnathI (sama cArasa karavI.) kahelA mAnathI trIje bhAge jADI karavI. tenA uparanA bhAgamAM puSpanA AkAra ramya evI AkRti nadha khAnAM pADIne ala'kRta karavI. ketaravI. te nava khAnAmAM 1 jaLanI bhRhera 2 1. prAsAdanA pratyeka pramANAmAM jayAM jayAM hAtha kahelAM che tyAM ene gaja 24 mAMgaNa samanvo hAtha = 0 = 24 sAMgaNa. athavA (1) prAsAda ke pratyeka pramANa meM jahA~ jahA~ hAtha kahe haiM, vahA~ hAthakA artha gaja yA 24 a~gula samajanA | hAtha = gaja = 24 aMgula | Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 kSIrArNava a. 101 kramAMka a. 3 mAchalI 3. deDako , magara che. grAsa 6. zaMkha 7. sarpa 8. kubha ane madhyamAM dUma ta2vA (armyahi yo bhane zubha cihno taravAM)2 3-4 Aye hue kUrmazilAke mAnase (samacorasa karanA ) kahe hue mAnase tIsare bhAgakI moTI karanA / usameM uparake bhAgameM puSpake AkArameM ramya. jaisI AkRti nau khAne banAkara alaMkRta kara kotaranA / una nau khAnoMmeM 1 jalakI lahara 2 machalI 3 meDaka 4 magara 5 grAsa 6 zaMkha 7 sarpa 8 kuMbha aura madhyameM kUrma kotaranA (jalacarAdi jIvoM aura zubha cihnoMko kotrnaa|)2 3-4. 2. 34 zrI vizvakarmAe pASANanI phUma zilAmAM lahera, maracha maMDUka Adi ATha AkRti ke taravAnuM kahyuM che. paraMtu te svAbhAvika rIte pUrvAdi dizAnA kAme kotarAvI joIe. tema zilpiono keTaloka varga mAne che. paraMtu sutradhAra vIrapAla viracita beDAyA "prAsAda tilaka' nAmanA graMthamAM A AkRtio agnikoNanA kramathI dizA vidizAmAM nAma kahIne spaSTa Apela che. A mate paNa keTalAka zilpIo tema kare che. addhonI eka paraMparA ema mAne che ke game te dizA hoya paNa jyAM dvAra heya teja pUrva mAnIne dvAranI tarapha lahera AvavI joIe. tethI yajamAnanuM kalyANa thAya ane lIlA lhera thAya. vRddhonI A mAnyatAne anuvAdaka Ape che. () kuma zilAnuM je mAne kahyuM hoya te pramANunI samacorasa ane 13 bhAganI jADAInI zilA madhyanI karavI. paraMtu naMdA bhadrAdi aSTa zilAonuM mAna ke bhApa ApeluM nathI paraMtuM paraMparAthI tenuM bhAna kumazilA jeTalI lAMbI ane laMbAImAM ardha pahoLI ane pahoLAImAM ardha jADI agara madhyanI kUrma zilA jeTalI jADI aSTa zilAo dizA ane vidizAmAM sthApana karavI aSTa zilAnA mAna mApanI e prathA che. jyAM mAna mApa kahyAM na hoya tyAM te saMbaMdhamAM beTA vAda vivAdamAM utaravuM nahi. vRddhonI paraMparAne anusaravuM. (2) "a' zrI vizvakarmAne pASANakI kUrmazilAmeM lahara-maccha-maMDUka Adi ATha AkRtiyA~ kotaraneke liye kahA hai, lekina vaha svAbhAvikatAse pUrvAdi dizAke kramase kotaranI cAhiye, aisA zilpIoMmeM se koI varga mAnatA hai| paraMtu sUtradhAra vIrapAla viracita beDAyA 'prAsAda tilaka' nAmake graMthameM ye AkRtiyA~ agnikoNa ke kramase dizA vidizAmeM nAma kaha kara spaSTa batAyI gayI haiN| isa matake anusAra bhI kaI zilpIyoM karate haiN| vRddhoMkI paraMparA kA mata hai ki koI bhI dizA ho lekina jahA~ dvAra ho vahI pUrva mAnI gayI hai| dvArakI tarapha lahara AnI caahiye| isase yajamAnakA kalyANa hotA hai aura AnaMda' maMgala hotA hai| vRddhoMkI isa mAnyatAko anuvAdaka mAna detA hai| (ba) kUrmazilAkA jo mAna kahA ho usake pramANakI samacorasa aura 1/3 tIsare bhAgake moTepanakI zilA madhyakI krnaa| paraMtu naMdA bhadrAdi aSTa zilAoMkA mAna yA mAe nahIM diyA hai, to bhI paraMparAse usakA mAna pharmazilake barAbara lambI aura lambAimeM AdhI cauDI aura cauDAImeM AdhI moTI agara madhyakI pUrmazilAke barAvara moTI aSTa zilAoMko dizA aura vidizAmeM sthApana karaneke liye kahate haiM / aSTa zilAke mAna mApakI yaha prathA hai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kUrmazilAnivezana / kUrma zilA tathA aSTa zilA Gir ESH TEAWALLAHAN diyA AsapAdhILa ayasavAcavaNe va nitya /vAyacyA vAma 3 ura IFP zuklA vinavaNe athA NEL madhye riyAzilA sakatA bhadvArakA YON naMdA pInavarSA saumAginI zusar2yA ARCAN Thannefitsumi amAzaMkara o.ziyaIND kUrmazilA tathA aSTazilA cinha aura vastravarNa () madhyanI kUrmazilA ane aSTa zilAnA mApathI tenAthI pahoLI tenI TuMka zilAo karavI. mULa zilAo para thoDI jagyA rAkhIne saMpUTanI jema rAkhIne draDha zilA mUkavI. madhyanI kUrmazilA para cAMdIne kUma mUkAya che. tenuM mA5 anya graMthamAM Apela che. eka gaje ardhA AMgaLanuM bhAna karyuM che. madhyanI phUmazilA mUkI cAMdIne phUma sthApana karI te para nAbhinuM bhUMgaLuM-pAIpa UbhuM karavAmAM Ave che. A nAbhi upara mukhya prabhu birAjamAna thAya tenA nIce sudhI laMbAvAya che. jahA~ mAna mApa na batAye ho vahA~ usake saMbaMdhameM vyartha vAda-vivAdoMmeM utaranA nhiiN| paraMtu vRddhoMkI paraMparAko mAnanA / - (ka) madhyakI kUrmazilA aura aSTazilAke mApase usase cauDI usakI DhaMka zilAyeM bnaanaa| mUla zilAoMke upara thoDI jagaha rakhakara saMpuTakI taraha rakhakara DhaMka zilAko rkhnaa| madhyakI kUrmazilAke upara cA~dIkA kUrma rakhA jAtA hai| usakA mApa anya graMthameM diyA hai| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a..101 kramAMka -3 A kurmazilAmAna maja A ANET - ho) AIMEENA ma WA 4.---10 5--12 -14 7-19 8-18 8-20 10-22 20--32 30---37 41-42 50-47 AAR 1 jApAna SHANTYELIMBUM sa paMcamukha-dazabhUja mahAvizvakarmA urva toraNa pakSe virAlikA yukta parikara nImna-jaya-maya-tvaSTA aura aparAjita (6) kurmazilA garbhagRhanA madhyamAM padharAvavAnuM sAdhAraNa rIte kahyuM che. paraMtu ANavi athamA zrI vizvanAma mazikSA mAre jyu cha ardha pAde tribhAge vA zilAcaiva pratiSyo / galana a bhA hai gahanA yAthA mAga tra mAge pAe zikSA matiSThita karavI. Ama kahevAne hetu che. zivaliMga hoya te madhyamAM padharAve tyAM kUrmazilA madhyamAM pArAvI viSNu Adi devonA sthApanA vibhAga kahyA che tyAM tenI nIce kUrmazilA padmAvavI te ema che. kUrma zilA paranI nAbhi brahmaraMdhra deva pratimA nIce barAbara AvI zake. eka maja para Adhe baiMgulakA mAna kahA hai| madhyakI kUrmazilA rakhakara cA~rIke karmako sthApita kara usake para nAbhikA bhuMgalA-pAIpa khaDA kiyA jAtA hai| aura mAsike upara mukhya prabhu birAjamAna ho vahA~ nIce taka laMbAyA jAtA hai| (Da) sAmAnyatayA kUrmazilAko garbhagRha ke madhyameM padharAneke liye kahA gayA hai| pAMca vIpArNava graMthameM zrI vizvakarmAne kUrmazilAke liye kahA hai ki ardhapAde tribhAgevA zilAbaila pratiyet / ' garbhagRhake Adhe bhAgameM yA cauthe bhAgameM yA tIsare bhAgameM bhI kUrmathilAma pratiSThita krnaa| isa kathanakA tAtparya yaha hai ki zivaliza ho to madhyameM padharAveM vahA~ Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kUrmazilAnivezana naMdA bhadrA jayAriktA ajitA vA parAjitA / zuklA saubhAginI caiva dharaNI navamI zilA // 5 // (6) azilAo dizA vidizAmAM sthApana karavAnI prathA che. paraMtu anya graMmAM pAMca zilAonuM paNa kahyuM che. madhyanI eka ane cAra keNamAM pharatI ema pAMca AvAM pramANe che. keTalAka graMthamAM nava zilA sthApana karavAnI prathA vartamAna kALamAM zilpImAM che. | (w) koI jokhamI kAmamAM pAyo ghasI paDe tevA bhayasthAnamAM aSTa zilA padharAvavAnuM azakya bane che. tyAre tyAM doSa na mAna joIe jarUrI muhurta karavuM. () paMcazilA ke aSTazilAmAM kotaravAnA cinho vize eka e mata che ke pratyeka zA viziAna pAsonu me Ayudha cinha chatarAya che. vizvakarma prakAza aMthamA phUmazilA sthApana vidhAnamAM kahe che. svasvAsu vAhanAka dhAtujaistASapAtramai muktaM dASa vidhi nAdye nyase garbha surAlaye / / (2) je devanuM maMdira hoya tene vAhana Ayudha zilAomAM aMkti karavA zilAonI nIce ghAtupAtra sarvoSadhi sapta dhAnyAdi pAtramAM bharI mUkavA. zilAone dipAlanA varNa vastro lapeTI nIce kaLaza, zevALa, keDI, sapta dhAnya, caThI, gaMgAjaLa, paMcaratnanI pioTalI, vagere kaLazamAM mUkI padharAve che. te nIce cAMdI ke trAMbAnA nAga ane kAcabo paNa padharAvavAnI prathA zilpIomAM che. kUrmazilAko madhyameM padharAnA / viSNu Adi devoMke sthApanA vibhAga kahe haiN| vahA~ usake nIce kUrmazilAko padharAnA yogya hai| kUrmazilAke uparakI nAmi brahmaraMdhra deva pratimAke nIce barAbara A ske| (i) aSTa zilAoMko dizA vidizAoMmeM sthApana karanekI prathA hai| paraMtu anya graMthoMmeM pA~ca zilAoMkA bhI kahA hai| madhyakI eka aura cAra kone meM phiratI isa taraha pA~ca aise pramANa haiN| anya graMthoMmeM nau zilAoMkA pratisthApana karane kI prathA vartamAnakAlameM zilpiyoM meM hai| (pha) kisI jokhamI kAmameM nIMva TUTa par3e vaise bhayasthAnameM aSTa zilAoMko padharAnA, azakya banatA hai taba vahA~ doSa nahIM mAnanA cAhiye / Avazyaka muhUrta kara lenaa| (ja) paMca zilA yA aSTa zilAmeM kotaraneke cihnoMke bAremeM eka aisA mata hai ki pratyeka dizA vidizAke digpAloMke eka AyudhakA cihna kiyA jAtA hai| vizvakarmA prakAza' prathameM kUrmazilA sthApana vidhAna meM kahA svAsu vAhanADukaM dhAtujaistASa pAtragai muktaM dASa vidhinAyai nyase garbha surAlaya / / (ca) jisa devakA maMdira ho usake vAhabha, Ayudha zilAoMmeM aMkita karanA / zilAoMke nIce dhAtupAtra sarvAMSadhi saptadhAnyAdi pAtroM meM bharakara rakhanA / zilAoMko dirALake varNake vastroM lapeTakara nIce kalaza, sevAla, koDI, sapta, dhAnya, gaMgAjala, paMcaratnakI gadahI vagairaha kalazameM rakhakara padharAte haiN| usake nIce cA~dI yA tAmrake nAga aura kUrmako bhI padharAnekI prathA zilpiyoMmeM hai| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja na ka - O 1std SAtI vAhana TTS kSIrArNava a. 101 kramAMka a. 3 madhyanI kUrmazilAonI pharatI ATha zilAonAM nAma kahe che. 1 naMdA 2 bhadrA 3 jyA 4 rIktA ajitA 6 aparAjitA 7 zukalA ane 8 saubhAginI e ATha zilAo pUrvAdi pradakSiNAe sthApanA karavI ane (84 madhyanI navamI "dharaNI" zIlA sthApana karavI. pa madhyakI kUrmazilAoMke phiratI ATha zilAoMke nAma kahate haiN| 1 naMdA 2 bhadrA 3 jayA 4 riktA 5 ajitA 6 aparAjitA 7 zuklA aura 8 saubhAginI-ye ATha zilAoMko pUrvAdi pradakSiNAse sthApana krnaa| aura madhyakI nauvIM 'dharaNI' zilAko bhI umA maheza yugma toraNa virAlikAyukta parikara sthApana karanA / 5. madhye kUrmapradAtavyaM ratnAlaMkArasaMyutaM / hemarupyamayaH kAryo draDharupamayo bhavet // 6 // taM zilAyAM paMcamAMzena kartavyakUrmamuttamam / sakalAlaMkAra saMyuktA divya puSpena pUjitAm // 7 // vastra vaiDUrya saMyuktaM iMdranIkamaNI stathA / puSparAMga ca gomeda pravAla pariveSTitaM // 8 // pUrvAdi dizA vidizAomAM aSTa zilA padharAvI temAM madhyamAM navamI dharaNI nAme zilA kUrmazilA sthApana karavI. kurmazilA ratna alaMkAre sahita senA ane rUpA sahita dRDha rUpe sthApana kare. te kUrmane ratna alaMkAre sahita sarva prakAranA divya puSpAdi sAmagrIthI pUjana karavuM. uttama vastro, vairya IndranIla maNe padmarAga rgomeda ane pravAlAdi ratnathI pariSTita karI sthApanA karavI. da--8 3. kUrmazilA para cAMdIne kUrma karavAnuM pramANa ahIM zilAnA pAMcamA bhAge kahyuM che. paraMtu sUtra saMtAna aparAjita sUtra 153 mAM dhAtunA karmanuM ane pAMpaNanAma zilAnAM pramANe spaSTa kahyAM che. upara kahyo te gaje adha AMgaLane cAMdIne kUrmazilA para vidhithI padharAve. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - karmazilAnivezana pUrvAdi dizA vidizAoMmeM aSTa zilAoMko padharAnA / usameM madhyameM nauvIM dharaNI nAmakI zilA-kUrmazilAko sthApana karanA / kUrmazilA ratnAlaMkAroMke sahita sonA aura rupAke sahita dRDharUpase sthApana karanA / kUrma zilAkA pA~cave bhAgakA cA~dIkA uttama kUrma banAke sthApana karanA / usa kUrmako ratna alaMkAroMke sahita sarva prakArake divya puSpAdi sAmagrIse pUjana karanA / uttama vastroM, vaiDUrya, indranIla maNI, padmarAga, gomeda aura pravAlAdi ratnoMse pariveSThita kara sthApanA karanA / 6-7-8. 4 naMdApUrve pradAtavyam zilAzeSapradakSiNe / dharaNI madhye ca saMsthApyaM yathAkarma prayatnataH // 9 // prathama pUrvamA naMda zilAne padharAvavI. bAkInI sAta zilAo pradakSiNAe padharAvavI. madhyanI kUrmazilA gharaNI zilAne yathAyogya karmanA prayatna karIne madhyamAM sthApanA karavI. 9 prathama pUrvameM naMdA zilA ko padharAnA / bAkI sAta zilAoMko pradakSiNAse padharAnA / madhyakI kUrma dharaNI zilAko yathAyogya karmake prayatnase madhyameM sthApana karanA / 9. digpAlaM baliMdadyAt divyavasraM ca zilpine / nArikela phalaM dadyAt brahmabhojaM ca dakSiNA // 10 // kUrmazilA sthApana karatAM digdhAlAdine balI ApavA zilpIone divya vastrAbhUSaNe devA. brahmabheja jamADI dakSiNa ane nALiyera-zraphaLAdi ApI saMtuSTha karavA. 10 kUrmazilAkA sthApana karate digpAlAdiko bali denA / zilpiyoMko divya vastrAbhUSaNa denA / brahmabhoja karAkara dakSiNA aura zrIphalAdi dekara saMtuSTa karanA / 10. itizrI vizvakarmAkRte kSIrArNave nArada pRcchAyAM kUrmazilA nivezane zatAgre prathamo'dhyAya // 10 // (kramAMka a0 3) (3) kUrmazilAke para cA~dIkA kUrma banAnekA pramANa yahA~ zilAke pA~cave bhAgameM kahA hai, lekina sUtrasaMtAna aparAjita sUtra 153 meM dhAtuke kUrma aura pASaNake kUrma ke pramANa pRthak pRthak spaSTa kahe haiM / upara batAye hue garje AdhA A~gulakA cA~dIke kUrmako madhyakI kUrmazilA para vidhise padharAnA / , 4. kUrmazilA ane aSTazilAmAM aMkita karavAnAM cihno bAbata graMthomAM svastika Adi cihno karavAnuM kahe che. - uttara bhAratanA graMthamAM nava zilA ane paMca zilAo paNa padharAvavAnuM kahyuM che, ghara kAryamAM paMcazilA yogya che. prAsAdamAM nava zilAnuM pramANa ThIka lAge che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 101 kramAMka . . ItizrI vizvakarmA viracita kIraNa zrInAradamunie pUchelA kUrmazilA nivezanane zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe racelI guja2 bhAnuvAdanI suprabhA nAmanI bhASA TIkA sAthe ekaso ekame adhyAya. 101 _iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava nArada munike saMvAdarUpa kUrmazilA nivezana zilpa vizArada sthapatti zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA racita suprabhA nAmakI bhASA TIkAkA 101 adhyAya // 101 // ( kramAMka a. 3) kutUhala do sAMDha yuddha vRSabha aura hastiyuddha ekameM dUsare kA mukha pradarzita hotA hai| bhayanI kUrmazilA para nAbhinuM bhUMgaLuM UbhuM karavAnuM nAgarAdi zilpamAM spaSTa nathI. paraMtu zilpIo nAbhi UbhI karavAnI prathAne anusare che. draviDa graMthamAM A viSayamAM spaSTa hecha nAmi lAlI 42vI. zrI vizvakarmA prakAza bhane agni purANa bhAM nAmi vizene! spaSTa ullekha che. . (4) kUrmazilA aura aSTazilAmeM aMkita kiye jAnevAle cihnoMke bAremeM anya graMthoM meM svastika Adi cihnoM banAne ke liye kahA hai| uttara bhAratake graMthoM meM nau zilA aura pA~ca zilAoMko bhI pramANa ThIka hai| madhyakI kUrmazilAke para nAbhikI nAlI khaDI karane kI prathAko anusarate haiN| drAviDa gaMthoMmeM isa viSayameM spaSTa kahate haiM ki nAbhI khar3I krnaa| zrI vizvakarmA prakAza aura amipurANameM bhI nAbhike bAremeM spaSTa ullekha hai| nAgarAdi zilpa graMthoM meM mAlI khar3I karanekA spaSTa kahA naha hai| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha bhiTTamAna kSIrAva a0 102-kramAMka a04 zrI vizvakarmA uvAca eka haste tu prAsAde miTTa vedAGgulaM bhavet / hastAdi pa~ca paryaMta vRddhirekaika maMgulam // 1 // pAdonamaMgulAvRddhi yAvatdazahastakam / zatAI hastamAnena karavRdhyA gulam // 2 // - zrI vizvakamI kahe che. eka hAthanA prAsAdane cAra AMgaLa UMcuM (jADu) bhiTTa karavuM. bethI pAMca hAthanAne pratyeka hAthe ekeka AgaLa ane chathI dasa AMgaLAne piNa piNuM AgaLanI vRddhi karavI. agyArathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ardhA ardhA AMgaLanI vRddhi karavI. 1-2. zrI vizvakarmA kahate haiM-eka hAthake prAsAdako cAra aMgula UcA (moTA) bhiTTa karanA / dose pA~ca hAthake prAsAda ko pratyeka hAtha para eka eka aMgula aura chaH se dasa hAyake prAsAdako paune paune a~gulakI vRddhi karanA / gyArahase pacAsa hAtha takake prAsAdako pratyeka hAthapara Adhe Adhe a~gulakI vRddhi karanA / 1-2. evaM tripuSpakaM caiva hastrA caturthAzakRt / tRtIyA ca tadurdhana kartavyaM tadvicakSaNe // 3 // prathamaM nirgameM kArya caturthI zena mahAmuni / dvitIyA tRtIyAMzena tRtIyaM ca tat // 4 // e bhiTTa puSpa samAna uparApara traNa karavA. pitApitAnAthI cethA aMza jaDAImAM ochA rAkhatA javuM evuM vicakSaNa buddhimAna zilpIe karavuM. he mahAmuni nAradajI ! pahelA bhiTTane nIkALe tenI UMcAInA cethA bhAga rAkha e rIte bIjA ane trIjA bhiTTane nIkALo rAkhave. te trIjA bhiTTa upara pITha karavuM 3-4. yaha bhiTTa puSpasamAna uparapara tIna krnaa| apane apane se cauthe aMza ke moTepanameM kama rakhate jaanaa| aisA vicakSaNa buddhimAna zilpIko karanA caahiye| he mahAmuni nAradajI ! pahale bhiTTakA nIkAlA usakI U~cAI ke cauthe bhAgameM rkhnaa| isa taraha dUsare aura tIsare bhiTTakA nIkAlA rkhnaa| tIsare miTTo para pITha banAnA / 3-4. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kSIrArNava a. 102 kramAMka a.-4 yIzumyaka yo mApanazmAlA AGa HTTAE HDKi HD S gajapA -C.....8... Abo-kaNIkA-sipI-gajayara---ayasthA ---13--- ---- -- -- -- jAeko kakhIkara grAsada - . . bhAvI .ziyamI. ... bhiTTa aura mahApITha prathamaM . , bhiTTasyArdhena piNddvrnnshilottmaa| tatsapiMDa cArdhena parazilApiMDameva ca // 5 // * ( vizeSa pratikSANApre danyatena mahAmuni / ) sudRDha sajalaM cUrNa mudrezvApi hanyate // 6 // punarjala mugaraH ca yadA dravyAdhikaM ttH| . . . . .. tasya murce ca prAsAdaM katavyaM ca mahAmune // 7 // ..... bhiTTanI nIcenI varNazilA ane khara zilAnuM pramANa ane tenI suMdaratA kahe che. pahelA bhiTTanI deDhI varNa zilA nI jADAI rAkhavI varNa zilAnI jADAIne arthanI kharazilAnI jADAI rAkhavI. he mahAmuni ! vizeSa karIne pratyeka ghare mudvara-megharInA prahArathI daDha karavI. pharI pANIthI ne mudrarathI bIjA tharane paNa 16 zyo. he mahAmuni ! te 752 prAsAhanI syanA 42vI.......... * pAThAMtara ca vagrasAmadAyara mahAmuni Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - atha bhimAna bhiTTakI nIcekI varNazilAkA pramANa aura usakI suhatA kahate haiN| pahale bhiTTase DeDha gunA varNazilAkA moTApana rkhnaa| usa varNazilAke moTepana ke. ardha bhAgakA kharazilAkA moTApana rkhnaa| he mahAmuni, vizeSakara pratyeka staroM ko mudgarake prahArase dRDha krnaa| saMpUrNa khaDIvAle pAnIse rasabasa kara mudgarase pITa kara una zilAoM ko dRDha krnaa| he mahAmuni ! usake Upara prAsAda kI racanA karanA / . . . . . . iti zrI vizvakarmA kRte kSIrANave nArada pRcchAyAM miTTa mAnAdhikAre nAma .zatAne dvitiyo'dhyAya // 102 // (kramAMka a.. 4) Iti zrI vizvakarmA viracita kSIrAva nAradamunie pUchela bhiTTa manane zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe racelI suprabhA nAmanI bhA TIkA nAmane ekaso e mo adhyAya, iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava nAradamunike saMvAdarupa bhiTTa mAnakA zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara. oghaDabhAI somapurA ke hindI bhASAnuvAdakI suprabhA nAmakI. bhASA TIkA nAmakA ekasau dUsarA adhyAya // 103 // (kramAMka a. 4) .. da ya UNMMAR KANTV JAN CCC pAnIkA-pranAlakA makaramukha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha pIThamAna pramANa // kSIrArNava a0 103-kramAMka a0 5 zro vizvakarmA uvAca eka haste tu prAsAde pIThaMca dvAdazAMgulam / hastAdi paMcaparyaMta haste haste paMcAgulaMm // 1 // pa~cordhva dazayAvat vRddhi vedAGgulaM bhavet / dazorve viMzapayataM haste caivAGgulaM trayaM // 2 // vizoSaTatrizaMti kara vRdhyAdvayAMgulam / ata urdhva zatArdhana haste hastaikamaMgulam // 3 // zrI vizvakarmA kahe che. eka hAthanA prAsAdane bAra AMgaLanuM UMcuM pITha karavuM. be thI pAMca hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe pAMca pAMca AMgaLanI vRddhi karatA javuM. cha thI daza hAtha sudhInAne pratyeka hAthe cacAra AMgaLanI vRddhi karatA javuM. agyArathI viza hAtha sudhInAne pratyeka hAthe traNa traNa AMgaLanI vRddhi karavI. ekavIzathI chatrIza hAtha sudhInAne pratyeka hAthe babbe AMgaLanI vRddhi karavI. sADatrIsathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ekeka sAMnI vRddhi 42vI. 1-2-3. zrI vizvakarmA kahate haiN| eka hAthake prAsAdako bAraha hAthakI aMgula kI U~cI pITha krnaa| do se pA~ca hAtha takake prAsAdako pratveka hAthapara pA~ca pA~ca a~gula kI vRddhi karate jAnA / chaH se dasa hAtha takake prAsAdako pratyeka hAtha para tIna tIna aMgulakI vRddhi karanA / ikkIsase chattIsa hAtha takake prAsAdako pratyeka hAtha para eka eka a~gula kI vRddhi krnaa| 1-2-3. paMcamAMze tatohInaM kanyasaMzubha lakSaNam / paMcamAMzAdhikaM caiva jyeSThe tadvavicakSate // 4 // AvelA pIThanA mAnane je pAMcamA bhAga ocho karIe te zubha evA laMkSANuvALuM kaniSTha mAna ane pAMcame bhAga adhika karIe te jyeSThA mAna buddhimAna zilpIe jANavuM. 4. Aye hue pIThake mAnakA jo pA~cavA~ bhAga kama kareM to zubha aise lakSaNa vAlA kaniSTha mAna aura pA~cavA~ bhAga adhika kareM to jyeSThA mAna buddhimAna zilpiyoM ko jAnanA / 4. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pIThamAna pramANaM pIThamAna gaja gaja AM 10012 20017 3-0022 4--103 5- 108 1 - 1012 7-1015 8-1020 8-- 200 10-204 20-3010 30-409 40-4022 50-508 divyavyApI mahAbhuktaM pramANaM bhiTTa trayeNa saMyuktaM mahApIThaM mizrakapITha kartavyaM dvi bhaTTaM cordhvayo bhavet / bhika tri mahAyuktA pramANaM dvayameva ca // 6 // - Pin ------ *----- 15 dvayameva ca / -yaaspddii| aba pITha + narapITha jADabI-karNA ~*~~~30 ~~~~ ~30--------- yA vRkSANa 20167 vimAnakaM // 5 // mahApITha - kAmada pITha aura karNapITha 53 -bhIha--ADebo-phartA - chAtha-prasakAmada-pITha "pramAzaMkara o. ziSyaza - e--- *ZIALP Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrANava a. 103 kramAMka a. 5 eva mAdi mune kAryA pIThabheda munIzvaram / udayaM kathitaM pUrva (mato vibhAgaM nigdyte|)||7|| he divya brahmamAM vyApI rahelA mahAmuni ! pIThanA be pramANa che. traNa bhiTTavALuM UMcuM mahApITha vimAnAdi jAtine karavuM. be bhiTTa upara pITha mizrakAdi jAtine karavuM. vaLI (nAgarAdimAM eka ke traNa bhiTTa yukta ema be pramANe kahyAM che. e rIte he mahAmuni ! meM pIThanA bheda kahyA. pIThanuM udaya pramANa mAne te kahyuM. have pIThanA vibhAge AgaLa kahIza. 5-6-7. he divya brahmameM vyApta mahAmuni ! pIThake do pramANa haiN| tIna bhiTTavAlA U~cA mahApITha vimAnAdi jAtiko krnaa| do bhiTTake Upara pITha mizrakAdi jAtiko karanA / aura (nAgarAdi)meM eka yA tIna bhiTTase yukta-isa taraha do pramANa kahate haiN| he mahAmuni, maiMne ve pIThake bheda kahe / pIThakA udaya, mAna kahA aba pIThake vibhAga Age batAU~gA / 5-6-7. drAviDaM prAsAdo mAnaM vairATaM ca ataH zRNu / / :- maMDovaraM viMzabhAgaM paDUbhAgaM pIThameva ca // 8 // . drAviDAdi ane vairATAdi prAsAdane pITha udaya have kahuM chuM. maMDovaranI UMcAIne vIza bhAga karI cha bhAganA pITha udaya jANu. 8. drAviDAdi aura vairATAdi prAsAdakA pITha udaya aba maiM kahatA huuN| ma~Dovara kI U~cAIke bIza bhAgakara chaH bhAgake pIThakA udaya jAnanA / 8. ardhabhAge tribhAge vA pIThacaivaM niyojayet / sthAnamAnAzrayaM jJAtvA tatra doSo na vidyate // 9 // - pIThanI UMcAInA kahelA mAnathI ardhA ke trIjA bhAge pIThanI yejanA sthAna mAnane Azraya jANane karavI. te rIte ochuM karavAmAM doSa na jANa. 9. pIThake U~cAIke kahe hue mAnase Adhe yA tIsare bhAgameM pITha kI yojanA sthAna maank| Azraya jAnakara karanA / isa taraha kama karanemeM dopa na jAnanA / (pIThake thara vibhAga 106 adhyAyameM kahA hai / )9 / 1. AvelA pIThamAnathI ochuM karavAmAM doSa nathI. A pramANunA dAkhalA ghaNuM mahAprasAdomAM jovAmAM Ave che. tAraMgA dvArakA, zatruMjaya mukhya maMdira vagere. vaLI vizALa AyatanI deva kulIkAomAM paNa te rIte mAnathI ochuM pITha karI zakAya che. pIThanA thara vibhAga a0 106 mAM kahyA che. (1) Aye hue pITha mAnase kama karane meM doSa nahIM hai| isa pramANake dRSTANa bahutase mahAprAsAthomaiM dekhanemeM Ate haiN| tAraMgA, dvArakA-zatrujaya mukhya mandira vagairaha vizAla aura AyatanoMkI devakulIkAoMmeM bhI isa taraha mAnase kama pITha kara sakate haiN| isameM doSa nahIM hai| pIThakA tharavibhAga adhyAya 106 meM savistara kahA hai / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pIThamAna pramANa iti zrI vizvakarmA kRte kSIrArNave nArada pRcchAyAM pITha mAnAdhikAre zatAne tRtIyo'dhyAya // 10 // (kramAMka a0 5) Iti zrI vizvakama viracita kSIrAva zrInAradamunine pUchela pIThamAnano zilpa vizArad sthapita zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe suprabhA nAmanI racelI TIkAne mesI trIle adhyAya. (103) iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava vAstuzAstra nAradajIke saMvAdarUpa pITha mAnAdhikAra zilpa vizArada sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA kI racI huI suprabhA nAmakI bhASATIkA kA ekasau tIsarA adhyAya // 103 / / (kramAMka a0 5) an / 19 dhii PARMARINA cahanAyara agatI Reli.o.sthAna mahApITha sAthapramAla aura zivanirmAlyakA caMDanAtha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha praasaadodymaan|| kSIrArNava a0 104-kramAMka a06 zrI vizvakarmA uvAca-~ eka haste tu prAsAde trayastriMzadbhiraMgulaiH / dvihaste udayaM kArya dvihaste saptAMgula // 1 // tri hastasya yadAmAnaM madhikaM paMcamAMgulA / caturhastaudayaM kArya mekeyAdhikamaMgulam // 2 // vistAreNa samaM kArya paMcahastodaya bhavet / paTa hastodayaM kArya nyUnAM ca dvayamaMgulam // 3 // udayaM sapta hastena nyUna ca saptamaMgulam / aSTahastodayaM kAryA poDazAMgula hInakam // 4 // hIna ekona triMzasyAt prAsAde nvhstke| daza hastodayaM kArya aSTahasta pramANakam // 5 // zrI vizvakarmA prAsAdanA udaya ubhaNInuM mAna kahe che. eka hAthanA prAsAdane tetrIza AMgaLane udaya kare, be hAthanA prAsAdane be hAtha sAta AMgaLane, traNa hAthanAne traNa hAthane pAMca AMgaLane, cAra hAthanAne cAra hAthane eka prAsAdodayamAna AgaLa ane pAMca hAthanA prAsAdane udaya pAMca hAthane gaja gaja AM. eTale vistAra pramANe sarakho udaya rAkha, cha hAthanAne cha 1-- 1. hAthamAM be AMgaLa e che, sAta hAthanAne sAta hAthamAM sAta 2- 2.7 AMgaLa e che, ATha hAthanA prAsAdane ATha hAthamAM soLa 3- 3.5 AgaLa ochA (eTale 7 gajane 8 AMgaLa) navahAthamAM 5- 5.. ogaNatrIsa AMgaLa ochI ubhI rAkhavI. daza hAthanA prAsAdanI 1- 5.22 ATha hAthanI ubhaNuM rAkhavI. 7-1.17 . zrI vizvakarmA prAsAdake udayakA mAna kahate hai| eka 8-- 7.8 . &-- 7.16 hAthake prAsAda ko tettIsa a~gulakA udaya krnaa| do hAthake 10--- 8.0 prAsAdako do hAtha sAta a~gula kA tIna hAthake prAsAda ko tIna 20-12:12 hAtha aura pA~ca a~gulakA, cAra hAthake prAsAda ko cAra hAtha 30--17.0 40-21- aura eka aMgulakA aura pA~ca hAthake prAsAda kA udaya pA~ca 50-250 hAthakA arthAt vistAra ke anusAra samAna udaya rakhanA / chaH hAthake prAsAdako chaH hAthameM do a~gula kama, sAta hAthake prAsAda ko sAta hAthameM sAta a~gula kama, ATha gajake prAsAda ko sAta gaja ATha a~gula, nau hAtha ke prAsAda ko nau hAthameM unatIsa aMgula kama udaya rakhanA / dasa hAthake prAsAda ko ATha hAthakA udaya rakhanA / 1-2-3-4-5. .7 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdaye mAna gaja AMgula 1- 19 --27 3- 3.5 4-- 41 pu--10 22 - -- 19 2-- 9*2 - 719 10- 20 15-106 20-12-12 25-1418 30~17* 35--216 40-21-12 45-23:18 50254 mAna ---- kaba BETAIL OF FOR MANDOVAR SOMNATH TEMPLE PRABHAS PATAN sAMdhAra maMDovara dvayabhUmi dvayagaMdhA aura eka chAya SALAAMJ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-104 kramAMka a.-6 sapAda dazahastaM ca prAsAde dazapaMcake / viMza hastodaya mAna sArddhA dvAdazahastakam // 6 // paMca viMzodaye prAjJa pAdona dazapaMcake / triMza haste mahA prAjJa udayaM ca saptadazastathA // 7 // sapAdaMmeka viMzatyAM paMcatriMza munivaram / vyomaveda yadAM hasta sArddhasyAdekaviMzatiH // 8 // caturviMzati pAdona paMcacatvAra hastake / zatArhodayaM mAnaM tu hastAH syuH paMcaviMzati // 9 // paMdara hAthanA prAsAdanI savA daza hAthanI UbhaNI rAkhavI vIza hAthanA ne sADA bAra hAthanI paccIsa hAthanAne piNA paMdara hAthanI, trIza hAthanA prAsAdanI sattara hAthanI UbhaNI rAkhavI. pAMtrIza hAthanA prAsAdane he muni zvara ! savA ekavIza hAthanI ubhaNI rAkhavI. cAlIza hAthanAne sADI ekavIza hAthanI, pistALIza hAthanAne piNI covIza ane pacAsa hAthagajanA prAsAdanI 52-yAsa DAyanI ubhI rAvI. 1-7-8-8. pandraha hAthake prAsAda ko savA dasa hAthakA udaya rkhnaa| bIsa hAtha ke prAsAdako sADhe bAraha hAthakA, pacIsa hAtha ke prAsAdako paune paMdraha hAthakA, tIsa hAthake prAsAdako satraha hAthakA udaya rakhanA / paitIsa hAthake prAsAdako he munizvara savA ekavIsa hAthakA udaya rkhnaa| cAlIsa hAtha ke prAsAda ko sADhe ikkIsa hAthakA udaya, paiMtAlIza hAtha ke prAsAdako paune covIsa hAthakA udaya aura pacAsa hAtha-gajake prAsAdakA paccIsa hAthakA udaya rakhanA / 6-7-8-9. asyodaye ca kartavyA prathame kUTachAyake / yAvatsamodayaM prAjJa tAvatmaMDovaraM smRtam // 10 // e rIte prAsAdanI ubhaNI pITha uparathI chAnA mathALA sudhI ubhaNI catura zilpIe rAkhe che. te ubhaNI-udayamAM maMDevaranA thara karavA arthAt te ubharNane maDevara kahe che. 10. isa taraha prAsAda kA udaya pITha parase chaje kI Toca takakA udaya catura zilpiyoM rakhate haiN| usa udayameM maMDovarake stara karanA arthAt usa udaya ko maMDovara kahate haiM / 10. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsAdodayamAMnA 1 tathAdya chAdya saMsthAne dvayojaghA prakIrtitAH / bhaveyuH dvAdazajaMghA yAvatzatArhodayaM bhavet // 11 // sAMdhAra chaMdanA saMsthAnamAM zarUmAM eka chajAne be ja ghAne maMDevara kare. pacAsa hAthanA prAsAdanA udayamAM bAra jaMghA sudhIne maMDovara kara. 11 - sAMdhAra chaMda ke saMsthAnameM zarUmeM eka chajA aura do jaMghAkA maMDovara krnaa| pacAsa hAthake prAsAdake udayameM bAraha jaMghA takakA maMDovara karanA / 11. pavidha khuTachAdyaM ca dvayobhUmyaMtare muniiH| bharaNIkordhva bhavenmaMcI chAyordhena maMcikA // 12 // punaH jaghA pradAtavyA yAvat dvAdaza sNkhyyaa| kiMcitakiMcidbhavenyUnaM kartavyaM bhUmiko chya / zatAddhodeyamAnena mahAmeru tathAdhikaM // 13 // chajA cha prakAre thAya. be bhUminA aMtare aMtare eka maMDevara he muni, thAya. tenA tharavALA merU maMDovaramAM bharaNI upara pharI macI Adi thare karI chajAnA upara pharI mAcIne thara karI pharI jaMghA caDAvavI. e rIte bAranI saMkhyA sudhI tema karatAM javuM pratyeka bhUmi majalA nIcenA majalAthI cheDI DI ubhaNuM (bArame aMza) nyUna karatA javuM. pacAsa hAtha-gajanA mahAmAna prAsAdane mahAmerU kara. 12-13 chajA chaH prakArase hotA hai| do bhUmike aMtara se eka maMDovara he muni hotA hai| usake staravAle merU maMDovarameM bharaNIke Upara phira mAcI Adi staroM banA kara chajAke Upara phira mAcIkA stara kara phira jaMghA cddhaanaa| isa taraha bArahakI saMkhyA taka karate jAnA / pratyeka bhUmi-majalA nIceke majale se thoDA thoDA udaya (bArahavA~ aMza) nyUna karate jAnA / pacAsa hAtha-gajake mahAmAna ke prAsAda ko mahAmerU karanA / 12-13. mRdiSTakAkarmayuktA bhittipAdA prakalpayet / paMcamAMza'thavA sAtu SaSTAMze zailaje bhavet // 14 // dAruja saptamAMzena sAMdhAre cASTamAMzake / dhAtuje ratnajebhittiH prAsAde dazamAMzake // 15 // . / pAThAMtara-(1) tathAdyadagdha-tathA chaMdAdhasaMsthAne (2) dazajaMghAbhavetzeSaM / .... (3) dvividha zatArddhaca-mahAmAna Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSorArNava a. - 104 kramAMka a.-6 niredhAra prAsAdamAM mATI ke iMTanA prAsAdanI bhi ta-viAlanI jADAI prAsAdanA ceAthA bhAge rAkhavI pASaNanA prAsAdane pAMcae ke chaThThAbhAge bhAge bhitA jADI rAkhavI. kASTranA kAryomAM sAtamA bhAge sAMdhAra mahAprAsAdomAM AThamA bhAge ane dhAtu ane ratnanA prAsAdane prAsAdanA dazamA bhAge bhi tanI jADAI divAla rAkhavI..14-15 niredhAra prAsAdameM miTTI yA IMTake prAsAda kI dIvArakA moTApana prAsAda ke cauthe bhAgakA rkhnaa.| pASANake prAsAdako pA~cave yA chaTTe bhAga meM divAreM moTI karanA / kASTake phAryameM sAtaveM bhAgameM-sAMdhAra mahAprAsAdoM meM AThaveM bhAgameM aura dhAtu aura ratnake prAsAdako prAsAdake dasaveM bhAga meM divArakA moTApana rakhanA / 14-15. iti zrI vizvakarmA kRte kSIrArNave nAradapRcchAyAM prAsAdodaya mAnAdhiko zatAgre caturtho'dhyAya // 207 // (kramAMka a0 6) ItizrI vizvakarmAM viracita kSIrAva nArada munIzvare pUchelA prAsAdanA uya mAnane zilpa vizArada zrI prabhAzara AdhaDabhAI sAmapurAe racelI suprabhA nAmanI TIkAnA ekase yAramA adhyAya (104) itizrI vizvakarmA viracita kSIrArNava nArada munIzvarake saMvAda rUpa prAsAdake udaya mAnakA zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIkI racI huI suprabhA nAmakI bhASA TIkAkA ekasau cauthA adhyAya / 104. kramAMka a0 6 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha hAramAna // kSIrArNava a0 105-kramAMka a0 7 zrI vizvakarmA uvAca eka haste tu prAsAde dvAraM ca SoDazAMgulam / iyaM vRddhiH prakartavyA caturhastaM yadA bhavet // 1 // vedAMgulA bhavedvRddhi yavildazahastakam / hastAviMzati mAnena haste haste trayaMgulA // 2 // dvayaGgulA bhavedyAvat prAsAde triMzahastake / aGgulaika stato vRddhi yAvatyaMcAza hastakam // 3 // zrI vizvakarmA kahe che. eka hAthanA prAsAdane soLa AgaLa UMcuM dvAra karavuM tevI rIte bheLaseLa AMgulanI vRddhicAra hAtha sudhI karavI. pAMcathI daza hAthanA prAsAdane pratyeka hAthe cAra AMgaLanI vRddhi karavI. agyArathI viza hAtha sudhInAne pratyeka hAthe traNa traNa AgaLanI vRddhi karatA javI. ekavIzathI" trIza hAthanAne babbe AgaLanI vRddhi karavI. ekatrIsathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ekeka AgaLanI vRddhi dvAranA udaya mAnamAM karavI. 1-2-3, zrI vizvakarmA kahate haiM / eka hAthake prAsAdako solaha a~gula u~cA dvAra karanA / isa taraha solaha solaha aMgulakI vRddhi cAra hAtha taka karanA / pA~case . dasa hAthake prAsAdako pratyeka hAthapara cAra cAra aMgulakI vRddhi karanA / gyArahase bIsa hAthake prAsAdako pratyeka hAthapara tIna tIna aMgulakI vRddhi karate jaanaa| ikkIsase tIsa hAthake prAsAdako do do aMgulakI vRddhi karanA / ikatIsase pacAsa hAtha takakai prAsAdako pratyeka hAthapara eka eka aMgulakI vRddhi karake udayamAnameM karanA / 1-2-3. nAgaraM ca midaM dvAraM uktaM kSIrANave mune / dazabhAMze yadi hInaM dvAraM svarge manorame // 4 // adhika dazame prAjJa prAsAde parvatAzrake / tAva kSetrAntare prAjJatvAmahaMvAdi munIzvaraH // 5 // uparokta kaheluM kAramAna nAgarAdi jAti chaMdanA prAsAdanuM jANavuM che muni, A kSINuMvamAM kahyuM che. kahelA mAnathI je dazame bhAga hIna karavAthI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-105 kramAMka a.-7. te svargamAM manorama evuM dvAra thAya ane je parvatanI talATIe catarazilpIo karelA prAsAdanA dvArane dazame bhAga adhika kare te te zubha jANavuM. maharSi emAM Adi evA he munIzvara, e rIte kSetrAntara ( sthaLAMtarAnusAra) dvAramAna jANavA. 4-5. I " haS - * K NOWor #aa dvAramAna ALL DY gaja gaja. karI mArA 1-016 2-18 It OCTOLORE thata ITETETTTIII nay - Em. //cloe IDS = kera 4216 5-220 7-34 ise! 9-312 10-3:16 20-22 30-pa-18 40-64 5-6-14 staMbha-bharaNA-sarA-AMdolaka hIDolaka toraNa devAGganAo UveM lakSmInArAyaNakA gevala pratolyA praveza, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvAramAna uparokta dvAramAna nAgarAdi jAti chaMdake prAsAdakA smjhnaa| he muni, isa kSIrArNava meM kahe hue mAnase jo dasavA~ bhAga hIna kiyA jAya to vaha svargameM manorama asA dvAra hotA hai| aura jo parvatakI talahaTIpara catura zilpIke banAye hue prAsAdake dvArako dasavA~ bhAga adhika kare to use zubha jAnanA / maharSIyoMmeM Adi ase he munIzvara, isa taraha kSetrAntara (sthalAntarakA sAra) dvAramAna jAnanA / 4-5. zivadvAraM bhaveaSThaM kanyasaM ca jinAlaye / madhyamaM sarvadevAnAM sarvakalyANa kArakaH // 6 // uttama udayArddhana pAdAdhimadhyamAnaka / kanyasaM cAdhikaM tatra vistAre dvArameva ca // 7 // zivAlayanuM dvAra jeSTha mAnanuM sarvajanamAM AlayanuM ke jInamaMdiranuM dvAra kaniSTha mAnanuM ane sarva dene madhyamAnanuM kAramAna karavAthI te sarva kalyANakartA jANavuM. jenDamAnanuM dvAranA udayathI ardha paheLuM karavuM. madhyamAnanA dvArane ce bhAga vadhAre. ane kaniSTha mAnanuM dvAra tethI paNa adhika par3ANu ma. 1-7. zivAlayake dvArako jyeSTha mAnakA sarvajanoMke AlayakA dvAra aura jInamaMdirakA dvAra kaniSTa mAnakA aura sarva devoMko madhya mAnakA dvAramAna karanese sarva kalyANakartA samajhanA / jyeSTha mAnakA dvArake udayase AdhA caur3A karanA / madhya mAnake dvArako cauthA bhAga bar3hAnA / aura kaniSTha mAnakA dvAra usase bhI adhika cauDA rakhanA / 6-7. ____ ajJAtvA ca yadA jJAtvA yadAdvAraM ca tisstthtH|| nAgaraM sarva devAnAM sarva deveSu * pUjitaH // 8 // jANe ke ajANe kadAca dvAramAnanI pahoLAI thaI hoya te paNa te sarva devene pUjana yevya evuM nAgarAdi dvAra mAna jANavuM jAne yA anajAne meM kadAcit dvAramAnakI cauDAI huI ho to bhI use sarva devoMke liye pUjana yogya asA nAgarAdi dvAramAna samajhanA / 8 itizrI vizvakarmAkRte kSIrArNave nArada pRcchAyAM nAgarAdi prAsAda dvAramAnA dhikAre zatAye paMcamo'dhyAya // 205 // (kramAMka a0 7) ItizrI vizvakarmA viracita kSIrANuva nArade pUchelA nAgAdi dvAramAnane zipa vizAradda sthapati zrI prabhAzaMkara odhaDabhAI somapurAe racelI suprabhA nAmanI bhASA TIkAno eka se paay| adhyAya. 105. mAM 240 . * pAThAMtara durlabha Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45.2#STATIS DETAIL OF DONKEY FOR GARENACEURA SOMNATH MANNE zrIrArNava a. - 105. sapta zAkhAkA dvAra aura ardhacaMdra itizrI vizvakarmA viracita kSIrArNava nAradake saMvAdarUpa nAgarAdi dvAramAnakA zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAko racI huI suprabhA nAmakI bhASA TIkAkA ekaso pA~cavA~ adhyAya // 105 // / ( kramAMha : a0 7 ) 7 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizvakarmA uvAca // atha pITha thara vibhAga // kSIrArNava a0 106 - ( kramAMka a0 8 ) zrI vizvakarmA nAradajIne kahe che. pIThanI UMcAInuM pramANa AgaLa (a. 103mAM) kahyuM have pIThanA thara vibhAga sAMbhaLeA pahelA khAra bhAganA jADa tenA adha nikALe jADabA nIcenI paTTI aDhI bhAganI te para aradhA bhAgane kaMda (mukha paTTI) te uparathI eka bhAgane bIjo kada ane bAkI uparanA kaMda paNa eka bhAganA tenA nikALA paNa teTalA ja rAkhavA. skaMdha-galatA sAta bhAganA rAkhaveA. e rIte khAra bhAganA jADAM para karNikAnA zAbhata 22. 1-2-3. zrI vizvakarmAne nAradajIko pIThakI u~cAIkA pramANa a0 103 meM kahA / aba pIThake stara vibhAgake bAremeM suno / prathama bAraha bhAgakA jADaMbA - usakA ardha nIkAlA --- jAbe ke nIcekI paTTI DhAI bhAgakI, usake para Adhe bhAgakA kaMda ( mukha paTTI ) usake uparake eka bhAgakA dUsarA kaMda aura bAkI uparakA kaMdra bhI eka bhAgakA, usake nIkAle bhI utane hI rakhanA / skaMdha - galatA sAta bhAgakA rakhanA / isa taraha bAraha bhAga jADave para karNikAkA 8 pITodaye bhavetpUrva vibhAgaM ca ataH zruNu dvAdaza bhAga jADyakuMbhaMca ardhavArdhakArika // 1 // dvayaMcasArddha bhavetkarNa bhAgA mukhapaTTIkA | bhAgameka bhavetkuMbhaM zeSaMca bhAgonaM ca bhavetpIThaM nirgamaM tayprakIrtitAH / tatraskaMdha samakuryAtkarNamAlI kaMdamevaca / / 2 / / prazobhitA // 3 // !!! KAND' SKAND. KUMBH AUKHA ITT PATTIKA ka LLALL jADaMbA udaya 12 bhAga zobhAyamAna stara karanA / 1-2-3. nava bhAgaM kutaM piMDa pravezatatramevaca / piMDasya navadhAkRtya aMtarapatra dvibhAgataH // 4 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 CHIPPIkA MAM9aMdhA kSIrArNava a.-106 kramAMka - 8 cippikA sAddhabhAgaMca nirgamaMca tribhAgataH / adhaH kaMdha bhavabhAgArddha kaNi catvAri sAddhataH // 5 // SaDbhAgaM nirgamaMtatra kaNi kUryAdvicakSaNaM / / tasya padaM samakArya grAsapaTTi ca chAdhake // 6 // (jADaMbA para) kaNInA gharanA nava bhAga karavA ANDHARTI tene nIkAle paNa teTalo karo kaNInI jADAInA 7 nava bhAgamAM uparanI aMtara patra aDhI bhAganI cipikA doDha bhAganI UMcI ane tene nIkALe -KANT-. -: traNa bhAgane rAkha kaNI sADA cAra bhAganI tenI KANDI 33 nIcene kaMda ardhA bhAgane rAkhave. kaNikAne karNikA aMtarAla bhAga 9 2 cha mAnIta suddhimAna zilpIya rAma.. e rIte karNikAnA thara jeTalAja nava bhAganI grAmapaTTI nIce chAjalI (traNabhAganI) muvI. 4-5-6. .. jADaMbeke para kaNIse tharake nau bhAga karanA, usake ghATakI nIrgama bhI utanI hI krnaa| kaNIke moTepanake nau bhAgameM uparakI aMtarapatra DhAI bhAgakI cippikA Der3ha bhAgakI u~cI aura usakA nIkAlA tIna bhAgakA rkhnaa| kaNI sADhe cAra bhAgakI aura usakI nIcekA kaMda Adhe bhAgakA rakhanA / karNIkAkA thara chaH bhAga nikAlatA buddhimAna zilpIko rakhanA cAhiye / isa taraha karNIkA ke tharake barAbara nau bhAgakI grAsapaTTI kI nIce chAjalI (tIna bhAgakI) bnaanaa| 4-5-6. piMDaM kuryAt tribhAgena nirgamaM triNImevaca / bhAgArddha mukhapaTTi ca pAdArdha bhAgameva ca // 7 // skaMdha skaMdha bhavenmekaM chAdhakI tatra siddhayati / upari grAsapaTTikA pada dvAdazamevaca // 8 // ghasikA cArddhabhAgena bhAgamekaM tathArddhakaM / paMcabhAgaM bhavenyAsaM bhAgaikaM udaraM bhavet // 9 // sArddha cippikA kuMbhaM (1) nirgama dvayameva ca / nava bhAgaM grAsapaTTI sarvakevaladhImatAm / / 10 // iti kAmadapITha 1. chAjalI kevALanI jADAI traNa rAga ane nIkALe paNa traNa bhAgane rAkhave, tenI mukhapaTTI ardhA bhAganI nIce uparano kaMda pA pA bhAgane ane Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GRASAPAI - CHADYAX, atha pIThathara vibhAga nIce uparanA radha-galatI ekeka bhAganI e rIte traNa bhAganI chAjalI kevALa siddha thaI kaNa uparanI AkhI grAsa paTTI bAra bhAgamAM navabhAganI grAsa paTTImAM nIce ardhAbhAganI dhasI aMdhArI grAsamukha pAMcamAM bhAgamAM grAsamukhane nIkALe eka bhAgane tenI nIce uMpanI paTTIka ekeka bhAganI dehabhAganI cipikA UMcI ane be bhAga nIkALe kharAthI rAkhe e rIte traNa bhAganI chAjalI ane navabhAganI prAsapaTTI sarvamAM kuzaLa chanI paTTI mA 12 evA buddhimAna zilpIe grAsapaTTI yukta (kAma) pIThanI racanA karavI. iti kAmadITha 1. chAnI yAtrA moTApana tana ma ra najArA mI tIna mAjhA rakhanA / usakI mukhapaTTI Adhe bhAgakI, nIce uparakA kaMda pA pA bhAgakA aura nIce uparakA skaMdha-galatI eka eka bhAgakA, isa taraha tIna bhAgakI chAjalIkevAla siddha huii| kaNIke parakI sArI grAsapaTTI bAraha bhAgameM nau bhAgakI grAsapaTTImeM nIce Adhe bhAgakI dhasI-aMdhArI, grAsa mukha pA~ca bhAgameM grAsa mukhakA nIkAlA eka bhAgakA usake nIce uparakI paTTikA eka eka bhAgakI, DeDha mAgakI cippikA U~cI aura kSe bhAga nIkAlA kharAse rakhanA / isa taraha tIna bhAgakI chAjalI aura nau bhAgakI grAsa paTTI sarvameM kuzala ase vuddhimAna zilpIko pAsapaTTIyukta (kAmada) pIThakI racanA cheranA ] 7-8--10. rUtti zAmaka che. saptabhijADayakuMbhaM ca SaDabhistu kaNAlikA / paMcabhigrAsapIThaM ca nirgama kriyate budhaiH / imAMsarvANipIThaM ca sarve deveSu nirmitAm // 11 // - have kAmada pIThane bIjo prakAra kAmadapITha vi. - kahe che. sAta bhAgane jADeba che 7 jADaMbo 6 kaNa bhAganI kaNI ane pAMca bhAganI grALa paTTI ane teno nIkALe zilpI e 18 buddhi pUrvaka (Ata mAna pramANe) rAkhave. e rItanA vibhAganA sarva pIThanuM sarva vAmA -mAna 18 jhAra (2) devAnA prAsAdane nirmANa karavuM. 11 iti kAmadapIDa 2. APATIKANALIKANADYAKUMAH KAMADAPITH PrI 5 cAsajI mA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 KA MITSUBISIBOBBLI - In pA - mahApITha-kAmadapITha aura karNapITha ---jAbo-karNI+ mAsayahI+mapI-+marathImAbo------- ---- --12-4 -10-- -----... ---- bhAga ANe a013 -* - - - - - - - - - -32-- -- -- - - prAsAdakA nirmANa karanA / 11. iti kAmadapITha 2. pUrvaka sthAna mAnake anusAra rakhanA / isa tarahake vibhAga sarvapIThake sarva devoMke bhAgakI kaNI aura pA~ca bhAgakI grAsapaTTI aura usakA nIkAlA zilpIko buddhi aba kAmada pIThakA dUsarA prakAra kahate haiM sAta bhAgakA jADaMbA chaH kSIrArNava a.-106 kramAMka a.-8 - bhAra.o. Naut -Aloka FitT-HABAR - . - - - - -- - ..... Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NARAPITRI * NARADITH.12.1711117137 1 PATTI artha pIThathara vibhAga narapITha dvAdaza bhAgaM sarvatimatoparidvaya (1) sArddhamadhayasaMsthAne dvisArddhazcamvanaH // 12 // saptabhAge naraMkArya madhya sthAne munIzvaraH / adhAkaMdabhAgaM ca bhAgamekaM ca paTTikA // 13 // nirgamaM pada sArddha ca vAyapaTTi ca bhAgataH / tatpari mAnavAkAryA saptabhAga samanvitA // 14 / / imaM AdyapIThaM ca sarvatontara saMyuta / kartavyaM sarva varNAni nitya kalyANa kArakam / / 15 // (kAmada pITha kahyA pachI have mahApIThanA thaze kahe che CHRINE narapITha, bAra bhAganuM pIThanA sarvathI uparanA bhAgamAM karavuM he munIzvara, nIce daDha bhAgane kaMda upara aDhI bhAganI cipikA upara karavI che munIzvara, madhyamAM sAta bhAgamAM nara-manuSya deva rUpe karavAM. nIce eka bhAganI kaMda vAya vAya paTTIkA gheDha bhAga nIkALe karavI. (kula bAra bhAga) e rIte TKANDIE sarvenI upara nara AkRti sAthenuM narapITha jANavuM te sarva deva narapITha bhAga 32 pani vAthI bheza yArI zu13-14-15. kAmadapIThake bAda aba mahApATake tharake bAremeM kahate haiN| narapITha bAraha bhAgakA pIThake sabase uparake bhAgameM karanA / he munIzvara ! nIce DeDha bhAgakA kaMda upara DhAI bhAgakI cippikA karanA / he munIzvara, madhyameM sAta bhAgameM naramanuSya deva ke rUpa karanA | nIce eka bhAgakI kaMda vAyapaTTIkA aMdhArI karanA / (kula bAraha bhAga) deDha bhAgakA nIkAlA karanA / isa taraha sarvake upara nara AkRti ke sAthakA narapITha jAnanA / vaha sarva devavarNoM ko karanese hamezA kalyANakArI jAnanA / 12-13-14-15. utsArya narapIThaM ca kAjipIThaM nivezitam / aSTAdaza bhavetmAgaM kartavyaM zAstra pAragaiH / / 16 // adhaH skaMdha sapAdona sapAdaM paTTikA budhaiH / bAji paTTi adhordhva bhAge nirgamaM ca dvibhAgat // 17 // adhaH sArddhatarapatra urdhva cippikAtraya / navabhAge vAjirUpa ete mazvapIkam // 18 // narapITha nIce adhapITha aDhArabhAganuM karavAnuM zi9pa zAstranA pAraMgatAe kahyuM che. nIce savA bhAgane skaMdha, savA bhAganI paTTI, azvarUpa nIce Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-106 kramAMka a.-4 CHIPPIKA PATTI 3 ' 3 || _PART HoRy | -ASHYAPITH 19 20 ---- PATTIKAN SKAND upara ekeka bhAganI paTTI te be bhAga nIkaLatI karavI. nIce doDha bhAganI aMdhArI ane upara traNa bhAganI cipikA karavI. nava bhAgamAM azvanA svarUpe jera maDadAra karavA. e rIte aDhAra bhAganuM adhapITha jANavuM. 16-17-18 ...narapIThake nIce azvapITha aThAraha bhAgakA karanekA zilpazAstrake pAraMgatoMne kahA hai / nIce savA bhAgakA skaMda, savA bhAgakI paTTI, azvarUpa nIce upara ekaeka bhAgakI paTTIko do bhAga nIkalatI karanA, nIce 1 ANTARJTRAkhya = he mAnavadI vadhAre gau 354 tIna mApI viIi azvapITha karanA / nau bhAgameM azvake svarUpa jora maroDadAra vAratA . phUla tara mAra mArA azvapada nAnanA 26-67-68. mihApITha thara vibhAga jADuM kuMjaraM dvAviMza bhAga adhobhAgaM ca nirgame / 12 kaNI aMtaH 9 gaja catvAri niSkAzaM paTTikA triNimeva ca // 19 // triAsadajI 12 gajapITha 22 piMDaM tribhAgamutsedhaM padamekaM vAya paTTikA / azvapITha 18 (urdhva cippitraya bhaagaakodye gajarUpakam ) // 20 // narapITha 12 gajapIThoparaMdadyAta narapIThaM ca pUrvata / kula bhAga 85 adhapIThathI nIcenA bhAge nIkaLatuM gajapITha bAvIza bhAganuM karavuM. cAra bhAganA nIkaLatA hAthInAM svarUpa karavAM. tenI nIce upara 1 + nA bhAganI ema traNa bhAganI paTTikAo karavI. nIce traNa bhAga UMcI cipikA te tenI eka bhAganI vAyapaTTikA (aMtara patra) karavI. upara traNa bhAganI ciyikA karavI. hastinA svarUpo bAra bhAga udayamAM karavA. e rIte bAvIza bhAga udayanuM gajapITha jANavuM-gajapITha upara sIdhuM AgaLa kahyuM tevuM paNa mUkI zakAya. 18-20 SCHIPPI azvapIThase nIceke bhAgameM nIkalatA huA gajapITha / vAra mA nA jAra mA nI Rte huve che ANTARP[ATRI , svarUpa karanA / isake nIce upara 13 + 13 bhAgakI gajapITha vibhAga 22 Rip Me kitter PATTI 1.3. 15+ ELEPHANT 12 PART 1 E-GAJA DI TA. PAR1 2 3 ja moTI- PATTI KA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMdha pIThathara vibhAga isa taraha tIna bhAgakI paTTikAoM krnaa| nIce tIna bhAga U~cI cippiko, usake nIce eka bhAgakI vAyapaTTikA (aMtarapatra) karanA / upara tIna bhAgakI cippiko karanA | hastike svarUpa bAraha bhAga udayameM karanA / isa taraha bAisa bhAga udayakA gajapITha jAnanA / gajapIThake upara sIdhe pUrvokta narapIThako bhI rakhA jAtA hai| 19-20. gajasya naramadhyAyamazvapIThaM trayodazaM (1) / / 21 // pakSAntare gajasaMsthAne adho vA urdhvamevaca / tatrAMtara hayo kArya vAjirUpaM ca saptamiH / nirgamaM dvaya bhAgaM dvayaM vayamihovaca // 22 / / gajapITha ane nIrapIThanI madhyamAM apITha tera bhAganuM karavuM. pakSAntare gajapITha kaImAM na paNa thAya tenA badale azvane nara pITha thAya. te azvapIThamAM azvanA svarUpe sAta bhAganAM ane be bhAgane nIkaLatA karavA 21-22 iti mahApITha. gajapITha aura narapIThake madhyameM azvapITha teraha bhAgakA karanA / pakSAntarase gajapITha krisImeM nahIM bhI hotA hai| usake badale azva aura narapITha hotA hai / usa azvapIThameM azvake svarUpa sAta bhAgake aura do bhAgake nIkalate karanA 21-22 iti mahApITha / vizvAMza grAsapITha mekAdazastukaNikA / caturdaza jADayakuMbha navama bhAgapIThakam / / 23 // mahApITha thara vibhAga grAsapITha tera bhAganuM kaNI agIyAra bhAganI ane ! 14 kaNI aMtaH 11 jADuM cauda bhAgane maLI kula 90 bhAganI mahApITha jANavuM. grAsadajI 13 (12 narapIDa 18 adhapITha 22 gajapITha 13 gAyapaTI 11 mAyA: 22 azvapATha 18 kaNakA 14 jADeba-kula 90 bhAga) 23. na25 12 grAsapITha teraha bhAgakA-kaNI gyAraha bhAgakI aura jADaMbA 1280 caudaha bhAgakA milakara kula 90 bhAgakI mahApITha jAnanA / (narapITha 12 azvapITha 18 gajapITha 22 grAsapITha 12 karNikA 91 joDaghA 14 kula 90 bhAga)-23. hayavyAnaM gharApITha dharAdharaM hayairyuta / pRthvIpati kartavyaM vAjipIThaM ca nAnyathA // 24 // prAsAdamAMnA sthApita devanuM vAhana zivane vRSabha sUryane azva brahmAne haMsa devIne vyAgha ke siMha tema pIDamAM karavA e rIte azva ke vyAghanAM rUpe Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 106 kramAMka a.8 pImAM karavAM rAjAne azvayukta pITha karavuM. pRthvI pati (cakravatI) ne azvapITha karavuM bIjA nAnA rAjAne bIjuM kAMI na karavuM. * of KARTE HTTAMANG AE . . Disapanis TA M AN ELEVATION .. . bhITTa-gaja, azva, narapITha sAthakA alaMkRta mahApITha ... prAsAdameM sthApita devakA vAhana, zivako vRSabha, sUryako azva, brahmAko haMsa, devIko vyAghra yA siMha pIThameM krnaa| isa taraha azva yA vyAghra ke rUpa pIThameM krnaa| rAjAko azvayukta pITha karanA / pRthvIpati (cakravartI)ko azvapITha karanA / dUsare choTe choTe rAjAko dUsarA kucha bhI nahIM karanA / 24 * iti zrI vizvakarmAkRte kSIrArNave nArada pRcchAyA pIThathara vibhAga nAma zatApreDa SaSThamo'dhyAya // 106 // (kramAMka a0 8) te ja dIpAvamAM pInA judA judA prakAre bahu savistara kahelA che. aparAjita sUtra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RUEII belura ke kalApUrNa maMdira ke hasta-azgaja siMhayukta aura devasvarupayukta maMDovara kI jaMghA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seMcyurI reyona bIralAjI kalyANa maMdirakI catuSkikA meM maMdira nirmAtA zrI prabhAzaMkarajI zrImatI aura zrImAna zrIgopAla nevaTIyAjI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - atha pIThathara vibhAga Iti zrI vizvakarmA viracita hIrANu zrInArada munizvare pUchela pITha thara vibhAga lahANane zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe racelI gurjara bhASAnI suprabhA nAmanI TIkAne ekaso che ke adhyAye. 106 kramAMka 40 8. itizrI vizvakarmA viracita kSIrArNavameM nAradamunizvarake saMvAdarUpa pITha thara vibhAga lakSaNa kA zilyavizArada sthapati zrI prabhAdAMkara oghaDabhAI somapurA racitA suprabhA nAmakI bhASATIkA kA 106 vA adhyAya / / (kramAMka a0 8) , mAghI caDhanAtha 10.. agalI mahApITha sAthapramAla aura zivanirmAlyakA caMDanAtha saMtAnatAM phakta eka ja mahApITha thara vibhAganuM pATha ApelA che. vRkSAmAM pITha judAM judAM kahyAM che. prAsAdanA pramANathI pITha karavuM joIe te kharuM paraMtu keTalIka vakhata sthAna mAna ke dravya bhAva joI ne nAnuM pramANa levAmAM doSa kahyo nathI. pITha mAnathI adhuM ke trIjo bhAge karI zakAya. Avana jInAlaya sahastraliMga ke cosaTha jogaNInI devaphulIkAnI paMktimAM tema ochuM pITha karavAmAM doSa nathI. vRkSANu ura 147 mAM sajja pona vI kUryAdvicakSaNa meM pramANa bhaNe. te 12bhatane samaya - sApe. (1) dIpArNadhameM pIThake bhinna bhinna prakAra bahuta vistAra se kahe gae haiN| aparAjita sUtrasaMtAnameM sirpha eka hI mahApIThake thara-vibhAgakA Aye hue haiN| vRkSArNavameM pITha alaga alaga kahe gae haiM / prAsAda ke pramANase paTa karanA cAhie, yaha ThIka hai lekina kaI bAra sthAna . bhAna yA dravya bhAva dekhakara choTA pramANa lenameM doSa nahIM kahA hai / arba bhAge tribhAge vA pIThaMcaiva niyojayet sthAna mAnAzrayaM jJAtvA tatradoSo na dIyate / Adhe yA tIsare bhAgameM pITha ho sakatI hai| bAvana jinAlaya, sakasaliMgA yA causaTha yoginIkI devakulikA kI paMkti meM kA pITa karane meM doSa nahIM hai| vRkSArNava a0 137 meM prAsAdasya SaDozena pAI kuryAdvicakSaNa 'kA pramANa hai / yaha isa matako kucha samarthana detA hai| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha maMDovara thara vibhAga // kSIgaNaca a0 107 kramAMka a0 9 vizvakarmA uvAca - pUrvodayoktA ataH pravakSyAmi maMDovaram / khurakaH paMca bhAgasyA dvizatikuM bhakastathA // 1 // kalazASTau dvisAI tu kartavyamaMtarAlakam / kapotikASTau maMcI syAt kartavya nvbhaagikaaH||2|| paMca triMzatpadA jaMghA tithyaMzairuGgamo bhavet / vasubhi bharaNI kAryA zirAvaTI dazAMzIkA // 3 // aSTAMzo; kapotAli dvisAI mantarAlakam / chAdyaM trayodazAMzocca daza bhArgevinirgamaH // 4 // . iti nAgarAdi maMDovara bhAga // 144 // prAsAdanA udayanuM pramANa AgaLa (a) 104 mAM kahyuM have te 144 bhAgane nAgarAdi, maDevara kahuM chuM. khare pAMca bhAga, kuMbhe vIsa bhAgane, kaLaze ATha bhAgane aMdhArI aDhI bhAganI, kevALa ATha bhAgane, mAcI nava bhAganI, jadhA pAMtrIsa bhAganI deDhIyAM paMdara bhAganI, bharaNu ATha bhAganI, zirAvaTI daza bhAganI uparane mahA kevALa ATha bhAgana, aDhI bhAganI AMtarALa, ane chajuM tera bhAga UMcuM ane daza bhAga nIkaLatuM karavuM te rIte nAgarAdi maMDevara 144 vibhAgane jANa. (have sAMdhAra prAsAdane cagya be traNa bhUmikAne merUmaDevara kahe che.) 1 thI 4 / prAsAdake udayakA pramANa Age (a. 104 meM ) khaa| aba (yaha 144 bhAgakA nAgarAdi) maMDovara kahatA huuN| kharA pA~ca bhAgakA, kuMbhA vIza bhAgakA, kalazA ATha bhAgakA, aMdhArI TAI bhAgakI, kevala ATa bhAgakA, mAcI nau bhAgakI, jaMdhA paiMtIza bhAgakI, doDhiyA pandraha bhAgakA, bharaNI ATha bhAgakI, zirAvaTI dasa bhAgakI, aparakA mahA kevAla ATha bhAgakA, DhAI bhAgakI aMtarAla aura chajjA teraha bhAgakA U~cA aura dasa bhAga gIkalatA krnaa| isa taraha nAgarAdi maMDovara 144 vibhAgakA jAnanA / (aba sAMdhAra prAsAdake yogya dotIna bhUmikA kA merumaMDovara kahate haiM / ) 1-2-3-4 iti nAgarAdi maMDovara yAga // 144 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMdhAra mahAprAsAda talatarzana niraMdhAraprAsAda taladarzana atha maMDovara vibhAga Mer Save zubhamakuma sAMdhA mahAprasAda jAda bhayata Sh 75 sAda sAMdhAra mahAprAsAda aura niraMdhAra prAsAdakA svarUpa taladarzana merumaMDovare maMtrI bharaNyarthe'STa bhAgikA / paMca viMzatikA jaMghA uddhava trayodazaH // 5 // aSTAMzA bharaNI zeSaM pUrvavatkalpayetsudhIH / sapta bhAgA bhavenmaMcI khuTachAdyasya mastake // 6 // poDazAMzA punarjaghA bharaNI sapta bhAgikA / zirAvaTI caturbhAgA paTTaH syAtpaMcabhAgikAH // 5 // sUryAze khUTachAdyaM ca sarvakAmaphalapradam / AgaLa nAgara maMDovara 144 bhAganA kahyo. para Mtuo e traNa bhUminA merUma DAvaranI racanA karavI hAya to AgaLa kahelA. bharaNI sudhInA nava tharanAvibhAga 110nA upara bIjI bhUminA gharavALA kahe che. bharaNI upara ATha bhAganI mAcI paccIsa bhAganI jaMghA, tera bhAgane deDhiyA, ATha bhAganI bharaNI ane te upara AgaLa bleka trIjAthI kahelA thare pharI caDAvavA eTale dazabhAra zirA vaTI, ATha hamamatA vALa bI varganI stra tarA ane tera bhAganuM chattuM ama maLI te 8aaaa bhAga thayA. eTale 110nA + 8aa = 198 bhAga bIjI bhUmi sudhInI ubhaNI jANavI, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-107 kramAMka a.-2 bhITTa pRthak pRthak maMDovara-andarakA-stambha kA samanvaya sAtha sAMdhAra prasAdakA maMDovara 108 bhAgakA maMDovara 169 bhAgakA maMDovara meru maMDovara 7 bhAgakA maMDovara LTHLEE M -maMDAkA INDE TFT L BAMR RECE - IPATitanjali - bhAga CBRAN mI nomI N dkann RAS EILL -- - Phal - ELRON -- The ilar va mevara gha bhISTa-1 145 bhAgakA maMDovara 2 meru maMDovara 108 bhAgakA maMDovara 169 bhAgakA maMDovara have trIjI bhUminA bhAga mahAmaMDevaranA kahe che. chajA para pharI sAta bhAganI mAcI, soLa bhAganI jaMdhA, sAta bhAganI bharaNI, cAra bhAganI zirAvaTa Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 atha maMDovara thara vibhAga tathA pAMca bhAgane paTTa te upara bAra bhAganuM chajuM karavuM. (e traNa bhUmiudayane be chAghavALa) mahAmaDevara sarva kAmanAne phaLadAtA jANe, pa-6-7 ___ Age nAgarAdi maMDovara 144 bhAgakA kahA, lekina jo do-tIna bhUmike meMrU maMDovara kI racanA karanI ho to Age kahe huye bharaNI taka ke nau tharake vibhAga 110 // Upara dUsarI bhUmike tharavAle kahate hai| khare 5 bharaNIke para ATha bhAgakI mAcI, paccIsa bhAga lA 20 kI jaMghA teraha bhAgakA doDiyA, ATha bhAgakI bharaNI, azI 8 aura usake para Age zloka tIsarase kahe hue thara phira aMtarALa 2aa car3AnA / arthAt dasa bhAga zirAyaTI, ATha bhAgake mahAvAla kevAla, DhAI bhAgakA aMtarAla aura teraha bhAgakA chjjaajaMdhA 35 ye milakara 87 // bhAga hue| isase 1101 / +87-198 ugama 15 bhAga hue| dUsarI bhUmi takakA udaya jAnanA / bharaNI 8 aba tIsarI bhUmike bhAga mahAmaMDovara ke kahate zIrAvaTI 10 11 haiN| chajje para phira sAta bhAgakI mAcI, solaha bhAgakI mahAkevAla 8 8 maMcikA jaMghA, sAta bhAgakI bharaNI, cAra bhAgakI zirAghaTa tathA aMtarALa rA 25 jaMdhA 700 13 13 hama pAca bhAgaka paTTa, usake para bAraha bhAgakA chajjA karanA / bharalI ase (tIna bhUmi udaya ke do chAyavAle) mahA maMDovarako 144 10 shii|vttii sarvakAmanA aura phalake dAtA jAnanA / 5-6-7. 8 mahAkavALa 2 // at|| kuMbhakasya yugAMzena sthAvasaNAM pravezakaM // 8 // 139 iti meru maMDovara 198 7 mAcI, maMDevaranA kuMbhA Adi thara (chajA sivAyanA 16 aMdhA oLaMbhe karavA. te tharanA ghATanI UMDAI cAra bhAga 7 bharaNI sudhI rAkhavI. 8 4 zIrAvaTa kuMbhA Adi thara (chajjeke sivA) olaMbhe para krnaa| 12 29 una tharoMka ghATakI gaharAI cAra bhAga takakI rakhanA 8. mahAmerU maM0 249 iti meru maMDovara bhAga 249 / punaH dadhAbhavetbaMdhAmaMncikA svamAnakadhAH / khurakaM 'stharakhuTachAdha nirgamaM pITha madhyataH // 9 // upara bhUmi karavAne pharI jaMghA caDAvavAne mAcIne thara pitAnA mAnathI bhAge caDAvavA. kharA Adi re oLabhe sthira ane uparanuM chaju pIthI kAMIka namatuM karavuM. 9. Upara bhUmi karaneke liye, phira jaMghA caDhAne ke liye, mAcIkA thara apane mAnake bhAgameM caDhAnA / kharA Adi tharoMko olaMbhepara sthira rakhanA aura UparakA chajjA Thase 'kucha nikalatA karanA / 9. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 sAMdhAra - mahAprAsAda kA do jaMdhAyuktA alaMkRta --merumaMDovara Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KUMJHAR AMANIBANOR ma PARTPH .........15... 26 . - bhatha maMDovara thara vibhAga aba 206 bhAgakA maMDovara kahate hai khurakaM paMcabhAgasyAt kuMbhakaM SaTviMzatiH / maNibaMdha prakartavyA bhAgasyAdaza paMcake // 10 // trayodazyAtpare bhAge vibhAgaMca samo muni| . khurakaM'marAkAraM kuMbhAMte pallavAkRti // 11 // have anya maMDovaranA tharanA ghATa sAthe ke 206 bhAgane kahe che. khare pAMca bhAgano kuMbhe chavvIsa bhAgane tene maNubaMdha paMdarame bhAge karavA te he muni tera bhAga upara karavA () kharAmAM DamarUnI che ke marakta-matInI jAlaranI AkRti karavI ane kuMbhAmAM khUNe khUNe pAMdaDAnI suMdara AkRti karavI. 10-11. - aba anya maMDovara ke ghara ke ghATa ke sAtha 206 bhAgakA kahate haiN| kharA pA~ca bhAgakA, kuMbhA chabbIsa bhAgakA, usako maNibaMdha pandrahaveM bhAgameM karanA / he muni, teraha bhAga Upara karanA / kharemeM Damaru kI yA marakata kI jhAlara kI AkRti karanA / aura kuMbhAmeM khuraka pA~ca bhAga Upara kone kone meM patra kI sundara AkRti karanA / kuMbhaka bhAga 26 kalazaM ca dvAdaza bhAgaM aMtarapatraMtuvedabhiH / bhAgaikaM pratikaMdazca adha: kaMdaca bhAgat // 12 // yeka bhAgaM tu SaTkArya nirgamapaTmevaca / dvAdazazva kapotAlI garbhakarNa dvisAIkaM // 13 / / kaMdasya bhAgamekena adhaH caitatsama bhavet / mukhapaTTi bhavedvibhiH zeSa: skaMdhadvayaM bhavet // 14 // kAze bAra bhAgane, aMtarALa cAra bhAganI, i xAND zAna se bhaagne| prati 52 42vo ana kalazA bhAga 12 aMtarapatra bhAga nIye me bhAgane 46 42vI. me. mAganI AM upara karavI. kaLaze nava bhAgane (kaLazane maNIbaMdha motInI karavI) ane kaLazane nIkALa cha bhAga (aMtarALathI), rAkha, ... - DAMARAHI KHURAKTI mslsln ANTA CHRDPIKA.R PART411 | PATR || RT-KACASH PARTIZAM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na Rel12 PREYAL.12 kepAla 12.4 KANDA SKAND DISEX LE kSIrArNava bha.-107. kramAMka za.-1. vANa mAra mAganI tamA kyanI bhumapaTTI .......-6 vara aDhI bhAganI, nIce-uparano kaMda ekeka bhAgane, madhyanI mukhapaTTI pAsenA beu kaMda ekeka ema be bhAganA ane bAkI piNA traNa piNa traNa te on MUKHAPATTI bhAganA be nIce uparanA skaMdha-galatA karavA e rIte kevALane bAra bhAgane ghATa jANave. 12-13-14, kevAla bhAga 12 ... kalazA bAraha bhAgakA, aMtarAla cAra bhAgakI, kalazA ko eka bhAgakA pratikaMda Upara karanA aura nIce eka bhAgakA kaMda krnaa| eka bhAgakI cippikA Upara karanA / kalazA nau bhAgakA karanA / (kalazemeM maNibaMdha motIkI karanA) jaura kalazekA nikAlA chaH bhAgakA (aMtarAlase) rakhanA / kevAla bAraha bhAgakA, usameM madhyakI mukhapaTTI DhAI bhAgakI, nIce aparakA kaMda eka eka bhAgakA / madhyakI mukhapaTTI ko pAsake donoM kaMda eka eka bhAga ase do bhAgake aura bAkI paune tIna bhAgake do nIce Uparake skaMdhagalate karanA / isa taraha kevAlakA ghATa 12 bhAgakA samajhanA / 12-13-14. aMtaraMca dvibhArgaca (?) dvAdazamaMcikottamA / pravezaMca sAzcaturtha skaMdha parimastake // 15 // karNa ca dvaya bhAgAni ghasikA padapaTTikA / tatsama pratikaMdhazca padabhAgaM ca paTTikA // 16 // karNa paTTI dvayaM bhAga mukhapaTTi padaM bhavet / adhaH kaMdaM bhavedbhAgaM zeSeca skaMdha dvayam // 17 // bAra bhAganI mAcInA tharamAM upara kaNIyethI sADAcAra bhAga praveza (ghATanI UMDAIthI nIkaLe IPRATIKAND rAkhavo. kaNI be bhAganI ghasIkA-kaMda paTTI eka bAganI teTale pratikaMda uparane eka bhAgane, karNapaTTI-mukhapaTTI be bhAganI karavI. mukhapaTTInI bAjumAM kaMda aradhA aradhA bhAganA karavA. nIcene WO SIKAND VI kaMda eka bhAgane bAkInA sADApAMca bhAgamAM be maMcikA 12 bhAga skaMdha (galatA) nIce uparanA karavA (nIcene moTA -KARN GHASIKA - - - - - MUKHAPATTI 1-211111-2-1-2-1-3--11 F-MANCHI KA12 pacikA 12 MASHAND Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somanAtha ke pravitra mahAprAsAda uttarabhadra mahApITha kakSAsana aura staMbha Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somanAtha ke prAcina bhavyamahAprAsAda ke nara azva gaja tharayukta mahApITha aura dvayajaMghAyuta maMDovara Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- atha maMDovara thara vibhAga uparane nAne) e rIte bAra bhAganA mAcInA tharanA ghATanA vibhAga jANavA. 15-16-17. bAraha bhAgakI mAcIke thara meM Upara kIse sADhe cAra bhAga praveza (ghATa kI gaharAI se) nika lA rakhanA / kaNI do bhAga ko, ghasIkA kaMdapaTTI eka bhAgakI, utanA pratikaMda upara kA eka bhAgakA, karNapaTTI-mukhapaTTI do bhAgI karanA / mukhapaTTI ko bAjumeM kaMda Adhe Adhe bhAgake karanA / nIcekA kaMda eka bhAga kA, bAkI sADhe pA~ca bhAgameM do skaMdha (galate) nIce Uparake karanA / (nIcekA moTA, UparakA choTA) isa taraha bAraha bhAgake mAcIke tharake ghATa ke vibhAga jAnanA / 15-13-17. padaSaSTi bhavetjaMghA lokapAlasya nirgataH / digpAla bhramaMtasya tataH __ tripurAntaka ziva jaMghA rUpa sthApyA pradakSaNe // 18 // mAMcanA upara sATha bhAganI jaMghA kapAlAdi rUpathI nIkaLatI karavI. temAM pharatA pradakSiNae dipAlanAM svarUpe karavAM. 18. mAcIke Upara sATha bhAgakI jaMghA lokapAlAdi rUpase nikalatI huI karanA / usameM phirate pradakSiNa meM digpAla deva svarUpa karanA / 18. sthauparathazcaiva devAGganA mune! / vArimArge munIMdrazca jaTAdhArI zivAlaye // 19 // sapta bhAgayatA kumi aSTamadhyeca pallava: / DamarakaM nava bhAgaM patrize catukarNikAH // 20 // AM 11 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M aMdhakezvara ziva-( jaMghAmeM) nATyeza ziva-( jaMghAmeM) AN IFA RANCH RAP jaMghAkI kuMjameM munA svarupa yugma rUpa jaMghAkI kuMjameM muni tApasa aura yugma rupa bhithuna rUpa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CH: LUMSAMARAK .." .... -- ... --- SANCHA PART60 ----36 --- aMdhA udaya bhAga60 atha maMDovara thara vibhAga tathA sarva pramANaMca navadhA baMdhana krIyate muni ! aSTau aSTau dvayo vAdhe zeSaca padmayatrake // 21 // prAsAdanA ratha ane uparathanI jaMghAmAM devAMganAnAM svarUpe he muni, karavAM. be khAMcAnI kuMjamAM-pANatAramAM tApasa munionA ubhA tapa karatAM svarUpe karavA ane zivAlayamAM jaTAdhArInAM rUpe karavAM. jaMghAmAM pitAnA pramANuthI nIce sAta bhAganI kuMbIkAne ghATa kare. upara ATha bhAgamAM pAla-palalavapatro karavAM. tenI nIce nava bhAgamAM DamarU-DAkalIne ghATa kare. UbhI jaMghAnA chatrIza bhAgamAM cAra kaNabaMdha karavA tadhA kAmanA sarva pramANuthI he muni ! TTa nava baMdha eTale jAMdhImAM kaNapaTTIo vagere karavA. rUpanI be bAjunI thAMbhalIo ATha ATha bhAganI UMcI vIrAlikA bAkI patra pAMdaDAthI alaMkRta (gajasiMhathI karavI. ema 4 sA mAganI navI. 18-20-21. he muni, prAsAdake ratha aura uparathakI jaMghAmeM devAGganAke svarUpa karanA / do upAMGgakI kuMjameM-pAnItArameM tApasa muniyoMke khaDe tapa karate hue svarUpa banAnA / aura zivAlayameM jaTAdhArIke rUpa karanA / jaMghAmeM apane pramANase sAta bhAgakI kuMbhikA ghATa karanA / upara ATha bhAgameM pAla-pallavapatra karanA / usake nIce nau bhAgameM DamarUkA ghATa krnaa| khaDI jaMghAke chattIsa bhAgameM cAra kaNI baMdha karanA / tathA kAmake sarva pramANase he muni ! nau baMdha arthAt jAMgImeM kaNI paTTiyA~ vagairaha jaMghA bhAna 60 karanA / rUpakI do taraphakI staMbhAvalI, ATha ATha bhAgakI U~cI vIrAlikA bAkI patrapAnase alaMkRta (gajasiMhase ) krnaa| jaMghA 60 bhAgakI jAnanA / 19-20-21. saptadazodgamaM kAryeca chAdyakIM triNimeva ca / nirgame triNi kartavyA udgamaM ca pIThopari // 22 // mukhamudraM punaH kArya * navAMta phAsanaSTatam / upari paMca bhAgasyAtvRte ca grAsapaTTikA // 23 // * pAThAntara-tAvataH phAsatiSThati . -JANGHA . .... main- - - - - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a..107 kramAMka a.. pravezaM sapta bhAgAnI kartavyaM ca sadAbudhaiH / bharaNIkA ca dvAdazabhAge cippikA bhAgamevaca // 24 // karNikA sArddhabhAgena ghasikA ardhamevaca / upayuparikaraiH syAt saptabhAgaM vicakSaNaM // 25 // karNapaTTI dvayo bhAga taddhapallavoryuta / azoka pallavAkArA kartavyA sarvakAmadAH // 26 // jaMghA jAMgha upara deDhIye sattara bhAgane kare. temAMthI nIce chAjalI traNa bhAganI ane traNe bhAganI kaLatI. te para nava bhAgane UMce doDhIye kare temAM vacce bahAra nIkaLatuM mukhabhadra doDhIyAnuM phAsanAkAre karavuM te upara pAMca bhAga UMcAInI goLAImAM paTTImAM traNa bhAgamAM grAsa karavA A badhA ghATanI UMDAI mULathI sAta bhAganI buddhimAna zilpIe rAkhavI (udvamanA khuNe khuNe kapi besADavA) kula 17 bhAga deDhIyAnA ugama bhAga 17 jANavA. jaMghA-jaMghIke para doDhiyA satraha bhAgakA karanA / usamase nIce chAjalI tIna bhAgakI aura tIna bhAga nikalatI-usake para nau bhAgakA U~cA doDhiyA krnaa| usameM madhyameM bAhara nikalatA mukha bhadra, doTiyekA phAsanA kArameM karanA / usake upara pA~ca bhAga U~cAIke golAkArameM paTTImeM tIna bhAgameM prAsa karanA / ye saba ghATakI gaharAI mUlase sAta bhAgakI buddhimAna zilpIko karanA / (udgamake kone konepara kapiko bitthaanaa|) kula 17 bhAga doDhiyeke jAnanA / 22-23. deDhIyApara bharaNI bAra bhAganI karavI. temAM nIcethI eka bhAganA kaMda sahita cipikA karavI te para deDha bhAganI kaNI karavI. ardhA bhAganI ghazI karavI te upara parikaranA jema pallave sAta bhAgamAM vicakSaNa zilpIe nIce kaMda ane uparanI paTTI nIce cIpalI kaNI sAthe) rAkhavA. CHIPPIKA * - uparanI mukhapaTTI be bhAganI paTTI te nIce saraLa mALa 12 laTakatA azeka pallava pAnA AkAranA karavA. tevA svarUpanI bAra bhAganI bharaNuthI sarva kAmanAnuM phaLa maLe che. 24-25-26. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDovara thara vibhAga 85. dodiyeke para bharaNI bAraha bhAgakI karanA / usameM nIcese eka bhAgake kaMda sahita cipikA karanA | usake para Deda bhAgakI kaNI karanA | Adhe bhAgakI ghI karanA / usake upara parikara kI taraha pallavoMko sAta bhAga meM vicakSaNa zilpI kareM (nIce kaMda aura uparakI paTTI ke nIce cipalI kaNIke sAtha ) rakhanA / uparakI mukhapaTTI do bhAgakI paTTI usake nIce laTakate azoka pallavapatroMke AkArakA karanA / vaise svarUpakI bAraha bhAgakI bharaNI se sarvakAmAnakA phala milatA hai / 24-25-26. pahikA bhAga -PATTIKA&XBHAR PUTTA KSHIRAWATI 14 zIrA vaTI 16 LIKA 6 AraputalI kA zirAvaTI bhAga 14 zirAvaTi caturdazA bhAgamucchraya ucyate / bhAraputali SaDAMzena tadarthe paTTikA stathA ||27|| bharaNI upara cauda bhAganI zirAvaTI UMcI kahI che. temAM cha bhAganI bhAraputtalIkA .upara paTTI vagere 42vI. 27. bharaNIke upara caudaha bhAgakI zirAvaTI U~cI kahI hai | usameM chaH bhAgakI bhAramuttalikA aura upara paTTiyA~ vagairaha karanA / 27. somanAthajIkA maMDovarakA udrama aura maraNI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a-107 kramAMka a.-6 tadUrdhvaM tu kapotAlI pUrvamAna prklpitaa| catubhAgAntarapatraM ca kartavyaM sarva siddhidA // 28 // bharaNI upara mahA kevALa AgaLa kahelA kevALa bAra bhAgano tevA ghATano kare ane te upara cAra bhAganuM aMtarapatra karavAthI te sarva siddhine Ape che. ra9, bharaNI ke upara mahAkevAla, pahale kahA asA kevAla ke bAraha bhAgake vaise ghATakA karanA / aura usake upara cAra bhAgakA aMtarapatra karane se vaha sarva siddha detA hai| 28. kUTachAdyotsedhamAna syAtSoDaza bhAgataH / bhAgordha skaMdhapaTTizca skaMdhazca trayabhAgina // 29 / / bhAgaika mukhapaTTizca saptabhAgaca chAdyakam / mukhapaTTi dvayo sArddha maNibaMdha sA(zakam // 30 // adhaH paTTi trayasArddha sahita maNibaMdhaka / kaMdaika bhAga trayaskaMdha zeSa chAdya skaMdhattaH // 31 // kUTachAdya nirgamoya trayodazabhAgakam / evaM maMDovaraM kathya sarvArthasiddhi kAmadaM // 32 // uparanuM chajuM seLa bhAga jADuM karavuM. temAnA uparane kaMda eka bhAga traNa bhAga galatI, galatInI paTTI eka bhAganI, chajAnA galatAnA sAta bhAga chajAnI mukha paTTI aDhI bhAga, ane cIpalI maNIbaMdha doDha bhAine ema maLIne ke seLa bhAganA udayanA vibhAga kahyA. karA. Dara nAma nAyanI paTTI CMANTBANDAL13 *3, vipakSIne bhIma sAthe sADI khuTa chAdya bhAga 16 traNa bhAganI rAkhavI. aMdhArI parathI galatIne kaMda eka bhAga traNa bhAganI galatI ane bAkImAM chajAnI khebhaNa sADA pAMca bhAga maLI kula tera bhAganA chajAnA nIkALAnA jANavA. te rIte he muni, (base cha bhAgane) maDevara myo . 26-30-31-32. KA SKAND MUKHADAT < 7 SKAND K-KUTACHHADY-15-muTachAdha-16 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDovara thara vibhAga uparakA chajjA solaha bhAgakA moTA karanA / usameM UparakA kaMda eka bhAga-tIna bhAga galatI, galatIkI paTTI eka bhAgakI - chajjA ke galateke sAta bhAga chajjAkI mukhapaTTI DhAI bhAga, aura cIpalI maNIbaMdha DeDha bhAgakA isa taraha milakara solaha bhAgake Udayake vibhAga batAye aba nikAlemeM nIcekI paTTI cIpalIkA maNIbaMdhake sAtha sAr3hetIna bhAgakI rakhanA / aMdhArI parase galatIkA kaMda eka bhAga tIna bhAgakI galatI aura bAkI meM chajjekI kSobhana sADhe pA~ca bhAga milakara kula teraha bhAgake chajjeke nikAleke jAnanA / isa taraha he muni, (dosau chaH bhAgakA maMDovara jAnanA / 29-30-31. itizro vizvakarmAkRte zrI zrIrANatre nArada pRcchAyAM nAgara merumaMDovarAdhikA re satA saptamo'dhyAya ( kramAMka a0 9 ) // 107 // 87 dhRti zrI vizvakarmAM viracita kSIrAva zrI nArajIe pUchelA nAgara merU mAMDavarAdhikAra nA zilpa vizAda sthati prabhAzaMkara edhaDabhAI seAmapurAe celI suprabhA nAmanI bhASA rAjane bho sAtamo adhyAya ||106 // kubhAMDa 250 8. itizrI vizvakarmA viracita kSIrArNava- zrI nAradajI ke saMvAdarUpa nAgaramerU maMDovarAdhikArakA zilpa vizArada sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI sobhapurAkI racitA suprabhA nAmakI bhASA TIkAkA ekaso sAtavA~ adhyAya | // 107 // ( kramAMka a0 9 ) sAMDha yuddha kutUhala vRSabha aura hastiyuddha ekameM dUsare kA mukha pradarzita hotA hai / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ - 16 , +-6- p\uAwAAMAR -5-* - - 20 -- JANGHA. --JANGHA PART 40 baMdhArUsyAmala--- - --- che : " KUN BHA atha mera saMkoro lAIva || 208 | (mAM 20) zrI vizvakarmA uvaac*tara vajhiva (?) nA memata " mero maMDovare maMcI bharaNyodaza bhAgata: // 1 // catvAriMza sthitA jaMghA kuMbhikA navabhAgataH / upare pallavA kAryA bhAga SaT vizeSa ca // 2 // Damaraka paMcabhAgAni madhye trINi svakarNikA / (zarIra to vA (?) vaMza NiAM ) . rU digpAlAdi saMsthApya zeSe deve ca manottamaM / jalAntara samasthAne munoMdrA yadi saMsthitA // 4 // jaMghA bhAga 1 zrI vizvakarmA kahe che. (AgaLanA 107 mAM adhyAyamAM - 5 kharo 206 bhAgane je nAgara maMDevara ko te para merU maMDevaranA 12 kaLaze thara vibhAga kahuM chuM.) merU maMDovaramAM bAra bhAganI kahelI 4 aMtarALa 12 kvALa bharaNI upara mAcIne thara dasa lAgane karavo. te para jaMghA 12 macikA cAlIza bhAganI karavI. 60 aMdhA 17 ugama te jaMghAmAM nIce kuMbhikA nava bhAganI upara pallava = 12 bharaNI pAla cha bhAgamAM te nIce DamarU pAMca bhAgamAM temAM vacce traNa kaNIo ane bAMdhaNa paTTIne ghATa (vaLI viza bhAgamAM) kare. 10 mAMcI 40. jadhA jaMghAnI cAlIza bhAganI uMcAInA ardha bhAgamAM eTale vIza 15 deDhIyA bhAgamAM kaNI baMdha ane paTTI Adi baMdhe pharatA karavA, jaMghAmAM 10 bharaNa 7pa pharatA digyAla Adi rUpe sthApana karavA bAkInA uttama devenI 14 zIrAvaTI mUtio karavI. pANatAramAM muni tApasanI UbhI mUrtio 12 kevALa je aMtarALa karavI. 1-2-3-4. 16 chAdya; zrI vizvakarmA kahate haiM (Ageke ekasau sAtaveM adhyAyameM) 206 bhAgakA jo nAgara maMDovara kahA hai usake upara merU 281 maMDovarake thara vibhAga kahatA hU~ | merU maMDovarameM bAraha bhAgakI (1) pAThAMtara-dharajavAzritapUrva-(2) adhyAya 107 kA zloka 10 se 206 vibhAgakA maMDovara kahA hai usameM bharaNI takakA vibhAga 160 kahA hai-aba yahAMse merU. maMDovarakA vibhAga kahate haiM 160 11 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmija zailikA udayezvaraprAsAda ke maMDovara aura nikhara ke Adya bhAga (udayapura mAlavA) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KARVA HAM RE bhUmijaprAsAda ke zikhara ke zurasena (zukanAsa) ( udayapura mAlavA) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha mahAmeru maMDovarAdhikAra kahI huzrI bharaNIke upara mAcI kA thara dasa bhAgakA karanA / usake upara aMdhA ko cAlIla bhAgakI karanA / usa jaMghAmeM nIce kuMbhIkA nau bhAmakI upara pallava pAla chaH bhAgameM usake nIce DamarU pA~ca bhAgameM, usameM bIca meM tIna kaNiyA~ aura baMdhana paTTIkA ghATa karanA / jaMghAkI cAlIsa bhAgakI U~cAIke arSa bhAmameM arthAta bIsa bhAga meM kaNI baMdhako aura paTTI Adi baMdhoMko phirate karanA / jaMpAmeM phirate digpAla Adi deva rUpAMko sthApita karanA / bAkIke uttama devoMkI mUrtiyA~ anAnA / pAnItArameM mune tApasakI khar3I mUrti karanA / 1-1-3-4. tasyopari saMsthApyaM ca paMcadazodbhamobhavet / dazAMzA bharaNI zeSa pUrvavat kalAyetsudhI // 5 // Ans Pun 0SAE T mAnya dIgpAlaM-- pUrva iMdra dakSiNe yama-dharmarAja uttare kubera-soma jaMghA upara deDhIye paMdara bhAgane, te para daza bhAganI bharaNu karavI. bAinA bhAge AgaLa ( adhyAya 107mAM) kahyA te pramANa eTala 14 6 zirAvaTI mahAkevALa bAra bhAga, aMdhArI cAra bhAga ane haju soLa bhAganuM karavuM te pramANe tharavALA karavA. 5, jaMghAke upara doDhiyA pandraha bhAgakA, usake para dasa bhAgakI bharaNI karanA / bAkIke bhAga Age (adhyAya 107 meM ) kahA hai isa taraha arthAt caudaha bhAga zirAvaTI, mahAkevAla, bAraha bhAga, aMdhArI cAra bhAga aura chajjA solaha bhAgakA karanA / usake anusAra tharavAle karanA / 5. 12 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. kSIrArNava a.-108 kramAMka-10 ALAN HA SHARMA HWA - - - - - - pazcime varuNadeva dIpAla lAlakA dIpAla AkAzakA brahma dIpAla - binA patrni LAN MA RCMYA ra 1117 mt. ka izAnakoNake Iza agnikoNe-agni nairUlye nirutI vAyavye vAyudevatA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha mahAmeha maMDovarAdhikAra khuTa chAyomitaM steSAM grahAraMca tataH / bhAgamekonaviMzatyAMtadvicAramataH zRNu // 6 // adhazcedaMtaraMkArya bhAgArdhena samanvitaM / paTTikA sArddha bhAgaM ca karNikApadameva ca // 7 // ka sAmamunic EPSE THANE Tw -6 ADVODE ENHHATHS x S RAS vatI2 mA vi ! dazAvatAra sAtha viSNu upara gaMdharva-vAjume virAlikA upari bhAga catvAri chAdyaki sarvakAmadaH / karNa bhAga dvayaM kArya zeSakaMda ca kaMdayo // 8 // (karNautA yadA kAryA bhAgapratizca krnnyo?)| ghaTeza navame prokta pallavena samAkUle // 9 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 chAvI kaNI kA dalasyaSTamAMzena tataM yadA vyakta vA ra 1 da 9 dhaTa-kabhA 19 nA adhArI 1nA paTTIkA 1 kaNI merU ma`DAvaranA chajA upara (jo zikhara karavAnu... hAya teA ) prahAra (pahArU prahAra vibhAga thara ) nA thara egaNIza bhAga uyanA caDAvavA. tenA vibhAga have sAMbhaLe, nIce aradhA bhAganI aMdhArI paTTIkA doDha bhAganI kaNI kA eka bhAganI te para sa kAmanAne denArI cAra bhAganI chAjalI karavI. kaNI e bhAganI eka bhAganA kaMda, kaNIne nAnI pratika karavI te para nava bhAganA kuMbhaka pallava sAthe karavA. (2) upAMganA dala vibhAganA AThamA bhAge madhya gaNe bhadra karavu. jo A prahArU para zikhara na karavu' heAya ane upara bhUmi majale karave hAya te A prahArUnA thara tajI deve! ane chajA thara sarva kAmanAne demArI evI ( daza bhAganI) ma`cikAne thara karavA. 6-9 merU maMDovara ke chajje ke upara ( jo zikhara karanA ho to ) prahAra ( pahArUthara ) kSIrArNava a. 108 kramAMka a. 10 K GHAT - KUMBH9+1+2 CHHADY 2 PRAHAR PART 19 prahAra bhAga 1 garbhekaryAta bhadrakaM / maMcikA sarvakAmadaM // 10 // prahAru bhAga 19 kA thara unnIsa bhAga aba suno| nIce Adhe bhAgakI, karNIkA eka kAmanAko denevAlI cAra bhAgakI chAjalI karanA / karNa do bhAgakA eka bhAgakA kaMda - karNa aura choTA pratikarNa karanA | usake para nau bhAgakA kuMbhaka pallavake sAtha karanA / upAMgake dala vibhAgake AThaveM bhAga meM madhya garbha meM bhadra karanA / jo isa prahAru ke para zikhara na karanA ho aura upara bhUmi majalA karanA ho to isa prahArukA ra chor3a denA aura chajje ke upara sarvakAmanAko denevAlI aisI ( dasa bhAgakI) maMci - kAkA thara karanA / 2 6-7-8- 9-10 . pUrvokta vibhAgaM ca kartavyaM sarvakAmadAH / iTha triMzokta tA jaMghA pUrvoktaMzadvayoGgam // 11 // bharaNI ryAvatpUrveNa kapotAlI bhane tataH / pUrvoktaM ca yathA chAdyaM bhAgaM evaM ca kAryatA // 12 // udayakA car3hAnA | usake vibhAga bhAgakI aMdhArI paTTIkA Der3ha bhAgakI usake upara sarva 2. vRkSAvamAM prahAranA pRthaka pRthak ghATanA cha prakAra suMdara kahyA che. 2. vRkSANIva prahArake pRthaka pRthaka ghATake chaH prakAra suMdara kahe haiM / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 atha mahAmeru maMDovarAdhikAra 10 mAcI e rIte sarva kAmanAne denArA AgaLa kahelA thara vibhAga 32 aMdhA karavA. batrIza bhAganI (trIjI) jaMghA bAra bhAgane doDhIye, 12 uma 10 bharaNa AgaLa kahI teTalA daza bhAganI bharaNI, kevALa bAra bhAgane 12 kevA aMtarALa cAra bhAgane ane chajuM seLa bhAganuM karavuM. e 4 aMtarALa 16 channa pramANe traNa bhUmine traNa jaMghAyukata maDevara trIza hAthanA sAMdhAra prAsAdane kara. (pahelI bhUmi 160 bhAga + bIjI bhUmi 121 + trIjI bhUmi 96 = kula 377 bhAga). 11-12. isa taraha sarva kAmamAoMke denevAle Age kahe hue dhara vibhAga karanA / battIsa bhAgakI (tIsarI) jaMghA bAraha bhAgakA Der3hiyA, Age kahI hai utane dasa bhAgakI bharaNI, kevAla bAraha bhAgakA aMtazala cAra bhAgakA aura chajjA solaha bhAgakA karanA / isa taraha tIna bhUmikA tIna jaMghAse yukta maMDovare tIsa hAthake sAMdhAra prAsAdako karanA / (pahalI bhUmi 160 bhAga+dUsarI bhUmi 121+ tIsarI bhUmi 96 = kula 377 bhAga)-11-12 sadyate tRtIyA bhUmi triMza hastaM ca yadA bhavet / paMca triMzatbhavedhastaM prAsAdaM yadi kArayet // 13 // bhUmi catvAri dAtavyA zRNutvekAgrato muneH / kapotAlI tathA chAdyaM punastyaktA prayatnataH // 14 // maMcikA tatra dAtavyaM bharaNIryAvatmastake / bhAgahInA bhaveddhA bhAgahInA ca udgamam // 15 // starazepaM bhavetpUrva prahArAMta yadA bhavet / aSTatriMzatkare yAvatprAsAdaM kArayedhudhA // 16 // sarvalakSaNa saMyuktaM paMcabhUmIH pradIyate / chAdyA bhavetmaMcI jaMghA vyoma yuge bhavet // 11 // he munI, have pAMtrIza hAthane sAMdhAra prAsAda je hoya te tenI cAra bhUmi majalA karavA. te tame ekAgratAthI sAMbhaLo. (pratyeka majalAnA aMte) uparanI bhUmi caDAvavAnI hoya to tyAre te kevALa chAghanA thare pharI pharI thaze prayatnathI tajI daIne bharaNInI upara mAcI vagere (jaMghA udUrmama bharaNuM) caDAvavA. uttarottara jaMghA ane deDhIyAnA thara vibhAga jema upa2 jAya tema ochA ochA bhAganA karatA javuM. uparanA majalAnA zeSa thara chapaTa upara Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha pATa . Orire.. - - - . FN parAdhi o . 1904 mA? - Pla - HAL nayA . AAP kSIrArNava a.-108 kramAMka a.-10 prahAra (pahArUne thara) caDAvo. tyAMthI zikharane prAraMbha kare. buddhimAna zilpIo ADatrIza hAthanA prAsAdane sarvalakSaNa saMyukta evI pAMca bhUmikA karavI. chajA upara bhUmi ema 40 hAthanA prAsAdane caDAvatA javuM e rIte caDAvatAM pahelAM mAcIne thara caDAvI te para jaMghA ema bAra jaMghA sudhI caDAvatAM javuM. 13 thI 17, he munI, ava paitIsa hAthakA sAMdhAra " prAsAda ho to use cAra bhUmi majale karanA, - yaha bAta ekAgratAse suno| (pratyeka majaleke 3. aMtameM ) kevAla aura chAdya car3hAye ho aura. 4 jo uparakI bhUmi car3hAnI ho taba usa kevAla aura chAdya ke tharoMko bAra bAra chor3akara bhara" NIke upara mAcI vagairaha (jaMghA udgama bharaNI) OM caDhAnA | uttarottara jaMghA aura DeDhiyeke thara 4 vibhAga jyoM jyoM upara jAya tyoM tyoM kama bhAgake karate jAnA / uparake majaleke zeSa thara chajjA para prahAra (pahArukA thara) kA thara jaDhAnA / (yahA~se zikharakA prAraMbha karanA / ) 'buddhimAna zilpIko aDatIsa hAtha ke prAsAdako 1 sarva lakSaNa saMyukta esI pA~ca bhUmikAeM banAnA / chajjeke upara bhUmiko caDhAnese pahale mAcIkA thara car3hAkara usake para jaMdhA isa taraha bAraha jaMghA taka caDhAte jAnA / cAlIsa hAtha udayakA prAsAdakA....., meru mahAmaMDovara T9 ---- catuzyAdA bhAga 140 - mahara2 trayabhUmi-trayajaMghA dvaya chajA. samasta bhAga ko Ser-taswif HANNEL - 131 T 3. ... -.-.-. -. --- INR sosamaya AVM 12. - -- ...raMdhrate bhUmikA kramAt // 18 // kuMbhikAdi prahArAMta vibhAgaM tatra nizcalaM / ' yadi jaMghA bhavetzcaikaM dvidazayAvat tathA // 19 // +-mahAmaMDovara traya jaMghA trayabhUmidvaya chajjA samastabhAga 377 3 satamaSTotaraM tathA 19 // pAThAntara Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - atha mahAmeru maMDovarAdhikAra dvayorjaghA vijAnIyAtchAdyA...virAjite / tatrAdeya vibhAgaM ca : caturvizati tatra ca // 20 // Veeryamat Ja Hindi somanAthajIkA purANA maMDovara yAsIza hthin| adhyana prAsAhane 6.... ............752nI bhuumilaaye| anukrame ( hIna hIna) karatAM javuM. kuMbhAthI chajA paranA prahAra sudhInA vibhAgo cokkasapaNe karavA. eka jaMghAthI bAra jaMghA sudhI sAMdhAra prAsAdane caDAvavI. eka chA nIce be jaMghA caDAvavI te rIte prAsAda vibhAga covIsa hAtha bhUmi sudhI jANa. sarva bhUmi majalA khUba ghATa nakazIrUpathI alaMkRta 42pAthI te sarva AmanAne 371 mA5nA2 otYg. 18-18-20. uparakI bhUmikAeM anukramase ( 112 hIna hIna ) karate jaanaa| kuMbhAse chajjeke uparake prahAratakake vibhAgoMko nizcita rUpase karanA / eka jaMghAse bAraha jaMghA taka sAMdhAra prAsAdako caDhAnA / eka chajjAke nIce do jaMghA caDhAnA / isa taraha prAsAda udaya vibhAga caubIsa hAtha (bhUmi taka jAnanA) sarva bhUmi Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrAva a.-108 kramAMka a.-10 majale bahuta ghAra makAzI aura pase alaMkRta karanese usako sarva kAmanAoMkA phaladAtA samajhanA / 19-20-21. sarvalaMkAra saMyutaM sarvakAmaphalapadaH / ayodhA bhaveyyatra dvayo chAdhaM virAjite // 22 // satrodaya vibhAgaM ca caturvizati tatra yaH / (udaya) catuHjaMghA dvayo chAdhaM tatra meda ataH zRNu // 23 // prathamA ghupratIya jaMghA dvitIya avanI bhavet / unatI AsanI caiva pUrvahInAMca bhAgat // 24 // (Adi madhyA vasAnena zanIjJAna mahetave / ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... anukrameNa samAyuktA dvAdaza jaMghAuttamA // 25 // tena ( bhadrasya (?) bhUmyaM vA dvAdazaMca munIzvara ! jaMghAyA~ dvAdazaprokta chAdyaM cASTameva c| tatraivamabhidhAsUtra vahakarma samAkUlaM // 26 // traNa jAMgI ane be chajAM tema tenA bhUmi udaya vibhAga covIza hAtha sudhI jANavA. cAra jaMghA ane be chajA tene bheda have sAMbhaLe. pahelI jaMghAne puvatIya. bIjane avanI, ane trIjI jaMghAne unatI, cothI AsanI, pAMcamI pUrvahIna, chaThThI Adi, sAtamI madhyA, AThamI vasAna, navamI zani ane 4zabhI pAne jJAnam maNiyAra bhI...... bhAbhI...... ma manu uttama mAra jaMghAnA nAma te rIte he munIvara bAra bhUmi para jaMghAnA nAma kahyAM-bAra bAra jaMdhAne ATha chajAM thAya te rIte jaMghAnA nAmAbhidhAna te sarva karmanA manu sUtrathI navA. 22-23-24-25-26. tIma jaMghAM aura do chajje isa taraha unake bhUmi udaya vibhAga caubIsa (hAtha !) taka jAnanA / cAra jaMghAyeM aura do chajjekA bheda aba suno ! pahalI jaMghAko putratIya, dUsarIko avanI, aura tIsarI jaMghAko inatI, cauthIko AsanI, pA~cIko pUrvahInA / chaTThIko Adi sAtavIMko madhyAhana, AThavIMko basAna, nauvIMko zani aura dasavIM jaMghAko jJAnam isI taraha anukramase uttama bAraha bhUmike jaMghAke nAma he muni, kahe / bAraha jaMghAko ATha chajje hove isI taraha jaMghAkA nAmAbhidhAna sarvakarmake anukula sUtrase jAnanA / 22-23-24-25-26. prAsAdodaya bhave yatra idaMmAnaM tu kathyate / sabhrame mahAriSi udayaM ca ataH zRNu // 27 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hathi kaMDayamahAdeva (khajurAho )ke pITha jaura yajaghAyukta maMDovara aura bhadrake gavAkSa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CCUSEK44 RS HNAHANERS zA kaliGga : orisA ke bhuvanezvarameM rAjarANa prAsAda ke pRSTabhadra ke drazya maMDovara Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha mahAmeru maMDovarAdhikAra 13 100 -0-0-00 - kailAsa mahAmeru prAsAda - somanAtha // merumaNDovara udaya - 28-0 -mau manta -3st bhUmi udaya-144 19 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me zrIhArikAdhiza namanamaMdira. mahA prasAda. (hArikA puni) prabhAsala (catuvikrA OM. -DAya OM zrI dvArikAdhiza jagatmaMdira - dvArakA garbhagRha -na vistAra kaulI ---- sIka maNDabha 22. praveza tukA Jio. kSIrArNava a. 108 kramAMka a. 10 4.-. prabhAkara. o. sthapati SE vitAna ---11-12-3 BHO u POTRET ht 2 57 yA bhUmi upaya... ----- Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - atha mahAmeru maMDovarAdhikAra kuMmi udaMbarAMte ca staMbha ziraM ca jNghyoH| paDheMca udgamAMtena zeSa bhUmi virAjite // 28 // prathamaM khuTachAdyaM ca udgamaM chAdyakI samam / dvitiyA tRtIyA bhUmipaTTavai chAdyakI samau // 29 // . paI THE F 1.0 vedikA Aasel: - Y ifR Naso ayuuture cAra sAla para sAmAnosamanvaya sAnA sAme sAMdhAra pasArA maMDarA rAkA sAtha samana. sAMdhAra-niraMdhAra prAsAdakA maMDovara ke sAtha stambhakA choDakA samanvaya nIce-kAmadapITha aura mahApITha-khulA maMDapakA pITha prakAra tara-4) 58vepaTa chAya. pAThAMtara-(gha) paTavepaTa chAdyake (5) una (6) maJcokta, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNeva a. 108 kramAMka chAdyAMta temAdi paTTaudgamodara samA / nirdoSaM tadbhave vAstu pAda pahuMca chAdyakeH ||30|| sAMdhAra prAsAdanA ujyanA merU maMDovaranA thara mAna ane bhUmi vize kahyu . sabhramaprAsAdanA maDeAvaranA thara sAthe aMdaranA staMbhanA cheDanA uDDaya meLa ( samanvaya ) huM mahARSi! have sAMbhaLe, sAMdhAra prAsAdanI kuMbhI ane kharA samasUtre ane staMbha ane sarAne jaMghAmAM samAsa karavA. pATaDA ugama doDhIyAmAM samAvave. bAkI uparanI bhUmi jANavI. pahelA chUTachAghane pATa doDhoyAnI chAjalInA samasUtra zakhavA. bIjI ane trIjI bhUmimAM paNa pATa dADhIyAnI-chAjalInA samasUtre rAkhavA. mathALAnA uparanA chA aAkhara pATa eka sUtramAM rAkhave. paraMtu vacalI bhUmimAM pATaDe doDhIyAnA udaramAM samAvavA. khAkI pATa anecha sUtramAM vAM teSu vAstu nirdoSa lAgavu. 27-28-25-30. sAMdhAraprAsAdake udayake merUmaMDovara ke thara mAna aura bhUmike bAremeM kahA / sama prAsAdake maMDovarake tharake sAtha he mahARpi, aMdarake staMbha ke chor3ake udaya samanvaya ke bAremeM aba suno / sAMdhAra prAsAdakI kuMbhI aura uMbarA samasUtra meM aura staMbha aura sarekA jaMghA meM samAsa karanA / pAda udgama - Der3hiye meM milAnA / bAkI uparakI bhUmi jAnanA / pahale khuTchAdyako pAda Der3hiyekI chAjalIke samasUtrameM rakhanA / dUsarI aura tIsarI bhUmi meM bhI pATa chAjalI ke samasUtrameM rakhanA / sirake uparake chajje barAbara pATa eka sUtrameM rakhanA, paraMtu vicakI bhUmi meM pATa Der3hiyeke udarameM milAnA / bAkI pATa aura chajjA eka sUtrameM karanA aisA vAstu nirdoSa jAnanA / 27-28- 29-30. 100 * puna: chAdyaM tathA cha~dai punaH paGkaM ca tatsamaM / yathoktaM ca vidyA chAdyai punaH kuryAtpaTamuttamaM ||31|| bhASA sAMdhAra prAsAdane pahelI bhUmi chA vagara chaMda pramANe aMdara chAdha DhAMkavuM. pharI jyAre upara chaThThuM pATa Ave tyAre te pramANe DhAMkavuM. e rIte chA vagara aMdara chAgha DhAMkavuM. pharI vaLI peTa para chAgha--DhAMkaNa chAtIyA nAMkhI DhAMkavuM. te uttama navu - 31. sAMdhAra prAsAdako pahalIbhUmi binA chajjA chaMdake anusAra chAdya DhA~kanA / phira jaba chajjApATa Ave taba usake anusAra DhaMkanA / usa taraha chajje binA chAdya DhaMkanA / phira pATake upara chAdya Dha~kanA - yaha uttama jAnanA / 31. itizrI vizvakarmAkRte kSIrArNave nArada pRcchAyAM merumaNDovarAdhikAre zatAgre aSTamo'dhyAya // 108 // ( kramAMka a0 10 ) smRti zrI vizvakarmAM vicita kSIrAva nArada munIzvaranA savAdarUpa merU maDavarAdhikAranA zilpa vizArada sthapati zrI. prabhAzaMkara eghaDabhAI e racela gujara bhASAnI suprabhA nAmanI TIkAnA ekasA Ame adhyAya-108. itizrI vizvakarmA viracita kSIrArNava- nAradamunIzvarake zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIkI racI huI ekaso AThavA~ adhyAya / // 108 // ( kramAMka a0 10 ) saMvAdarUpa merUmaMDovarAdhikArakA suprabhA nAmakI bhASA TIkAkA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhagRha . E tAla 19. LOR) HE // atha garbhagRhodaya-dvArazAkhA vibhAga / / kSIrArNava a0 109-(kramAMka a0 11) zrI vizvakarmA uvAca tasyAgre pravakSyAmi pramANaM grbhgRhocm| caturasramathAyataM vRtaMvRSA ___ yASTakam // 1 // garbhavyAsa SaDAMzasya sapAdo sArddhameva ca / pAdArdhe tu yadA caitra jeSTa ___ madhyakanyasa // 2 // zrI vizvakarmA kahe chehave AgaLa huM uttama evA garbhagRhanA pramANe kahuM chuMgarbhagRha 1 corasa 2 laMba cerasa 3 geLa 4 laMbagoLa ane pa aSTAzra ema pAMca prakAre thAya te uparAMta tenI pahoLAImAM (1) chaThTho bhAga ubhezana (2) sapAyo yA (3) doDha vadhArI lAMbe karavAthI jeSTha madhyama ane kaniSTha mAna bArAnu zu. 1-2. zrI vizvakarmA kahate haiM'aba Age maiM uttama aise garbhagRhake' pramANa kahatA huuN| garbhagRha corasa, lambacorasa, gola, lambagola, aura aSTAH isa taraha pA~ca prakArase hotA hai, isake atirikta usakI cauDAImeM (1) chaTA bhAga milAkara yA (2) savAyA (3) DeDhA aise garbhagRha samacorasa bRta aSTAdhAdi pAMca prakAra kahA hai tathA savAyA-DeDhA bhI kahA hai aise anya graMthomeM unakA aMdarakA cAra aura vAhya cAra svarUpa bhI kahA hai = aMdarakA 1 caurasa 2 bhadrayukta 3 subhadra gha pratibhadrayukta-aisA cAra prakAra-bAhya aMza nirgamakA cAra prakAra kahA hai 1 ArcA 2 hastAMthalaM 3 bhAgadhA gha samadala usakA vivaraNa dIpArNavagraMthakA praSTa 55-56 para diyA gayA hai| magRha 1 sayusa) ? RE Turnea samala, 30 garbhagRha (bhi yu) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 1 pATa WDemurtantos T kSIrArNava a.-109 kramAMka a.-11. pada bhAgako baDhAke lambA karake jyeSTha madhyama aura kaniSTha mAna garbhagRhakA jAnanA / 1-2. stato udaya aSTa vibhaktaM ca bhAgamekena kuNbhikaa| staMbha ca paMca sArdhena bhAgArya bharaNaM bhavet // 3 // ziraMca bhAgamekena ayaM bhAga prAsAdayaM / bhAgayarddhaprayatnena kartavyaM ca tathopari / / 4 / / paTTasAjhedayaM svasthaM evaM ca kathito myaa| gAnA yamA (pATa pA staMbha sivAya) ATha bhAga karavA. temAM 1 sarU eka bhAganI kuMbhI-sADA pAMca bhAgane staMbha, ardhA bhAganuM bharaNuM ane eka bhAganuM sarU ema prAsAdanA udayamAM (pATa sivAyanA) ATha bhAga jANavA. te upara deDha bhAgane pATa meM kahyo che. (eTale kula sADA nava bhAganI Getell 26.) -4. garbhagRhake udaghameM (pATake sivA) ATha bhAga karanA / usameM eka bhAgakI kuMbhI-sAr3he pA~ca bhAgakA staMbha aura Adhe bhAgakA bharanA aura eka bhAgakA sarA aise prAsAdake (pATake sivA) 8 bhAga samajhanA / usake upara DeDha bhAgakA pATa maiMne kahA hai / ( isase kula sAr3he nau bhAgakA udaya huA / ) 3-4. bAhyamAnaM statoripi ! padamAnamanyathA // 5 // kumbhe kumi ca jJAtvA yA stambhecaivodgamam / bharaNI bharaNayuktvA kapotAlI tathA shirH||6|| 'chAdyaM paDheM samaM daidhya urva naina kArayet / (sarasAle bhaved vedhaM adhaH urdhva na sNshy)| garbhagRhodaya-staMbhodaya bhAga prAsAdodayame yatra-idaM mAnaMtu kathyate // 7 // 8 + 1 // pAra = 9bhAga / pAThAntara (1) kArya (2) paTTa tu khuTa chAdyakaM / WITHHALite samasaudayabhA * -:..... - - A Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha garbhagRha-dvArazAstrAdhikAra 103 he RSi, niradhAra prAsAdanA bahAra maMDevaranA tharavALA ane padanA staMbhanA cheDane samanvaya kahe che. kaMbhA, bAbara bhI, staMbha ane deDhIyAne thara samasUtre bharaNuM barAbara bharaNuM, kevALa aMtarALa barAbara, zarU ane pATa barAbara chaju ema samasUtramAM karavuM tenAthI UMcuM nIcuM na karavuM. UMcuM nIcuM thAya te vidha jANa. temAM saMzaya nahi. (sAMdhAra prAsAdanuM pramANa 0 108 mAM . 28-30mA mApasa che.) 5-6-7 he RSi, niraMdhAra prAsAdake bAhara maMDovarake tharavAle aura aMdara pada ke staMbhake choDakA samanvaya kahatA hU~ / kuMbhA-barAbara kuMbhI-staMbha aura doDhiyAkA thara samasUtra meM / bharaNA barAbara bharaNI aura kevAla, aMtarAla barAbara sarA aura pATake barAbara chajA isa taraha samasUtra meM karanA / usase U~cA nIcA nahIM karanA / U~cA nIcA ho to vedha jAnanA, usameM saMzaya nahIM / (zAMdhAra prAsAdakA pramANa a0 10 meM zloka 28-30 meM diyA hai / 5-6-7. pranAla vicAra pUrvAparasya prAsAde praNAlazubhamuttare / dakSottara zubhaM pUrva caturjagatIM maMDape // 8 // 19Gorn SONP EJES Ey NOTES . pranAlakA makaramukha / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 kSIrArNava a.-109 kramAMka a.-11 pUrva ane pazcima mukhanA prAsAdane pranALa uttare mUkavI te zubha che. ane uttara dakSiNa mukhanA prAsAdone pUrvamAM paranALa-bALa garbhagRhamAM mUkavI. jagatI ane maMDapane cAre dizAmAM pranALa mUkI zakAya-8. pUrva aura pazcima mukhake prAsAdoMko pranAla uttarameM rakhanA zubha hai / aura uttara dakSiNake mukhake prAsAdAMko pUrvameM paranAla--garbhagRha meM rakhanA / jagatI aura maMDapako cAroM dizAoMmeM pranAla rakha sakate hai / 8. navazAkhA mahezasya devAnAM saptazAkhikam / paMca zAkhaM sArva bhaume trizAkhaM maMDalezvare // 9 // zIva-mAhezvaranA devAlayane nava zAkhA, bIjA sarva deve sapta zAkhA, sArvabhauma-cakravatI rAjAnA rAjamahelamAM paMca zAkhA ane mAMDalIka rAjAne trizAmA 2vI-6. zIva-mAhezvarake devAlayako nau zAkhA, dUsare sarva devoMko saptazAkhA, sArvabhauma-cakravartI rAjAke mahalameM pAMca zAkhA aura mAMDalika rAjaoNko trizAkhA karanA / 9. atha trizAkhA caturbhAgArkita kRtvA trizAkho vrtyettmH| madhye dvibhAgika rUpa staMbha bhAgaikanirgama // 10 // patra khalvadvibhAgaM koNIkA staMbha madhyataH / caturthAMza sapAdena dvArapAla kRtodaya // 11 // vizAkhAnA jADamAM cAra bhAga karavA. temAM vacce be bhAgane rUpa staMbha paheLe ane eka bhAga nIkaLate kare. bAjumAM ekeka bhAganI patra zAkhA ane khalava zAkhA (siha zAkhA) karavI. (madhya rUpa staMbhane zAkhA vacce ekeka khuNI zebhAne sAru karavI.) dvAranI UMcAInA cethA bhAge ke tenI savAIne dvArapAsa aya! 42vo. 10-11. trizAkhAke jAr3ameM cAra bhAga karanA / usameM bicameM do bhAgakA rUpastaMbha cauDA aura eka bhAga nikAlA karanA / bAjumeM eka eka bhAgakI patra zAkhA aura khalvazAkhA karanA / (madhyarUpa staMbhako zAkhAke bicameM eka eka konA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha garbhagRha-dvArazAkhAdhikAra zomA liye karanA / ) dvArakI U~cAIke cauthe bhAgameM yA savAI U~cAIkA dvArapAla U~cA karanA / 10-11. atha paMcazAkhA-paMcazAkhA ca gaMdharvA rUparataMbhastRtiyakaM / punaH gaMdharva khalva zAkhI pacaMzAkhA vidhIyate // 12 // subhagA zrIzAsA. bhAga-3.. navinI paMcazAkhA. 6-bhAga Htthi kapalamA bhAga sthAna nandinI. paMcazAsvA * [subhagA.7 vizAkhA yastaRMA bastI saptazAravA. svArabhAga 8. vistArabhAga yavazAyA matavAla | hiAsyA. cAyala Tueutent rUpasamA ruusaMma '&dejilent siMhaAyA. khaliyA. rupazAvA. yastaMbha abhinI. navazAravA. vistArabhAga11 _yavazAya. Maruri rastama. yaay||ryaa. masyA siMhazArayA. yatyazAnayA. bhayArayA. rupama tri paMca sapta nava zAkhA tala vibhAga aura zAkhAkA nAma / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-109 kramAMka a.-11 paMca zAkhAnI jADAImAM cha bhAga karavA. 1 patra zAkhA 2 gaMdharva zAkhA 3 madhyamAM rUpa staMbha 4 pharI gaMdharva zAkhA pa khalla zAkhA (siMha zAkhA) ema paMca zAkhAne vidhi jANu. madhyane rUpastaMbha be bhAga ane bIjI zAkhA so 4 lAganI zuvI. 12. paMca zAkhAke moTepanameM chaH bhAga karanA / 1. patrazAkhA 2 gaMdharvazAkhA 3 madhyameM rUpastaMbha 4. phira gaMdharva zAkhA 5. khava zAkhA (siDa An) isa taraha pa~ca zAkhAkA vidhi samajhanA / madhyakA rUpastaMbha do bhAga aura dUsarI zAkhAoM eka eka bhAgakI jAnanA / 12. atha saptazAkhA-patrazAkhA ca gaMdharvA rUpazAkhAstRtiyakam / staMbha zAkho bhavenmadhya rUpa zAkhA tu paMcamI // 13 // paSTAsyA khalva zAkhA ca siMhazAkhA ca saptake / prAsAdakarNa saMyuktA siMhazAkhAgra sUtrataH // 14 // sapta zAkhAnI jADAImAM ATha bhAga karavA. 1 patra zAkhA 2 gaMdharva zAkhA 3 rUpa zAkhA 4 madhyamAM rUpastaMbha (be bhAgane) 5 rUpa zAkhA 6 khalava zAkhA cha siMha zAkhA sAtamI jANavI. pratyeka zAkhA ekeka bhAganI ane madhyane rUpastaMbha be bhAgane jANa. prAsAdanI rekhA barAbara siMha zAkhA ane patra zAkhAnuM sUtra eka rAkhavuM. 13-14. saptazAkhAke moTepanameM ATha bhAga karanA / 1 patrazAkhA 2 gaMdharva zAkhA 3 rUpa zAkhA 4 masyameM rUpa staMbha (do bhAgakA) 5 rUpazAkhA 6 khalvazAkhA siMha zAkhA jAnanA / pratyeka zAkhA eka eka bhAgakI aura madhyakA rUpastaMbha do bhAgakA jAnanA / prAsAdakI rekhAke barAbara siMha zAkhA aura patrazAkhAkA sUtra eka rakhanA / 13-14. atha navazAkhA-patragaMdharva saMjJA ca rUpastambhastRtIyakama / caturthI khalva zAkhA ca gaMdharvA caiva paMcamI // 15 // rUpastambha stathA SaSTau rUpa zAkhA tataH parA / patrazAkhA ca siMhasya mUla karNena saMmmitA // 16 // nava zAkhAnI jADAImAM agyAra bhAga karavA temAM be rUpa staMbhe babbe bhAganA ane bAkInI zAkhAo ekeka bhAganI rAkhavI. 1 patra zAkhA 2 gaMdharva zAkhA 3 rUpastaMbha madhya 4 khalla zAkhA pa-gaMdharva zAkhA 6 bIje rUpastaMbha madhya 7 rUpa zAkhA 8 khulla zAkhA ane navamI siha zAkhA jANavI. siMha zAkhA ane patra zAkhA mULarekhAnI pharake samasUtre rAkhavI. 15-16, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 th smaahaamraaghiaass nau zAkhAoMke moTepanameM gyAraha vibhAga karanA / usameM do rUpastaMbho do do bhAgake-aura bAkI zAkhAoMko eka eka bhAgakI rakhanA / 1 patra zAkhA 2 gaMdharva zAkhA 3 rUpastaMbha 4 khasvazAstrA 5 gaMdharva zAkhA 6 dUsarA rUpastaMbha madhyakA 7 rUpa zAkhA 8 khalva zAkhA 9 siMha zAkhA jAnanA / siMha zAkhA aura patra zAkhA mUlarekhAke samasUtra meM rakhanA / 15-16. - Renumari p ramananel paMcazAcA 62. RAMDHAN ... / trizAkhAkA dvAra udambara aura zaMkhodvAra-ardhacaMdra / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrANeva a.-109 kramAMka a.-11 ill il: S.DA JH A -- - SHERE urunmuntarnamamretatatuantANAPANI KEELP 1 " min .PN - - 4.MT -- - - DRA... Tatparn DES014 20 Sensues SALDIN - - KH paMca zAkhA yukta alaMkRta dvAra-tathA ardhacaMdra-udaMmbara Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha garbhagRha - dvArazAkhAdhikAra sapta zAkhA vinA khalvaM zAkhA trizAkhA khalva saMyutaM / karNIkAraMca zAkhAnte nava zAkhA siMhaM bhavet // 10 // sapta zAkhAne aMte khava zAkhA na karavI. trizAkhA aMte khulla zAkhA yukta karavI. poMca zAkhA ane nava zAkhA e sarvanI zAkhAne a Mte siMha zAkhA Ave te aMtanI zAkhAmAM karyAMkA-galatanA ghATa karavA 1-17. sapta zAkhA ke aMta meM khalva zAkhA nahIM karanA | trizAkhA ke aMta meM khalva zAkhAse yukta karanA | paeNca zAkhA aura nau zAkhA aina sarva zAkhAoMke aMta meM siMha zAkhA AtI hai / usa aMtakI zAkhA meM karNIkA galata kA ghATa karanA / 17. mUlakarNasya sUtreNa kumbhenodumbaraM samam / tadadhaH paMca ratnAni sthApayet zilpIpUjanAt ||18|| prAsAdanI mULa rekhAnA samasUtra barAbara uMbarA nIkaLatA ane bhInI kharAkhara uMcAI eka sUtramAM mukavA zilpI ane uddaMmmaranu` vidhithI pUjana karI nIthe paMcaratna sthApana 2 18 mane zihipa- sthapatinuM pUgna 2 18. prAsAdakI mUla rekhAkI samasUtra barAbara uduMbara nIrgama rakhanA aura kuMbhIkI barAbara U~cAI eka sUtra meM rakhanA / zilpI aura udambarakA vidhise pUjana kara nIce paMcaratna sthApana karanA / usa samaya zilpikA pUjana karanA / 18. dhaminI dvAra vistAra tribhAgena vRtamaMdArakostathA / vRtamaMdArakaM kuryAt mRNAlapatrasaMyutam // 19 // jADya kuMbha kaNAlI ca kIrtirvayadvayaM tathA / udumbarasya pArzve ca zAkhAyAM stalarUpakam // 20 // Aza nti pa Po 33 dvAra staMbhayukta nava zAkhA kA tala darzana aura udambara zaMkhodvAra -ardhacaMdra Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 kSIrArNava a.-109 kramAMka a.-11 udaMbarane dvAranI pahoLAInA trIjA bhAge vacce goLa maMdAraka-mANe karavuM. te goLa mANuM kamaLapatrathI bhatuM karavuM. mANunI nIce jADo ane kaNIne ghATa uMbarAnI uMcAInA trIjA bhAge athavA ethe bhAge jADa (uMbarA tathA talakaDAne) kare. (mANunI baMne tarapha ekeka khuNa karI tenI be bAju grAsa = kIrtivakanAM mukha karavAM uMbarAnI baMne bAju zAkhAonAM talarUpa = talakaDAM karavAM. udambarako dvArakI cauDAIke tIsare bhAga meM vicameM gola maMdAraka-mANA karanA / vaha gola maMdAraka kamala panase suzobhita karanA / mANeke nIce jADaMbA aura karNIkA ghATa umbarakI. U~cAIko tIsare yA cothe bhAgameM moTA ( umbarA tathA talarUpako karanA / thANekI donoM bAju grAsakA mukha karanA zAkhAoMke talarUpa tilakaDA karanA / 19-20. udaMbaraM tato vakSye kuMbhatasyodayaM bhavet / tasyArdhena tribhAgena pAdonahatottamaM // 21 // caturvidha tathA svasthaM kuryAcaiva mudumbaram / uttamottama catvAro nyUnAdhikAzca doSadA // 22 // have uMbarAnI UMcAInuM kahuM chuM. 1 uMbarAnI UMcAI kuMbhA kuMbhI barAbara rAkhavI. 2 kuMbhIthI ardha bhAge, 3 trIjA bhAge ke 4 cothA bhAge uMbare nIce utAra=gALave. e rIte uMbare gALavAnA cAra pramANe uttamottama kahyA che, ochAthI vadhu gALavA te doSa kAraka che. 21-22. aba maiM udambarakI U~cAI kahatA huuN| 1 udambarakI UMcAI kuMbhA kuMbhike barAbara rakhanA / 2 kubhise Adhe bhAgameM, 3 tIsare bhAgameM yA 4 cauthe bhAgameM umbarA nIce utAranA / jisa taraha umbarA utAraneke cAra pramANa uttamottama kaho haiM ! usase kama yA jyAdA utAranA doSakAraka hai / 21-22. udaMbarAMte hate kuMbhIstaMmaMca pUrvavat / - sAMdhAresya niraMdhAre kuMmi kRtvAmudaMmbaram // 23 // kuMbhIthI uMbare gALa (hUta kare, paraMtu kuMbhI ane taMbha te pUrvanI jema ja rAkhavA. sAMdhAra ane niradhAra prAsAdomAM kuMbhIthI uMbare gALa. 23. kuMbhise umbarA nIcAddata karanA | paraMtu kuMbhi aura staMbha to pUrvaka anusAra hI rkhnaa| sAMdhAra aura niraMdhAra prAsAdoMmeM kuMbhise udaMmbara hIna karanA / 23. ' (1) zilpIomAM kaMI evI paNa mAnyatA pravarte che ke je uMbaro gALavAmAM Ave to kuMbhIo paNa gALavI joIe je ke bane matanA daSTAto prAcina maMdiramAM maLe che. zilpIomeM kai esI mAnyatA hai ke jaba udabara huta gAlanekA ho taba kuMbhI bhI utAranA dona prakArakA draSTAta mIlatA hai Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maya garbhagRha-dvArazAkhAdhikAra na ma - - - - 4 . . .. .. .. ........ - - - -- - - LATION -- - - SHES - / -- - - - sapta zAkhA yukta alaMkRta dvAra tathA staMbha udaMmbara-ardhacaMdra Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122. hastinI bharataztaracA vistAra bhAga * svayasa rupanI sImA 2bhAga ha zrIrArNava a:- 109 kramAMka a. - 11. khurakena samaM kuryAdardhacaMdrasya cocchatiH / dvAraarre samaM dairghyaM nirgamaMca tadardhataH ||24|| dvibhAgamardhacaMdrazva bhAgena dvau gagArakA / zaMkhapatra samAyuktaM padmAkArairalaMkRtam ||25|| gaM dharmazAsva rAdhikA 00000 amarao zilpI injinI akSazAkhA vibhAra bhAga rUparekhA mIrA zi sapta zAkhAkA 1 udaMvara 2 tilakahA 3 zaMkhodvAra ardhacaMdra maMDovaranA kharAnA tharAnA mathALAnA sUtre a` caMdra (za khAdnAra-zaMkhAvaTa) ne mathALeA rAkhavA dvAranI paheALAI jeTalA lAMbe ane tenAthI a za khAdvAra nIkaLatA rAkhave. adha caMdra bhAga e ane tenI ane tarapha aradhA aradhA bhAganA e gagArA karavA. ardha caMdra ane gagArAnA gALAmAM zaMkha ane kamaLanI AkRti patrAthI alaMkRta zaMkhodvAra karavA. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sla) (u ) zrI kuMbhArIyAjInA darAnA jInAlayanI vacalI derInuM da dvAra, rupazAkhAyukta paMcazAkhA dvAra udaMmbara uttaraGga-ArAsaNA (aMbAjI) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OCHOOo rupastaMbha IlikA toraNa-rupazAkhAyukta dvAra, (Abu delavADA) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha garbhagRha dvArazAkhAdhikAra khareke zIrSake sUtrameM ardhacandra (zaMkhodvAra-zaMkhAvaTa) kA zIrpaka rakhanA / dvArakI cauDAIke jitanA lambA aura usase ardha-zaMkhodvAra nikalatA rakhanA / ardhacandra bhAga do aura usakI donoM tarapha Adhe Adhe bhAgake do gagAraka karanA / ardhacandra aura gagArakake gAlemeM zaMkha aura kamalake AkRti patroMse alaMkRta zaMkhodvAra karanA / 24-25. yasya devasya yA mUrtiH saivakAryAttaraGgAke / parivArazca zAkhAyAM gaNezazvottaraGgAke // 26 // .... hevAsayamA va padharAvesA ..na hoya tenI mUrti ke sevaka Halnirautres immy (39) nI bhUta uttama karavI ane zAkhAomAM te KONSTROMALA MOC nA parivAramA pasiana svarUpa karavAM. uttaraMgamAM vizeSa karI gaNezanI mUrti paNa madhyamA 42 cha. 26. devAlayameM jo deva padharAye hue ho usako mUrti yA sevakakI (garUDa) mUrti utaraMgameM karanA / aura zakhAoMmeM usa devake parivArake paMktibaddha svarUpoM banAnA / uttaraMga meM vizeSakara gaNezakI mUrti dvArazAkhAkA ThekAmeM devapratihAra svarupa bhI madhyameM karate haiM / 26. ER TAL yA kAraka mAnA gayo manAyA kA sAmanA garbhagRha kA mukhya dvArakA uttaraGga Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrAva a.-101 kramAMka bha.-11 iti zrI vizvakarmA kRte kSIrArNave nAradapRcchAyAM garbhagRha dvArazAstrAdhikAre zatAgre navamo'dhyAya // 109 // (kramAMka a0 11) ItizrI vizvakarmA viracita kSIrAva nAradamunI saMvAdarUpa garbhagRha ane kAra zAkhAdhikArane zilpa vizArada zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA e racelI suprabhA nAmanI bhASA TIkAne ekaso navamo adhyAya 109 iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava nAradamunike saMvAdarupa garbhagRha aura dvArazAkhAdhikArakA zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAkI racitA suprabhA nAmnI bhASATIkAkA ekasau nauvA~ adhyAya // 109 // (kramAMka a0 11) AS dee bs cahanAya Hin-o.yanimahApITha sAthapramAla aura zivanirmAlyakA caMDanAtha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha pratimA pITha liGga mAna // kSIrArNava a0 110 - kramAMka a0 12 zrI vizvakarmA uvAca 'devatA munibhirbhAga pIThamAna pITabhAgamekena sArddha bhAga dvibhAgamuttamaM caiva devapIThaM yadi sama samAtkirNaH pratimA lakSaNAnvitaM // 2 // mahezvarasya viSNozca brahmAcomaM saMbhavet / iti reSAMto devAnAM kartavyaM dhimatA // 3 // mathocyate / madhyamam // 1 // samucchrayaM / zrI vizvakarmA kahe che. prAsAdanA deva ane muninI mUrti ane pITha mAna kahuM chuM. eka bhAganuM pITha kaniSThAmAna, doDha bhAganuM pITha madhyamAna, ane e bhAganu devapIDa UMcuM e uttama mAna jAvu. kadIka pratimA ane pITha sama UMcAInA lakSaNunA paNa thAya. te mahezvara viSNu ane brahmA UMcAInA rekhAstra mAna pramANe pI muddhimAne jaguvu 1 1-2-3. zrI vizvakarmA kahate haiM / prAsAdake deva aura munikI mUrti aura pIThamAna kahatA hU~ / eka bhAgakA pITha kaniSThamAna, DeDha bhAgakA pITha madhyamAna aura do bhAgakA devapIThakA U~cA uttamamAna samajhanA / kabhI pratimA aura pITha samajhanA U~cAI ke lakSaNa bhI hote hai / vaha mahezvara viSNu brahmA U~cAIke rekhAsUtra mAnake anusAra pITha buddhimAnako samajhanA / 1 1-2-3. dvAramaSTa vibhaktaM ca tridhA bhaktaM saptabhi: pIThaM ca bhAga mekaM tu zeSaM ca pratimA mune ! // 4 // prAsAdanA dvAranI UMcAInA AThe bhAga karI uparanA eka bhAga tajIne AAkInAnA sAta bhAga karI temAM traNa bhAga karI eka bhAganuM pITha ane bAkI nA be bhAganI pratimA he muni, karavI. 4 prAsAdake dvArakI U~cAIke ATha bhAgakara uparakA eka bhAga tajakara bAkI (1) zloka 1 thI 3 nI zuddhi mATe prayAsa karatAM je artha nikaLe che te ApavA prayAsa karela che. chatAM pAThAMtara anya maLe teA uttama. (1) zloka eka se tInakI zuddhike liye prayAsa karate jo artha nikalatA hai yaha deneke liye prayAsa kiyA hai phira bhI pAThAMtara anya mile to uttama hai / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da kSIrAva a. 110 kramAMka a.- 12 bhAga sAta bhAgakA tIna bhAgakara eka bhAgakA pITha aura bAkI ke do bhAgakI pratimA karanA / 4. saptabhAgaM bhavetdvAraM SaDbhAga tridhAkRtam / dvibhAgaM pratimAmAnaM zeSaM pIThasyamucchraya // 5 // garbhagRhanA dvAranI UMcAInA sAta bhAga karI uparanA eka bhAga tajIne mAInAnA cha bhAganA traNa bhAga karavA. tenA be bhAganI pratimA ane bAkI eka bhAganuM pITha UMcu kahyu che, 5, garbhagRhake dvArakI U~cAIke sAta bhAgakara uparakA eka bhAga chor3akara bAkI ke chaH bhAgake tIna bhAga karanA | usake do bhAgakI pratimA aura bAkI eka bhAgakA pITha U~cA kahA hai / 5. dvAraM SaD bhAgikaM jJeyaM tridhA paMca prakalpayet pIThe tu bhAga mekena dvibhAge pratimA bhavet // 6 // garbhagRhanA dvAranI UMcAInA cha bhAga karI uparanA eka bhAga tajI AkInAnA traNa bhAga karI eka bhAganuM pITha UMcu karavu ane e bhAga UMcI pratimA lAgucI 26. garbhagRha dvArakI U~cAIke chaH bhAgakara uparake eka bhAgako chor3akara bAkI ke bhAga tIna bhAgakara eka bhAgakA pITha U~cA krnaa| aura do bhAga U~cI pratimA jAnanA | 6. evamadhye pratimAca addhe zayanAsanaM bhavet / pIThamAnaM ca nAnyatra zeSa sthAne ca niSphalam // 7 // jala zayyA pramANena dvAra vistAra sAdhitam anyathA ca yadA arcA vistaraM naiva laGghayet || 2 || A rIte UbhI pratimAnuM mAna jANavu', zayanAsana pratimAnuM mAna dvArAdayanA adha bhAge rAkhavuM. jalazayyAnA zeSazAInA mAna pramANe dvAranA vistAra sAdhave rAkhaveza dvAra vistArathI zayyA smRtinA vistAranuM laghana karavuM nahi arthAt (2) zloka nA bIjA patramAM padma nA sthAne anya patrAmAM paMca no pATha vadhu maLe che. paraMtu klAka 4-5 ane 6 nA kramathI letAM Sa pADe yogya che. (2) zloka 6 ke dUsare padameM SaDke sthAnapara anya pratroMmeM paMcakA pATha jyAdA milatA hai, lekina zloka 4, 5 aura 6 ke kramase dekhate SaT pATha yogya hai / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pratimA pIThaliGgamAnAdhikAra and Socika dvAra vistAra jeTalI zayana pratimA lAMbI rAkhavI. (aparAjita sUtra mAM ApelA pramANathI A prabhAe! nAnu che.) 7-8. isa prakAra khaDI pratimAkA mAna jAnanA / zayanAsana pratimAkA mAna dvArodayake Adhe bhAgameM rakhanA / jalazayyAke mAna ke anusAra dvArakA vistAra rakhanA dvAra vistArase zayyA mUrtike vistArakA laMghana nahIM karanA arthAt dvAra vistArake barAbara zayana pratimA lambI rkhnaa| 7-8 (aparAjita sUtrake pramANase yaha pramANa choTA gavAkSa, vAraha : pakSamai birAlikA dvArasya vistarAddheni pAdonevA vicakSaNaM dalaukRtya tadasthAne pramANa tu tridhA punaH // 9 // garbhanA dvAranI pahelAIna (1) ardha bhAge (2) piN bhAge (3) ke dvArA vistAra jeTalI ema traNa prakAre pratimAnA vistAranuM pramANa jANavuM. 9. garbhagRha ke dvArakI caucAIka (1) Adhe bhAgameM (ka) paune bhAgameM (3) yA dvAra vistArake barAbara isa taraha tIna prakArase pratimAke vistArakA pramANa jaannaa| 9 3 tRtIyAMzena garbhastha prAsAde prtimokssmaa| madhyamA svadazAMzena paMcamAMzonA kanIyalI // 61 // dIpArNava Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 kSIrArNava a. 110 kramAMka a. 12 atha liGgamAna-prAsAda paMcamAMzena liGgAkUryAtprayatnataH vedavijJAditpIThaM bhAvAjJapITha mAnakam // 10 // prAsAdanA pAMcamA bhAge PORN sanI mA prayatna karIne rAkhavI ane prAsAnA cothA bhAge jaLAdhArIne para vistAra rAmavo. 10. prAsAdake pA~caveM bhAgameM rAjaliGgakI lambAI prayatna karake rakhanA aura prAsAdake cauthe bhAgameM jaladhArIkA vistAra rakhanA / 10. NAARTI '.. SENSANA MATAMDASHI garbhagRhanA trIjA bhAganI pratimAnuM pramANa uttama mAna jANavuM. tene dazame bhAga hIna kare to madhya bhAna ane pAMcamo bhAga hIna kare to kaniSTha mAna pratibhAnu barA. garbhagRhake tIsare bhAgakI pratimAkA pramANa uttama mAna jAnanA / usakA dazavA~ bhAga hIna kare to madhyama mAna aura pA~cavA bhAga hIna kare to kaniSTha gavAkSame urdhva tilaka ziva-pakSameM virAlikA mAna pratimAkA jAnanA / saptAMze garbhagehe tu dvau bhAgo parivarjayet / paMcamAMzo bhavedveva zayanasya sukhAvaha // aparAjita sUtra garbhagRhanA sAta bhAga karI tenA be bhAga tajane pAMca bhAganA jaLazAyI sUtelI mUrtinuM pramANa rAkhavuM e sukhane ApanAra jANavuM. te aparAjItanuM pramANa che. garbhagRhake sAta bhAga kara usake do bhAga chor3akara pA~ca bhAgake jalazAyI supta mUrtikA pramANa rakhanA, yaha mukhadAtA hai| yaha aparAjita graMthakA pramANa hai / urdhva pratimA mAna-paka hastetu prAsAde mUtirekAdazAGgulA / dazAMgula tato vRddhiH yAvad hasta catuSTayat // 66 // samA - ezakA 1 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prati pIDaliGga mAnAdhikAra dvAra vistAra gRhya aSTamAMzonimadhyata / jyeSTha madhyAkaniSThaM cA avamAnaM caturmukhaM // 11 // 119 cAturmukha pratimAnuM pramANa kahe che. dvAra vistAranI kharAkhara pratimA rAkhavI te madhyamAna, AThamA bhAga hIna rAkhavI te kaniSTha mAna ane dvAra vistArathI AThame bhAga vadhu rAkhavI te jyeSTha mAna e rIte cAturmukha prAsAdanI pratimAnuM pramANa jANavu-11. dvayAgulA daza hastAntA zatArddhA tAGgulasya ca / ato vizadazonA madhyamarsaf kanIyasI ||6|| dIpArNava eka hAthanA prAsAdane agiyAra agulanI mAna jANavu e rIte cAra hAtha sudhInA prAsAne gaje daza 'gulanI vRddhi pratyeka gaje karavI. pAMcathI daza hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka gaje babbe aMgutranI vRddhi karatA javuM. dazathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka gaje ekeka agulanI vRddhi karavI. te uttama mAna navuM, tene vIzame bhAga hIna karavAthI madhyasAna ane me bhAga hIna karavAthI kanISTha mAna jAvuM. eka hAthake prAsAdako gyAraha aMgulakI khar3I pratimAkA mAna jAnanA / isa taraha cAra hAtha takake prAsAdake gaja para dasa dasa aMgulakI vRddhi pratyeka gaja para karanA | pA~case dasa hAtha takake prAsAdako pratyeka Naja para do do aMgulakI vRddhi karate jAnA | dasase pacAsa hAtha takake prAsAdako pratyeka gaja para eka eka aMgulakI vRddhi karanA / yaha uttama mAna jAnanA / usake bIsaveM bhAgako hIna karanese madhyamAna aura dasaveM bhAgako hIna karanese kanIghramAna jAnanA / * Asanastha pratimAmAna - hastAderveda hasta te SaDvRddhiH syAt SaDAMkulA / tadUrdhvaM daza hastAntA tryaMGgulA vRddhiriSyane // 66 // pakAlA bhaved vRddhi yavat paMcAzaddhastakam / viMzatyekAdhikA jyeSThA viMzatyona kanIyasI // 67 // upasthitA prathamA prokA AsanasthA dvitIthakA / bhedI pratimAnuM mAna kahe che. eka hAthathI cAra hAtha gajasudhInA prAsAdanuM pratyeka hAthe cha cha AMgaLanI eDI pratimAnuM mAna javuM. tyAra pachI cha thI daza hAtha sudhInA prAsAdanuM pratyeka hAthe traNa traNa AMgaLa vadhAratA javuM. agyArathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka gaje ekeka AMgaLanI vRddhi karatA javuM te madhyamAna Avela mAnanA vIzame! bhAga vadhAravAthI jyeSThabhAna ane vIsane bhAga hIna karavAthI nimAna navuM. e rIte AgaLa je pahelu UbhI pratibhAnuM bhAna kahyuM ane A bIjuM mAna meDhI pratimAnuM jANavuM . baiThI huI pratimAkA mAna kahate haiN| eka hAthase cAra hAtha --gaja takake prAsAdakA pratyeka hAthameM chaH chaH aMgulakI baiThI pratimAkA mAna jAnanA | bAdameM chaH se dasa hAtha takake prAsAdakA pratyeka tIna tIna aMgula bar3hAte jAnA / gyArahase pacAsa hAtha takake prAsAdako pratyeka rAja para Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 kSIrArNava a. 110 kramAMka ma. 12 cAturmukha pratimAkA pramANa kahate haiN| dvAra vistArake barAbara pratimA rakhanA yaha madhyamAna, AThavA~ bhAga hIna rakhanA yaha kaniSThamAna, aura vistArase AThavA~ eka eka aMgulakI vRddhi karate jaanaa| yaha madhyabhAna hai| Aye hue mAnakA bIsavA~ bhAga bar3hAnese jyeSThamAna aura bIsaveM bhAgako hIna karanese kaniSThamAna jaannaa| isa taraha Age jo pahelA khar3I pratimAkA mAna kahA aura yaha dUsarA mAna baiThI pratimAkA jaannaa| prAsAda gaja baiThI pratimA mAna aMgula khar3I pratimA mAna aMgula prAsAda gaja baiThI pratimA bhAna-aMgula khar3I pratimA mAna aMgula prAsAda baiThI pratimA mAna aMgula khaDI pratimA mAna aMgula | garbha paMcAzaketryaMzai jyeSThe liGga tu madhyagam / navAze paMca bhAgaM syAdadhi kaniSThAdeya // a0 13 // garbhahanA pAMca bhAga karI traNa bhAganA rAjaliMganI laMbAI jayeSTha mAnanI jANavI tenA nava bhAga karI pAMca bhAganI laMbAInuM liMga udaya madhyamAnanuM ane garbhagRhanA adhabhAge rAjaliMganuM udaya te kaniSThamAna jANavuM. garbhagRhake pA~ca bhAga kara tIna bhAgake rAjaliGgako lambAI jyeSThamAnakI jaannaa| usake nau bhAga kara pA~ca bhAgakI lambAIke liGga udayako madhyamAnakA aura garbhagRhake Adhe bhAgameM jo rAjaliGgakA udaya hai use kaniSThamAna jAnanA / gRhapUjA yogya pratimAmAna-AraMbhyAgula urvaM paryaMte dvAdazAGgulam / gRheSu pratimA pUjyA nAdhike zazyate budhaH // eka AMgaLathI bAra AMgaLa sudhInI devamUti gRhapUjAne yogya jANavI tethI adhika meTI mUti buddhimAne gharapUjAmAM na rAkhavI (masya purANamAM aMguThAnA parvathI nava AMgaLa sudhInuM pramANa guhapUjAne mATe ApeluM che.) eka aMgulase bAraha aMgula takakI dedhamUrtiko gRhapUjAke yogya jaanmaa| usase adhika bar3I mUrtiko buddhisAnako dvArapUjAmeM na rakhanA cAhiye / (matsya purANameM aMguSTake parvase nau aMgula takakA pramANa gRhapUjAke liye diyA hai|) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pratimA pIThaliGga mAnAdhikAra bhAga jyAdA rakhanA, yaha jyeSThamAna isa taraha cAturmukha prAsAdakI pratimAkA bALa vAnanA ! 12. padamAMzanISadArcA dvAravistAra bhASitam / .. vitarAga yadA lakSmI nIkulIza budha meva ca // 12 // garbhagRhanA padanA vibhAge ke dvAranA vistAra pramANathI vitarAga=jIna lakSmIjI ke nakulIza ke buddhanI pratimA rAkhavI-12. garbhagRhake padake vibhAgameM yA dvArake vistAra pramANase vitarAga-jIna lakSmIjI yA nakulIza yA buddhakI pratimA rakhanA / 12. ucchye yatra pIThasya triMzatA paribhAjite / ekozaM bhUgataM kArya tribhAgaH kaNThapIThikA / / 13 / / bhAgAI mukhapaTTe ca skandha sArddhatrayonnataH / skandhasya paTTikAvasyAd bhAgaikaM cAntarapatrikA // 14 // karNa sAI dvayaM vaisyAd bhAgaikaM cippikA matA / dvibhAgaM cAntaH patrakaM kapotAlI dvisAr3ikA // 15 // sArddha paMca grAsapaTTiH kartavyA vidhipUrvakam / ... ardhe mukhapaTTikAkhyA tribhAgaM karNazobhanaMm // 16 // adhaH skandhapaTTiH kAryA caturbhAgazca skandhakaH / kSobhaNAzcaSTabhAgaiH kartavyaM tadarzakitaiH // 17 // vibhAga, devasthApana nIcenI pIThikA pabAsaNa-siMhAsananI jamInamAM kaMThapadI UMcAI (je bhAge AvatI hoya tenA) nA trIsa bhAga karavA. mukhapaTTI temAM eka bhAga bhUmimAM-traNa bhAga kaMThapaTTI ardhA bhAganI skaMdha jaba mukhapaTTI, sADAtraNa bhAgane rakaMdha (gala, jADabe) aMdhArI kaNIkA kare (temAMthI aradhA bhAgane kaMda kADhavo) te para arapA cIpIkA bhAganI aMdhArI-te para kaNa ahI bhAganI-te para eka aMtarapatra kevALI bhAganI cIpIkA karavI-te para be bhAganuM aMtarapatracAMsapaTTI kevALa aDhI bhAgane-tene para grAsapaTTI sADApAMca bhAganI mukhapaTTI vidhithI karavI. aradhA bhAgarI mukhapaTTI-aMdhArI karavI, kaNakA. skaMdhapaTTi traNa bhAganI kaNI karavI. te para aradhA bhAganI skadhapaTTI=kaMda ane sauthI upara kaMdhaka. galate cAra bhAgane kare. A badhA tharamAM aMtarapatrathI kaMThapaTTane ghATa ATha bhAga UMDe Ta..., Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sAvo me rIte siMhAsana maMDita 2. 13-14-15-16-17. - 8-bhAga 13 be 112-2019 B NEN 5 // bhAga 30 pIThikA = siMhAsana karmikArya aMtara kyonAcA sabhbhayaDIpha) ] udaya 2 // 1 2 2 3 // kiTagariko saMbaMdha O kSIrArNava a. - 110 kramAMka a.-12 prabhAzaMkara o0 sthayati. devasthApanakI nIcekI pIThikA - siMhAsanakI UcAI ( jisa bhAgameM AveM usake ) ke tIsa bhAga karanA / inameM eka bhAga bhUmimeM - tIna bhAga kaTapaTTI, Adhe bhAgakI mukhapaTTI, sAr3he tIna bhAgakA sthaMdha ( galatA - jADaMbA ) karanA ( umameMse Adhe bhAgakA kaMda nikAlanA / ) usake para Adhe bhAgakI aMdhArI, usake kaNI r3hAo bhAgakI, usake para eka bhAgakI cipikA karanA / usake para do bhAgakA aMtarapatra- karanA kevAla DhAo bhAgakA, usake para grAsapaTTI sAr3he pA~ca bhAgakI vidhise karanA | Adhe bhAgakI mukhapaTTI aMdhArI karanA / tIna bhAgakI karNI para othayati deva siMhAsanaH pITha - udaya vibhAga karanA, usake para Adhe bhAgakI skaMdhapaTTI-kaMda aura sabase upara skaMdhaka galatA cAra bhAgakA karanA / ina saba staroMmeM aMtarapatrase kaMThapaTTIke ghATako ATha bhAga gaharA biThAnA isItaraha siMhAsanako aMkita karanA / 13-14-15-16-17. iti zrI vizvakarmA kRte zrIrArNave nArada pRcchIyAM pratimA liGgapITha mAnadhikAre zatAye dazamo'dhyAya // 110 // kramAMka a0 12 Iti zrI vizvakarmAM viracita kSIrAve nAradamuninA svAdarUpa pratimA, liMga ane pIThanA mAnA adhikAra zilpa vizArada sthapati zrI prabhAza`kara eghaDabhAI somapurAe racelI suprabhA nAmanI bhASA TIkAnA ekaso dazamA adhyAya-110 kramAMka a0 12 iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava meM nAradamunike saMvAdarUpa pratimA, liGga aura pIThake mAnakA adhikAra zilpavizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAkI racI huA suprabhA nAmakI bhASA TIkA kA akasau dasavA~ adhyAya | // 110 // ( kramAMka a0 12 ) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha devatA dRSTipada sthApana / kSIrArNava a0 111-kramAMka a0 13 . ucchrayaM dvAMtrizat bhAgaM dvAra mAna vizeSataH (adhaHtai aSTa bhAgaM ca zivasthAnaM ca nizcalaM // 1 // ) harazcadazame bhAge dvAdaze jalazayite / .. mAtarasya dvayAdhikya yakSa SoDazAnvite // 2 // aSTAdazaiva kartavyaM umArudrAzriyA hariM / viMzame brahmayugmaMca tatra durgAagastAdaya // 3 // evaM vidheyaprakartavyA nAradAdi munIzvarAH / zrI vizvakarmA kahe che. garbhagRhanA dvAranI UMcAInA batrIza bhAga karavA. nIcenA ATha bhAga zivarathAnanA jANavA nIcethI ATha bhAgamAM zivali besADavA, dazame bhAge, hara zIvara, bAramA bhAge zeSa zAyinI daSTi rAkhavI, caudamA bhAge mAtRkAonI sImA bhAge yakSanI daSTi rAkhavI. aDhAramA bhAge-umA rUdralakSmI ane viSNunI ane brahmA-sAvitrInuM vazamA bhAge temaja durgA agastAdaya nArada Adi muninI dRSTie vidhithI eTale vIzame bhAge rAkhavI. 1-2-3-4. vizvakarmA kahate haiM-garbhagRhake dvArakI U~cAIke battIsa bhAga krnaa| nIce kA ATha bhAga zivaliGga kA sthAna kA samajhanA umbarese dasa bhAga hara ziva bArahaveM bhAgameM zeSazAyIkI dRSTi rkhnaa| caudahaveM bhAgameM mAtRkAoMkI / solahaveM bhAgameM yakSakI dRSTiM rakhanA / aThArahaveM bhAgameM umArUdra-lakSmI aura viSNu kI / brahmA aura sAvitrIkA vIsaveM bhAgameM aura durgA agastyAdaya nArada Adi munikI dRSTi isa vidhise arthAt bIsaveM bhAgameM rakhanA / 1-2-3-4. ekaviMze bhaveklakSmIzcaturvize sarasvatI // 4 // paMca vize jinasthAnaM SaDviMzecaMdrameva c| brahmA viSNustathArudraH sUryazca saptaviMzatiH // 5 // bhairavazcaMDikAzcaiva ekonatriMzadezake / tatpadaMca parezUnyaM bhUtapretAdi rAkSasA // 6 // * 1 kaI pratomAM birA-traNa bhAga kahyA che. paNa te kadAca azuddha heya-trizat mAna koi pratameM kahA hai magara vo azuddha prata hogI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - 124 zrIrArNava ma. 111 kramAMka a. 113 ekavIzamA bhAge lakSmInI daSTi, cavIzamA bhAge sarasvatI (ane gaNezanI) paccIzamA bhAge jina tIrthakara, chavvIsamA bhAge caMdranI, sattAvIzamA bhAge brahmA viSNu ane rUdranI ane sUryanI mUrtinI, ogaNatrIsamA bhAge bhairava ane caMDikAnI dRSTi rAkhavI. te uparanA traNa zUnya bhAgamAM bhUta preta ane rAkSasanI daSTi rAkhavI. ikkIsaveM bhAgameM lakSmIkI dRSThi, caubIsaveM bhAgameM sarasvatI ( aura gaNeza kI) paccIsaveM bhAgameM jina tIrthaMkara, chabbIsaveM bhAgameM caMdrakI, sattAbIza bhAgameM brahmA viSNu aura rUdrakI aura sUryakI mUrtikI aura unatIsaveM bhAgameM bhairava aura caMDikAkI dRSTi rakhanA / usake uparake tIna zUnya bhAgameM bhUta preta aura rAkSasakI daSTi rana I --. dvArocchyo'STadhAbhaktaM arzvabhAgaM parityajet / saptamA saptame bhAge tasmin dRSTistu zobhanA // 7 // dvAranI UMcAI ATha bhAga karI uparane AThame bhAga tajI de. ane sAtamA bhAganA pharI ATha bhAga karI tene sAtamA bhAge devenI daSTi rAkhavI te zubha che. dvArakI U~cAIke ATha bhAgakara uparake AThaveM bhAgako choDa denA / aura sAtaveM bhAgake phira ATha bhAgakara usake sAtaveM bhAgameM deyoMkI dRSTi rakhanA, d ruma hai che. " hIrAvanI keTalIka pratomAM "rajI dvizatadAra" A triza bhAgane pATha maLe che paraMtu eka jUnI AdhArabhUta pratamAM zuddhapATha ane ghaTatA be padonI truTi paNa maLI AvI-kahUrva sUrata mAna" no sAco pATha maLyo te pahelAM lekanA pAchalA be pado parsa baSTa mAM 2 ziva sthAnaM 2 nizraDha 1u dIpArNava graMthanA daSTipada vibhAga A maMthanA thoDA thoDA pheraphAra sAthe maLe che paraMtu te pheraphAra vadhu bhAge azuddhinA AbhArI hoya! 18 bhAge brahmA yugmane laI 19bhA bhAge budha citra lepane 2mAM bhAge durgA nAradAdi muni dIpArNavamAM kahyAM che. jina tIrthakara 21mA bhAge lakSmI sAthe lIdhela che vyAre A graMthamAM 25mA bhAge jinanuM svataMtra dRSTi sthAne kahyuM che. hIrAvanI keTalIka pratomAM vize ghanasthAnane azuddha pATha maLe che paraMtu uparokata AdhArabhUta pratamAMthI inane ghaTTa linasthAnane pATha maLI AvyA che te te sAcA pATha che. dakTisUtra viSayamAM aparAjita sUtra saMtAna, Thakakuraphera vAtusAra, ane A0 vasunaMdI kRta pratiSThAsAra jJAna ratnakepa devatAmUrti prakaraNamAM matamatAMtaro che. uparAMta sUtra 13LyAM cosaTha bhAga dvArAdayane kahyA che. temAM hiMga 18 bhAga sudhImAM, 27mA bhAge jaLazAyina 37 umAphaka, 49 gaNeza sarasvatI ane papamAM bhAge brahmA viSNu rudra ane jinanI dRSTi rAkhavAnuM kahyuM che. kukura phera vAstusAramAM kAranA udayanA dazabhAga karI pahelA bhAgamAM Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha devatA dRSTi-pada sthApanAdhikAra urdhvadRSTi vinAzAya adho ca bhoga hAni ca / sukhadA sarvakAleSu samadRSTi na saMzayaH // 8 // dRSTi sthAnathI je UMcI dRSTi rAkhe te vinAza thAya ane nIcI daSTi rAkhe te samRddhine nAza thAya mATe samasUtramAM sarakhI, vibhAge sUtre dRSTi rAkhavAthI sarva kALamAM sukha ja rahe temAM saMzaya na jANo. 8. ___dRSTi sthAnase jo U~cI dRSTi rakheM to vinAza hotA hai, aura nIcI dRSTi rakhe to samRddhikA nAza hotA hai / isaliye samasUtra meM samAna vibhAgameM sUtra meM dRSTi rakhanese sarvakAlameM sukhahI rahe usameM jarA bhI saMzaya na jAnanA / 8. zivaliMga trIjAmAM zepa zAyI, sAtabhAmAM zAsanadeva (yakSayANI)nI rAkhavI. have te che ane sAtamA bhAga vacce dazabhAga karI sAtamA bhAge jina tIrthaMkaranI dRSTi rAkhavAnuM kahe che. AThamA bhAge caMDI bhairava ane navamA bhAge chatra cAmara dhArI IMdrAdi deva, dIpAva ane lIrAvanA draSTi viSayanA pAThomAM najIvo pheraphAra che. Thakakura phepha vAstusAra dazabhAga karI jinadaSTi sAtamAM bhAgathI paNa nIce rAkhavAnuM kahe che. tenA vibhAga kepTakamAM Apela che. digaMbarAcArya vasunaMdIkRta pratiSThAsAramAM kahe che. vibhajya navadhA dvAraM tat SaDbhAgAnadhastjet / Urce dvau saptamaM tadvada vibhajya sthApayed dazAm // dvAranI UMcAInA nava bhAga karI nIcenA cha bhAga ane uparanA be bhAga choDI devA, bAkIno sAtamo bhAga rahyA tenA nava bhAga karI tenA sAtame bhAge jIna pratimAnI daSTi rAkhavI. Ama beu jana mata paNa dRSTi viSayamAM ekamata nathI. matabheda che. A mata matAMtara jotAM eka dRSTAMta rUpe je 2 gaja 17 AMgaLanA dvAranI uMcAI laI jinadevanI daSTi daSTAMta rUpe gaNatAM-aparAjita satranI dRSTi uttaraMgathI 9 AMgaLa do. nIcI Thakura pheravAtusAranA mate 18 - 8 ,, A0 vasunaMdInA mate 16 che , dIpAva 22 - rAya , A rIte koI jUnA sthaLe daSTi nIcI jaNAtI hoya te doSa jatAM pahelAM zAstrokta nirNaya kare. sarva sAmAnya mata AThamA bhAganA sAtamA bhAganA ATha bhAga karI sAtamA bhAganuM dRSTi sUtra aparAjita sUtra saMtAnanA 64 bhAganA matane maLatuM che. ane te vAta mAnamAM vizeSa vyavhAramAM che. bIjo eka matabheda vartamAnamAM vidvAnomAM pravarte che. daSTi sUtra je AvyuM hoya tenA khare ja AMkhanI kIkInA madhyanuM sUtra ekasUtra mAM rAkhavuM joIe. ane tene zilpI varga anusare che. hamaNuM jana vidvAno sattamALe ne artha sAtamA mAM eTale sAtamAnI aMdara nIce evo artha kare che, jyAre zilpIo sAtamAnA sAtame ja je vibhAga Ape tyAM ja daSTi rAkhavAnuM mAne che. jana vidvAno tenA siMhabdhajagajAye dRSTi rAkhavA nIce utAravAnuM kahe che-paraMtu te AyameLa maMDana sUtra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 kSIrArNava a. - 111 kramAMka a. - 13 aSTAviMzatirbhAgAni garbhagRhArdha bhAgataH / prathame ca zivasthApyaM kiMciddhizAnamAzritam // 9 // karNapippalikAsUtraM bhujagarbhetu saMsthitam / pAdagulpha garbhasUtre padagarbheSu devatA // 10 // dhAra sivAyanA ardha nUnA graMthamAM AyabheNe dRSTi rAmavAnuM hetA nathI. vRkSArNava a0 147 mAM dRSTitra eka vAlAmrapaNa na leApavAnuM kahe che te te sUtra cALave te doSa kahyo che. kAryasiddhi samaye zilpIoe AvA matamatAntaranA vitaDAvAdamAM na utaratAM jaina vidvAnA peAtAnA matanA Agraha seve tyAre tema karavu, 1. kSIrArNavakI kaI pratoMmeM 'ucchraya triMzat dvAra' aisA tIsa bhAgakA pATha milatA hai / paraMtu eka purAnI AdhArabhUta pratameM zuddhapATha aura kama do padoMkI truTI bhI milI hai| ucchrayaM dvAtriMzat bhAga yaha saccA pATha milA, usake pahale lokake pichale do padoM astai aSTabhAgaM ca zivasthAnaM ca nizcalaM // 1 // dIpArNava graMthake dRSTipada vibhAga isa graMthake bahuta thoDe taphAvata ke sAtha milatA hai paraMtu vaha taphAvata jyAdA bhAgameM azuddhike AbhArI hai / 18 ve bhAgameM brahmA yugmake kAraNa 19 ve bhAgameM budha, citropako bIsaveM mArgameM durgAko nAradAdi muni dIpArNavameM kahe haiN| jina tIrthakara 21 ve bhAgameM lakSmIke sAtha meM liye hue haiM / isa graMtha meM 25 ve bhAgameM jinakA svataMtra dRSTi sthAna kahA hai / kSIrArNavakI kaI pratoMmeM " paMcaviMza dhanasthAna " kA azuddha pATha milatA hai / paraMtu uparokta AdhArabhUta pratameMse dhanasthAnake badale 'jina sthAna kA zuddha pATha milA hai / yaha pATha saccA hai / dRSTi sUtra viSayameM aparAjita, sUtra saMtAna, ThakkurapherU vAstusAra, A0 vasunaMdI kRta pratiSThAsAra, jJAnaratnakoza, devatA mUrti prakaraNa meM matamatAMtara | aparAjita sUtra 137 meM dvArodayake causaTha bhAga kahe haiM / usameM liGga aThAraha (18) bhAga taka 27 veM bhAgameM jalazAyina, 37 umArUddha, 49 gaNeza sarasvatI aura 55 veM bhAgameM brahmA viSNu, rUdra aura jinakI dRSTi rakhane ke liye kahA gayA hai / Thakkura pherU vAstusArameM dvArake udayake dasa bhAga kara, pahale bhAga meM ziva liGga tIsare meM zeSa zAyI sAtave meM zAsadeva = ( yakSayakSiNI) kI rkhnaa| aba vaha chaH aura sAtaveM bhAga ke bica dasa bhAgakara sAtaveM bhAga meM jina tIrthaMkarakI dRSTi rakhanekA kahA hai| AThaveM bhAgameM caMDI bhairava aura nauveM bhAga meM chatra cAmaradhArI indrAdi devoM dIpAva aura kSIrArNavake dRSTi viSayake pAThoMmeM nahivat taphAvata hai / Thakkura phera vAstusArameM dasa bhAgakara jina dRSTiko sAtaveM bhAgase bhI nIce rakhaneko kahate haiM / usake vibhAga koSThaka meM diye hue haiN| dIgambarAcArya vasunaMdI kRtaH pratiSThA sAra meM kahate haiM / 88 dvArakI U~cAIke nau bhAga kara, nIceke chaH bhAga aura uparake do bhAga choDa denA / bAkIkA sAtavA~ bhAga jo rahA, usake nau bhAga kara usake pratibhA kI dRSTi rakhanA / isa taraha donoM jaina mata bhI dRSTi viSayameM eka matabheda haiM / sAtaveM bhAga meM sUtrameM nahIM hai, >> Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vAmana nRsiMha viSNu-dazAvatAra-1 atha devatA dRSTi-padasthApanAdhikAra 127 garbhagRhamAM deva sthApana karavAnA vibhAga kahe che. prAsAdanA garbhagRhanA be bhAga karI dvAra taraphano bhAga cheDI madhyagarbhathI pAchaLa bhiMta sudhInA ardha bhAgamAM aThThAvIza bhAga karavA. temAM madhya garbhanA prathama bhAgamAM zivaliMga madhye sthApana karavA. paraMtu te kaMIka IzAna ta25 (5|-mdhe ho| 2rA ) sthApanna karavA anya mUrtione kAnana madhya garbhe ke bAhunA garbhe ke paganI ghuMTInA garbhe ema kahelA padanA garbhe hevAnI sthApanA 42vI. 8-10. garbhagRha meM devasthApana karane ke vibhAga kahate haiM / prAsAdake garbhagRha ke do bhAga kara dvArakI taraphake bhAgako chor3akara madhyagarbhase pIche divAra takake ardha bhAgameM aTThAIsa bhAga karanA / usameM madhyagarbhake prathama bhAgameM zivaliGgako madhyameM sthApana karanA / lekina use kucha izAnakI tarapha (pA, Adhe dhAgeke barAbara) sthApana karanA / anya mUrtiyoMko-kAnake madhyagarbhameM yA na bAhuke garbha meM yA pA~vakI ghuTIke - garbhameM isa taraha batAye hue garbhameM devoMkI sthApanA karanA / -9-10. ___ yaha matamatAMtara dekhate, eka dRSTAMta rUpameM jo 2--gaja 17 AMgulake dvArakI U~cAI lekara jinadevakI dRSTiko dRSTAMta rUpameM ginate 3 varAha Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dvitIye hemagarbhastu caturthe caiva sAvitrI rUdraH syAt paMcame pade // 11 // SaSTisyAt SaDvaktrastu saptame ca pitAmahaH / aSTame vasudevazva navame ca janArdanaH // 12 // dazameM vizvarUpastu agnidevaM ekAdaze / dvAdaze bhAskaracaiva durgAsyAzca trayodaze // 13 // caturdaze vighnarAjo SoDazaM mAtaro deviM kSIrArNava a.-111 kramAMka a.-13. nakulIzastRtIyake / grahANAM dazapaMcake / gaNa saptadazai tathA // 14 // kSetrapAla tathApare / padAdhike // 15 // bhairavaM ca tadagre ca viMzati yakSarAjaM ca hanumataM dvAviMze mRgadhoridra IzvaraM ca padAdhike / [caturviMze bhavet tyo rAkSasa padAdhike ] ||16| aparAjita sUtrakI dRSTi uttaraMgase Thakkaraphera vAstusArake matase A0 vAsunaMdIke matase dIpArNava prathakA matase tasyAgre padaM zUnyaM krameNa sthita devatA // 17 // khIjA bhAge brahmA zAligrAma, trIjA bhAge nakulIza ( pAzupata zaiva ) ceAthA bhAge sAvitrI, pAMcamA bhAge rUdra, chaThThA bhAge kAtika svAmI, sAtamA bhAge brahmA, AThamA bhAge vasudeva, navamA bhAge janArdana, dazamA bhAge vizvarUpa (ema AThathI daza bhAgamAM viSNu svarUpa) agyAramAM bhAge agnideva, bArame sUrya, terame bhAge durgA, caudame gaNapati, paMdarame graho, soLame bhAge mAtRkAdevIe, sattarame bhAge gaNe!--aDhAramA bhairava, ogaNIzamA bhAge kSetrapALa, vIzamA bhAge yakSarAja ekatrIzamA bhAge mRgadyArendra, trevIzamA bhAge adheAra ziva, cAvIzamA bhAge daitya, paccIsame rAkSasa, chavvIsame pizAca, sattAvIzame bhAge bhUtanI aMgula dhAgA nIcI 9 91 33 18 16 911 22 2 // isa taraha koI purAne sthala para dRSTi nIcI dikhatI ho to doSa dekhanese pahale zAstrokta nirNaya karanA / sarvasAmAnya mata-AThaveM bhAgakA - sAtaveM bhAgake matako milatA julatA hai / aura vaha vartamAnameM vizeSa vyavahAra meM haiM / 0 33 33 "" Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na MA / atha devatA hyuSTi padasthApanAdhikAra mUrtinI sthApanA karavI. ethI bIjA pade zunya jANavA. A rIte garbhagRhanA aThThAvIza bhAganA maMDaLamAM mUrti sthApanAno krama jANu. 11 thI 17. [ ] mAM dIdhela 16 kaleka eka zuddha pratimAM ja phakta Apela che bIjI pratamAM nathI, dUsare bhAgameM brahmA, zAlIgrAma, tIsare bhAgameM nakulIza (pAzupata zava) cauthe bhAgameM sAvitrI, pA~caveM .bhAgameM rUdra, | chaTe bhAgameM kArtika svAmI, sAtaveM bhAgameM brahmA, AThaveM | bhAgameM vAsudeva navameM bhAgameM janArdana viSNu svarUpa, dazamA bhAge vizvarUpa, gyArahaveM bhAgameM agnideva, bArahaveM bhAgameM sUrya, terahameM deviyA~, caudaveM gaNeza, paMdarameM graho, solahaveM mAtRkAdevI, satrahaveM bhAgameM gaNoM, aThArahaveM bhAgameM bhairava, unnIsaveM bhAgameM kSetrapAla, bIsaveM bhAgameM yakSarAja, ikkIsaveM bhAgameM hanamAnajI. bAIsaveM bhAgameM mRgadhorendra, teIsaveM bhAgameM aghoraziva, caubIsaveM bhAgameM daitya, pacizA rAkSasa, chabbIsaveM pizAca, sattAbIsaveM bhAgameM bhUtakI mUrtikI sthApanA karanA / isase dUsare padoMko zUnya -SHOPAGAIB E jAnanA / isa taraha garbhagaLake 1 aTThAIza bhAgake maMDaloMmeM mUrtisthAtoraNa -gajasiMha birAlikA yukta anideva / panAkA krama jAnanA / 11 se 17 [ ] kausameM dIyA huA 16 ve zoka zuddha pratimeM phakta hai| vartamAna vidvAnorSa eka matabheda pravartatA hai, dRSTisUtra jo AyA ho usake khasareja A~khakI kikIke madhyakA sUtra eka sUtra meM rakhanA caahiye| aura use zilpI varga: anusaratA hai| abhI jaina vidvAnoM "saptamA saptameM "kA artha sAtavemeM arthAt sAtaveMkI:aMdara nIce aisA artha karate haiN| jaba zilpiyoM sAtaveMkA sA veM hI jo vibhAga AyA ho vahAM hI dRSTi rakhanekA mAnate haiN| jaina vidvAnoM usameM dhvaja, gaja, siMha Aya mIlAnekI vyartha koziza karate haiM aura dRSTi nicA utArane ke liye kahate haiN| paraMtu yaha Ayamela maNDana sUtradhArake sivA kIsI bhI purAne graMthameM Aya mIlAnekA kahA nahIM hai| vRkSArNava a. 147 meM dRSTistrako eka vAlAgra bhI na lopareke liye kahate haiN| jo usakA lopa kare to doSa kahA hai| kArya siddhi ke samaya zilpiyoMko aise mata matAntarake vitaMDAvAdameM na utarake jaise vidvAnoM apanA matakA Agraha kare taba vaisA karanA / 17 LEARRI ABAda Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 E:- -- - - A ja 10 kalkI viSNuzAktAra 2 zIva 4-22 mAM a-2 (peja 129 kI TIkA cAlu) (kausamAM ApelA ane - 16 mA ko uttarArdha ane ( 17 me lekanA pUrvArdha zIrA - vanI keTalIka pratomAM nathI.) deva pratimA sthApana pada vibhAga - saMbaMdhamAM kSIrAva dIpArNava, jJAna ratnakeza, ane sutra saMtAna aparAjita-A sarva graMthamAM eka mate aThThAvIza bhAgane mata svIkAre che. paraMtu vAsturAga garbhagRhanA daza bhAga kahe che, Thakura pherU vAstusAra pAMca bhAga kahe che. tevAmUrti karaNam ane camata 49 bhAga 0 g kahe che. samAjanA sutradhAra daza che ane cha bhAga kahe che. ane sUtradhAra virapAlaviracita gAlA fja paNa pAMca bhAga kahe che. devanA mUrti prakaraNamAM- garbha gRhAdhanA egaNu pacAsa bhAga karavA. temAM garbhathI pahele bhAga brahmAMza-nava bhAga devAMza, te pachInA soLa bhAga mAnuSAMza ane te pachInA covIza bhAga pizAMcaka (maLI kula 49 bhAga thayA) brahmAMzamAM liMga sthApanA karavI, brahmA viSNu sthApana karavA, manuSAMzamAM sarva deva ane pizAcakamAM mAtara, yakSa, gaMdharva rAkSasa, bhUta AdinI sthApanA karavI. A egaNa pacAsa vibhAganuM devatApada sthApana draviDa graMtha mAta6 mAM paNa Apela che. samAja sUtradhAra 30 70 mAM mahArAjA bhojana deva kahe che ke, S 7 rAma 6 parazurAma Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = = artha devatA dRSTi padasthApanAdhikAra viSNusthAne umAdevI brahmasthAne sarasvatI / sAvitrI madhyadeze tu lakSmI sarvatra dApayet // 18 // bhakte prAsAdagarbhAdhaM dazadhA pRSThaM bhAgataH pizAca rakSodanujAH sthAyAgaMdharvaguhyakAH AdityazcaMDikA viSNu brahmezAnAH padakramAt / samarAGgaNa sadhAra prAsAdanA garbhagRhanA adhamAM pachIta taraphanA ardhA bhAgamAM daza bhAga karavA tenI pachItathI pahelA bhAgamAM pizAca, bIjamAM rAkSasa, trIjAmAM daitya, cothAmAM gaMdhava pAMcamAM yakSa chaThThAmAM sUrya, sAtabhAmAM caMDI devI, AThamAmAM viSNu, navamAmAM brahmA ane dazayApyAM zivaliMganI sthApanA karavI ema anukrame pada sthApanA jANavI. sUtradhAra rAjasiMha kRta vAturAka paNa dazabhAgaga judI rIte kahe che. garbhAddha dazabhi bhakte madhyeliGganyasettatataH vidhi harimuMmA sUrya budha zaka jinaM tathA / mAtRgaNeza gaMvAn yakSAn kSetrezadAnavAn rakSograhAn kramAnmAtaH pizAcaM bhittikAvadhi // vAsturAja garbhagRhanA pAchaLanA ardhabhAganA daza bhAga karavA. temAM madhe garbhe zivaliMganI sthApanA karavI. 1. brahmA. 2. viNa 3. umA 4. sUrya. 5. budha. 6 Indra cha jina che mAtra gaNeza 9 gaMdharva yakSa ane kSetrapALa ane 10 dasamA bhAgamAM dAnava rAkSasa graha caMDI ane pizAcanI mUrtinI sthApanA anukrame karavI. zrI jinadatta sUrijInA nItizAstranA graMtha viveva virAra mAM nIce pramANe pAMca bhAga kahe che. bAlArma nittattara vaMtrA yakSAdyAH prathame bhAge devyaH sarva dvitIyake // 1 // jinArka skaMda kRSNAnAM pratibhAH syustRtoyake brahmA caturtha bhAge sthAliMgabhIzasya paMcame // 2 // : vidyAla prAsAdanA garbhagRhanA ardhA bhAganA bhIta taraphanA ardhamAM pAMca bhAga karI pahelAmAM yakSa, bIjAmAM sarva devadevIo, trIjAmAM jina, sUrya, kArtika svAmI ane kRSNa cothAmAM brahmA ane pAMcama bhAgamAM brahmA ane madhya garbhamAM zivaliMganI sthApanA karavI. A pramANe samazagaNanA bIjA mate prAsAda tilaka ane vivekavilAsanA mate Asana eTale pabAgaNa evo artha zilpI vargamAM pravarte che. paraMtu kSIrANuva dIpArNava ane aparAjita ane jJAnaratnakeza jevA prAcIna graMtha-pratimA sthApananA vibhAga kahe che. te deva pratimAnAM kAnanA garbhe, bAhunA garbhe ke pagane garbhe sthApana karavAnuM spaSTa kahe che. brahmA ane viSNunI mUrtinI sthApanA prAcIna maMdiramAM te rIte joIe chIe mAM mUrti pharatI garbhagRhamAM paNa pradakSiNa phare teTalI jagyA pAchaLa rahe che. paraMtu jina Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-111 kramAMka a.-13 vitarAgo vighnarAje ye ukatA jinazAsane / mAtRmaMDalamadhye tu devInAM samastake // 19 // paryakAsanorcAi sthAna viSNurUpANi yAnica / viSNusthAne jalazAyI varAhastatpadesthitaH // 20 // pratimA pAchaLa AvI jagyA hajI jovAmAM AvI nathI. jina prabhune A sUtra baMdhabesatuM kadAca na hoya; tema paraMtu paMkitabaddha jinAyatanamAM ke nAnA garbhagRhamAM je ardhanA pAMcamA bhAganA pAMcamA bhAganA trIjA bhAge pratimAjI padharAvavAmAM Ave te pUjakene haravA pharavAnI jagyAnI muzkelI ubhI thAya. AthI zipI varge jenI pratimA sthApana mATe maMDana sUtradhArane nIcane mata vadhu svIkAre che. padAdho yakSabhUtAdyAH paTTAne sarvadevatA / tadgrevaiSNavaM brahmA madhyeliGgA zivasya ca // 7 // . prAsAda maMDana // a0 6 // garbhagRhanA pAchalA pATa bhAravaTa nIce yakSa bhUtAdi de besADavA. pATa choDIne AgaLa bIjA de besADavA. tenAthI AgaLa brahmA ane viSNu ane madhyagarbhe zivaliMganI sthApanA karavI. pATa choDIne jaina pratimA padharAvavAnA sUtrane zilpI varga vadhu prAmANika mAne che. ardhanA pAMca bhAga karI trIjA bhAge siMhAsana pabAsaNuM karavAnuM pramANa mAnI tema kare che. jo ke mahArAja bhAjadeva samarAMgaNa sUtradhAramAM kahe che ke garbhanA ja bhAga karI pAchale bhIMte taraphano chaThTho bhAga cheDI pAMcamA bhAgamAM sarva devatAonI sthApanA karavAnuM sthaLa pramANa Ape che te kaMIka maMDananA matane maLatuM Ave. vyavahAramAM prAsAdamaMDanane mata zipI vargamAM pracalita che. pATa nIce pratimAjInI ardha cATI rAkhI bIjo bhAga pATathI bahAra rAkhavAnI prathAne AcArya deva zrI vijayanemi surIzvarajI anusaravAne jaNAvatA. deva pratimA sthApana para vibhAgake saMbaMdha kSIrArNava, dIpAva-jJAnaratnakoza aura sUtrasaMtAna aparAjita ina saba graMthoM meM aThAIsa bhAgake malakA svIkAra hai| paraMtu vAsturAja garbhagRhake dasa bhAga karatA hai| Thakkura phera vAstusAra viveka vilAsa pA~ca bhAga kahatA hai| devatA mUrti prakaraNa aura mathamatam 49. bhAga kahate haiN| samarAGgaNa sUtradhAra dasa aura chaH bhAga kahatA hai / aura sUtradhAra ghirapAla viracita prAsAdatilaka bhI pA~ca bhAga kahatA hai| devatA mUrti prakaraNameM-garbhagRhArdhake unacAsa bhAga krnaa| usameM garbhase prathama bhAga brahmAMza usameM nau bhAga devAMza bAdake solaha bhAga manuSAMza aura usake yAdake upara caubIsa bhAga pizAcaka ( milakara kucha 49, hue) brahmAMzameM, liGga sthApanA karanA / davAMzameM brahmA viSNukA sthApana karanA / mAnuSAMzameM sarva deva aura pizAcakrameM mAtara yakSa, gaMdharva, rAkSasa, bhUta AdikI sthApanA krnaa| ina unacAsa vibhAgakA devatA pada sthApana draviDa graMtha 'mayamatam meM bhI diyA huA hai| " prAsAdake garbhagRhakI divArake taraphake ardha bhAgameM dasa bhAga krnaa| usakI divArase pahale bhAgameM pizAca, dUsaremeM rAkSasa, tIsaremeM daitya, cauthemeM gaMdharva, pA~cavemeM yakSa, chaThemeM sUrya, sAtaveMmeM caMDI devI, AThaveMmeM viSNu, nauvemeM brahmA aura dasaveMmeM arthAt madhyameM zivaliGgakI sthApanA krnaa| isa taraha anukramase pada sthApanAkA jAnanA" (samarAGgaNa mUtradhAra ) sUtradhAra Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - -... - - - atha devatA dRSTi-padasthApanAdhikAra viSNurUpANi sarvANi matsyAdi navamepade / hari zaMkare varAha mUrti-viSNusthAne pradIyate // 21 // ardhanArIzvaraM devaM rudrasthAne prakalpayet / saptame brahmasaMsthAne mizramUrti saMsthApayet // 22 // viSNunA bhAge umAdevI. brahmAnA bhAge sarasvatI ne sAvitrIdevI. brahmAnA madhya rAjasiMha kRta 'vAsturAja' bhI dasa bhAgakA alaga rItase kahatA hai / "garbhagRhake pIche ke ardha bhAgake dasa bhAga karanA / usameM madhyameM, garbha meM zivaliGgakI sthApanA karanA / paheke brahmA, 2 viSNujI 3 umA 4 sUrya 5 budha 6 indra 7 jina 8 gaNeza 9 gaMdharva yakSa aura kSetrapAla aura dasaveM bhAgameM dAnava rAkSasa graha caMDI aura pizAcakI mUrtiyoMkI sthApanA anukramase karanA / " ('vAsturAja') zrI jinadatta sUrijIke nItizAstrake graMtha 'vivekavilAsa meM isa taraha pA~ca bhAga kahe haiM / "prAsAdake garbhagRhake ardha bhAgakI divArakI tarapha ardhameM pA~ca bhAgakara pahalemeM yakSa, dUsaremeM sarva deva-deviyoM, tIsare meM jina, sUrya, kArtika svAmI aura kRSNa, cauthemeM brahmA, aura pA~caveM bhAgameM brahmA aura madhyagarbha meM zivaliGgakI sthApanA krnaa|" (viveka vilAsa ) isa taraha samarAGgaNake dUsare matameM prAsAda tilaka aura vivekavilAsake matameM Asana arthAt pabAgaNa aisA artha zilpI vargameM pravartatA hai, paraMtu kSIrArNava, dIpArNava aura aparAjita aura jJAnaratnakoza jaise prAcIna graMthoM pratimA sthApanake vibhAga kahate haiN| isa deva pratimAke kAnake garbha meM, bAhuke garbha meM, yA pAvake garbha meM sthApana karaneke liye spaSTa kahA gayA hai| brahmA aura viSNukI mUrtiyoMkI sthApanA prAcIna maMdiroMmeM usI taraha dekhate haiN| usameM mUrtike phirate garbha gRhameM bhI pradakSiNA kare itanI jagaha pIche rahatI hai| paraMtu jaina pratimAke pIche aisI jagaha abhI dekhanemeM nahIM AtI hai| jina prabhuko yaha sUtra lAgu ho yA na bhI ho, lekina paMkti baddha jinAyatanameM yA choTe garbhagRhameM jo ardhake pA~ca bhASake tIsare bhAgameM pratimAjIko biThAyA jAya to pUjakAMko calane phirane kI jagahakI muzkila hotI hai| isase zilpI varga jaina pratimA sthApanake liye maMDana sUtradhAra nIcekA mata jyAdA svIkAratA hai| "garbhagRhake pIchale pATa-bhAravaTake nIce yakSa bhUtAdi ugra devoMko biThAnA / pATako chor3a kara Age dUsare devoMko biThAnA / usase Age brahmA aura viSNu aura madhya garbha meM zivaliGgakI sthApanA krnaa| (7 prAsAda maMDana // a. 6 // )" pATako chor3akara jaina pratimAko biThAneke sUtrako zilpI varga jyAdA prAmANika mAnatA hai / ardhake pA~ca bhApakara tIsare bhAgameM siMhAsana-pabAsaNa karanekA pramANa vaisA--zilpI varga karatA hai| yadyapi mahArAja bhojadeva samarAGgaNa sUtradhAra meM kahate haiM ki "garbhagRhake cha: bhAgakara pIchale divArakI taraphake chaThe bhAgako chor3akara pA~caveM bhAgameM sarva devatAoMkI sthApanA karanekA sthUla pramANa dete haiM / " vaha kucha maMDanake matase milatA julatA hai| _vyavahArameM prAsAda maMDanakA mata zilpI vargameM pracalita hai| pATake nIce pratimAjIkI ardha coTI rakhakara dUsare bhAgakA pATase bAhara rakhanekI prathAko AcArya devazrI vijaya nemisUrIzvarajI anusaraneke liye kahate the| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-111 kramAMka a.-13 bhAge ane lakSmIjI (viSNunA) keIpaNa bhAge sthApana karI zakAya. jina tIrthakara vItarAga ane jina zAsananA deva devIe (yA cakSaNI)ne vinarAja-gaNezanA sthAne caudamA bhAge sthApana karavA. badhI devIonI mUtio manukA maMDaLamAM sthApavI. viSNunI pAsane ke UbhI ke zeSazAyI ane varahAdi, masyAdi dazAvatAranI mUtio viSNunA navamA bhAgamAM sthApavI. viSaNu zaMkara umAnI yummUtio viSNunA sthAne sthApavI. ardhanArIzvaranI mUrti rUdranA sthAne padharAvavI. brahmAnA sAtamA bhAgamAM mizramUrti, trimUti, yugmamUrti (harihara, Adi brahmA viSNu ke zivanI mizramUtie)nI sthApanA karavI. 18 thI 22. viSNuke bhAga para umAdevI, brahmAke bhAga para sarasvatI, sAvitrI brahmAke) madhya bhAga para aura lakSmIjI (viSNuke) koI bhI bhAga para sthApataH ho sakake hai| jina tIrthaMkara vitarAga aura jina zAsanake deva devIoM (yakSayakSaNI) ko kinnarAja-gaNezake sthAna para caudahaveM bhAga para sthApana karanA / saba deviyoMkI mUrtiyA~ mAtRkAmaMDalameM sthApanA / viSNukI padmAsanameM yA khaDI yA zeSazAyI aura varAhAdi matsyAdi dazAvatArakI mUrtiyoM viSNuke nauveM bhAgameM sthApanA / viSNu, zaMkara, umAkI yuggamUrtiyA~ viSNuke sthAna para sthApanA / ardhanArIzvarakI mUrti rUdrake sthAna para padharAnA / brahmAke sAtaveM bhAgameM mizramUrti, trimUrti, yugmamUrti (harihara Adi brahmA viSNu yA zivakI mizra mUrtiyoM) kI sthApanA karanA / 18 se 22. trideva sthAnake caiva hariharapitAmahaH / pitAmahaMca caMdrAko sthApayetpada bhAskare / vedAzca brahma saMsthAne RSiNAM pada bhAskare // 23 // harihara, pitAmahanI tridevanI mUrti brahmAnA pade sthApana karavI. pitAmahabrahmA caMdra ne sUrya ane trASionI mUrtine ane veda mUrtione brahmAnI sAthe patharAvI. 23. harihara, pitAmahakI tridevakI mUrti, brahmAke pada para sthApana karanA / pitAmaha-brahmA caMdra aura RSiyoMkI mUrtiko aura vedamUtioMko brahmAke sAtha padharAnA / 23. iti zrI. vizvakarmA kRtAyAM kSIrArNava nArada pRcchAyAM devatA draSTipada sthApanAdhikAre zatAmekAdazamo'dhyAya // 111 // kramAMka a0 13 Iti zrI vizvakarmA viracita kSIrAvi nAradajIe pUchela devatA daSTipada sthApanAdhikArane zilpavizArada sthapati zrI prabhAzaMkara dhaDabhAIe racelI gurjara bhASAnI suprabhA nAmanI TIkAne ekaso agiyAramA adhyAya 111. ___iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava naradajIka saMvAdarUpa devatA dRSTi pada sthApanAdhikArakA zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara odhaDabhAI somapurA racita suprabhA nAmakI bhASA TIkAkA adhyAya // 111 // ( kramAMka a0 13 ) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava dIpArNava dvArodayakA 32 vibhAge dRSTisthAna kSIrArNava dIpArNava 21 20 vividha prathamate devatA dRSTisthAna vibhAga darzAvatuM koSTaka sutrasaMtAna aparAjita devatAmUrti prakaraNakA mata 320 31 bhUtapreta rAkSasa 300 29 bhairava caNDi 280 17 brahmA, viSNu, rudra, sUrya 26 candra 25 jina 24 sarasvatIM 23 0 2.2. 0 mata lakSmI 190 18 umA, rudra, viSNu, lakSmI 170 47 brahmA 45 - lakSmI nArAyaNa durgA-nAradAdi RSi 43 --RSimuni nArada brahmayugma 41 - brahmA sAvitrI 16 yakSarAja 150 14 mAtRkAo 130 m 12 zeSazAyina 11 10 hara mUrti 9. devatAmUrti prakaraNam tthA aparAjita-sUtra santAna kA mate dvArodayakA 64 vibhAge dRSTisthAna zivaliGga 64.0 63 - baitAla 61 - bhairava 59 caNDi 57 - aghora rudra 55- brahmA-viSNu, rudra - jina 53 - hara siddha 51 - padmAsana trimUrti 49 -- gaNeza - zAradA 39 - buddha 37 umA rudra 35-bhRMgavarAha 33- yakSa kubera 31--mAtara 29 - garuDa 27- zeSAzayina 25 - zeSa nAga 23- vyaktaziva 21 - vyaktAvyakta liGga 19 - avyakta liGga 17 15 13 3 1 -zivaliGga Thakkura pheru vAstusAra mate dvArodayakA daza bhAgake sAtamA bhAge daza bhAga karake isake sAtavA bhAge jinadRSTimAna Thakkura pheru vAstusAra mata 10 9. - chatra cAmaradhArI devo 8- caNDikA 7- zAsanadeva deviyA~ - jina prabhu daza bhAganeM sAtaveM bhAga 6 - citralepa pratimA 6- varAha 4 - lakSmI nArAyaNa 3 zeSazAyina 2. zivazakti 1- zivaliMga Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-111 kramAMka a.-13 devatA pada sthApana vibhAga pRthaka pRthakU graMtho kA matamatAntara kA koSTaka 1 kSIrArNava 2 dIpA- samarAMgaNa sUtradhAra prAsAdatilaka | devamAmUrti | vastusAra viveka |va 3 zAnaratnakoza kA mata prakaraNa valAsa | bhItase mayamatama 4 aparAjita | bhotase daza bhAga | 49 bhAga | bhAga pAMca bhAga | bhAga MNNN pizAca bhUta vaitAla rAkSasa / rAkSasa 1 yakSagandharva kSetrapAla aghora bhRga ghora daitya hanumaMta yakSarAja kSetrapAla 4 . gaMdharva 2 deva aura devikA bhairava gaNa mAtRkA lakSmI sarva devI | yakSa graho gaNeza lakSmI vitarAgajina durgA lakSmI 3 / kRSNa jIna sUrya kArtika agni vizvarUpa, umA, lakSmI 7 caNDi janArdana padmAsana kI UbhI / viSNu mUrti vAsudeva zeSazAyI dazA-16 viSNu 4 brahmA vatAra zaMkara umA brahmA, sarasvatI, sAvitrI / hiraNyagarbha, mizra 9 / brahmA yugmamUrti kArtika svAmI rudra ardha nArizvara 10 zivaloka madhyameM | 5 | zivaliMga madhyameM sAvitrI nakulIza hemagarbha zAligrAma brahmA / zivaliMga madhyameM -24 bhAga mAnuyAMza--x--26 pizAcAMza--- | mAtRkA yakSa gandharva rAkSasa bhUtAdi sarvadeva sthApana surya ---4 brahmAMza---x brahmA viSNu sthApana / madhyameM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1584 U ReKCIKARAN UKSTIL RUITLEXI HEASE TOURNA samadala rupastaMbha-rupazAkhAyukta kalAmayadvAra. udaMmbara-uttaraMga luNIMga vasahI-delavADA-AbuM Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1- rupazAkhAyukta dvAra udaMmbara-uttaraMga-madhyameM parikara sAtha pratimA delavADA Abu ... Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha zikhara bhadra nAsikAdi saravedhAdi // kSIrArNava a0 112 - kramAMka a0 14 vizvakarmA uvAca - 1 // ataH paraM pravakSyAmi bhadrArdha zikharaM tathA / bhadrArdha ca tato riSi jJAtavyaM mUlanAsIke // bhadrA ca trizati bhAgaM ca kartavya ca vicakSaNaiH / mUla nAzikaM dvibhAgaM ca dvibhAgaM dvitIyake // 2 // vedabhAga tRtIyA tu caturdazabhadrameva ca / paMcamI phAlanA kAryoM upAgasadvazA bhavet // 3 // - iti pacanAdhika P zrI vizvakarmA zikharanA bhadranA paMcanAzaka huve kahe che. he RSi, zikha ranA bhadranA bhadranA khuNA sudhInA trIza bhAga vicakSaNa zilpIe karavA. mULa nAzika e bhAga, bIjI phAlanA paNa e bhAga trIjI phAlanA cAra bhAga ane Akhu bhadra cauda bhAganuM jANavuM. pAMcamI phalanA upAMga pramANe karavI. 1-2-3, zrI vizvakarmA zikharake bhadrake pA~ca nAsaka kahate haiM / he RSi, zikharake bhadrake bhadrake kone taka ke tIsa bhAga vicakSaNa zilpIko karanA cAhiye / mUla mAzika do bhAga, dUsarI phAlanA bhI do bhAga, tIsarI phAlanA cAra bhAga aura sArA bhadra aau bhAgakA jAnA / pA~cavIM phAlanA upAMga ke anusAra karanA / 1-2-3. yAvasta pramANena vistRtA kriyate kaTiH / *** tAvadgula pAdena phAlanAnAM ca nirgamam // 4 // prAsAra jeTalA hAthanA paheALe rakhAye hoya tenA pratyeka hAthe pApA AMgaLanI phAlanAnA nIkAlA rAkhavA, 4. jitane hAthakA cauDA prAsAda rakhA gayA ho usake pratyeka hAtha para 1/4 aMgulakI phAlanAke nikAle rakhanA / 4. tAvadaGgalamAnena pAThAntare / 1. zikharanA bhadramAM AvI phlanAnu vidhAna takAza ane dIpANu va tathA zrIrAmAM mApekSa che. avarAvitasatrabhAM / pATho nathI. paMtha sapta ne navanAzi jUnA prAsAdamAM karelA jovAmAM Ave che. keTalAka jApathI bhadramAM AvAM nAzika phADe 1/ Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 kSIrArNava a - 112 kramAMka saptanAzika pravakSyAmi bhadrArdha SaDUmeva ca / prathamaM vasubhirbhAgaM dvitIyaM rudra saMkhyayA // 5 // tRtIyaM vasubhirbhAgaM catusArddha mUla nAzakam / SaSTam ca saptam caiva kAlanA nAma nAmat // 6 // vRtti samanAzi dhra have hu' saptanAzika kahuM chuM. abhadra cha bhAganuM, pahelI phAlanA ArDa bhAganI, bIjI phAlanA agiyAra bhAganI, trIjI phAlanA ATha bhAganI, mULanAzaka sADA cAra bhAganI chaThThI ane sAtamI phAlanAe nAma mAtranI karavI (phAlanAnA nikALA AgaLa kahyA tema rAkhavA. ) kula pAMcAtara bhAga sapta nAzikanA jANavA. pa-6. che. te vizeSa karIne nIce pIMthI te chajA upara zikharanA bhadramAM AvAM nAzika pADelA jovAmAM Ave che. mevADamAM A prathA vizeSa, gujarAtamAM alpa che. kSIrAva graMtha ghaNA prAcIna hoI te astavyasta sthitimAM ADAavaLA asa Mbadda viSayAthI bharapUra che ane eka viSayanI vacce bIjA viSayanA pATho vALI prate gujarAta ane saurASTramAM che. hajI zudra teA amane maLI nathI. amArI pAsenI AThathI daza pratAnI tAravaNI karatAM AvAM asa%0& lakhANavALA ane pArAvArA addipUrNa graMthe! prApta thayelA che. zikharanA poMca, sapsa, nava nAzika sAthe zikharanA thaDe viSaya cI zloka 14 thI 26 sudhInA ghaNAja azuddha ane viSayAntara hoI pATha mULa pratAmAM che, jemAMthI zaravedha saravedha ke svaravedhanA mahAdoSo uparAMta bIjA pAThe eTalA azuddha che ke teneA atha ApaNe tAravI zakayA nathI te mATe sunavAcaka daragujara kare ane jUnI zuddha pratAne krama ane asaMbaddha viSayAnA kAraNe mULa pA kAyama rAkhI graMthanuM saMkalana karavA badala vAcaka kSamA kare. kSeAka 23 thI 26 nA cAra zleAkeAne 112 eka se bAra me adhyAya jAnI pratAmAM gaNAvela che. * tAvadaGgulamAnena pAThAntare / (1) zikharake bhadrameM aisI phalanAoMkA vidhAna jJAnaratnakoza aura dIpArNava tathA kSIrArNava meM diyA hai| aparAjita sUtrameM yaha pATha nahIM hai / pa~ca sAta aura nau nAzika purAne prAsAdoM meM kiye hue dikhate haiN| kaI loga chajje ke parase bhadra meM aise nAzika phor3ate haiM / vizeSatayA nIce pIThase chajjAke upara zikhara ke bhadrameM aise nAzika pADe hue dikhate haiN| yaha prathA mevADameM vizeSa hai aura gujarAta meM alpa hai| kSIrArNava grantha bahuta prAcIna honese vaha astavyasta sthiti meM asambandha viSayoMse bharapUra hai aura eka viSayake bica dUsare viSayake pAThoMvAlI prate gujarAta aura saurASTra meM haiN| abhI usakI zuddha prateM hastagata nahIM huI haiM, hamAre pAsa ATha se dasa pratoM kI tulanA karate mAlUma huA hai ki ve asambaddha aura azuddhipUrNa hai / zikhara ke paMca, supta nau nAzakake sAtha zikhara Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikhara bhadra nAsakAdi - - - ----------paMcanAzaka batrIza vibhAga. ------ ----------satanAzaka75 vibhAma.--------- -------------- navanAzaka 62 vibhAma- - . -- zikharakA bhadrakA pA~ca sapta nava nAzaka aba maiM saptanAzika kahatA hU~ / AdhA bhadra chaH bhAgakA, pahalI phAlanA ATha mAgakI, dUsarI phAlanA gyAraha bhAgakI, tIsarI phAlanA ATha bhAgakI, mUla nAzaka sAr3he cAra bhAgakI chaThThI aura sAtavIM phAlanAe~ nAma mAtrakI karanA / (phAlanAke nikAleko Ageke anusAra rakhanA / ) sapta nAzikake kula pacahattara . (75) bhAma jAnanA / 5-6. navanAzika pravakSyAmi bhadrArdha mekatriMzatam / eka bhAgaM dvibhAgaM vA vedabhAgaM tRtIyakam // 7 // kA thoDA viSaya choDakara zloka 14 se 26 takake bahuta hI azuddha aura viSayAntara vAle pATha mUla pratoMmeM haiM, jinameM se hama artha nahIM nikAla sake haiN| isake liye sujJa vAcakagaNa kSamA kareM, aura purAnI azuddha pratoMkA krama asambaddha viSayoMke kAraNa mUla pAThako kAyama rakhakara graMthakA saMkalana karaneke liye vAcakoM kI hama kSamA mA~gate haiN| zloka 23 se 26 ke cAra lokakA 112 ekasau bArahavA~ adhyAya purAnI pratoMmeM giyAye hue haiN| : Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-112 kramAMka a.-15 caturtha bANa bhAgaM tu paMcamaM vasu saMyutam / SaSThaM bAma pibhAgaM tu saptame rasa saMyutam / / 8 / / aSTamaM navamaM caiva phAktanA nAma nAmataH / artha na lopayed yastu na cAlyaM zilpibuddhimAn // 9 // have huM zikharanA bhadranA nava nAzika kahuM chuM. rekhAthI abhadranA ekatrIza bhAga karavA temAM pahelI phAlanA eka bhAga, bIjI be bhAga, trIjI cAra bhAga, cethI kAlanA pAMca bhAga, pAMcamI phAlanA ATha bhAga, chaThThI phAlanA pAMca bhAga, sAtamI phalanA bhadrAI cha bhAganI jANavI, AThamI ane navamI phAlanA vAma mAtranI karavI. (rekhAye jeTalA hAtha hoya temAM pAyA AgaLanA kAlanAnA nIrgama rAkhavA) A pramANe buddhimAna zilpIe phAlanAonA bhAga khopA nahi. 7-8-8. aba maiM zikharake bhadrake nau nAzaka kahatA huuN| rekhAse Adhe, bhadrake ikkIsa bhAga karanA / usameM pahalI phAlanA eka bhAga, dUsarI do bhAga, tIsarI cAra bhAga, cauthI phAlanA pA~ca bhAga, sAtavIM phAlanA, bhadrArdha chaH bhAgakI jAbanA / AThavIM aura nauvIM phAlanA nAma mAtrakI karanA / (rekhAke para jisane hAtha hoM unameM hai, aMgulake pAlanAke nikAle rakhanA / ) isa taraha buddhimAna zilpIko cAhiye ki ve phAlanAoMke bhAgako na lopeM / 7-8-9. rekhA vistAramAnena sapAdetaducchyaH / tribhAga sahitaM zcaiva sArddhavA tu vicakSaNaH // 10 // chajApara kahela zikharIe caDAvI mULa rekhAthI (1) savAyuM zikhara bAMdhaNe karavuM. (2) 1 ke (3) devuM UMcuM zikhara ema traNa prakAre buddhimAna zivAya khu. 10. chajje para kahI huI zikhariyoMko car3hAnA / mUlarekhAse savA gunA U~cA zikhara skaMdhe para karanA / 13 yA Der3ha gunA U~cA zikhara tIna prakAra buddhivAna zilpIko karanA / 10. dazadhA mUle pRthutve paibhAgaH skaMdha ucyate / pahabAjhe doSadaH proktaH paMcAdha:zca na sabhyate // 11 // | mULa zikharanA pAya daza bhAga karI upara bAMdhaNa cha bhAga rAkhavAnuM Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CELLALLLLLOCK burculature nAgara zailIkA alaMkRta zikhara, teravIM zatAbdI kI pratikRtI. paMcAsarA pATaNa. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 Usitdar belura-halebiDa (maisUra rAjya ) ke kalAmaya prAsAda ke mahA pITha maMDovara aura zikhara Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikhara bhadra nAsakAdi kahyuM che. cha bhAgathI vadhu rAkhavuM doSakAraka kahyuM che. ane pAMca bhAgathI ochuM na karavuM. (eTale sADA pAMca bhAga bhAMdhaNe rAkhavAthI te zebhe che.) ___ mUla zikharake pAyace daza bhAga kara upara skaMdhake para chaH bhAga rakhaneke liye kahA hai / cha: bhAgase adhika rakhanA doSakAraka hai / aura pA~ca bhAgase kama na karanA / ( arthAt sADhe pA~ca skaMdhake para rakhanese vaha zobhatA hai / ) graMthAntara-rekhAvistAra yanmAnaM dazabhAga vidhIyate / dvibhAgakoNa bhityuktaM bhadra bhAgatrayaM bhavet / / 12 / pratirathaH sArddha bhAgaM tu ubhayo paripakSayoH / skaMdhanavAMze sArdvadvau rathakoNo dvibhadrakam // 13 // zikharanA pAya rekhA vistAranuM je mAna hoya tenA daza bhAga karavA. be bhAga rekhA, AkhuMbhadra traNa bhAganuM ane vacce paDhare deDha bhAgane beu taraphane karo (te rIte kula daza bhAga) te rIte nIce daza bhAga ane upara nava bhAga bAMdhaNe skape karavA tene be bhAganI rekhA. doDha bhAgane paDho ane AkhuMbhadra be bhAganuM maLI kula nava bhAga jANavA. 12-13. zikharake pAyace para rekhA vistArakA jo mAna ho usake dasa bhAga karanA / do bhAga rekhA, sArA bhadra tIna bhAgakA, aura bicameM par3harA-DeDha bhAgakA, donoM taraphakA karanA / ( usa taraha kula dasa bhAga) isa taraha nIce dasa bhAga aura upara nau bhAga skaMdhake para karanA / usake do do bhAgakI rekhA DeDha DeDha bhAgakA par3harA aura sArA bhadra do bhAgakA milakara kula nau bhAga jAnanA / 12-13. zaravedha pravakSyAmi jAyate mUlanAzake / kakSAntare prabhedeca mahA zeSa (ca) rAjayet // 14 // prathametrayakSudrANAM gRhepakSecugAni ca / dvau sA zakti satucASToca pADezyamatupaMcamI // 15 // 'jaMdhisazama trayodaza kSANiSaSTelanamadhete sUrAH / saravedhe yadi caiva hanyate pazubAdhavAH // 16 // sAnukUlaSayaM (kRta) mabale hanyate zatru / ....... "svaravedhaM na kArayet // 17 // (1) saravedha svaravedha ? pAThAntara (2) meru zeSa ca rAjayet (3) prathama traya rudrANAM (4) guNAnica (5) zivazakti zivASToca (6) jaMdhipadma trayodaza (5) kalpate SaD bhAsikA. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-113 kramAMka a.-15 SaTmAse bhavenmRtyu rAjadaMDastathaiva c| athavA trINi maraNaM jaM SaTamAsena saMzayaH // 18 // svaravedha yadA caiva kriyate paibhAgitA / " tatra nArI mahAvyAdhi rASTrabhaMgaM prajAyate // 19 // durbhikSazvApi rudraM (sa) rAjamRtyAyane yathA / yama zamAtAM niSphalaM yAMti zilpInaM mRyate dhruvA // 20 // anyathAkaraNe kartuM kSonAsti yugAntare / pUjAyAM na labhatedeva summakIrti rAkSasaH // 21 // zokasya yadAtasya virodha: sthAtparasparam / gau prANapIDAsyAt AtAsaganiSTarAgarbhagRhAvapubhavet // 22 // ko apoSAMca rAjanIkya kurvAtIkyaste / keTirodhastatra varAhA akAle mRtyu phalakam // 23 // ahamada phalaM yAMti kukastalokapIDa tu / ... ... ... ... ... ... // 24 // prAsAdasya na sAMgAya vistArogre stathaiva ca / paDa madhyeSu dAtavyo potrikAdyaM pradakSiNe // 25 // mUlanAzaka trisAI kartavyaMca tadAgrataH / nava nAzika bhavetaMzca sArddhate bhadrasanidhaiH // 26 // ... ... ... ... ... ... itizrI vizvakarmAkRtAyAM kSIrArNave nArada pRcchate.........dhikAre zatAne - dvAdazamo'dhyAya // 112 // (kramAMka a0 14) tizrI vizva virayita kSIrAva nA2600ye pUchana............adhiArane zi65 vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe racelI gurjarabhASAmAM suprabhA nAmanI bhASA TIkAne eka bArase adhyAya- 112. kramAMka a0 14. ___iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava nAradajIke saMvAdarUpa...adhikAra kA zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA raci hubhI suprabhA nAmakI bhASATIkA kA 112 ekasobArahavA~ adhyAya / 112 (kramAMka a0 14) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha zikharAdhikAra // kSIrArNava a0 // 113 // ( kramAMka a0 15 ) zrI nArada uvAca - vakSayanabhyaM dharaNImataH / prapatyamidaM kathayAmi na saMdeho zikharaM sarvakAmadaM // 1 // kasminAkAra samutpannA prAsAda zikharottame / kiM dalavibhakate ca kIMmAge vibhAgate // 2 // kiMme aSTavibhaktaM ca staiSAM skaMdhakIto bhavet / dazadhA skaMdha rekhA ca skaMdha mAnokRtAbhavet // 3 // mamavAlajaraM zrutvA sarata ke na hetave / ka vibhAgamRto tannA kathito mama sAMpratam // 4 // maharSi nAradajI zrI vizvakarmAne pUche che ke sarva kAmanAne ApanArI evI zikharanI vidhi sandeha vagaranI kahe, prAsAdanA zikhareza kevI rIte utpanna thAya, tenA bhAga vibhAga ane zrRMga AdinA vibhAga kevI rIte karavA ? vaLI A bhAga kema karavA? zikharanu` skaMdha AMdhaNu keTalA bhAge rAkhavuM deza bhAga nIce rekhA ane bAMdhaNe kema karavuM? mane vAla jaranI vidhi temAM bhAga........keTalA bhAge UMcAImAM kema karavuM te mane ma 1-2-3-4. maharSi nAradajI zrI vizvakarmAko pUchate haiM ki sarvakAmanAko denevAlI aisI zikharakI vidhi saMdehake binA batAo / prAsAdake zikharoM kaise utpanna hote haiM, unake bhAga, vibhAga, zuMga Adike vibhAga kase kareM ? aura ATha bhAga kaise kaise kareM ? zikharakA skaMdha kitane bhAgapara rakhanA ? dasa bhAgake nIce rekhA aura skaMdhake para kisa taraha kareM ? mujhe vAlaMjarakI vidhi, usake bhAga aura kitane bhAga meM U~cAImeM kaise karanA yaha abhI.. kaho / 1-2-3-4. vizvakarmA uvAca - yacayA pRcchate caiva zRNutvekAgrato muniH / zikharAva vividhAkArA manekAkAra mudrilA // 5 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -15 kSIrArNava a.-113 kramAMka ekasthApi salasyorve zivarANi bahUnyapi / nAmAni jAtayasteSAM mUrcamArgAnusArataH // 6 // --6bhAga--.---.. - ---------3.bhAga bhAga------ E A Aw - - - --- NA zikharameM zrRMgordhva zrRMGga zloka 7-8 Uha zrRMGgovaMUruzrRMga rakhanekA vibhAga zloka 21 zrI vizvakarmA kahe che ke muni, tame pUche che te ekamanathI sAMbhaLe. zikhare vidhavidha ane aneka AkArane thAya. eka ja taLa upara ghaNA prakAranA zikhare caDe te zikharanA uparanA mArgathI prAsAdanI jAti ane oLakhAya che. pa-6. zrI vizvakarmA kahate haiM-he muni, yadi tuma pUchate ho to ekAgra hokara suno| zikharoM vividha aura aneka prakArake hote haiN| eka hI talake para bahuta prakArake zikhareM car3hate haiN| unake uparake mArgase prAsAdakI jAti aura nAma pahacAne jAte haiN| 5-6. chAdhoghe prahAraH syAt zraMge zrRMge tathaivaca / prahArAMza agnardadyAt punaH zRMgANi kArayet // 7 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra - - samastAnA madho bhAge kuryAcchAdya vibhUSitam / adhaH zRgAla bhAgena urdhva zRMgovarodgamaH // 8 // prAsAdanA chajA para prahAra pahArUne thara karI te para uparA para chaMge upara bIjuM zRMga ardhabhAge caDAvavAM pratyeka zrega nIce karI pahArUne thara karI # caDAvavA pratyeka DhaMganA nIcene bhAga chAjalIthI vibhUSi kare. vaLI nIcenA zRMganA ardhabhAge uparanuM ga caDAvatA javuM ane deDhIyA karavA. . prAsAdake chajje para prahAra-pahArukA thara kara usakepara uparApara zrRMgoMkepara dUsare zrRMgako ardha bhAgameM cddh'aanaa| pratyeka aMgake nIce phira pahArukA thara karake zrRMga car3hAnA / pratyeka zrRMgakA nIcekA bhAga chAjalI se vibhUSita kadanA / nIceke aMgake Adhe bhAgake uparake zrRMGgako car3hAte jAnA aura doDhiye karanA / ' 7-8. mRlakarNarathAdauca eka dvitrikramenyaset / nIraMdhAremUlabhittau sAMdhArabhramabhittiSu // 9 // prAsAdanI mULa rekhA ane pratiratha Adi upAMgo para eka be traNa ema kahelA krama pramANe zrage caDAvavA. paraMtu niradhAra prAsAdanI mULa bhIta upara (gabhArAnI aMdaranI pharakathI kaMIka vadhu) ane sAMdhAra prAsAdane bhramanI bhIte zikharane pAyo rAkha. (gaLavA na de.) __prAsAdakI mUla rekhA aura pratiratha Adi upAMgoMke para eka do tIna isa taraha kahe hue kramake anusAra zrRMgoMko car3hAnA / paraMtu niraMdhAra prAsAdakI mUla divArake para (garbhagRhake aMdarake pharkase kucha jyAdA ) aura sAMdhAra prAsAdako bhramakI divArake para zikharakA pAyacA rakhanA / (galane nahIM denA / ) 9. (1) 'chajA para padArUno thara karI zraga caDAvavA. Adhunika kALamAM maMDapane ghumaTa uMce kare che. tethI pAkanAza meLavavA chajA para jAMgI be traNa ke cAra phUTanI caDhAve che. prahArUnI vizeSa prathA rAjasthAnI somapurA bhAIomAM vadhu che. prahArU ane moralI pAra ema teo kahe che. vRkSANuva graMthamAM prakAranA cha prakAra kahyA che. tenA pRthapha pRthapha ghATa kahyA che. pahArUnA gharanA ghATane gujarAtamAM "pA" kahe che. (1) chajjeke para pahAruke thara karake zrRMga car3hAnA / Adhunika kAlameM-maNDapakA guMbaja U~cA kiyA jAtA hai, isase zukanAsa milAne ke liye chajjeke para jAMgI do tIna yA cAra phUTakI car3hAte haiM / pahAruke vizeSa prathA rAjasthAnI somapurA bhAiyoMmeM vizeSa hai| pahAru aura muralIpAra, aisA ve loga kahate haiM / vRkSArNava graMthameM prahArake chaH prakAra kahe hai / unake pRthak pRthak ghATa kahe haiM / prahArake tharake ghATako gujarAtame "pAla" kahate hai| 18 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-113 kramaka a.-15 . 'rekhA vistAramAnena sapAdenataducchyaH / tribhAga sahitazcaiva sArddha kRtvA vicakSaNaiH // 10 // zikharanI mULa rekhA: pAye jeTalo vistAra hoya tenAthI (1) savAyuM uMcuM zikhara (bAMdhaNe) karavuM. (2) mULa pAyAthI tenA trIjA bhAga sahitanI UMcAI karavI (3) mULa pAyAnA vistArathI detuM UMcuM zikhara vicakSaNa zilpIe karavuM. A traNa rIta zikharanI UMcAInI (nAgarAdi jAtimAM) tapI. (2) 10 zikharakI mUlarekhA-pAyacAke barAbara vistAra ho to usase (1) savA gunA U~cA zikhara skaMthake para karanA / (2) mUla pAyacese usake tIsare bhAgake sahitakI U~cAI karanA / (3) mUla pAyaceke vistArase DeDha gunA U~cA zikhara vicakSaNa zilpIko banAnA / ina tIna rItiyoMko zikharakI U~cAIke liye jAnanA / (nAgarAdi jAtimeM) 10 (2). uruzRGgANi bhadresyu hRyekAdi grahasaMkhyayA / trayAdeza samudye'dho luptaH saptorazRGgakai // 11 // zikharanA bhadde uzrage caDAvavAnuM vidhAna kahe che. bhadra uparathI ekathI nava sudhI (kahelA-krama pramANe) uzcaMga caDAvavA. temAM uparanA urazcaMganA bAMdhaNuthI nIce pAyAnI uMcAInA tera bhAga karI nIcenA uchaMganA bAMdhaNe sAtabhAga sakhI lupta dabAtuM meTuM uzcaMga karavuM. ema kame caDAvavA (Ama cha bhAga uparane sAta bhAga nIce ema bAMdhaNuthI bAMdhaNA sudhInA jANavA.) 11 zikharake bhadrake para ukta zrRMgoMko car3hAnekA vidhAna kahate haiM / bhadrake uparase eka se nau taka kramake anusAra uruzrRMgako car3hAnA / usameM uruzrRMgake skaMdhase nIce pAyacekI U~cAIke teraha bhAgakara nIceke urugvegakA skaMdhake para sAta bhAga rakhakara lupta dabAtA huA baDA uruzrRMga karanA / isa taraha kramake anusAra (2) nAgarAdi jAtimAM A traNa prakAranA zikharanI UMcAInA kahyA che. purANomAM zilpane viSaya samAviSTa karela che. temAM zikhara bamaNuM UMcuM karavAnuM kahyuM che. uttara bhAratamAM tevAM zikhare jovA maLe che. bhAratanA eka pradezamAM aDhIgaNa uMcAInA zikhare zAstrokata vidhinA ame joyo che. te prAsAdanI cauda jAtimAMnI eka jAti haze. (2) nAgarAdi jAtimeM ina tIna prakArase U~cAi batAyI hai / purANoM meM zilpakA viSaya samAviSTa kiyA huA hai / usameM zikharako dUgunA U~cA karaneke liye kahA hai| uttara bhAratameM vaise zikhara dekhanemeM Ate haiM / bhAratake eka pradezameM DhAI gunI U~cAIke zikhara zAstrokta vidhise hamane dekheM haiM / yaha prAsAdakI caudaha jAtiyoMmeMse eka jAti hogI / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra ma nara aura mAya bhAga , apa arth himbaadhikaar' car3hAnA / (isa taraha chaH bhAga upara aura sAta bhAga nIce, isa taraha skaMdhase skaMdha takake jAnanA / ) 11. zRMgorUzRMga pratyaGgAraMDakAna gnnyetsudhii| tavakA tilakaM karNe kUryAd prAsAd bhUSaNAm // 12 // zikharanA aMga-khIkharIo uzraga ane pratyaMga (Athe garAziyA) te aMDakanI gaNatrImAM levaSA bAkI tavaMga tilaka krUra ghaMTA je rekhA ke paTarA Adi aMge para caDAvelA hoya te prAsAdanA AbhUSaNa rUpa jANavA. te gaNatrImAM na levA. zikharake zrRMgako, uruzrRMgako aura pratyaMgako (cotha garAziyA) aMDakakI ginatImeM lenA / bAkI tavaMga tilaka kUTa ghaMTA jo rekhA yA paDharA Adi aMgoMke para car3hAye hue ho unako prAsAdake AbhUSaNa rUpa jAnanA / unako ginatI meM nahIM lenA / 12. rekhAmUlasya digbhAge kuryAdagre SaDAMzakAH / paibAyai doSadaM proktaM paMcamadhye na zobhanam // 13 // zikharanI mULa rekhA-pAyAnA vistAranA daza bhAga karI upara bAMdhaNe- skaMdhe cha bhAga paheluM rAkhavuM. cha bhAgathI vadhu rAkhavAthI doSa kahyo che. ane pAMca bhAgathI ochuM zobhatuM nathI. (tethI sADA pAMca bhAga bAMdhaNe rAkhatuM) 13 zikharakI mUla rekhA = pAyaceke vistArake dasa bhAgakara upara skaMdhake upara cha bhAga cauDA rakhanA / cha: bhAgase jyAdA rakhanese doSa kahA hai, aura pA~ca bhAgase kama zobhAyamAna nahIM hotA hai / isase sAr3he pA~ca bhAga skaMdhake para rakhanA / ) 13 rekhAmUlasya vistArAt padmakoza samAlikhet / catuguNena sUtreNa sapAda zikharodayaH // 14 // savAyA zikharane pAyAmAM vistArathI cAragaNuM vRta sUtra pheravavAthI vagara khIlelA kamaLa puSyanA AkAranA jevI zikharanI namaNuM rekhA thaze. 14 savAgune zikharako pAyaceke vistArase cAra gunA ghRta sUtra phirAnese avikasita kamalapuSpake AkArake jaisI zikharakI namaNa rekhA hogI / / 14 3) 1 zikharodayanA pAyAthI sADAcAra gaNuM sUtrathI vRta rekhA doravI ane deDhA udayavALA zikharanA pAyA vistArathI pAMcagaNuM sUtra vRta rekhA deravAthI bAMdhaNe sADA pAMca bhAganA hisAbe barAbara maLI rahe che. A sthaLa sAmAnya niyama kahyo. rekhA doravAnA aneka prakAra-bheda prAsAda zilpagraMthamAM kahyAM che. temAM prAsAdanI jAti chaMda pramANe mukhya traNa prakAra kahyA che. 1 zikhAMta 2 ghaMTAta 3 sadhAta 1 zikhata Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zALA -223 mAM - dazadhAtalarekhA ca digbhAga dvau karNa vistara / stha sArddha vistAra bhadrArdha tatra niryam // 15 / / hastamAnArdhAGgulena phAlanAnirgavicakSaNa / dazAMzA zikhare mUle cAgre tatranavAMzakAH // 16 // sAAMzako sthau koNo dvau zeSabhadra miSyate / ---- dvau matirathI madhye vRtamAmala sArakam // 17 // zikharanA nIce mULa rekhA-pAya daza bhAga karavA. temAM be bhAganI rekhA -deDha deha bhAgane paDharA ane bAkI adhuM bhadra paNa teTaluM ja eTale deDha bhAganuM A phAlanAonA nikALA-pAya jeTalA gaja hoya tenA gaje rAkhavA. jema daza bhAga nIce kahyA tenI upara kaMdha bAMdhaNe nava bhAga karavA. temAM be bhAganI rekhA ane doDha deDha bhAganA paDharA ane bAkI AkhuM bhadra be bhAganuM karavuM (kula navabhAga) A skadhanA khuNAkhuNa pratirathanI madhyamAM goLa Amala sAre paheLe rAkha. 15-16-17 * : "mAga koma eTale nIce pAyAcAthI TheTha kaLaza sudhInI saLaMga vRta rekhA dorAya che. temAM bAMdhaNuM ane AmalasArA sAMkaDAM thAya 2. ghaMTAMta-nIce pAyAthI AmalasArA sudhI vRta rekhA derAya te Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra zivarakA skaMdhakA AmanA sAmanA do pratisthakA koyA samAna AmalasArAkA golapta rakhanA / Aasma zikharameM nIce mUlarekhAke para-pAyaceke para dasa bhAga karanA / unameM do bhAgakI rekhA-Der3ha Der3ha bhAgakA paDharA aura bAkI AdhA bhadra bhI utanA hI arthAt Der3ha bhAgakA-ina phAlanAoMke nikAle-pAyaceke barAbara jitane gaja ho usake Adhe aMgula gajake para rakhanA / jisa taraha dasa bhAga nIce kahe usa taraha skaMdhake para nau bhAga karanA / unameM do bhAgakI rekhA aura Der3ha bhAgake padare aura bAkI pUrA bhadra do bhAgakA karanA / (kula nau bhAga) isa skaMdhake koneke sAmane konemeM pratirathakI madhyameM gola Amala sArA cauDA rakhanA / 15-16-17. A prakAra virATa bhUmi ja ane vallabhI jAtinA prAsAda mATe che. (3) skaMdhAta eTale nIce pAyAthI bAMdhaNu sudhI goLa vRta rekhA chuTe (upara AmalasAre tenAthI bahAra rahI jAya che te aMdhAMta khAvALu zikhara nAgarAdi jAtinA chaMdanA sAdhAra ke niradhAra prAsAdane prazasta karyuM che. (3) 1 zikharodayake pAyacese sAr3he cAra gune sUtrase vRta rekhA doranA aura Der3ha gune udayavAle zikharake pAyace ke vistArase pA~ca gunI sUtra bRta rekhA doranese skaMdha ke para sAr3hepA~ca bhAgake hisAbase barAbara mila rahatA hai / rekhA doraneke aneka prakAra bhedoM prAsAda zilpa graMthoM meM kahe haiM / usameM prAsAdakI jAti chadake anusAra mukhya tIna prakAra kahe haiM / 1 zikhAMtara 2 ghaMTAMta 3 skaMdhAMta Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - kSIrArNava a.-113 kramAMka -15 athavAlaMjara-tathA vAlaMjara prAjJa bhAgabheda vizeSataH / dvAviMzazca padaM kArya caturbhimUlanAsikaM // 18 // pratirakSetrayaM bhAgaM dvitIye dvayameva ca / dvibhAgAcaiva bhadrArddhabhAgabhAgazca nirgamam // 19 // trayAdezAMza skaMdhoghe kartavyaM ca prayatnataH / tridhAkarNa vibhaktaM ca dvibhAgaurdhvakarNakaH // 20 // tathAsthaprabhedena ze madraM prakItitam / vAlaMjare ca vijJeyA rekhA medasyakastathA // 21 // he mujJa puruSa, have (sAMdhAra prAsAdanA) zikharanA vAlaMjaranA bhAganA bheda vizeSa karIne kahuM chuM. zikharanA pAya bAvIza bhAga karavA. temAM rekhA cAra bhAganI, pratiratha traNa bhAgane. bIje uparatha be bhAgane ane aradhuM bhadra be bhAganuM. tenA nikALA bhAga bhAganA rAkhavA. have tenA upara skaMdha bAMdhaNe tera bhAga karavA. traNa bhAganI rekhA-karNa be bhAganA pratiratha, eka bhAgane ratha ane bAkI arthe bhadra, aradhA bhAganuM ema kula tera bhAga sAMdhAra prAsAdanA zikharanA bAMdhaNe jANavA. e rIte zikharanI rekhAnA vAlaMjaranA bheda jANavA.' 18 18-20-21 he sujJapuruSa, aba (sAMdhAraprAsAdake) zikharake vAlaMjarake bhAgake bheda vizeSatathA maiM kahatA hU~ / zikharake pAyace para bAIsa bhAga karanA / usameM rekhA bhAra sApakI pratiratha tIna bhAgakA dUsarA uparatha do bhAgakA aura AdhA bhadra do bhAgakA, unake nikAle bhAga bhAgake rakhanA / aba usake upara skaMdhake para teraha bhAga karanA / tIna bhAgakI-rekhA-karNa do bhAgakA dUsarA pratiratha, eka bhAgakA ratha aura bAkI AdhA bhadra Adhe bhAgakA, isa taraha kula teraha bhAga sAMdhAra prAsAdake zikharake skaMdha para jAnanA / isa taraha zikharakI rekhAke kAlaMjarake bheda mAnanA 14 18-19-20-21 / (1) zikhAMta arthAt nIce pAyacese kalazatakakI salaMga vRtarekhA A~kI jAtI hai vaha, usameM skaMdha aura AmalasAre sa~kare hote haiM / (2) ghaMTAMta-nIce pAyacese AmalasArA taka vRtarekhA oNkI jAtI hai vaha, ye prakAra virATa bhUmija aura vallabhI jAtike prAsAdake liye hai| (3) skaMdhAMta arthAt nIce pAyacese skaMdha taka gola vRtarekhA chuTe (upara AmalasArA usase bAhara raha jAtA hai vaha) skaMdhAMta rekhAvAlA zikhara nAgarAdi jAtike chaMdake sAMdhAra yA niraMvAra prAsAdako prazasta hai| (4) AgaLa zleka 1pathI ra7mAM zikharanA upAMgonA bhAga kahyA che te niradhAra Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madha zikharAdhikAra - Kam - mAga---- yARHATA TARA zAmA <.--mana-rekhA 10Aga.- -" -..--pAlAra 22 bhAganiraMdhAra-ora sAMdhAra prAsAdakA bhUla zikharakA upAGga-vAlaMjara bAlapaMjara skaMdhahInaM na kartavyaM nAdhika kiMca kArayet / skaMdha hIne kulocchedo mRtyaroga bhayAvaham // 22 // AyurArogya saubhAgyaM labhate nAtra saMzayaH / mUlakanda praviSTe tu skaMdhavedha iti smRtaH // 23 // zilpI svAmI nau hanyate skaMdhavedhena sNshyH| nirgame hasta saMkhyairvArdhAgulairupamAditaH // 24 // mAna pramANuthI ochA skaMdhavALuM ke adhika mAnanA kaMdhavALuM zikhara na karavuM. zikhara dhaH bAMdhaNe mApathI ochuM thAya te kuLano nAza mRtyu ane rogane bhaya upaje. mAna pramANe karavAthI AyuSya Arogyane saubhAgyanI prApti thAya che. temAM jarA paNa zaMkA na karavI. je kaMdhanA mULamAM (dhvajAdaMDa) praviNa thAya te te skavedha jANu. te vedhathI zilpI ane svAmIne nAza thAya te prAsAdane legya che ane zleka 18thI 1nA vAlajara kahyA te sAMdhAra prAsAdanA zikharanA che sAMdhArAmAM be pratiratha kahyA che vAlaMjarane samarAMgaNa sUtradhAramAM bAlapaMjara kahela che. (4) Age zloka 15 se 17 me zikharake upAgoMke bhAga kahe the niraMdhAra prAsAdake zikharake yogya hai| aura zloka 18 se 21 me vAlaMjara kahe hai sAMdhAra prAsAdake zikharake liye kahe hai / sAMdhArameM do pratiratha kahA hai / vAlaMjarako samarAGgaNa sUtradhAra meM bAla paMjara kahA hai| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-113 kramAMka bha.-15 saMzaya vagara jANavuM. bAMdhaNe vAlaMjaranA sarva nAzikanA nikALA jeTalA gaje pAye ke bAMdhaNuM hoya teTalA gaje ardhA AMgaLa pramANe rAkhavA. mAna pramANase kama skaMdhavAlA yA adhika mAnake skaMdhavAlA zikhara nahIM karanA / zikhara jo skaMdhake mApase kama ho to kulakA nAza, mRtyu aura rogakA bhaya utpanna hotA hai / mAnake anusAra karanese AyuSya Arogya aura saubhAgyakI prApti hotI hai| usameM jarA bhI zaMkA na rakhanA | jo skaMdhake mUlameM (dhvajAdaMDa) praviSTa ho to use skaMdha vedha samajhanA / isa vedhase zilpI aura svAmikA nAza hotA hai / yaha bAta niHsaMzana jAnanA / skaMdhake para vAlaMjarake sarva nAsikake nikAle jitane gaja' para pAyacA yA skaMdha ho utane gaja para Adhe AMgula pramANameM rakhanA / 22-23-24. / pranAni skaMzAntarekhA sAgarI ghaMTAsa revA. -- -- viyara mI---yAMta rekhA. rekhAkA sAmAnya svarupa-1 skaMdhAMta (nAgarI)-2 ghaNTAnta-3 zikhAnta rekhA (virATa vallabhIH) anyonye kathitAzcaiva zukanAzaH mataH zRNu / chAryorce skaMdha paryaMtaM mekaviMzati bhAjitam // 25 // naMda trayodaza madhye pramANa paMcadhAmataM / kumAraM kapirudraMca nirdhaTA hi nizAcaraH // 26 // caMdradhoSazca vijJeyaM zukanAzaMpaMcadhAmataM / paNamekaM kumAraM ca triSaNaMkapirudrakam // 27 // zikharanuM anya anya kahyuM. have zukanArAnA lakSaNa sAMbhaLe. chajA uparathI Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra zikharanA skaMdha baMdhAraNa sudhInI UMcAInA ekavIsa bhAga karI. temAMnA nava daza agyAra bAda ane tera bhAge zukanAranI UMcAInA pAMca prakAre sthAna vibhAga kahyA. kumAra kapirudra, nirdhanTa nizAcara ane caMdrazeSa ema pAMca nAme anukrame zunAzanA zupA. 25-26-27 zikharakA anyoanya kahA / aba zukanAsake lakSaNa suno| chajjeke uparase zikharake skaMdha taka U~cAIke ikkIsa bhAgakara unake nava, dasa, gyAraha, bAraha aura teraha bhAga para zukanAsakI U~cAIke pA~ca prakAra kahe / kumAra, kapirUdra, nirdharTa, nizAcara aura caMdraghoSa isa taraha pA~ca nAmoM anukramase zukanAsake jAnanA / 25-26-27 paMcasapta navazcaiva dviSaNAMtaM prakIrtitaM / vimAnAkAra vartate kakSemurve ca nAsikam // 28 // (5) zikharanA zukanAsa barAbara maMDapanI ghaTA samAna rAkhavI. tevuM vidhAna che. paNa zukanAse samAghaMTA: na nyuun| na tatoDadhikA meyu aparAjitasUtra 185mA aheluche. vaNI dIpArNava bhane anya shipthe| tabhanna aparAjitamA bhane sthaNe tadUrbena prakartavyaM bhavaH sthaM naivadUSayat " Ama 59 hena cha. tathA zurunAzayI bhayanI yA nIce rAvI. temAM hopa nathI. zukanAse samAghaTA che. paNa maamlsaare| bha75 52n| yo nathA. tenu 125 teramI caudamI sadImAM maMDapa para ghumaTa nahIM paraMtu zAmaraNa karatA ane tenI sarvopari mUchavaMda Ave tethI ghaMTA kahela che. saMvaraNe pAchalA kALamAM ochI thavA mAMDI tethI ghumaTa karI caMdrasa mukI AmalasArA para kaLaza mukavAnI prathA zarU thaI (5) zikharake zukanAsake barAbara maMDapakI ghaMTAko samAna rakhanA, vaisA vidhAna hai| lekina "zukanAse samAcaMTA nanyUnA na tatoDadhikA " aisA " aparAjita sUtra "185 meM kahA hai, aura dIpArNava aura anya zilpa graMthoM aura aparAjitameM dUsare sthala para " tadUce na prakartavyaM adhaH sthe naiva dUSayet " aisA bhI kahA hai / isase zukanAsase maMDapakI ghaMTAko nIcI rakhanA, isameM doSa nahIM hai / zukanAsa samAdhA kahate haiM, lekina AmalasArA maMDapake uparakA nahIM kahA hai / isakA kAraNa terahavIM sadI meM maMDapake para dhumaTa guMbaja nahIM lekina zAmaraNa karate the aura usakI sarvopari mUlaghaMTA Ave isIliye ghaMTar kahA hai| saMvaraNAM pIchale kAlameM kama hone lagI isase guMbajakara caMdrasa rakhakara AmalasArA ke para kalaza rakhanekI prathA zurU huii| (6) ka ra7thI 1nAM mULapATha ja ame mukela che. tenI azuddhinA kAraNe anuvAda karavAmAM gerasamajane bhaye ame tema karyuM nathI. zukanAsamAM eka traNa pAMca ke sAta uparApara deDhiyA karI upara siMha sthApana thAya che. (6) zloka 27 se 31 ke mUla pATha hI hamane rakhe haiN| unakI azuddhi ke kAraNa anuvAda karanemeM gairasamaja ke saMbhavase hamane vaisA rakhA hai| zukanAsameM eka tIna pAMca yA sAta uparApara doDhiye banAkara umara siMhakA sthApana hotA hai| 2. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 kSIrArNava a. - 113 kramAMka a - 15 aSTAdaza caivokataM naSTakarNI vizeSata: ? naSTakarNI dAmU nirvAdaM paribhUmikaiH ||29|| sarvesiMha samAyuktA kalazAye vizeSata: / tathA bhadra vicAreNa bhRMgasya zuSkameva ca // 30 // zRGgAdvayaM prayatnena zrRMgame ke vicakSaNaH // 31 // bhAvA--eka khaMDa kumAra, traNa khaMDa kapirUdra, pAMca khaMDa nighaMTu, sAta khaMDa nizAcara ane navakhaMDa cadraghASa. ema uttarAttara babbe khaMDanA aMte.... vimAnakAranu zukanAsa karavA. te para khajI ane upara nAsikA karavI.... .. aThThArdha ke dazAI khuNI vagaranA vizeSa karI..........upara kaLazanA AgaLa sihA karavA .27-28-28-38-31 eka khaMDa kumAra, tIna khaMDa kapirUdra, pA~ca khaMDa nighaMTu, sAta khaMDa nizAcara aura nau khaMDa caMdraghoSa isa taraha uttarottara do do khaMDa ke aMta meM...... . vimAnAkArakA zukanAsa karanA / usake para bAju aura upara nAsikA karanA / khaTTAI yA dasAI koneke binA vizeSa kara upara kalazake Age siMho karanA.... ...27-28-29-30-31 atha kokilA lakSaNa - 'athAtaH saMpravakSyAmi kokilA lakSaNaM param / sthAna pramAName tepAM zubhaM vA yadivA'zubham // 31 // koNa vistAra vistIrNA kokilA zubhalakSaNam / ubhayoH pArzvayoreva ekaikA ca prazasyate ||32|| koNArddha ca yamadRSTrA bhitticaiva sarvalakSaNasaMyuktA kokilA suphalapradA // 33 // zubhapradA / have huM kokilAnA sthAna pramANa ane zubhAzubha lakSaNe kahuM chuM. prAsAdanI rekhA kANu jeTalI paheALI kokIlA karavI te zubha lakSaNa jANavu. kolInA beu. paDakhe ekeka kokIlA-prAsAdaputra karavA te prazaMsanIya che. rekhA jeTalA bhAganI hAya tenAthI ochI ke ardhA bhAganI kilA ka2e te yama dRSTA vedharUpa jAguvI paNa te prAsAdanI bhitanI jADAI jeTalI kokilA zubha kahI che. sarvAM lakSaNu yukta DoDiyA ( prAsAdaputra ) uravAthI zula iMjane mApe che. 31-32-33. aba maiM kokilA ke sthAna pramANa aura zubha azubha lakSaNoMke bAremeM kahatA 7 kokilA lakSaNanA pATha keTalIka graMtheAmAM nathI. tethI A prathA pAchaLathI praviSTa thaI hoya. 7 kokilA lakSaNa pATha kaI graMthoM meM nahIM hai, saMbhava hai usakA pracAra pIche huA ho / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra huuN| prAsAdakI rekhAke koneke barAbara cauDI kokilA / yaha zubha lakSaNa samajhanA / kolIkA donoM tarapha eka eka kokilA (prAsAdaputra) banAnA, yaha prazaMsanIya hai ) rekhAse kama bhAgakI kokilAkI jAya, yaha yamadaMSTrAvedharUpa jAnanA / lekina vaha prAsAdakI divArake moTepanake barAvara kokilA zubha kahI hai / sarva lakSaNa yukta kokilA (prAsAdaputra) karanese zubhaphalako detI hai / 31-32-33. SaDbhAgaiskaMdha vistAraM saptabhiH AmalasArakaM / ardhodayaM kartavyaM tadRrSe kalazottamA // 34 // tathAmalasAri ca vistAraM ca ata:zrRNu / saptabhAgamadhye ca catuSaSTi vibhAjitam / / 35 / / dvAtriMzodayaM kAya grIvA bhAgaM SaDaMmavet / aMDakaM bhAskaraM vidyAt-aSTa caMdrA vilokita // 36 // TRAF - bar vistAra 28 bhAga - AmalasArA 14mAMga . Hamar HINDI M SASTERALLPATTERTAL ANG -- ekaITTETRY zikhara skaMdhebhArga zistrakA vistAra bhAga- asAmimy AlamasArA vibhAga 28 x 14 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-13 kramAMka a-15 ' AmalasArA vistAranuM bIjuM pramANa kahe che. skaMdha-bAMdhaNe cha bhAga heya te AmalasAre sAta bhAga vistArano karo. ane tenuM ardha UMce karI te para uttama e kaLaza (I) mUko, have AmalasArAnI pahoLAIne bhAga kahuM chuM. cha bhAga bAMdhaNe ane sAta bhAga AmalasAre vistAramAM kahyuM te sAta bhAgamAM cosaTha bhAga pahoLAIna ane batrIza bhAga UMcAIna karavA. gaLuM che bhAga-aMDaka (To goLa) bAra bhAgane, te para caMdra ATha bhAgane ane upara jAMjarI (be) cha bhAgane kare. e rIte UMcAInA batrIza bhAga jANavA. have tenA nikALAnA bhAga sAMbhaLa. 34-35-36. __ AmalasArA vistArakA dUsarA pramANa kahate haiM / skaMdha chaH bhAga ho to AmalasArA sAta bhAga vistArakA karanA / aura usakA artha U~cA karake usake para uttama jaisA kalaza (aNDA rakhanA / aba AmalasArAkI cauDAIke bhAga kahatA huuN| chaH bhAga skaMdhapara aura sAta bhAga jo AmalasArA jo vistArameM kahA vaha sAta bhAgameM. causaTha bhAga cauDAI meM aura chattIsa bhAga U~cAI meM nA ! rahyA che. mA-aMka (varDa goDhA) vADha mAvA, upara viMsa thAya bhAgakA aura upara kI jAMjarI (golA) chaH bhAgakI karanA / isa taraha U~cAImeM battIsa bhAga jAnanA / aba usake nikAleke bhAgako suno / 34-35-36 SaDbhAga vAmalasArica niSkAMta ca ata:zrRNu / aMDakaM dvAdazaM bhAgaM ca saptami caMdrakodhikam // 37 // SabhiH rAmalasAri ca caturdazordhvakalazAsanam / tapasA skaMdha saMsthAne aMDakauparyakAdipu // 38 // have AmalasArAnA vistAra-pahoLAInA bhAga kahe che. aMDaka nIkaLe (caMdrasanI paTTIthI) bAra bhAgane caMdrano nikALe (jAMjarInA geLAnA peTAthI) sAta bhAgane, ane jAMjarIne nIkaLe tenA kaMdathI cha bhAgane rAkha kaLazAsana kaLazane sthApana karavAnI pahoLAIne cauda bhAga rAkhavA e rIte kula cesaTha bhAga vistAranA jANavA skaMdhanA bAMdhaNAnA keNe tApasanAM rUpa karavAM ane aMDakamAM prAsAdane suvarNa puruSa paryaka-helI sAthe padharAva.8 37-38 (8) AmalasArAnA pRthapha pRthapha vibhAga judA judA graMthomAM kahyA che. dIpAvamAM cauda bhAga uMcAImAM gaLuM traNa bhAga aMDaka pAMca bhAga caMdrasa ane jAMjarI traNa traNa bhAganI ema kula cauda bhAga udaya ane aAvIza bhAga vistAra bIjA prakAre uMcAImAM cAra bhAga karI piNa bhAganuM gaLuM savA bhAgane aMDaka caMdraka ane jAMjarI ekeka bhAganI karavI kula 8 bhAga vistAramAna jANavuM. . (8) tare navacatraviti | Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adha zikharAdhikAra aba AmalasArAke vistAra-cauDAIke bhAga kahate haiM / aMDaka nikAlA (caMdrasakI paTTIse) bAraha bhAgakA nikAlA (jAMjarIke goleke peTese) sAta bhAgakA, aura jAMjarIkA nikAlA usake kaMdase chaH bhAga kA rakhanA ! kalazAsana-kalazako sthApana karanekI cauDAIke caudaha bhAga rakhanA / isa taraha kula causaTha bhAga vistArake jAnanA / skaMdha ke koMNepara tApasake rUpa karanA aura aMDakameM prAsAdake suvarNapuruSa paryakake sAtha padharAnA / 37-38 / zivacezvararupaM tu dhyAnamUrti vicakSaNaH / zikharakarNe prasthApyaM jinekuryAjjinezvaraH // 39 // zikharanA audhe-AMdhaNAnA khuNe AmalasArAnA gaLAmAM ziva-IzvaranuM dhyAnamagna svarUpa vicakSaNa zilpI e karavuM. paraMtu je jaina prAsAda hoya te jinezvaranI beThI mUti karI mUkavI. 39. zikharake skaMdhapara bAMdhaNeke konepara AmalasArAke gale meM ziva-IzvarakA dhyAna magna svarUpa vicakSaNa zilpIko karanA / lekina jo jaina prAsAda ho to jInezvarakI baiThI mUrti kara rakhanA / 6 39 dhvajAdaMDakAsthAna-prAsAdapRSThi deze tu dakSiNe pratirathake / dhvajAdhArastukartavya IzAne nairute'thavA // 40 // . AmalasArAke puthak pRthak vibhAga bhinna bhinna graMthoM meM haiN| dIpArNava meM caudaha bhAga U~cAImeM galA tIna bhAga, a~Daka pA~ca bhAga, candrasa aura jAMjarI tIna tIna bhAgakI isa taraha kula caudaha bhAga udaya aura aTThAIsa bhAga vistAra, dUsare prakArase-U~cAI meM cAra bhAga kara paune bhAgakA galA, savA bhAgakA aMDaka candrasa aura jAMjarI eka eka bhAgakI krnaa| usa taraha 8 vistAramAna hai| (9) mULa zikharanA AmalasArAnA madhyagarbhe jIbhIrUpe (kuMDacothI alaMkRta karelI hoya che.) paraMtu pAchalA kALamAM AmalasAranA cAre garbhe ginInA mukhe ane skaMdha para khuNe tApasanAM rUpe karavAnI prathA praviSTa thaI hoya tema lAge che. bhadde yoginI mukha karavAne kaI graMthamAM pATha nathI. bhAratanA anya pradezanA zikharamAM jIbhInA sthAne junA kAmomAM rUpanI AkRti karela jovAmAM Ave che. uDIyA pradezamAM ubhaDaka page beThela hAtha joDato puruSa jovAmAM Ave che. bIjI eka prathA zikharanA bAMdhaNamAM cha ATha daza AMgulane bAMdhaNune pado bahAra kADhavAnI prathA zilpIomAM basoka varSathI navIna piThI che. jUnA koIpaNa kAmamAM bAMdhaNane upaDato paTTo jovAmAM Avato nathI. bAramI sadInA somanAthajInA prAcIna maMdiranA zikharane A paTTAno thara narathara jevo tenA avazeSomAM jovA maLe che. 9. mUla zikharake AmalasArAke madhya garbhameM jIbhI ke rUpameM (kuDacalose alaMkRta kI huI hotI hai| parantu pIchale kAlameM AmalasArAke cAroM garmI meM yoginIke mukhoM aura skamdha ke para Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Focowcampoocacy DalarakA MOSOLE pATalImA kSIrArNava a.-13 kramAMka a.-115 prAsAdanA zikharane daivajAdaMDa . ropavAnuM sthAna-pAchalA bhAgamAM jamaNI taraphanA pahere vajAdhAra pUrva mukhanA prAsAdane taitrAtya khuNe ke pazcima mukhanA prAsAdane zAnaNe zamayo. 40. prAsAdake zikharako dhvajAdaMDa rakhanekA sthAna pichale bhAgameM dAhinI tarapha ke paDharepara dhvajAdhAra pUrvamukhake prAsAdako naiRtya kone meM yA pazcima mukhake prAsAdako IzAnakonemeM rakhanA / 40 dhvajAdhAra-staMbhavedha sthAna pramANarekhorce SaSTake bhAge sUtrAMzapAda varjitam / dhvajAdhArastu kartavyA dakSiNe ca pratirathe // 41 // prAsAdanA zikharanI mULa rekhAnA udaya pAyAthI bAMdhaNa sudhInI UMcAInA cha bhAga karI temAM uparanA chaThThA bhAgamAM ce bhAga hIna karI teTalAmAM bhAge bAMdhaNathI nIce dhvajAdhAra (moTuM lAmasuM kalAbe) zikharanI pAchaLa jamaNI taraphanA pratirathamAM kare. A dhvajA dhArane=staMbhavedha-paNa kahe che. rekhAmA 22 (pAchalA basoka varSamAM tyAM bhAgamA puruSanI bhUtiH 42vAnI ra dhAra prathA zukrAtabhA yAtru tha che zikharodaya kA dhvajAkA sthAna dhvajAdaMDa-markaTI pATalI aura patAkA patAkA 493 E mply zikharodaya-dhvajAdhArakA sthAna. dhvajAdaMDa-maTi . pATalI--patAkA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra . paraMtu tyAM lAmasA je dhvajAdhara kara 41. prAsAdake zikharakI mUlarekhAke udaya-pAyacese skaMdha takakI U~cAIke chaH bhAgakara usameM uparake chaTe bhAgameM cauthe bhAgako hInakara, utanehI bhAgameM skaMdhase nIce dhvajA dhAra (baDA lAmasA, kalAbA) zikharake pIche dAhinI taraphake pratirathameM karanA / yaha dhvajAdhArako-stambhabedha bhI kahate haiM / (pIchale karIba dosau barSameM yahA~ dhvajApuruSakI mUrti karanekI prathA gujarAtameM cAlu huI hai, paraMtu vahA~ lAmasAke jaisA dhvajAdhAra karanA / 41 prAsAdasya pRSThabhAge dakSiNAdizi cAnuge / staMbhavedhastu kartavyoM bhittizca SaSTakAMzakaH // 42 // dhvajAvatI staMbhikA ca cASTAMzravA vRttAstathA / tarvekalazaM kuryAta vaMza baMdha pratiharatake / / 43 // prAsAdanA zikharanA pAchalA bhAgamAM jamaNuM pratirathamAM taMbhavedha (dhvajA daMDane ubhA rAkhavAne lAmasA je kalA) kare te prAsAdanI bhItanI jADAInA chaThThA bhAga jeTale kare. dhvajAdaMDa sAthe ubhI karavAnI khaMbhikA (dhvajAdhArathI te AmalasAranA mathALA sudhInI uMcAInI) karavI te khaMbhika aThAMza athavA goLa (dhvajAdaMDathI thoDI pAtaLI) karI te upara kaLaza kara dhvajAdaMDa ane te khaMbhikAne majabuta (trAMbAnA pATAnA) baMdha gaje gaje jaDavA. 1942-43. kone meM tApasake rUpoM karane kI prathA praviSTa huI ho aisA lagakA hai| bhadrameM mukha karane kA kisI graMthameM pATha nahIM hai| ___ bhAratake anya pradezoMke zikharoMmeM jIbhIke sthAnapara purAne kAmoMse rUpakI AkRti kI huI dikhatI hai| ur3IyA pradezameM khar3e pA~va para baiThA huA hAtha joDanA puruSa dekhanemeM AtA hai| . dUsarI eka prathA zikharake skaMdhameM chaH ATha dasa aMgulake skaMdhake paTTeko bAhara nikAlanekI prathA zilpiyoM meM karIba dosoM varSoMse praviSTa huI hai| purAne koI bhI kAmameM skaMdhakA uThatA paTTA dikhattA nahIM hai| vAravIM sadIke somanAthajIke prAcIna maMdira ke zikharako aisA paTTA-thara narathara jaisA usake avazeSoMse dekhaneko milatA hai| (10) dhvajAdaMDa sthApananI prAcIna prathA zleka 41 thI 43mAM batAvyA pramANe kaMdha bAMdhaNuM nIce dhvajAdhAra staMbhavedha ke kalAbA karI tyAMthI dhvajAdaMDa UbhuM karavAmAM Ave che. vaLI bAMdhaNanA bhAgamAM paNa pASANane nikALe rAkhI temAM kANuM-(hola) pADI dhvajAdaMDane paravI sthira majabUta karavAmAM Ave che te staMbhavedha kalAbAmAM AgaLa aradhA AMgula jeTaluM nIce daMDa utArI sthira karavo. ane daMDa sAthe staMbhikA jarA pAtaLI AmalasArA jeTalI UMcI bAMdhavI. - basoka varSothI gujarAtanI vartamAna prathA AmalasArAmAM sAla khedI tyAMthI brAdaDa ubhA karavAthI dhvajAdaMDanI laMbAInA mAnathI e sAla jeTale daMDane bhAga vadhu rAkhavo Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSArArNava a-113 kramAMka a.-15 prAsAdake zikharake pIchale bhAgameM dAhine pratirathameM stambhavedha, (dhvajA daMDako khaDA rakhanekA lAmasA jaisA kalASA) karanA / usako prAsAdakI divArake moTepanake chaTe bhAgake barAbara krnaa| dhvajAdaMDake sAtha khaDI karanekI staMbhikA (dhvajAdhArase zrAmalasArAke zIrSaka takakI U~cAIkI) karanA / usako aThAMza athavA gola (dhvajAdaMuse thoDI patalI) kara usake upara kalaza karanA / dhvajadaMDa aura stambhikAko majabUta (tA~beke pATekI baMdha gaja gaja para jar3a denA / .42-43 paDe che. ane te uMce jaNAya che. prAcIna prathA bAMdhaNuthI bahAra ane bAMdhaNathI nIce dhvajAdhAra karIne te para daMDa Ubho karavAthI te pramANasara daMDa UMce dekhAya che. rAjasthAnanA senapurA zilpIo ghaNuMkharA A jUnI prathAne anusare che. AmalasArAmAM dhvajAdaMDane dAkhala karavo te vedha che. upara kahyo te dhvajAdhArane badale dhvaja dhAraNa karato puruSa zikharanI pAchaLa karavAmAM Ave che. A prathA mATe matabheda che. keTalAka jUnA kAmamAM jovAmAM Ave che. paraMtu zAstra pATha dhvajAdhAra lAmAsAno artha vadhu baMdha bese che. vajAdaMDa sAthe UbhI karavAmAM AvatI daMDI mATe vAdavivAda che. zAstrAdhArane vadhu bhAna ApavuM te yogya che. (10) dhvajAdaMDa sthApanakI prAcIna prathA zloka 41 hai 43 meM jo batAyA hai| usI anusAra skaMdhake nIce dhvajAdhAra staMbhavedha yA kalAbA karake vahA~se dhvajAdaNDako khar3A kiyA jAtA hai, aura skaMdhake bhAgameM bhI pASANakA nikAlA rakhakara usameM chidra rakhake avajA daMDako pirokara sthira-majavUta kiyA jAtA hai, vaha staMbhavedha-kalAbemeM aMgula ardha aMgula jitanA nIce utArakara daMDako sthira krnaa| aura daMDake sAtha staMbhikA jarA patalI AmalasArAke barAbara UMcI bA~dhanA / karIba do sau varSose gujarAtakI vartamAna prathA AmalasAremeM sAlako gAr3akara vahA~se dhvamA daMDako khar3A karanese dhvajA daMDakI lambAIke mAnase usa sAlake barAbara daMDakA bhAga jyAdA rakhanA par3atA hai| aura vaha U~cA dikhatA hai| prAcIna prathA skaMdhase bAhara aura skaMdhase nIce dhvajAdhAra kara usake upara khar3A karanese vaha pramANasara U~cA dikhatA hai| rAjasthAnake somapurA zilpIyoM bahuta karake purAnI prathAko anusarate haiN| AmalasAremeM dhvajAdaMDako dAkhila karanA yaha vedha hai| uparokta dhvajAdhArake badale dhvajAdhArI puruSa zikharake pIche kiyA jAtA hai| isa prathAke liye matabheda hai| kaI purAne kAmameM dikhAtA hai| paraMtu zAstra pATha dhvajAdhAra lAmasAkA artha jyAdA baiThatA hai| dhvajA daMDake sAtha khar3I kI AtI daMDikAke liye vAda vivAda hai / zAstrAdhArako jyAdA mAna denA caahiye| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra athakalaza-yathAkalazasya yat dravyaM prAsAdASTamAMzakaMm / vistArakRte prAjJa udayaM ca sArddha saMguNam // 45 // tato navadhA vibhaktaM ca paDaghIbhAgamevaca / aNDakaM ca trayo bhAga grIvAyAM bhAgaevaca // 15 // panaDI kaMkaNIyuktaM bhAgamekaM ca kArayen / aMDakocca yo bhAge bhAgekaM mastako pari // 46 // je dravyane prAsAda hoya te dravya (pASANu ke dhAtu ke kASTa)ne kaLaza, prAsAda jeTale rekhAye hoya tenA AThamA bhAge pahoLA karavA ane pahoLAIthI doDhe uMce DAhyA zilpIe kare nIcenI paDaghI pITha eka bhAganI, aMDaka traNa bhAgane, gaLuM chajIne kaNI ekeka kula be bhAganI ane doDale = bIjapura traNa bhAga uMce ane te mathALe eka bhAgane pahele DeDala kare e rIte. nava lA yAnA zuvA. 44-45-46. jisa dravyakA prAsAda ho usa dravya (pASANa yA dhAtu yA kASTa) kA kalaza, prAsAdako vaha jitanA rekhAke para ho usake AThaveM bhAgameM cauDA karanA / aura cauDAIse DegunA U~cA karanA / nIcekI paDadA pITha eka bhAgakI, aMDaka tIna bhAgakA, galA, chajI aura kI eka eka kula do bhAgakI aura doDalA = vIjapura, tIna bhAga U~cA aura usa zIrSakakepara eka bhAgakA cauDA doDalA karanA / isa taraha nau bhAga U~cAIke janatA / 44-45-46 (11)prAsAdanI rekhAnA AmAMza kaLaza e kaniSThamAna kahe che. tene sAme bhAga vadhAravAthI zreSTha mAna ane batrIsamo bhAga vadhAravAthI madhyamAna kaLazanI pahoLAIne jANavA. dhirATa, drAviDa, bhUmi, vimAna ane vallabhAdi jAtinA prAsAdane prAsAdanA chA bhAge vistArane kaLaza kare che. kaLazanAM bIja be mANA kahyAM che. zikharanA pAyAnI pahoLAIne pAMcamA bhAge kaLaza pahoLo karavAnuM rahyuM che temaja AmaDAsArAnA seLa bhAga karI tenA pAMcamA bhAge kaLaza pahoLo rAkhavAnuM trIjuM pramANa che. (11) prAsAdako rekhAke aSTamAMza kalaza yaha kaniSmAna kahA hai| usake solahave bhAgakA bar3hAnese zreSThamAna aura battIsavA~ bhAga bar3hA se madhyamAna kalazakI caur3AIMke jaannaa| ... - vairATa, draviDa, bhUmija, vimAna aura vallabhAdi jAtike prAsAdoMko prAsAdake chaThe bhAgameM vistArakA kalaza kahA hai| kalazake dUsare do pramANa kahe haiM / zistrarake pAyacekI cauDAIke pA~cave bhAgameM kalazako caur3A rakhanake liye kahA hai| aura AmalasAreke vistArake solaha bhAga kara usake pA~cave bhAgameM kalazako caur3A rakhanekA tIsarA pramANa hai| Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-113 kramAMka a.-15 grIvAyAMkSobhayetprAjJaH dvibhAgaM ca vicakSaNam / paDaMDakaM panaDI caitra caturbhAgAni madhyata: / / 47 // agrekAMzamUle dvau vahanI vedAMza krnnike| zreSThaM ca sarva zreSThAnAM suvarNakalazaM dhvajam // 48 // P "-.. FA-.--.!.1.1 amerarana mo ARTrk . + PER DEHAT TET magara kalazamAna / EST - - - SAR MANORIE / prabhAzaMkara o. ani. vibhAga 15 x 10 vibhAga 9 x 6 have kaLazanA vistAra bhAga kahe che. nIcenI paDaghI pITha cAra bhAga paheLI tenuM gaLuM be bhAganuM vicakSaNa rIte DAhyA zilpIe karavA. meTo aMDaka cha bhAga paheLe chAjalI cAra bhAganI ane kaNI traNe bhAga vistAranI bIjapura DeDale agre eka bhAga ane nIce mULamAM be bhAga kaNa traNa bhAga ane chAjalI cAra bhAganI karavI. zreSThamAM zreSTha ane sarvazreSTha suvarNa kaLaza Laves prAsAne ngi. 47-48. ___aba kalazake vistAra bhAga kahate haiN| nIcekI pITha cAra bhAga cauDI usakA galA do bhAgakA vicakSaNa rItase sayAne zilpIko karanA / baDA aMDaka chaH bhAga cauDA-chAMjalI cAra bhAgakI aura kaNI tIna bhAga vistArakI-bIjapura DoDalA agre eka bhAga aura nIce bhUlameM do bhAga-kaNI tIna bhAga aura chAjalI cAra bhAgakI karanA / zreSTha meM zreSTha aura sarvazreSTha suvarNake kalazako dhvajadaDa prAsAdako jAnanA / 47-48 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madha zikharAdhikAra bAbAsApu -Ayattara saMgravAmi yNa karanA nyased devAlayapyevaM jIva sthAna phalaM bhavet // 49 // skaMdhoya tata sthApya tAmra paryaka saMsthitAm / zayanaM cApi nirdiSTaM padmaM cai dakSiNa kare // 50 // tripasAka karaM vAme kArye hRdi saMsthitam / dhRtapAtraM syo pari paryake suvarNapuruSe // 51 // pramANaM tasya vakSyAmi aaugule caika hastakam / arthAMgulA bhaved vRddhi ryAvapaMcAza hastakam // 52 / / have huM suvarNanA prAsAda puruSa je jIva sthAna rUpa che te Amala sArAmAM padharAvavAne vidhi je phaLa rUpa che te kahuM chuM. bAMdhaNanA mathALe AmalasArAmAM trAMbA ke cAMdIne lIye ( rezamanA dorAnI pArTI karI) gAdalI ozIkuM rezamanuM karI te para suvarNane prAsAda purUSa jenA jamaNA hAthamAM kamaLa ane DAbe hAtha traNa zikhAvALI patAkA dhAraNa karela hAtha hRdaye chAtIe rAkhela hoya tevI AkRtivALI padharAvavI (suvarAvavI.) AmalasAramAM trAMbAne dhI bharela kaLaza pAtra upara helIo mUkI te para suvarNanI prAsAda puruSanI mUti saMpUTa rUpe sakhI suvarAvavI. tenuM pramANu kahuM chuM. pratyeka gaje ardhA ardhA AMgaLanI tema pacAsa hAtha sudhInA prAsAdanuM pramANa prAsAda puruSanuM jANavuM.13 49-57-51-12, (12) suvarNa prAsAda puruSanA DAbA hAthamAM traNa zIrSakavALI patAkA devAnuM kahyuM che ane te prathA zikharamAM vApuruSanuM paNa kare che. tripatAkane artha tevI dhvajAne badale hastamudrA ema keTalAka mAne che. vajAne badale tripAka hastamudrA karavAnuM kahe che. (12) suvarNa prAsAda puruSake yAye hAthameM tIna zIrSakavAlI patAkA deneke liye kahA hai| aura yaha prathA zikharameM dhvajA puruSa bhI karate haiN| tripatAkakA artha vaisI dhvajAke badale hAtamudrA kaI loga karate haiN| dhvajAke badale tripatAka hastamudrA kahate haiN| (3) AmalasAramAM madhyamAM uMDu goLa sAla khodI temAM prathama gAyanuM ghI bharela zera savAzeranA kaLaza DhAMkaNuM baMdha karI kapaDuM bAMdhI mUke te para pAtaLuM ArasanuM pATiyuM DhAMkI tenA para suvarNa purUSanI gAdIvALe helIe cAMdIno mUkI temAM prAsAda puruSanI bhUti suvarAvavI te para be traNa ke cAra AMgaLa jeTalI khAlI jagyA rahe tema ArasanuM pAtaLuM pATiyuM saMpUTanI jema DhAMkI devuM. te pachI pratiSThA samaye kaLaza sthApana karavAne kaLazanA sAla jeTalI uMDAI rAkhI AmalasArAnuM vacaluM sAla vadhArAnuM pUrI devuM. suvarNa prAsAda puruSa dabAya nahI tema DhAMkavuM saMpUTanI jema khAlI jagyA rAkhI suvarNanA prAsAda puruSane padharAvo suvarNa purUSane prAsAdamAM chAtIyA upara zikharInA tharamAM ke zukanAza upara padharAvI zakAya ema kahyuM che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 kSIrArNava a-113 kramAMka a.-15 ____ aba maiM suvarNake prAsAdapuruSa jIvasthAnarUpa AmalasAremeM padharAnekA vidhi jo phalarUpa hai, vaha kahatA hU~ / skaMdhake zIrSaka para AmalasAremeM tAMbe yA rUpeke paryaMkapara (rezamake dhAgekI pATI karanA / ) bichaunA aura takiyA kara suvarNakA prAsAdapuruSa jisake dAhine hAthameM kamala aura bAyA~ hAtha tIna zikhAvAlI patAkA liyA huA hAtha hRdayapara rakhA huA ho, vaisI AkRtiko padharAkara saMpUTa rupa rakhake (sulAkara) AmalasAremeM trAMbeke ghIke bhare hue kalaza pAtrake upara pardhakako rakhakara usake upara suvarNakI, prAsAda puruSakImUrti ko saMpUTa jaise rakhake sulAnA / usakA pramANa kahatA hU~ / pratyeka gajapara Ave Adhe aMgulakA aura pacAsa hAtha takakA prAsAdakA pramANaprAsAda puruSakA jAnanA / 3 athadhvajadaMDatathAcAnantaraM vakSye daMDamAna ata: shRnnu| eka haste tu prAsAde daMDapAduna maMgula // 53 // ardhAgula bhaved vRddhi paMcaviMzati hstke| prAsAda bhuSaNe puruSa atodhapAdavRddhiprayatnena zatArddhamAnake // 54 // suvarNa prAsAda puruSa have huM daMDamAna kahuM chuM te sAMbhaLe. eka hAthanA prAsAdane paNa AMgaLane jADo dhyajadaMDa kare, bethI pazcIsa hAtha sudhInAne pratyeka hAthe ardhA (13) AmalasAremeM maNyameM gaharA, golamAlako gar3hakara usameM prathama gAyake ghIse bhare hue zera zavAzerake kalaza DhakanA baMdhakara kapar3A bA~dhakara rakhanA / usake para patalI ArasakI paTTI TraeNkakara usake para suvarNa puruSakI gaddIvAlA cA~dIkA paryaMka rakhakara usameM prAsAda puruSakI mUrti ko sulAnA / usakepara do tIna yA cAra aMgula jitanI khAlI jagaha rahe isa taraha ArasakI patalI paTTI saMpUTa kI taraha knaa| usake bAda pratiSTAke samaya kalaza sthApana karaneke liye kalazake sAlake barAbara gaharAI rakhakara AmalasArAke bicake sAlako pUra danA / suvarNakA prAsAda puruSa dava na jAya isa taraha ddhNknaa| saMpUTarkI taraha khAlI jagaha rkhnaa| suvarNake prAsAda puruSako padharAneke sthAna prAsAdameM chIyAke upara zikharI ke gharoM meM zukanAsake upara aisA bhI kahA hai Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ath higindhaa ardhA AMgulanI vRddhi karavI. tethI vadhu pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka gaje pApA nuM AgaLanI vRddhi karatA javI. he raSirAja, e rIte dhvajAdaMDanI jADAI kahI. have dhvajAdaMDanI laMbAinuM uMcAInuM bhAna sAlo . 53-54. aba maiM daMDamAna kahatA hU~, use suno / eka hAthake prAsAdako paune aMgulakA moTA dhvajadaNDa krnaa| dose paccIsa hAtha takake pratyeka hAthapara Adhe Adhe aMgulakI vRddhi karanA / usase jyAdA pacAsa hAtha takake prAsAdako pratyeka gajapara pA pA aMgulakI vRddhi karate jAnA / he RSirAja, isa taraha dhvajAdaNDakA moTApana kahA / ava dhvajAdaNDakI lambAIkAU~cAI kA mAna suno| 53-54 pIDaMca kathitaM vatsa udayaMca ataH zRNu / prAsAdakoNa maryAdA sapta hastA na madhyataH // 55 // garbhamAne ca kartavyaM hastasyAtpaMca viMzatiH / rekhAmAnaM ca kartavyaM yAvatpaMcAza hastakam // 56 // have dhvajAdaMDanI laMbAInuM mAna pramANu kahuM chuM. ekathI sAta sudhInA prAsAdane bahAra rekhAye hoya teTalo daMDa lAMbe rAkhave. AThathI paccIza hAthanA prAsAdene gabhArAnA mAna jeTalo ane chavvIzathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane zikharanI rekhA= pAyAnA vistAra jeTale dhvajadaMDa lAMbo rAkhave. 55-56. ___ aba dhvajAdaNDakI lambAIkA mAna pramANa kahatA huuN| ekase sAta hAtha takake prAsAdako bAhara rekhApara ho utanA daNDa lambA rakhanA / AThase paccIsa hAthake prAsAdoMko garbhagRhake mAnake barAbara aura chabbIsase pacAsa hAtha takake prAsAdAko zikharakI rekhA-pAyace vistArake barAbara dhvajadaNDa lambA rakhanA / 55-56 MAA zikharapara dhvajAdaMDa sthApanakA vibhAga ora dhvajAdaMDa markaTI pATalI ora patAkA-dhvajA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrAva a-113 kramAMka a.-15 aSTamAMzayadAhInaM kanyasaM zubha lakSaNam / jyeSTha tatprAyet daMDa aSTamAMza tathAdhikam / / 57 // Avela mAnathI AThame bhAga hIna karavAthI zubha evuM kanijhamAna jANavuM. ane je AThame bhAga vadhAravAthI jyeSThamAna daMDanuM jANavuM. 14 Aye hue mAnase AThavA~ bhAga hIna karanese zubha aisA kaniSThamAna jAnanA / aura jo AThavA~ bhAga baDhAyA jAya to jyeSThamAna daNDakA jAnanA / 14 57 (14) dIpArNava bhAvanA pAMca juhA nuhA pramANe sApekSA cha. ME laMbAIne vividha pramANe kahe che. 1. prAsAdanI jaMdhAe vistAra jeTale. 2. cekInA padanA be staMbhanA vistAranA gALA jeTale. 3. garbhagRha jeTalA 4. rekhAye hoya teTale 5. prAsAdanA zikharAnA pAyAnA jeTale dhvajadaMDa lAbo kare e pAMca prakAranA judA judA mata matAMtaro meM (vizvakarmAe) kahyA che. prAsAdakaTivistAraM catuSki stambha vistarAt / garbhabhitti samaM dedhyaM kvacit karNasya vistaram // 12 // vibhaktaM caiva prAsAde zikhara vistRte samam / dhvajavaMzasya dIrdhatvaM mayA proktaM matAntare // 9 // 14. dhvajAdaNDako lambAIke bhinna bhinna pramANa-dIpArNavameM bhavajAdaMNDa ke kahe hai| 1. prAsAdakI jaMghAke para vistArake varAvara 2. cokIke padake do stambha ke vistArake aMtarake barAbara 3, garbhagRhake barAbara 4. rekhAke para jitanA ho utanA 5. prAsAda ke zikharake pAyaceke gharAbara dhvajadaNDa lambA karanA / ye pAMca prakAra ke bhinna bhinna matamatAMtara maiMne (vizvakarmAne) daMDakAryastRtIyAMze zilAntaH kalazAntakam / madhyazcASTAMzahIno'sau jyeSTaH pAdonaH kanyasaH // aparAjita sUtra nIce kharAthI I-kaLaza sudhInI UMcAInA trIjA bhAganA jeTaluM lAMbe dhvajadaMDa jayeSTha mAnano jANa. temAMthI AThame bhAga hIna kare te madhyamAna ane cothA bhAga hIna kare te kaniSThamAna daMDanuM jANavuM. bIjA paNa pramANe judA judA graMthomAM kahyAM che. nIce kharese aNDe (kalaza) taka kI U~cAI ke tIsare bhAga ke barAbara lambA dhvajAdaNDa jyeSTamAnakA jAnanA / usameMse AThavA~ bhAga hIna kare to mavyamAna aura cauthA bhAga hIna kare to kaniSTamAna daNDakA jAnanA / dUsare bhI pramANa bhinna bhinna graMthoMmeM haiN| 1. prAsAdarekhA ke para ho itanA dhvajAdaNDa lambA, vaha jyeSThamAna usakA dasavA~ bhAga hIna kare to madhyamAna aura jo pA~cavA bhAga hIna kare to kaniSThamAna jAnanA / (2) zikharako pAyaceke barAbara dhvajAdaMDa kaniSThamAna kA AnanA / usameM bArahavA~ bhAga baDhAnese madhyamAna aura chaThThA bhAga baDhAnese jyeSThamAna jAnanA / (1) prAsAda rekhAye hoya teTale vajAdaMDa lAMbA te penDamAna-tene dazamo bhAga hIna kare te memAna ane je pAMcame bhAga kani niSTha mAna jANavuM (2) zikharanA pAyA jeTalo dhvajAdaMDa kanISTha mAnane jANo. temAM bAramo bhAga vadhAravAthI madhyamAna ane chaThTho bhAga vadhAravAthI jayeSTha mAna jANavuM. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -2 BAOX ELEVATION & JEYLE PANCHASABA. PASVANAEN PATAN atha zikharAdhikAra - Tomamrowine Sen jama TAIN HABE - - - MANG prakAra wwe RE App AR 290 / m 4Hd 1N4 ARRin/ - MX9ATRAM -- Minagar PRABHA MINKCA OSU ARCHITEOT chAdyovaM zikhara jaMghA devasvarupa aura bhadrameM alaMkRta gavAkSa sanmukha ora pakSadarzana gavAkSa aura saMvaraNA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a-113 kramAMka a.-15 tathA paMcapramANaM tu zRNutvekAgrato muni / samaparve yadAdaMDa tatra zaktimaya prabhu // 58 // samaM ca viSamaM proktaM zrubhatedbhavanedvayaM / he muni! have tame pAMca pramANu ekAgratAthI sAMbhaLo bekI parva (gALA) vALe dhvajAdaMDa tema zakti devI umIyA ane zivane kare ekI ane bekI parvanA ema beu prakAranA daMDo rAjabhavanane vize karavAnuM kahyuM che. pa8. hemuni, aba tuma pA~ca pramANa ekAgratAse suno / bekI parva (gAlA) vAlA dhvajAdaNDa tantra zakti devI umiyA aura zivako krnaa| sama aura viSamaparvake isa tarahake donoM prakArake daNDa rAjabhavanake bAre meM karane ke liye kahA hai / 59 vaikSovAca-kathadaMDa samutpannA kathaM parvapramANataH / / kathaM zivomayA proktA kathaM zakti vinirdizet // 59 // vaizya kahe che-daMDa kevI rIte utpanna thaye tenA parvanuM pramANa zive umi yAjIne kaheluM te zaktinA daMDanA parvanuM mane kaho. 598 vaizya kahate haiM ! daMDa kaise utpanna huA ? usake parvakA pramANa zivane umiyAjIko kahA thA vaha zaktike daMDakA parvakA pramANa mujhe kaho / 59 zrI vizvakarmA uvAca kRtvA yogezvarI pUjA daMDa dArava saMzraye / ..... . mahAmahotsavArthena zivazakti samAgataH // 60 // catuSaSTi yoginyA daMDa haste samAgat / nakulizAyo ca yoginyA daMDakalazamuttamam // 61 // kRtvA prAsAdamayI pUjA daMDakalazaM dIyate / punayagiri samutpanno daMDa vaMzamadhottamA // 62 // zrI vizvakarmA kahe che. devadAruvanamAM AvIne rahelA ziva zaktinI jogezvarI pUjA karavA mahAmahotsAha karavA mATe cosaTha ceginIo hAthamAM daMDa laIne tathA nakulezAdi deve ane jeginyAdi uttama daMDa kaLaza laIne AvyA. prAsAdanI racanA karI. ne daMDa ane kaLaza caDAvyA. punayagirimAM utpanna thayelA vAMsabhaathii nAve uttama vA unI utpatti thA. 60-61-12. zrI vizvakarmA kahate haiN| devadAruvanameM Akara base hue zivazaktikI jogezvarI pUjA karaneke liye, mahAmahotsAha karaneke liye causaTha yoginiyA~ hAthameM daNDa lekara tathA nakulezAdi devoM aura yoginyAdi uttama daNDa kalaza lekara Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Era navamI-dazamI zatAbdIkA chajA vihIna (kaccha ) kezakoTA kA sarvatobhadra zivaprAsAda Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draviDa zikharoM ke do prakAra-gopuram aura zikhara Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra 165 Aye / prAsAdakI racanA kara daNDa aura kalaza car3hAye / punayagirimeM utpanna huye bA~sa banAye hue uttama aise daNDakI utpatti huI / 60-61-62 tasyArdhe parvamAdAya viSamakramAnottamA / adhomukha zivadaMDa sanmukhaM zaktimeva ca // 63 // madhyaparva bhavejjeSThaM adhaHurdhvaM ca kanyasa / vaMzA na krama bhavairta ca samaparva zaktimArcita // 64 // bhAvAya -- pahelA e padaneA traNa prakAre atha ghaTAvI zakAya. (1) tenAthI amAM paDamAM kramathI viSama karavA te jyeSTha (2) tenA uparanA parva je viSamakramathI hoya teA jyeSTha (3) temAMthI ardhA viSama pane kramamI grahaNa karavA te uttama jyeSTha zaktinI sAme zivadaDa adhamukha Ubhe! karavA te adhA sukha eTale vRkSanu thaDa mULa upara ane TocanA bhAga nIce rAkhI UbheA karavA. zaktine daMDa tethI UlaTI rIte vRkSakAne daDa UbheA karavA eTale vRkSakASTanu dhaDamULa nIce ane Tocane! bhAga UMcA rAkhavA (vAMsane parva ane gAMTho hoya che tenAM pa sarakhA nathI hotAM vAMsane nIcenAM pava nAnAM hoya che ane uparanAM ma moTAM hoya che A apekSA e kASTanA daMDane adheA kahyuM) 63. (daMDanI UMcAinA traNa bhAgamAM) madhyamAM pa karavAM te jyeSTha mAna ane nIce upara niSTha mAna daMDanA vaMzanA parva kramathI zaktine samayanA daMDa beTale vacce kAMkaNI = graMthIvALA tevA daMDa pUjAya che. 64 bhAvArtha- prathama do padoMke artha tIna prakArase ho sakate haiM / (1) usase ardhameM parvadaNDameM kramase viSama karanA yaha jyeSTha (2) usake uparake parva jo viSama kramase ho to jyeSTha (3) usameMse Aye viSamaparva ke kramase grahaNa karanA, uttama jyeSTha / zaktike sAmane zivadaNDa adhomukha khaDA karanA / vaha adhokha arthAta vRkSake khambheko mUlake upara aura rocake bhAgako nIce rakhakara khaDA ranA | zaktikA daNDa isase utarI taraha vRkSakASTakA daNDa khaDA karanA arthAt makASTakA thaDamUla nIce aura DhocakA bhAga U~cA rakhanA (bA~sako parva aura Tha hote haiM / usake parva samAna nahIM hote haiM / te haiM / aura upara ke parva bar3e hote haiM / isa bourdhva karanA ) / 63 bA~sako nIce parva choTe apekSAse kAmu daNDako (Tusht U~cAI tIna bhAga meM) madhya meM parva karanA yaha jyeSThamAna aura : ve upara kaniSTha mAna daNDake parvakramase zaktiko samaparvakA daNDa arthAt bicameM kaNI graMthIvAlA paisA daNDa pUjA jAtA hai | 64 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-113 mAMka a.-15 samaparve yadAdaMDa madhyaM kuryAttu kiMkiMNi / jyeSTha parve ca mUrSe vA adhaHurca na kanyasaH // 65 // viSama parve jyeSTha daMDa madhya parvesu jyeSThakaM / aMkAnu kramato yAni babhUpakSe na kanyasa / / 66 // bhAvArtha-jyaNa parva upara hoya athavA nIce upara kanika parva viSama parvanA jayeSTha daMDane muNyanuM parva ceka karavuM. A aMkanA kama hevAthI beu bAju eTale 752 nIye aniSTa na 425. 15-69. bhAvArtha-jyeSThaparva upara hotA hai athavA nIce upara kaniSThaparva viSamaparva ke jyeSTha daNDako madhyakA parva jyeSTha karanA / ye aMkake krama honese donoM tarapha arthAta upara nIce kaniSTha na karanA / 65-66 dvivimeke ca rupe ca catuSkaMca dvitIyakaM / SaTasaptamaM kUryAta caturtheraSTa naMdake // 67 // evamAdi kramAtyuktiH padavai sarvakAmadam / tathA ca mukuttmaan........................||68|| have daMDane mukuTa ane pATalInuM mAna kahuM chuM. 67-68. aba daNDakA mukuTa aura pATalIkA mAna kahatA hU~ / 67-68 markaTImAna-daMDadIrghaSaSTamAMzena tadardha vistarai markaTi / vistarasya tRtIyAMzena pIDaM kUryAdvicakSaNa // 69 / / tribhAga bhAgamityuktaM tato vRttaM ca bhUSitaH / zaGkha cakra karoktaM ca kamalAnA mataH zRNu // 70 // madhye kalazaM ca kartavyaM daMDodayAt SoDaza / prAzakaM tRtIyAzena ubhayo vAmadakSiNe / / 71 // dhvajAdaMDanI laMbAInA chaThThAbhAganI markaTI = pATalI lAMbI karavI. laMbAInA ardha pahelI ane pahoLAIne trIjA bhAge jADI pATalI karavI. 69. pATalInA nIce trIjA bhAge geLa vRta karI (be bAju gagArAnI AkRti karavI) viSaNunA maMdiranA daMDanI pATalI para zaMkha ane caka kamaLa karavA (zIva hoya to DamarU trizUla) pAlI upara dhvajadaMDanI uMcAIna seLamAM bhAge uMce kaLaza kare te Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zikharAdhikAra kaLazanAM trIjA bhAge uMcA bhAlA (pakSI na bese tevA) pATalIne kaLazanI be bAjue karavA. dhvajadaNDakI lambAIke chaTebhAgakI markaTI-pATalI lambI karanA / lambAIse AdhI cauDI aura cauDAIke tIsare bhAga para moTI pATalI karanA / 69 pATalIke nIce tIsare bhAgapara golavRtta karake (do tarapha gagAreko AkRti karanA) viSNuke maMdirake daMDakI pATalIke upara zaMkha aura cakra kamala karanA / (ziva ho to DamarU trizUla) pATalIke upara dhvajAdaMDakI U~cAIke solahoM bhAga para U~cA kalaza karanA / usa kalazake tIsare bhAga para U~ce bhAle (pakSI baiTha na sake vaise) pATalIke kalazakI do bAjupara karanA / 70-71 vaMzamayo'pi kartavyo dRDhadArUmayo'pi ca / ziMzapa: khadira caiva arjuno madhukastathA // 72 // suvRtaH sAradAruzca graMthIkoTiravarjitaH / paMcadaMDa-UoruzrRMge tUrya zikharola paMcadaMDakam // 73 // dhvajadaMDa vAsa-majabuta kASTane zIzama khera mahuDAnA sArA kaThaNune majabUta jemAM gAMThe-ketara ke kANu vagaranA kASTanA devajadaMDa mATe le. paMcadaMDa = caturmukha, jina, ziva ke brahmAnA mahAprAsAdane zikharanA upalA uzRMga cAremAM vajAdaMDa sthApana karI eka madhyane uparane maLI pAMca dhvaja6. sthApana 42yA. 72-73 ___dhvajadaNDa bA~sa majabUta kASTakA zIzama khera mahuDekA acchA pakkA kaThina aura majabUta jisameM gA~The kotara yA chidrake binAke kASTake dhvajAdaNDake liye yogya jAnanA / paMcadaNDa-caturmukha-jina ziva yA brahmAke mahAprAsAdako zikhara ke uparake uhazaMga cAroMmeM dhvajAdaNDa sthApanakara karake madhyakA uparakA milakara pA~ca dhvajadaNDa sthApana karanA / 72-73 atha patAkApramANa-dhvajadaMDapramANena vistare markaTisamam / tripaMcAgra zIrSamA ca maNibaMdha ca zobhitam // 74 // svarNarekhA yadAkAraM sUryarazmini rakSata / pralayaMti sarvapApAni yatrai lokeca madhyatAM // 75 // vijAdaMDanI jeTalI lAMbI ane pATalInI pahoLAI jeTalI patAkA-davajo paheNI karavI. vajA traNa pAMca sAta zikhAjha cheDA para karI tene maNibaMdhathI zobhatI karavI. tevI dhvajApatAkAthI sUryanA kiraNamAM suvarNarekhA jevI te dRzya Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 kSIrArNava a -113 kramAMka a.-15 mAna thAya. AvI patAkA caDAvavAthI A lekamAM ja sarva pApono nAza thAya cha.15 74-75. dhvajAdaNDake barAbara lambI aura pATalIke barAbara patAkA-dhvajA cauDI karanA / dhvajA tIna pA~ca sAta zikhAna cheDeke para karake use maNibaMdhase zobhAyamAna karanA / jaisI dhvajA patAkAse sUryakI kiranoMmeM suvarNarekhA jaisI vaha dRzyamAna hotI hai / sI patAkA car3hAnese isa lokameM hI sarva pApoMkA nAza hotA hai / 15 .. . niSpannaM zikharaM draSTvA dhvajahIna na kArayet / / ...... asurAvAsamicchanti dhvajahIne surAlaye // 76 // taiyAra karelA zikharane dhvajA vagara rAkhavuM nahi. kAraNa ke dhvajArahita zikharane (mAsa) joIne bhUtAdi rAkSase temAM vAsa karavA Iche tethI devAlaya dhvajArahita rAkhavuM nahi. 76 taiyAra kiye hue zikharako dhvajAke binA nahIM rakhanA / kyoMki dhvajArahita zikharako (chaH mAsa taka) dekhakara bhUtAdi rAkSasoM usameM vAsa karanekI icchA karate haiM / isase devAlayako dhvajArahita nahIM rakhanA / 76 - 15. dhvajA ane patAkAnA keTalAka pRthapha pRthapha artha kare che. prAsAdanI patAkA laMba corasa karavAnuM zilpagraMthamAM che. trikeNa patAkA karavAno keTalAka yajamAno Agraha seve che paraMtu zilpacaMmAM trikeNu patAkAnuM koI pramANu haju sudhI jovAmAM Avela nathI. brAhmaNa graMthamAM che tema kahe che. paNa te kriyA kAMDanA graMthamAM yajJayAga pratiSThA vidhi vidhAnamAM patAkA vize carcA che. temAM trikoNa patAkAnuM kahyuM che kharuM paraMtu te te yajJa yAganA maMDapomAM pharatI patAkA-dhvajAonA varNanamAM che. Ama chatAM trikoNa patAkAnA vize vadhu carcA karavAne ane te viSayanuM sAhitya jevAne usuktA che. je trikoNa patAkA karavAnuM pramANa hoya to zilpagraMtha laMbacorasa patAkA karI tene tripaMcazikhAstranuM zuM karavA kaheta ? (15) dhvajA aura patAkA kA artha kaI loga pRthak pRthaka karate haiN| prAsAdakI patAkA laMca corasa karanekA zilpa graMthoM meM hai| trikoNa patAkA karanekA Agraha kaI yajamAnoM karate haiM / paraMtu zilpa graMthoM meM trikoNa patAkAkA koI pramANa abataka dekhane meM AyA nahIM hai| brAhmaNa graMthoM meM hai vaisA kahate haiN| magara kriyAkAMDake graMthoMmeM yajJa yAga pratiSThA vidhi vidhAnameM patAkAke bAremeM carcA hai, usameM trikoNa patAkAke liye kahA hai, yaha sahI lekina yaha to yajJayAgake maMDapoMmeM phiratI patAkA-dhvajAoMke varNanmeM haiN| jaisA hote hue bhI trikoNa patAkAke bAremeM jyAdA carcA karaneke liye aura usa viSayakA sAhitya dekhaneke liye utsukatA hai| jo trikoNa patAkA karane kA pramANa ho to zilpa Jtha laMba corasa patAkA kara use tripaMca zikhAgrakA kisa liye kahate ? Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - atha zikharAdhikAra idRzaM kuruteyazca labhate cAkSayaMpadam / / divyadeho bhavettasya sUreH sahastraiH krIDati // 77 // upara pramANe dhvajAyukta prAsAda karAvanArane akSaya sukhanI prApti thAya cha. tebha hiya heDa dhA23 zA / varSA yAnI sAthe zrI. 42 cha. 77 uparake anusAra dhvajAyukta prAsAdako banAnevAleko akSaya sukhakI prApti hotI hai / aura divya deha dhAraNakara hajAroM varSoM taka vaha devoMke sAtha krIDA karatA hai / 77 puNyaM prAsAdanaM svAmI prArthayet sUtradhArata: / sUtradhAro vadet svAmin akSaya bhavatAt tava // 78 // devAlaya baMdhAvanAra svAmi pati sUtradhAra pAse prAsAda baMdhAvavAnA puNyanI prArthanA karI Azirvacana mAgavA. tyAre sthapati sUtradhAre AzirvAda Apa ke he svAmin ! maMdira baMdhAvavAnuM tamAruM puNya akSaya thA. 78 ___maMdira baMbAnevAlA svAmI-sthapatiko puNyakI prArthanA aura AzirvAda mAMganA java sthapatti Azirvacana denA svAmin ! maMdira baMdhAnekA ApakA puNya akSaya ho / 78 iti zrI vizvakarmA kRtAyAM kSIrArNave nAradapRcchAyA zikharAdhikAre zatAtrayo daza adhyAya // 113 // (kramAMka a0 15) ItizrI vizvakarmA viracita kSIrAva nAradajIe pUchela zikharAdhikArano zilpa vizArada zrI prabhAzaMra oghaDabhAI semapurAe racelI suprabhA nAmanI TIkAno ekase teramo adhyAya. 113. iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava bhAradajIke saMvAdarUpa zikharAdhikArakA-zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIkI racI huI suprabhA nAmako bhASA TIkAkA ekasau terahavAM adhyAya / / 113 // (kramAMka a. 15) kutUhala do sAMDa yuddha vRSabha aura hastiyuddha ekameM dUsare kA mukha pradarzita hotA hai| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha rekhAvicAra // kSIrArNava a0 114-kramAMka a0 16 zrI vizvakarmA uvAca tathA rekhA vicAreNa riSirAja zRNottamA / paMcakhaMDAdau khaMDavRdhyA ekonatriMzakAvidhi // 1 // khaMDacAri kalAjJAtvA aMkavRddhi krameNatu / ekadvitrI catuH paMca paDU saptASTa kramoddhatA // 2 // anena kramayogena ekonatriMzakAvadhi / paMcakhaMDe kalAzcaiva khaMDakhya yA dazapaMca ca // 3 // ekonatrize paMcatriMzaduttare catuzatam / kalA rekhAH samAkhyAtAH sarvakAmaphalapradAH // 4 // -iti kalAbhedodbhavA rekhA / zrI vizvakarmA kahe che. huM SirAja, have zikharanI rekhAno vicAra sAMbhaLI pAMca khaMDathI ekeka khaMDa vRddhi egaNatrIza khaMDa sudhInI e khaMDa cArI anukrame aMka vRddhithI karI kaLA rekhA jANavI eka be traNa cAra pAMca cha sAta ane ATha ema kamanA vegathI ogaNatrIza sudhI vRddhi karatA javuM. pAMca khaMDanI kaLA dazakhaMDa....ema egaNatrIza khaMDa sudhInI cAra pAMtrIza kaLA bhedanI rekhA saMghAya te sarva bhane hAta orgeii. 1-2-3-4. zrI vizvakarmA kahate haiM--RSirAja, aba zikharakI rekhAkA vicAra suno| pA~ca khaMDase eka eka khaMDakI vRddhi, unatIsa khaMDatakakI vaha khaMDacArI anukramase aMkavRddhise kara kalA rekhA jAnanA / eka do tIna cAra pA~ca chaH sAta aura ATha isa taraha kramake yogase unatIsa takakI vRddhi karate jAnA / pA~ca khaMDakI malA dasa khaMDa......isa taraha unatIsa khaMDa takakI cArasau paiMtIsa kalA bhedakI rekhA sadhAtI ho use sarvakAryakI phaladAtA jAnanA / 1-2-3-4. tathA rekhA dvayaM gRhya traya sAddhaM guNakRtaM / tato vRttaM ca bhrAmayena rekhA sarvakAmAya // 5 // vRSastha (svaSTa) vimucyate rathamadhye (bhadre) ca bhrAmitaM / zikharanA pAyAnI be rekhA vaccenA aMtarathI sADAtraNa gaNuM kAmaDI jarI rakhavAthI sarva bhinAne nArI sevA 2mA thaze. 5. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ama bAniyA zikharake pAyacekI do rekhAke bicake aMtarase sAr3he tIna gunI kAmaDI kara pheranese sarvakAmanA ko denevAlI aisI rekhA hogI / 5.. dRzadhA tala rekhAyAM dvibhAga karNa vistaraM // 6 // rathasADhe ca vistArA bhadratraya niryamaM / nirgamaM hastamAnena aMgulaikaM vicakSaNaM // 7 // zikharanA pAce rekhAye dazabhAga karI temAM be bhAganI rekhA paheLI deDha bhAgane paDhaze, ane bhadrAI paNa deDha bhAganuM (AkhuM bhadra traNa bhAganuM) jANavuM tene nikALa gaje AMgaLInA hisAbe catura zilpIe rAkho. 6-7. zikharake pAyacepara rekhAkepara dasa bhAgakara usameM do bhAgakI resnA cauDI Deda bhApakA padarA, aura bhadrArtha bhI Der3ha bhAgakA (sArA bhadra tIna bhAgakA)jAnanA / usakA nikAlA gajapara aMgulake hisAbase catura zilpIko rakhanA / 6-5. SaTa bhAga skaMdha vistAre saptabhirAmalasArakaM / ardhodayaM ca kartavyaM tadurvva kalazopamA // 8 // zikharanA skaMdha bAMdhaNe cha bhAga karI sAta bhAgane AmalasArA vistAra rAkhI tenuM artha UMco karI te para zebhata kaLaza sthApana kare. 8 zikharake skaMdhakepara chaH bhAgakara sAta bhAgakA Amala sArA vistAra rakhakara usakA ardha bhAga U~cA kara usakepara zobhAyamAna kalaza sthApana karanA / 8. ___ skaMdhArdhe navabhAgena karNabhAga caturbhavet / pratistha trayaM kArya zeSa bhadre niSkalaM // 9 // zikharanA bAMdhaNe navabhAga karI be rekhA babbe bhAganI ane be paDharA deDha deDha bhAganA bAkInuM AkhuM bhadra be bhAganuM karavuM. tene nIkALe AgaLa kahyo (tema gaje AMgaLa) rAkhave. 9 zikharake ekaMdhapara nau bhAgakara do rekhAyeM do do bhAgakI aura do padare DeDha DeDha bhAgake, bAkIkA sArA bhadra do bhAgakA karanA / usakA nikAlA, Age kahA / (isa taraha gajapara aMgula) 9. anitA itiraGgA ca saMhitA ca sAgarA tathA / kAlikA kuMDalikAca svarupA rupasuMdarI // 10 // binA vicitrA caiva syAttAruNa taruNI stathA / nizAcarA sarvareSAH zaraccaMdrArcitAuli // 11 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 kSIrArNava a.-114 kramAMka a-16 maMjirA vardhirA durgA riddhidA siddhidAyakA / dhanadA ca varadA mokSadA paMcaviMzati / / 12 / / paccIza rekhAnAM nAma kahe che. 1. ajitA 2 ItiraMgA 3 saMhitA 4 sAgarA 5 kAlikA 8 kuMDalikA 7 svarUpa 8 rUpasuMdarI 8 citrA 10 vicitrA 11 tArUNuM 12 tarUNI, 13 nizAcarA, 14 sarvarekhA, 15 zaracaMdrA, 16 carcitA 17 ulI, 18 maMjarI, 19 vardhAi, 20 durgA, 21 riddhidA, 22 siddhidAyakA, 23 dhanadA 24 varadA ane ra kSadA e paccIzanAM nAme vRttikA kArathI 29 aMDe rekhAnA jANavA tenAM svarUpe have kahe che. 10 thI 12. . paccIsa rekhAke nAma kahate haiM / 1. ajilA 2. itiraGgA 3. saMhitA 4. sAgarA 5. kalikA 6. kuMDalikA 7. svarupA 8. rUpasuMdarI 9. citrA 10. vicitrA 11. tArUNI 12. taruNI 13. nizAcarA 14. sarva rekhA 15 zaraccaMdrA 16. carcitA 17. ulI 18. maMjarI 19. vardhirA 20. durgA 21. riddhidA 22. siddhi dAyakA 23. dhanadA 24. varadA 25. mokSadA-ye paccIzake nAma vRttikAkAra se 29. khaMDoM rekhAke jAnanA / usake svarUpa aba kahate hai| 10 se 12. ajitA vRttikAkArA trikhaMDA itirNginnii| saMhitA catuH khaMDA pAkhaMDA caiva sAgarA // 13 // khaMDe khaMDe bhavennAma ucchyA yukta sNkulaa| saMyuktA skaMdha saMkIrNA saMkhyAya paMcaviMzati // 14 // ajitA goLAkAre, itiraMgA trikhaMDA, saMhitA catuHkhaMDA, sAgarA paMcakhaMDA ema baMDe khaDe pacIza nAme jANavAM te ubhaNuM UMcAImAM tema bAMdhaNanA namaNumAM ema pacIza bhedo jANavA. 13-14. ajitA golAkAre, itiraMgA trikhaMDA, saMhitA catuHkhaMDA, sAgarA paMca khaMDA isa taraha khaMDe khaMDe paccIza nAma jAnanA / vaha U~cAI meM usa taraha skaMdhakI skaMdhakI namaNake paccIza bheda jAnanA / 13-14. trikhaMDe tu kalAaSTa catu: khaMDedaka stathA / tithikalA paMcaraMbaDe paravaM. viMzati // 15 // tathAmaye prakAreNa tatrabheda ataH zRNu / trikhaMDAdikRtaM pUrva ardha bhAga vatAdikaM // 16 // trikhaMDe na catu: sArddha catukhaMDe prati stathA / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha rekhAvicAra paMcakhaMDe dvibhAge ca paTesiddha trayodaze // 17 // tathA te (tri) prakAreNa Adi mdhyvsaanke| tadvicAra prayatnena saMkhyA yA paMcaviMzati // 18 // pahelA trikhaMDanI kalA ATha, caturmuDanI daza-paMcakhaMDanI paMdarakaLA pakhaMDanI ekavIza kalA (15) e prakAre tenA bheda sAMbhaLe, trikhaMDAthI AgaLa 42vA........(16) tribha3 sADayAra, yatuma ....525 se........tera mebha 17 ema traNa prakAre Adi madhya ane aMta e vicAranA prayatnathI pacIza se oneyqt. 18 (15 thI 18) pahale trikhaMDakI kalA ATha catukhaMDakI......paMcakhaMDakI paMdraha kalA, parkhaDakI ekavIza kalA (15) isa prakAra usake bheda suno| trikhaMDAse Age karanA / trikhaMDakepara sAdecAra, catukhaMDa para......paMcakhaMDa para do......teraha isa taraha sIna prakArase Adi madhya aura aMta isa vicAra ke prayatnase paccIsa bheda jaannaa| (15 se 18) punaH stenAvibhaktenaM nAmanAzRNutoRSi / jayo vijaya yekaikaM nAma pUrva tri bhASita // 19 // jaya ajitAdipUrva itiraGgA vijayaH smRtaa| jaya saMhitA tratiyA ca caturthA vijaya sAgarA // 20 // jaya vijaya prakAreNa saMkhyAyAM paMcaviMzati / pharI te vibhaktinA nAma he Si ! sAMbhaLo. jya viyanA ekeka nAme AgaLa kahyA che. jaya ajitAdi pUrva ane vijaya-Itirapha pUve, trIjuM jaya saMhitA, zuM vijaya sAgara ema jaya vijayanA prakArethI pacIza saMkhyA nA nAmI unI pAnA zuvA. 15-20. phira usa vibhaktike nAma he RSi, suno| jaya vijayake eka eka nAma Age kahate haiN| jaya-ajitAdi pUrva aura vijaya-itiraGga pUrva-tIsarA jayasaMhitA, cauthA vijaya-sAgarA isa taraha jaya vijayake prakArase paccIsa saMkhyAke nAma khaMDakI rekhAke jAnanA / 19-20. trinAsaMpaMcakaM proktaM saptAnaM ca ataH zRNu // 21 // aSTamAMzena navamAMza dazamAMze vizeSat / kRtvA trinAzakaM riSi caturthAMze ca nirgamaM // 22 // 23 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 kSIrArNava a-114 kramAMka a.-16 - a AgaLa trinAka paMcanAsaka kahyA have sakhtanAsaka kahuM chuM te sAMbhaLe. (21) te nAke AThama, navamA ke dazamA bhAge nIkaLatA vizeSa karIne karavA he kaSi, trinAsakane nIkALa caturkIza rAkha. (22) eka mRganA upara be mAna have salI .... 21-22. aba trinAsaka-paMcanAsaka kahA aura saptanAsaka kahatA hU~ vaha suno| 21. una nAsakoMko AThaveM nauveM yA dasaveM bhAgapara nikalate vizeSakara karanA / he RSi, trinAsakakA nikAlA caturthAza rakhanA / (22) eka zrRMgake upara do mAna aba suno| 21-22. +-18 vinAsakara zRGgamekaM ca tavaM ca dvayomAnaM ataH shRnnu| dvAtriMzapadekRtvA dvibhAgaM mUlanAsakaM // 23 // --3 nibhAga paMcanAsa meM. tribhAgaM dvitIyaMzcaiva tRtIya ___ yuga sNkhyyaa| ----- 101 viga sapta nAsaka--- zeSa bhadrasya vistAraM nirgama ca padAdhata // 24 // 11 --76 uruzRMGga . dvidhAkArya rthikaamdhydaayyet| +--- 101 vibhAga navanAsaka. -- . - + tathA sarvapramANaM ca vibhAgaM ca ataH zRNu // 25 // paMcanAzakanA batrIza bhAga tri-paMca--sapta-ora navanAzaka karavA. mULa nAka be bhAgabIjI traNa bhAga trIjI cAra bhAga ane bAkI cauda bhAganuM bhadra paheluM jANavuM. tene nImA ardhA lAganA rAmako. 23- 24. trinAsaka ke battIsa bhAga karanA / mUlanAsaka do bhAga-dUsarI tIna bhAga tIsarI cAra bhAga aura bAkI caudA bhAgakA bhadra cauDA jAnanA / usakA nikAlA Adhe bhAgakA rakhanA / 23-24. dvayAlizaM ca bhAgAni dvibhAga mUlanAsakaM / tribhAgaM dvitIyaM caiva tRtIyaM dvayameva ca // 26 // Page 8 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha rekhAvicAra caturtha tribhAgAni zeSaMbhadrasya vistAra siddhati saptanAzina paMcamaM catumeva ca / nirgamaM ca padArdhataH // 27 // Uru strINi mastake | rathikA = bhadranI madhyamAM urphIMga e prakAre karavA. sarva pramANunA vibhAga sAMbhaLe. saptanAsakanA khetALIza bhAgamAM be bhAganu mULanAsaka, mIjI traNa bhAganuM, trIjuM e bhAga, cakSu' traNa bhAga, pAMcamuM cAra bhAga. khAkI bhadra cauda bhAga paheALu jANuvuM. te sanA nIkALA ardhA bhAganA rAkhavA te rIte saptanAza siddha thayuM bhaguvu te ruzrRMga 752.... 25-26-27. 272 rAdhikA - bhadrakI madhyameM uruzRMga do prakAra se karanA / sarva pramANake - vibhAga suno / sapta nAsakake betAlIza bhAgameM do bhAgakA mUlanAsaka, dUsarA tIna bhAgakA, tIsarA do bhAga, cauthA tIna bhAga, pA~cavA cAra bhAga, bAkI bhadra cauda bhAga cauDA jAnanA / una sarvake nikAle ardha bhAgake rakhanA, isa taraha saptanAsaka siddha huA samajhanA / usa uru raMgake upara... .25-26-27. vidyate // 28 // chaMda bhaMgona mekachandaM tathaiva saratara jJAtvA upara zRGgakUTaM ca phalasthAne tato bhRGga tilaka munizvaraH / kasyamelaya // 29 // patre mayUre tathAkUTaM vRtasUtraM munizvaraM / jagatIpIThakaM jJAtvA prAsAda liGgamuttamAt // 30 // mugadeze ziroramyaM karta0 ca vicakSaNa / labhyate svarga saMsthAne jIva caMdrArka medinI // 31 // e rIte zIkharamAM pANItATa jANavA. he munIzvara ! ekachaMdamAM zruMga upara zUTa karavA karavA, (29) geALa sUtramAM patra mayuranA phUTa hai 28. chaMda bhaMga na karaveza. ceAgyasthAne zrRMga ane tilaka munIzvara karavA. 28-29. yaha rItase zikhara meM pANIsAra jAnanA / chedakA bhaMga na karanA / he munIzvara ! eka chaMdameM zRMgake upara kUTa karanA / yogya sthAna para zRMga aura tilaka karanA / gola sUtra meM patra mayura ke kUTa he munIzvara, karanA / 28-29. zivaliMgane jaLAdhArI rUpa-ema prAsAdane jagatI ane pITha jANuvA. (30) mugadezanA upara (!) ramya evA jagatI pITha vicakSaNu zilpIe karavA thI sUrya ane caMdra rahe tyAM sudhI te yajamAnane svanA sthAnanI prApti thAya. (31) rabhya mevA bhe3 zimaranA bharbha have sAMlavA. 30-31. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 kSIrArNava a.-114 kramAMka a.-16 zivaliGgako jalAdhArI rUpa isa taraha prAsAdako jagatI aura pITha jAnanA / muMgadezake upara (?) ramya aise jagatI pITha vicakSaNa zilpIke karanese sUrya aura caMdra rahe taba taka usa yajamAnako svargake sthAnakI prApti hotI hai| ramya aise merU zikharakA marma aba suno| 30-31. meruzikhara sadArabhyaM mahAmarma ataH zRNu / paMkaje komalAkAre adhamAdhyavamUrdhan // 32 / / adhaste mudhikaM kArya haste haste dvi aMgulam / adha bhAge saptamAMze gRhItvA tatra sUtrake // 33 // tena mUce paristhAne kalArcA yatra sAdayet / tazikharaM dvayaM bhAgaM zeSaM ca mAnasAdhakam // 34 // skaMdha sthAne yadAmUkirAkSasaM tadravakSate / tAni sarvANi dUrvAti azubha kAraka stadA // 35 // ' (1) rekhA vicArano A adhyAya bIjI azuddha pratomAM svataMtra adhyAya nathI paraMtu mizra che. tethI viSayAMtara hoI te adhyAya 114 tarIke mukela che. AgaLa artha vagaranA traNeka zlekanA sAva azuddha nirarthaka pAThone ekase bAramo adhyAya azuddha pratamAM gaNuvela che. A graMthanA saMzodhananuM kArya kaThIna che. kAraNa ke gujarAta saurASTra ke rAjasthAna mAMthI haju amane tevI koI zuddha prate prApta thayela nathI. AthI saMzodhananA kAryamAM emae game te eka viSayane saLaMga saMkalita karala. adhyAya kramavAra mUkavAnI dhRSTatA duHkha sAthe nAIla karavI paDI che. te sujJa vicAraka vidvAne paristhitine vicAra karI ane kSamA karaze. evI AzA rAkhuM chuM. A eka se caudamA adhyAyamAM keTalIka apUrNatA jANavAthI je sthitimAM pATha maLyA te ja sthitimAM prakAzana karavA paDela che. bhaviSyamAM koI sArI zuddha pratonI prApti thayethI kaMIpaNa vidvAna saMzodhana karI prakAza pADaze te zipIvarganuM RNu adA karyuM gaNAze. tevA vidvAnane ame AbhAra mAnIzuM. A hIrANuva graMthamAM jyAM jyAM amone anuvAda karavAmAM asaMbaddhatA ke azuddhi jaNAI ane te pUrNa karavAnuM jyAM jyAM zakya banyuM nathI tyAM tyAM amoe anuvAda karyA sivAya mULa pATha ja ApelA che. (1) rekhAvicArakA yaha adhyAya dUsarI azudha prAmeM svataMtra adhyAya nahIM hai, paraMtu mitha hai| aisase viSayAMtara honese use adhyAya 114 ke nAmase rakhA gayA hai| Age nirarthaka tInoM zlokake vilkula azuddha pAThoMkA akasau bArahavA~ adhyAya azuddha pratoMmeM ginA gayA hai| jisa graMthake saMzodhanakA kArya kaThIna hai| kyoki gujarAta saurASTra yA rAjasthAnameMse bhabhI taka hamako vaisI zuddha prata prApta nahIM huI hai| jisase saMzodhana kAryameM hamane ijchita Page #259 -------------------------------------------------------------------------- Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmija prakAra - zailIkA udayapura ( mAlavA ) ke udayezvarakA kalAmayaprAsAda maMDapa para saMvaraNA Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha rekhAvicAra ici bhAvArtha -jema kamaLa kamaLa AkAranuM nIce madhya ane upara vikasika thAya che. (32) tebha nIthethI adhi asme yAMgaNa... ardha lAgamAM... sAtabho lAga thaDalu uvA. te sUtra... ( 33 ) me zete (52 paristhAne sAryA sAdhavI.... tevu zibhara meM lAga.... mAjhI mAna sAdhaDa (34) ziranA sdha yAMdhAnA sthAne ....te sarva hurbhArga thI te sahA azubhAram bhavu 32-33-34-35. jisa taraha kamala komala AkArakA nIce madhya aura upara vikasita hotA hai, 32 - isa taraha nIcese adhika do do aMgula... ardha bhAga meM... sAtaveM bhAgako grahaNa karane - usa sUtra... (33) isa taraha upara paristhAnapara kalArcA sAdhanA... vaisA zikhara do bhAga... bAkI mAna sAdhaka... ... (34) zikharake skaMdhake sthAna para... usako sarva durbhArgase usako sadA azubhakAraka jAnanA / 35. iti zrI vizvakarmA kRtAyAM zrIrArNave nArada pRcchate rekhA vicAra zatAgre caturdazamo'dhyAya // 114 // kramAMka a0 16 Iti zrI vizvakarmAM viracita kSIrAve nAradajIe pUchela zikhara rekhA vicAra lakSaNa para zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara dhaDabhAI sAmapurAe racela suprabhA nAmanI bhASA TIkAne ekaso caudamA adhyAya 114, kramAMka adhyAya 16. iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNava zrI nAradajI ke saMvAdapa zikhara rekhA vicAra lakSaNapara zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAkI raci huA suprabhA nAmnI bhASAkA ekasau caudahavA~ adhyAya // 114 // kramAMka a0 16 aka viSayako sAMgopAMga saMkalitakara adhyAyoMko kramazaH rakhanekI dhRSTatA duHkhake sAtha nirUpAya karanI par3I hai| toM sujJa vicAraka vidvAnoM paristhitikA vicArakara hameM kSamA kareMge jaisI AzA rakhate haiM / jisa akasIcaudahaveM adhyAyameM kucha apUrNatA dikhanese jisa sthitimeM pAThoM miLe asa sthitimeM unakA prakAzana karanA paDA hai / bhaviSya meM koI acchI zuddha pratoMkI prApti honese koi bhI vidvAna saMzodhana kara prakAza DAlegA to zilpi vargakA RNa cUkAnekA kArya mAnA jAyagA / vaise vidvAnoMke hama AbhArI hoMge / jisa kSIrArNava graMtha meM jahAM jahAM hameM anuvAda karanemeM asaMbaddhatA yA azuddhi dekhane meM AyI aura use pUrNa karanekA kAma jahAM jahAM zakya nahIM huA hamane anuvAda kiye vinA mUla pATha hI diye haiM / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha staMbha lakSaNAdhikAra // kSIrArNava a0 // 115 / / (kramAMka a0 17) vizvakarmA uvAca eka haste tu mAsAde staMbha vA caturaM gulam / dvi haste agulasaptaM trihaste navameva ca // 1 // tato dvAdaza hastAMta hastehaste dviragulam / sapAdAGgula vRddhi syAt yAvatyoDazahastake // 2 // aMgulIkAstato vRddhishctvaariNshthstke| tasyorce ca zatAddhaM ca pAdunaM maGgulaM bhavet // 3 // sta bhapRthumaka zrI vizvakarmA kahe che. eka hAthanA prAsAdane cAra Agula AgaLa jADe taMbha rAkhave. be hAthanAne sAta AMgaLa traNa hAthanAne nava AMgaLa, cArathI bAra hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka haste baLe AgaLanI vRddhi karavI. tethI seLa hAthanA prAsAdane pratyeka hAthe savA savA AgaLanI vRddhi karavI. sattarathI cAlIza hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe ekeka AgaLanI ane ekatAlIsathI pacAsa hAtha sudhInA prAsAdane pratyeka hAthe piNuM piNuM AgaLanI vRddhi 42vI. 1-2-3. zrI vizvakarmA kahate haiM-eka hAtha ke prAsAdako cAra 16 , 32 aMgula moTA staMbha rakhanA / do hAthake prAsAdako sAta aMgula, 10 tIna hAthake prAsAdako nau aMgula, cArase bAraha hAtha takake prAsAdako pratyeka hAtha para do do aMgulakI vRddhi krnaa| terahase solaha hAthake prAsAdako pratyeka hAthapara savA savA aMgulakI vRddhi karanA / satrahaseM cAlIza hAtha takake prAsAdako pratyeka hAtha para eka, eka eka aMgulakI vRddhi karanA / ekatAlisa se pacAsa hAtha taka kA prAsAdako pratyeka hAtha para paune paune aMgulakI vRddhi karanA / 1-2-3. prAkAntara-prAsAda dazAMza staMbha zasyate zubhakarmasu / ekAdazai tu kartavyA dvAdazai ca vizeSat // 4 // trayodazAMze: prakartavya zakrAMza tathocyane / etanmAnaM paMcadhA ca staMbhAntaM vistare pRthak // 5 // prAsAina (1) zamA lAganI 13 tala, (2) mayAramA mAge, (3) 27 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha staMbha mAna lakSaNAdhikAra bAramA bhAge (4) teramA bhAge, ane (5) caudamA bhAganI jADAInA staMbha kare ema pAMca prakAra staMbhanI jADAInA judA judA jANavA. 4-5. prAsAdake (1) dasaveM bhAgakA moTA staMbha, (2) gyArahaveM bhAgameM, (3) bArahaveM bhAgameM (4) terahaveM bhAgameM aura (5) caudahaveM bhAgake moTepanakA staMbha karanA / isa taraha pA~ca prakAra staMbhake moTepanake alaga alaga samajhanA / 4-5. sabhAmaMDapa staMbhAnAM pramANaM ca ataH shRnnu| dazamAMza dvAdazAMzya caturdazyA vizeSat // 6 // pramANaM tadvijJeyaM pazcAt buddhiH punaH kamAt / jyeSTha kanyasa madhye ca kanyase jyeSThameva ca // 7 // sabhA maMDapayo yaMtra vedikA ca vizeSat / staMbha vA kanyaso mAnaM kartavyaM zAstrapAragai / / 8 / / prAsAda vagaranA khullA maMDape vedI maMDapa tevA cerasa kAryanI kalpanA he muni! have tevA sabhA maMDapanA staMbhenuM pramANu sAMbhaLo. maMDapanA? ke (1) aparAjitastrasaMtAna--a0 185mA prAsAnA prabhAthA stamAnI // 10, 11, 12, 13 ane 14 ema paMcavidha pramANa kahyAM che. staMbhanI jADAInuM pramANu te zilpIe vivekabuddhithI kAryanA vAstudravyanA AdhAre tenI daDhatAnA pramANamAM te jeTaluM vajana khamI zake te para vicAra karIne rAkhavuM. zyAmapASANu Arasa jodhapurI khAre patthara ke porabaMdarI pattharo e ekekathI uttarottara dRDha che. porabaMdarathI khAre majabuta khArAthI jodhapura vadhu dRDha che. tethI te pAtaLo saheja laI zakAya. dIpArNava bhI sAmAnya sAkSA jAnu prabhAra pArecha. "caturguocchrArya proktaMmate staMbhasya lakSaNam / " yalidAnI paDAmAthI yA ayAI zanI se sAmAnya lakSaNa ITanA, cunAnA ke porabaMdara patthara jevAnA vAstu dravyanA gaNuM zakAya. (1) aparAjita stra saMtAna a. 185ve pAsAdake pramANase staMbhakA moTApana 10-1112-13 aura 14 aisa taraha paMcavidha pramANa kahe haiN| staMbhake moTapanakA pramANa to zilpIko viveka buddhise kAryake vAstu dravyake AdhAra para usakI dRDhatAke pramANameM vaha jitanA vajana jhelasake usapara vicAra karake rkhnaa| zyAmapASANa Arasa jodhapurI khArA majabUta khArese jodhapurI jyAdA dRDha hai| jisase jarA patalA le sakate haiN| dIpArNayameM aka sAmAnya lakSaNa moTepanakA pramANa dete hai| caturguNocchAyaM proktAmata staMbhasya lakSaNam / staMbhake moTepanase cAragunI U~cAI rkhnaa| yaha sthUlamAna IMTa khaDIke yA porabaMdarI pattharake dravyakA ginA jA sakatA hai| Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSArArNava a -115 kramAMka a.-17 padanA? dazama, bAramA ke caudamA bhAge staMbhanI jADAInuM pramANa rAkhavuM. te pramANe vivekabuddhithI pASANunI dRDhatA ke vAstu dravyane vicAra karIne kArya karavuM tema te ceSTha kanISThane madhyamAna ke kanISTha kamAna ema pratyekanA traNa traNa mAna (kula nava) upajAvavA. sabhAmaMDapa ane vedika maMDapanA staMbhanA pramANa unI4mAnanA zi5zAkhamA pAraMgatAme rAmavA. 6-7-8. MIST YA THE RTENOUS mti 4 gAdAsa TrI AND P binA prAsAda ke khule maMDapa vedI maMDapa vaise corasa kAryakI kalpanA he munikI / aba vaise sabhA maMDapake staMbhoM kA pramANa suno| maMDapake ? yA padake ? dasaveM, bArahaveM yA caudahaveM bhAgapara staMbhake moTepana kA pramANa rakhanA / isa taraha viveka buddhise pASANakI dRDhatA (yA vAstu) dravyakA vicAra karake kArya karanA aura vaha jyeSTha kanISTha aura madhyamAna yA kanISTha jyeSThamAna isa taraha pratyekake tIna tIna mAna (kula nau) utpanna karane ghaTapallava yukta staMbha bharaNA madala ora sarA 4ma Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha staMbha mAna lakSaNAdhikAra 185 ke liye sabhAmaMDapa aura vedikA maMDapake staMbhoMke pramANa kanISThamAna ke zilpa zAstrake pAraMgatoMko rakhanA / 6-7-8. rucakAzca caturasrAsyubhadrekA bhadra saMyutA / vardhamAno prabhadrAH syuraSTAstrAzrASTakA matA // 9 // Asano bhaved bhadraM svastikAcASTaka paMca vidhAva kartavyA staMbhA prAsAda rUpiNaH ||10|| | 1000 00 bhadrajJA. svardhamAna. aSTasaMzra staMbhokA paMca svarupa taladarzana rucaka San Yue svastika. staMbhoMkI AkRtiparase usakA nAmAbhidhAna kahate haiM / (1) corasa staMbhako rucaka (2) bhadravAle ( vinAza ) ko bhadraka (3) prati bhadravAle staMbhaka vardhamAna (4) aSTha staMbhako aSThaka aura vedikA - Asanake uparakI bhadra aSThAMza aura ATha kaNIvAle staMbha kA ( 5 ) svastika nAma jAnanA / isa taraha pA~ca prakArake staMbhoM nAma jAnanA / prAsAdake svarUpa pramANa staMbhoMkA rUpa hotA hai / 29-10. stAnI AkRti parathI tenuM nAmAbhidhAna kahe che. 1. ceArasa staMbhane 32 2. ladravANA (trinAza) ne laDa 3. pratiladravAjA staMbhane vardhamAna 4. aSTAMsanA stalane aSTaka ane vaidikA AsanapaTa paranI bhadra aSTAMza ane ADa kaNIvALA staMbhanuM (pa) svastika nAma jANavu. e rIte pAMca prakAranA sta MbhAnAM nAma jANavAM. prAsAdanA svarUpa pramANu staMbhonu rUpa thAya. (2) 9-10. ( 2 ) aparAjitasUtra 185 bha staMbhanI Aiti svaya yA pramANe yApekSA matsyapurANa a0 255 ne mAnasAra a0 15 pRthatha nAmo avazya pesA che. cArasa ajJeza sALAMza batrIzaNza gALa 430 dvika pralInaka vRta mAmalara brahmakAMta viSNukAMta kAMta mannyapurANa 355 skaMdhakAMta (pAMca ke 7 lAMzanAne) Ama pRthak pRthak thAmAM nAma ane svarUpa jula judA ApelAM che. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ph kuMbhI ghaTapalava yukta staMmbha bharaNA sarA zrIrArNava a. - 115 kramAMka a.-17 bhadrairalaMkRtA kuMbhI saMbho bhadrASTAvRtaH / bharaNyAM pallavAvRtA zIrSAya vAtha kinnarAH // 11 // prAsAdanA ma'Dapa cAkInA staMbhanA choDanu varNana kare che. kuMbhI alaMkRta nakazIvALI bhadrayukta karavI. eka staMbhamAM judAM judAM svarUpa kahyAM che. paraMtu eka sta'bhamAM nIce bhadra vacce aSTAghra ane upara vRttagoLa ghaTa pallavayukata paNa karavA. bharaNAnA bhadra ke patra pAMdaDAM khullAM karI nIce geALa karNikA karavI. sar eka yA e guMDAvALuM karavuM agara kinnara (kIcaka) nA rUpathI alaMkRta karavu. 11. prAsAdakI maMDapa cokI ke staMbhake paudhekA varNana kahate haiM / kuMbhI alaMkRta nakazIvAlI bhadrayukta karanA / eka staMbha meM bhinna bhinna svarUpa kahe haiM / paraMtu eka staMbha meM nIce bhadra bica meM aprAna aura uparavRtta= gola pallavayukta karanA / bharaNeke bhadrake upara patra pAna khule karake nIce gola karNikA karanA / sarA eka yA do guNDevAlA karanA agara kinnara (kIcaka) ke rUpameM atyaMta nA 66. ghaTapallava kuMbhIbhiH staMbhAH kAryAsvalaMkRtAH / IlikAtoraNairyuktA madalamaMDitAH mAH|| devAGganA aSTha dvAdaza SoDaza jina dvAM trizAH / catuSaSTi kalA yuktA staMbhe staMbhe birAjite // 13 // staMbhanA dhATa aneka prakAranA thAya che. sAdA, nakazIvALA, rUpavALA paNa thAya, eka staMbhamAM nIce bhadra te upara adRza ane te para geALa vaLI upara cha eka iMcane paTTo azane karI temAM grAsamukha ke phUlo kare che. nIce gALa bhAgamAM kaNI bAMdhAnA adheDa karI UbhI sAMkaLI TokarI ke puSpane tArA kare che. sAMkaLI TokarI e AdhyAtmikarUpe sucaka tenA ghATa kahe che. evA evA ghATanA staMbAnI suMdara racanA kuzaLa zilpI potAnA bhejAmAMthI upajAvI kADhe che. te ke te azAya to nathI ja. bAramI teramI sadInA sthApatyomAM avazeSomAM ghaTapallavayukta kaLAmaya sta mudara lAge che. cAre khuNe kaLabhaya patrA karI vacce ghaTakuMbhanI AkRti staMbhanA madhyamAM karelI vhevAmAM Ave che. dakSiNApatha pradezamAM kuMbhIne ghATa khuNe patra karI madhyamAM kuMbhanI AkRti karI kuMbhInA nAmane sApha karela tevAmAM Ave che, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha staMbha mAna lakSaNAdhikAra . . mahAprAsAdanA kuMbhI ane staMbhe ghaTapallavothI alaMkRta zebhita karavA IlikA teraNa yukta ke madaLavALA suMdara staMbhe karavA. devAMganAo=devakanyA aparAjita sUtra 184meM staMbhoMkI AkRtike svarUpa jisa prakAra diye hai| a0 15 meM pRthak pRthak nAmoM aura svarUpoM diye hai| AkRti - corasa - aSThAMza - solAMza --- battIsAMza -- gola matsya purANa - rUcaka -- vajra -dvivajraka -- pralInaka --- vRtta mAnasAra - brahmakAMta ---viSNukAMta - rudrakAMta --- skaMdhakAMta ---- paMca-chahAMza pRthak pRthak graiMthoM meM nAma aura svarUpa bhinna bhinna diye haiN| staMbha ke ghATa aneka prakArake hote haiN| sAde-nakazIvAle rUpayAle bhI hote haiN| aka staMbhameM nIce bhadraka usake upara aThAMza aura upara golavalIke upara chaH IcakA lagabhaga paTTA aThAMzakA kara usameM prAsa mukha yA phUloM karate haiN| nIce gola bhAgameM kaNI staMbhake baMdhako kara khaDI sAMkala TokanI yA puSpakA torA banAte haiN| sAMkalI, TokarI, AdhyAtmika rUpase sucaka usake ghATa kahate haiN| jaise jaise ghATake staMbhoMkI suMdarata racanA kuzala zilpIyoM apane dimAgameMse utpanna karate haiM / yadyapi vaha azAstrIya to nahIM hai| bAraharvI terahavIM sadIke sthApatyo meM avazeSoMma ghaTapallavayukta kalAmaya staMbhoM suMdara lagate haiN| cAroM konemeM kalAmaya patroMkA bicameM ghaTakuMbhakI AkRti kara kuMbhIke nAmako sArthaka kiyA huA dekhane meM AtA hai|| (3) me stamo vayenA lAMbAgALAnA pATanI majabutAI karNATaka zailIkI darpaNayukta vidhicitA davAGganA zobhA sAthe khAne mahA 42vAmA Ave che. te kamAna jevuM suMdara dekhAya che. taraNuM ke kAcalAvALA toraNuM karatAM madaLanI majabutAI vizeSa rahe che. teraNanI purANI zailInuM sthAna kAlAvALI paDadIvALI phamAte lIdhuM. te pAchalA kALanI kRti che. dhruva sUtramAM sAdI kamAne paMdaramI sadI pachI HESH Ata AU) - zrIjeza . nAjIvatiya CHANDULAL Sot Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-15 kramAMka a.-17 ATha bAra seLa covIza ke batrIza nRtyAdi ceSTA karatI esaTha kaLAyukta evA lakSavALI thAMbhale thAMbhale mUkavI.* 12-13. __mahAprAsAdake kuMbhI aura staMbhoM ghaTTapallavoMse alaMkRta karanA / IlikA jhUlayukta madalekAle suMdara staMbhoM karanA / devAGganAoM-devakanyA ATha vAraha solaha caubIsa yA battIsa nRtyAdi ceSTA karatI causaTha kalAyukta aise lakSaNoMvAlI pratyeka staMbha para rakhanA / 4 12-13. AdhayarajAjyakuMbha karNikA grAsa eva ca / ityevaM pITha bandhasya bhramatazca pradakSiNe // 14 // kuMbha kalaza kapotAlyA vA rAjasena vedikA / Asanna paTTazca kArya: kakSAsana vibhUSitaH // 15 // khullA maMDapane (1) pahelA tharamAM bhidra jADebe kaNa ane grAsapaTTInuM pITha baMdha pharatuM pradakSiNAe karavuM. agara (2) kuMbha kaLaze kevALa ne puSpakaMThanA thare agara (3) pITha para rAjasevaka vedikAne AsanapaTTa mUkI te para kakSAsanathI te maMDapa kare. (AvA traNa prakAranA judA judA kakSAsananA nAme vRkSAv mApekSA che.) 14-14. bhAratamAM praviSTha thaI. joke kamAna bIjA rUpe bhAratamAM bauddha kALanI sthApatyomAM jovAmAM Ave che. kamAnanI jema ghumaTa paNa sAdarUpe pAchaLathI paMdaramI soLamI sadImAM bhAratIya sthApatyamAM dAkhala thayA. (3) do staMbhAMke Sicake lambe aMtarake pATakI majabUtIko zobhA ke sAtha karaneke liye mala kiyA jAtA hai| vaha kamAnakI taraha suMdara dikhatA hai| toraNake kAcalevAlI kamAna madaloMkI majabUtI vizeSa rahatI hai| jhUlakI purAnI zailIkA sthAna kAcalevAlI paDadIvAlI kamAnane liyA / vaha pIchale kAlakI kRti hai| dhUva sUtrameM sAdI kamAnoM solahavIM sadIke bAda bhAratameM praviSTha huI / yadyapi kamAna dUsare rUpameM bhAratameM bauddhakAlakI dakhanemeM AtI hai| . ___ kamAnakI taraha guMbaja bhI sAde rUpameM pIchese paMdrahavIM solahavIM sadImeM bhAratIya sthApatyameM praviSThaH hubhaa| (4) devAMganA devakanyAnAM svarUpa ane nAma lakSaNo batrIza kahelAM che. zarIranA aMga maraDa ane ceSTA parathI tenA lakSaNa ane nAme judA judA savistara bahusuMdara rIte vRkSArNavatAM. 4mA adhyAyamAM ApelA che. kalpita devAMganAnuM svarUpa karavuM nahi tema zAstrokta pATha sAthe tenA Alekhana sahina A graMtha adhyAya 120mAM sacitra ApelA cha te . (4) devAMganA-devakanyAke svarUpoM aura nAma lakSaNa battIsa kahe haiN| zarIrake aMga maroDa aura ceSTA parase lakSaNa aura nAma bhinna bhinna savistara bahuta suMdara DhaMgase vRkSArNavaka a. 140me diye haiN| kalpita devAMganAkA svarUpa nahIM krnaa| usake zAstrokta pAThake sAtha usake Alekhana sahita yaha kSIrANava graMthame a. 120meM sacitra dIyA hai so dekhanA / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70.STHARA AaluwarASSARARIATRE SATTAFINATILLUTITANAJALAL DATE VOIESSUE KE.SE suMdara kalAmaya rupastambhake choDa, gavAkSa aura IlikA toraNa (Abu delavADA) Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IPLIEDHARMAHARRY TitalamUSERAL raam iiiiiiiii OBCHODNOG Abu-bastupAla bhadira ke ratabhoko vividhatA aura hIDolaka (AMdolaka) toraNa Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athastaMbha mAna lakSaNAdhikAra khule maMDapako (1) pahale tharameM bhiTTa jADaMbA kaNI aura prAsapaTTIkA pITha baMdha phiratI pradakSiNAmeM karanA / agara (6) kuMbha kalaza kevAla aura puruSakaMThakA thara agara (3) pIThapara rAjasevaka vedikA aura Asana rakha kara usakepara kakSAsanase maMDapa karanA / (aise tInoM prakArake bhinna bhinna kakSAsanake nAmoM vRkSANavameM diye haiM / 14-15.) Fitiiritu khulA- hatyamaNDa kA pIThAM-dhAmakAra. prAsAd tripaMca bhUmiH saptabhiH navabhistathA / brahmasthAnaM sadAramyaM svarga prAsAda zAzvatam / / 16 / / caturmukho brahmaNo hi viSNAve: kuryAd vizeSataH / caturmukhazca rudrasya prAsAdaH puNyahetave // 17 // yathA dina vinA sUrya zazAMka vinA zarvarI / yasmin deze caturmukhaH prAsAdona hi vidyate // 18 // HEA13:-- kA hatya Mard Anatga pen dIgambara ziva-nRtya ziva-nRtya IzAnadeva-digpAla digpAla brahmA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 4248 kSIrArNava a. 115 kramAMka a. SCALP 1 Posts } INce 1.1 Sa FRONT CHORI OF SAN SOMNATH TEMPLE. Dobermancs NA saMbaMdhaka kama Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha staMbha mAna lakSaNAdhikAra mahAprAsAda traNa pAMca sAta ke nava bhUmi-mALavALA karavA. svarga jevA zAzvata prAsAdamAM brahma=madhyasthAna hamezAM ramya karavuM. brahma viSNu ane rUdranA caturmukha prAsAda karAvavAthI madupuNya upArjana thAya che. je dezamAM AvA ramya caturmukha prAsAda nathI te deza sUrya vagaranA divase je ke caMdra vinAnI zani or agai. 16-17-18. mahA prAsAda tIna pA~ca sAta yA nau bhUmi majalevAle karanA / svarga jaise zAzvata prAsAdameM brahma madhyasthAna hamezA ramya karanA / brahmA viSNu aura rudrake caturmukha prAsAda karAnese mahad puNya upArjana hotA hai| jisa dezameM aise ramya caturmukha prAsAda nahIM hai vaha deza sUryake binA dina jaisA yA caMdrake binA rAtri jaisA jAnanA / 16-17-18. zivarUpaM ca kartavyaM vAmA'ghora mIzAnakam / lAsyaM tAMDava nRtyaM ca vaitAlaM ca vizeSataH // 19 // nArada stubaruzcaiva vAditrai vividhaiH saha / siddhi buddhi samAyukte nRtyakRd gaNanAyakaH // 20 // aSTAziti sahastrANi RSi rupANyanekadhA / catusahasra gopIyukta kRSNa: parikarai vRtaH // 21 // strI yugma saMyute rupaM lokalIlA pradarzayet / mithunaiH patra vallibhiH pramathaizcaya zobhayet // 22 // (5) mithunano artha zilpI baMdhuoe maithunamAnI aneka jUnA prAsAdomAM tevI AkRtio kutuhala vRttithI karelI che. azlIla svarUpa ghaNuM jUnA maMdiramAM tevI ceSTA karatA khuNe khAMcare maMDevaramAM, chatamAM, kuMbhAmAM ke narapIThamAM karelI jovAmAM Ave che. te sahetu che evI paNa eka mAnyatA pravarte che. AvAM svarUpa erIssA, bhuvanezvara, jagannAthajI ane koNArkanA sUryamaMdiramAM moTA ane Abu rANakapuranA jaina maMdiramAM nAnAM svarUpa relAMche. nATa-A graMthanI keTalIka apUrNa pratamAM phakta nava ja ka che. vaLI kaloka 13thI 23 sudhA dIpArNava thane bhaNatA che. (5) mithunakA artha zilpI baMdhuoMne maithuna mAnakara aneka purAne grAsAdoMmeM vaisI AkRtiyoM kutUhala vRttise kaiMDArI haiN| azlIla svarUpoM bahuta purAne maMdiroMmeM vaisI ceSTA karate konemeM -maMDovarameM, chatameM, kuMbhAmeM yA narapIThameM kI huI dekhanemeM AtI hai| vaha sahetu hai jaisI bhI aka bhAnyatA pravartatI hai| jaise svarUpoM orIsA, bhuvanezvara jagannAthajI aura konArkake sUrya maMdirameM bar3e aura Abu rANakapurake jainamaMdiroMmeM choTe svarUdhoM banAyA hai| noTa-aisa graMthakI kucha apUrNa pratImeM sirpha nau hI zloka 13se 21 taka pAThoM dIpArNava graMthako milate julate haiM / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNadha a.-115 kramAMka a.-17 100 . Me POST F4 Kalam - KAR ka.AAMSA dika TATE ..'- ". Hidiarred ATI MIC rAma paMcAyatana yukta vAnara senA sAtha hanumata ziva paMcAyatana yukta gaNapati virAlikA sAtha staMbha toraNa nImna siddhi ora siddhi nAra zivanA prAsAdanA maMDapamAM zivanAM aneka svarUpe vAma aghara, tapurUSa IzAnAdi karavA. lAsya tAMDava nRtya karatAM zivanAM svarUpe karavAM. vaitAlanA paNa rUpe karavAM. (te rIte je dene prAsAda hoya tyAM tevAM svarUpa karavAM.) nArada tuMbarU. vividha vAjIMtrayukta siddhibuddhi sahita nRtya karatAM gaNapatinA rUpa karavA. aDDAzI hajAra SimuninAM aneka svarUpe corAzI hajAra gepI sahita kRSNathI pharatA parikayukta svarUpa (viSNumaMdiramAM ne maMDapamAM) karavAM strIpuruSanA jeDalAM rUpa lekalIlA karatAM darzAvavA. strIpuruSanAM yugmarUpe kamaLanAM patra ane sADImAthI 35 // zamitA 42vAM. 18-20-21-22.. zivake prAsAdake maMDapa meM zivake aneka svarUpoM vAma aghora tApurUSa izAnAdi karanA / lAsya tAMDava nRtya karate zivake svarUpa karanA / vaitAlake rUpoM bhI karanA / ( isa taraha devoMkA prAsAda ho vahA~ vaise svarUpoM karanA / ) nArada tuMbarU, vividha vAjiMtra yukta siddhi buddhi sahita nRtya karate gaNapatike rUpa karanA / aThThAzI hajAra RSi munike aneka svarUpoM caurAsI hajAra gopI sahita kRSNase phirate parikarayukta svarUpoM (viSNu maMdirameM tthA maMDapoMmeM) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM staMbha mAna lakSaNAdhikAra KIR MANDU KOREA LI K VICE / JAN meM pavanuna sahayugA mI pAca mumaharaMpa naNehanA paMcamukha rudra hanumaMta manuSa mukhahastI kI siMha varAha paMcamukha heraMmba gaNapati parikara yukta karanA / strIpuruSake yugalarUpoM lokalIlA karate dikhAnA / strIpuruSake yugmarUpoM kamalake patroM aura beliyoMse rUpoMko zobhita karanA / 19-20-21-22. Aditya sUryakA bArA svarupa x C J S HINA 1 sudhAtA 2 mitrA 3 Arya maNi Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 4 rUdra 7 bhaga kSIrArNava a. - 115 kramAMka bha.-17 iMdrAdi lokapAlAzva nRtyakurvIta te sadA / bhAskarAdi grahaH kAryA dvAdaza rAzayastathA // 23 // saptaviMzatirnakSatrA kartavyAni prayatnataH / svarupakam // 24 // aSTAvAyA zrASTavyayA navatArA 5 varUpA Aditya sUryakA svarUpa 8 vivasthAna 6 sUrya 9 puSA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praya staMbha mAna lakSaNAdhikAra Aditya sUryakA svarupa AN Israe 1Rh 10 savitA 11 tvaSTA 12 viSNu saptasvarAzca pairAgAH sstttriNshtvraaginikaaH| dvAdazamegharupANi kartavyAni prayatnataH // 25 // navagraha RE maMgala Feate OD zukra zanI rAhu Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-115 kramAMka .-17 yakSa gaMdharva vidyAdhAH pannagAH kinnraastthaa| aneka devatA nRtya-maMDape pariveSTitAH / ilikAtoraNairyuktA gajasiMhavirAlikA // 26 // che : - 2 madala yukta tilaka toraNa ilikA toraNa - hA ki ' hA staMbha bharaNA sarA bhadala AMdolaka hIDolaka toraNa mahAprAsAdane ke maMDapanI pharatA jAMgI vedikA ke ghuMmaTa vitAna zeIpATamAM gya sthAne iMdrAdi dipAla nRtya karavA, sUryAdi nava grahe, bAra rAzie, sattAvIza nakSatra, ATha Aya, ATha vyaya, navasArI, sAta svara. cha rAga, chatrIza rAgiNuM, bAramegha, yakSagAMdharva vidyAdhara, nAga, kinnara vagere aneka deva devI devatAonAM svarUpa maMDapa pharatA nRtya karatAM karavAM. (mukhya svarUpane) IlikA teraNa sAthe gajasiMha ane virAlikA sAthe thAMbhalI sAthe karavA. 23-24-25-26. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha staMbha mAna lakSaNAdhikAra %3D - - gavAlukAyukta toraNa mahAprAsAdako maMDapake phirate jAMgI vedIkA yA guMbaja vitAna zeI pATameM yogya sthAnapara iMdrAdi digpAla-lokapAla nRtya karate karanA / sUryAdi navagrahoM, bAraha rAziyoM, sattAIza nakSatroM, ATha Aya ATha vyaya, navatArA, sAta svara, chaH rAga chattIsa rAgigI, bArahamedha, yakSa, gaMdharva, vidyAdharoM, nAga, kinnaroM vagairaha aneka devoM devI devatAoMke svarUpoM maMDapake phirate nRtya karate karanA / (mukhya svarUpako) ilikA jhUlake sAtha gajasiMha aura virAlikAke sAtha staMbhikA ke sAtha karanA / 23-24-25-26. itizrI vizvakarmAkRtAyAM kSIrArNave nArada pRcchAyAM staMbha mAna lakSaNAdhyAye zatAgre paMcadazamo'dhyAya / / 115 // kramAMka a0 17 ItizrI vizvakarmA viracita kSIrANu nAradajIe pUchela khaMbhamAna lakSaNo zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe racelI suprabhA nAmanI bhASA TIkAne ekaso paMdarame adhyAya 115. kramAMka adhyAya 17. .. iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNavameM nAradajIke pUche hue staMbhamAna lakSaNakA zilpa vizArada zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAkI raci huI suprabhA nAmakI bhASATIkA kA ekaso paMdrahavA~ adhyAya / / 115 // kramAMka adhyAya 17 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha maMDapAdhikAra // kSIrArNava (a0 116 ) kramAMka a0 18 vizvakarmA uvAca utsavArthe prayatnena kartavyA zubhamaMDapAH / prAsAda rAjavezmAni vApI kupa taDAgayo // 1 // tatraiva maMDapA kAryoM RSirAja zRNottamA / prAsAdAgre mahAramyA maMDapAsyAmanekadhA // 2 // zrI vizvakarmA kahe che. yajJayAgAdi utsavakArya mAM zubha evA maDapa, prAsAda AgaLa rAjabhavana, AgaLa, vAva kuvA, taLAvAdi jaLAzraya AgaLa maMDapA karavAnuM, Tu RSirAja! have sAMbhaLe, prAsAdanI AgaLa mahAramya evA aneka prakAranA bhayo vA hyA che. 1-2. zrI vizvakarmA kahate haiM / yajJayAgAdi utsava kArya meM zubha aise maMDapa prAsA - dake Age rAjabhavana ke Age, bAva- kUe tAlAbAdi jalAzraya Age maMDapa karanekA hai| RSirAja, aba suno / prAsAda ke Age mahAramya aise aneka prakArake maMDapa karaneke liye kahe haiM / 1-2. prAgvAdi vijayAcAdyaM maMDapA uktamAnataH / dvistaMbha stato vRddhi maMDapA puSpa ucyate // 3 // kanyasaM ca tato hIna dviguNaM naiva kArayet / jagatI maMDapA prAjJa grastadoSaM parityajet // 4 // prApvAdi ane vijayAdi aneka maMDape mAnathI kahyA che. puSpakADhi prakAranA maDapeA prathama subhadra maDapathI babbe thAMbhalAnI vRddhie puSpakAdi 27 maMDapA kahyA che. kanImAnathI hIna paNa te padmathI khamA (ma'Dapa) kadi na karave. sunna zilpIe gatIthI maDapa nIceA gALavAnA doSa na karavA. 3-4. prAgvAdi aura bijayAdi aneka maMDapoM mAnase kahe haiM / puSpakAdi prakArake maMDapoM prathama subhadra maMDapase do do staMbhoMkI vRddhikara puSpakAdi 27 maMDapa kahe haiM / kanIgmAna se hIna bhI usa padase duganA (maMDapa ) kabhI nahIM karanA / sujJa zilpIko jagatIse maMDapa nIcA gAr3hanekA doSa na karanA / 3-4. prathame sama sapAda sArddhaca pAdonadvayam / dviguNaM cApi kartavyA sapAda dvayameva ca // 5 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra sArddha dvayaM tu kartavyaM ata Urdhvana kArayet / saptadhA pramANa sUtraM vAstuvidbhidAhRtam // 6 // maMDapanA vistAra pramANu have kahe che (1) prathama prAsAda jeTale (2) prAsAthI savAya. (3) prAsAyI hoDhA (5) prAsAthI pAe ge| (5) prAsAdathI bamaNe (6) prAsAdathI savA be gaNe (7) prAsAdathI aDhIgaNe maMDapa kare te sAta pramANa jANavA tethI meTo maMDapa na kare. vAstuzAstranA jJAtAoe e rIte sAta pramANu sUtra maMDapanA kahyA che. pa-6. maMDapake vistAra pramANa aba kahate haiN| (1) prathama prAsAdake barAbara (2) prAsAdase savA gunA (3) prAsAdase Der3ha gunA (4) prAsAdase paune do gunA (5) prAsAdase do gunA (6) prAsAdase savA do gunA (7) prAsAdase DhAI gunA maMDapa karanA / ye sAta pramANa kahe / isase bar3A maMDapa nahIM karanA / vAstuzAstrake jJAtAoMne isI taraha sAta pramANa sUtra maMDapake kahe haiM / 5-6. samaM sapAdaM paMcAMzatvaryataM dazahastakam / / dazatpaMca haste sArddha caturhaste dvayapAdUna // 7 // trihaste dviguNaM tadviziSTA catuSkikA / catuSkaM vA'pi cASTAMza zukastaMbhAnuMsArat // 8 // pacAza hAthathI daza hAthanA prAsAdane prAsAda jeTale sama agara savA maMDapa karo. pAMcathI daza hAthanA prAsAdane de, cAra hAthanA prAsAdane piNuM be gaNe traNa hAthanAne bamaNuM ane tenAthI ochA nAnA prAsAdane viziSTha evuM cekiyALuM karavuM. cokI cerasa ke achAMza zikharanA AgaLa zukanAzanA zuka staMbhane anusaratA pAdamaMDa jevuM karavuM. -8. pacAsa hAthase dasa hAtha ke prAsAdoMko prAsAdake barAbara sama agara savA gunA maMDapa karanA / pA~case dasa hAtha ke prAsAdako DeDha gunA, cAra hAthake prAsAdako paune do gunA tIna hAthake prAsAdako dUganA aura isase kama choTe - aparAjitasUtra 185 bhAM mAne bhagato 54 . bhalA nAva viracita samarAGgaNa stradhAra a* 67mA badhu prAsAne moTo ma75 42 // ya to yaza. pA2tubhUminA saMkocanA kAraNe ocho paNa karI zakAya te AgaLa jatA mahAmaM5nuM kahe che. zatamaSTotaraM jyeSThazcatuHSaSThi karo'varaH / .kaniSTho maMDapaH kAryoM dvAtriMzatkara saMmitaH // eka ATha hAthane cha maMDapa, cosaTha hAthane madhyamAna ane batrIza hAthane kanikamAnane maMDapa racI zakAya che, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a-116 kramAMka a.-18 prAsAdako viziSTa aisI cokI karanA / cokI corasa yA aSThAMza zikharake Ageke zukanAsake zukastaMbhako anusarate pAdamaMDapa jaisA karanA / 7-8. zukanAse samAghaMTA kartavyA sarva kAmadA / tena mAnena pAdAnta (?) maMDapodaya samutsRjet // 9 // prAsAdanA zukanArAnI barAbara maMDapanI zAmaraNanI mUla ghaMTA samAna eka sUtramAM rAkhavI. te sarva kAmanAne ApanAra jANavuM. tethI te mAnathI maMDapanI yAI rAmavI.2 4. ___prAsAdake zukanAsake barAbara maMDapakI zAparaNakI mUla ghaMTAke samAna eka sUtrameM rakhanA / use sarva kAmanAko denevAlA jAnanA / isase usa mAnase maMDapakI U~cAI rakhanA / / 9. narapIThasya cocaM tu uttaraGgasya mastake / kRtvA daza sArdAni bhAgaikaM rAjasenakaM // 10 // vedikA ca dvibhAgA tu bhAgArddhAsanapaTTakaM / staMbhazcaiva caturbhAgA bhAgAdha bharaNaM bhavet // 11 // zaraM ca bhAgamekena paTTazca sAI bhAgakaH / kanyasaM ca samAkhyAtaM madhyamaM camataH zRNu // 12 // mahAprAsAdane naratharanA mathALAthI dvAranA ottaraMganA 1 rAjasevaka 2 vedikA mathALA sudhInI UMcAInA (mukha prAgrIva maMDapanA) sADA // Asarapada daza bhAga karavA. temAM eka bhAganuM rAjasenaka. be bhAganI 4 staMbha va mana mAnAnusAsanapaTa (maAsarATa)- 42vo. // bharaNI te para cAra bhAgane staMbha-aradhA bhAganuM bharaNuM eka bhAganuM zarU ane doDha bhAgane pATa bhADe kare e rIte 10 // bhAgaudaya sA. 6 mA bhapanA dhyAna niSThamAnanA Myat. have madhyamAnanA madhya sAmago. 10-11-12. mahAprAsAdake naratharake zIrSakase dvArake ottaraMgake zIrSaka takakI U~cAI ke - (2) atisUtra 185mAM zumA mATe che. "tadayeM na ca kartavyaH madhaHsthaM naiva dUSayet / zukanAsanI yI na 42vI panIya hoya hopa nathA. maMDanastradhAra 555 tebha cha "nyUnAzreSTA na khAdhikA / (2) aparAjitasUtra 185 meM zukanAnAke liye kahate haiN| tada na ca kartavyaH madhaH sthaM naiva dUSayet / zukanAzakI ghaMTAko U~cI na karanA lekina nIce ho to doSa nahIM hai| maMDana sUtradhAra bhI jaisA kahate haiN| nyUnA zreSTA na cAdhikA / bhAga 1 saru 1 // pATa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 atha maMDapAdhikAra (mukha prAprIvA maMDapake) sAr3he dasa bhAga karanA / usameM eka bhAgakA rAjasenaka do bhAgakI vedikA aura Adhe bhAgakA Asanapara (AsaroTa) krnaa| usake para cAra bhAgakA staMbha-Adhe bhAgakA bharaNA eka bhAgakA zarA aura DeDha bhAgakA pATa moTA karanA / isa taraha sAr3he dasa bhAga maMDapake udayake kanISThamAnako jAnanA / aba madhyamAnakA udaya suno / 10-11-12. unakAyakasayAmastha AN pAda ja Hin 1 Birendra , - 4e | bhAga...---.-" AMI ta ----dha-bhAga-.--.. - upatha 30bhAga mAga ----11 - E aMn DAgevaya -- Diary bhA bhAga-.- parikA * ..- **----2-bhAga-2011-.--14 nerikA bhAga ---- ....--..nAmakaraNIya kAu +-3dIramaga ghara SA - - - PRADE Marupakammutton rabara pA mAraya kanisamAna udaya AdhArasama yogya jyamAusa sAdhArabhakSama biyA grAsa mAna.o.syayati. mITha. sAMdhAra niradhAra prAsAdake strIka maMDapakA kakSAsana yukta staMbhAdi udaya pramANa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-116 kAmAMka a.-15 bhAga 1 rAjasevaka narapIThasyA covaMtu kUTachAdyasya mastaka / 2 vedIkA kRtvA daza sAAzAn pUrvamAnena madhyamam // 13 // - Asana para 4 staMbha niradhAra prAsAdanA maMDapanI naratharanA mathALAthI chajA 0mAM bharaNuM sudhInI UMcAInA sADA daza bhAga karI AgaLa je vedikAne 1 saTTa 11 5Ta khaMbhAdinA bhAga kahyA pramANe karavAthI madhyamAna jANavuM. 13. 10 bhAga niraMdhAra prAsAdake maMDapakI naratharake zIrpakase chajje takakI U~cAIke sAr3he dasa bhAga kara Age jo vedIkAke staMbhAdike bhAga kahe. usake anusAra karanese madhyamAna jAnanA / 13. narapITharaya cordhvaM tu yAvad bharaNI mastake / bhAgAzca dazasArddhazAM jyeSThamAnaM vidhIyate // 14 // sAMdhAra mahAprAsAdanA naratharanA mathALAthI aMDevaranI bharaNInA mathALa sudhInA trIka maMDapanA udayanA sADAdaza bhAga karI temAM AgaLa kahelA bhAgamAna pramANe vedikA khaMbhAdi karavA. A ekamAna jANavuM. 14. sAMdhAra mahAprAsAdake naratharake zIrSakase maMDovarakI bharaNIke zIrSaka takake trIka maMDapake udayake sAr3he dasa bhAga usameM Age kahe hue bhAga mAnake anusAra vedikA staMbhAdi karanA / yaha jyeSThamAna jAnanA / 14. narazca bharaNa caiva sArddhadaza bhAga samucchrayaM / daMDa chAdyaM dvibhAgaM ca nirgamaM ca vinirdizet // 15 // bhAgArdhe ca kapotAli pAlake maMDapa zubhaM / bhAgAdyaM pada vistAraM tato vRtaM ca bhrAmitaM // 16 // (3) niradhAra prAsAdamAM chaju ane pATa ekasUtramAM ja hoya te pramANe ahIM zloka 14 pramANe maMDapanA choDanuM kahyuM che. bAkI sAMdhAra prAsAdamAM eraMganA mathALA jeTalI maMDapanI ubhaNI agara te bharaNu jeTalI ubhaNI rAkhavAnuM hoya. AnuM tAraMgAmAM dRSTAMta cha. (3) niraMdhAra prAsAdameM chajjA aura pATa aeNka sUtrameM hI ho, jisa taraha yahA~ zloka 14 ke anusAra maMDapake paudheke liye kahA hai| bAkI sAMdhAra prAsAdameM otaraMgake zIrSakake barAbara maMDapakA udaya agara to bharaNIke barAbara udaya rakhanekA hotA hai| isakA dRSTAMta tAraMgAmeM hai| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDAdhikAra rA narapIThathI bharaNI sudhInA uyanA sADAdaza bhAgamAM doDha bhAganuM daMDa chAghadAMtIyuM chaThThuM karavuM. ane nIkALe paNa teTalA e bhAganA rAkhavA, te para (dAkhaDI para) aradhA bhAganeA kevALa ane pAla mAMDapa upara bahAranA bhAgamAM karavA te zubha jANavuM. aMdara padma vistArathI hAMze vagere thara karatA gALa khA. 15-16. narapIThase bharaNI taka ke udayake sAr3he dasa bhAga meM deDha bhAgakA daMDa-chAthadAMtIyA chajjA nirgama karanA / aura nikAlA bhI utanA do bhAga kA rakhanA / catuSkIkA kI chata ziliMga-vitAna usake para ( dAbar3Ike para ) Adhe bhAgakA kevAla aura pAla maMDapake bAharake bhAgameM karanA / use zubha jAnanA / aMdara pada vistAraseM hAMzo vagerA thara phiratA gola karanA / 15-16. vitAnAni vicitrANi kSiptAnyukSiptakAni ca / samatalA ni jJeyAni uditAni tridhAkramAt // 17 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrArNava a.-116 kramAMka -18 hasatAjjaiva vitAnAni koza ! proktAzca vividhAJchaMdA lumA statratvanekadhA // 18 // 4 II S : IPE I : *: ( . * je dha nanajara vitAnakA prakAra-kSiptAnukSipta-taladarzana aura cheda darzana (4) vitAna eTale AkAza caMdaravo, maMDapanuM vitAna eTale ghumaTa chata, kela kAcalA vALA ghumaTa sArA kAmomAM thAya che te zIpIo potAnI buddhithI suMdara karatA rUpakaMTha upara eka kela, eka gavALa vaLI kela ema krame krame ekeka karI madhyama jhumara jevI paddhazilA alaMkRta thAya che. keTalAka traNa kesa ane eka gavALane thara ema paNa raDAve che. geLa rU5kaMThamAM devarUpa-kathAnA do tare che. keI brAsa ke haMsanA 35 kare che. jaina prAsAdamAM cAlIza tIrthakara temanA cAyaNI sAthe kare che. madhyamAM padmazilA sthApananuM vidhithI muhurta thAya che. kAraNa ke te ghaNuM jokhamI kAma che. kela kAlAvALuM kAma ghumaTanuM kIMmatI kAma na karavuM hoya to 5-7-9 ke 11 thare galatA galatAnA nIkALA kADhIne ghumaTa kare che. A chelI sAdI rIta soLamI sadI sudhI hatI. muslIma rAjya kALamAM sAdA ghumaTe thavA mAMDayA temAM dhruvamAM sAMdho rAkhavAmAM Ave che. vitAnanA 1113 vividha prakAre zilpazAstramAM kahyA che. temAM kola kAlAnA tharo thAya te uparAMta luma lAmasA maLanA nIkALAthI saMcI gaLa agara rasa paNa kAma thAya che. muslIma rAjyakALamAM ghumaTe aMdara bahAra sAdA thavA mAMDayA. tArAnuM sthAna kamAne lIdhuM. ghumaTanI bahAra upara saMvaraNune badale sanyAsInA-mastaka jevA geLa ghumaTa thavA mAMDayA. saMvaraNuMnI racanA suMdara che. joke tevuM vartamAna kALamAM thoDA pheraphAra sAthe saMvaraNa zilpakAra karI rahyA che te zubhaciha che. (4) viptAna arthAt AkAza, caMdaravA, maMDapakA dhitAna arthAt guMbaja chata, kola Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khry' myaathikaa aneka prakAranA vitAne-ghumaTa vicitra prakAranA thAya temAM mukhya traNa le che. 1. kSiptAnukSIpta bheTale AyalAnA tharI ye yaDI vaNI nIya utare te ghATa (2) samatala- sarakhA chAtiyA jevA ke paTTanI jema temAM AkRtio paNa ketare. (3) uditAni- eTale kela kAcalanA UMcA UMcA caDatA tharane FIC AT NEE ANSESS Ky 3.55.44653 H16 CASHTRA A SOTES992255ple PRODIASEANTRA indigarama KuMORA PARIYAR OMMEDIA SimRSS MES SAMARIWAVE AAVAAHATMAL infine gajatAlu aura kola kA tharoM se alaMkRta vitAna (gumbaja) kA taladarzana-udita (2) kAcalAvAlA guMbaja acche kAmoMmeM hotA hai / ye zilpIo apanI buddhise suMdara karate hai| rUpakaMThake upara aka kola aisI taraha kramase aka aeka kara madhyama jhummarake jaisI padmAzIlA alaMkRta hotI hai| kabhI loga tIna kola aura aka gavAlukA thara jisa taraha bhI car3hAte haiN| gola rUpa kaMThameM devarUpa kathAke dRzyoMko kotarate haiN| kabhI loga grAsa yA ha~sake rUpa karate haiN| jaina prAsAdameM caubIsa tIrthakaroMko unake yakSa yakSaNiyoM ke sAtha karate haiN| padmazilA sthApanakA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a-116 kramAMka a.-18 ghumaTa, e rIte vitAna chata ghumaTanA trividha prakAra jANavA. tenI judI judI AkRtio eka hajAra ekase teranI vividha chaMdanI luma madalenA prakAranI kahI kA -... -.acte:- edita LENERGICHANDSOMCHAND P O DELILIK GODIDIKKINCIDCOKINGKIRKLACEWIN LikhuDOCODEODEDITORS 22 SUFORIGeney SCEL. ISISAIRATii . vAlAhayAkala Galaa 42 48444 gajatAlu aura kola se alaMkRta vitAna (gumbaja) kA darzana aura cheda darzana udita (1) vidhise murhata hotA hai kyoki vaha bahuta khatarevAlA kAma hai| kola kAcalAvAlA kAma guMbajakA kImatI kAma na karanA ho to 5-7-9 yA 11 tharoM galate galateke nikAle nikAlakara [vaja karate haiN| yaha aMtIma sAdI rIta solahavIM sadI taka thii| muslIma rAjya kAlameM sAde guMbaja hone lge| usameM dhruvameM sadhAna rakhA jAtA hai| vitAnake 1113 vividha prakAroM zilpazAstromeM kahe haiM / usameM kola kAcaleke tharoM hote hai, taduparAMta luma lAmasA madaloMke nikAlese saMkocakara gola yA corasa bhI kAma hotA hai| muslIma rAjyakAlameM guMbaja aMdara bAhara sAde hone lge| jhalakA sthAna kamAnane liyA / guMbajake Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAya maMDapAdhikAra che. temAM zuddha saMghATa (samatala) mizra saMdhATa UMcA nIcA talavALA kSipta laTakatA kAlAvALA 4 ukSipta-uMcA caDatA kAcalAnA tharevALA evA prakAranA aneka vitAne kahyA che. mukhya traNa bheda che. 17-18. __ aneka prakAroMke vitAnoM-guMbaja vicitra prakArake hote haiN| usameM mukhya tIna bheda haiM / 1 kSipta ukSipta-arthAt kAcaloMke thara u~ce car3hakara aura nIce utare vaisA ghATa 2 samatala-samAna chAtiye jaiseki paTTakI taraha usameM AkRtiyoMko bhI kotareM / 3 uditAnI-arthAt kola kAcaleke U~ce U~ce car3hate tharoMkA guMbaja isa taraha vitAna chata guMbajake trividha prakAra jAnanA / usakI bhinna bhinna AkRtiyA~ eka hajAra ekasau terahakI vividha chaMdakI luma madalAdike prakArakI kahI gaI haiM / usameM zuddha saMghATa (samatala) 2 mizra saMghATa-U~ce nIce talavAle 3 kSipta-laTakate kAcalevAle 4 ukSipta-U~ce car3hate kAcaleke tharovAle aise aneka prakArake vitAnoM kahA haiM, mukhya tIna bheda haiM / 17-18. IaKEZDE EKSKUKUKTVEXXXXXXXXkh, kto kAzalAmAlAlAbAlikAmAvAlapAlI tthaa -33 bhAga upaya-..... CAWORUSZAM ESTITKES WIKITENING jamAlu HERE HERBApAsamA -- vitAna vistAra mAga prabhAkara yati gajatAla aura kolAdi tharo yukta vitAna (gumbaja) vistAra bhAga 66 udaya bhAga 33 . bAhara upara saMvaraNAke badale sanyAsIke mastaka jaise gola gumbaja hone lge| saMvaraNAkI racanA suMdara hai.| yadyapi vaisA vartamAna kAlameM kucha pheraphArake sAtha saMvaraNA zilpakAroM karate hai| yaha zubha cihna hai / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 kSIrArNava a.-116 kramAMka a.-18 aSTAstre SoDazAstre ca vRtaM kuryAttadRtaH / udayaM vistarArdhena SaTa SaSTi virAjite // 19 / / karNa dadarikA sapta bhAgena nirgamotucchatA / rUpakaMThe tu paMcabhAga dvayabhAgena nirgamam // 20 // SoDazASTArka jina saMkhye vidyAdhara nirgamam / tadUce citrarupA devAGganA nRtya zomitA // 21 // gajatAlu SaDamAgaM prathamA dvitIyA tu SaSTha / paMcabhAgaM bhavetkolaM caturbhAga dvitiyake // 22 // madhye vitAna kartavyaM citravarNa virAjitam / evaM tu kArayennitya vitAneka sumaMDitAm // 23 // maMDapanA aMdara uparanA bhAgamAM aDhAMza seLAMza (atrIzAMza) Adi thaze karI geLa thara pheravavAM. tyAM tenA vistAranA chAsaTha bhAga karI tenA udayanA ardha-eTale tetrIza bhAga jANavA. kaNa dAdarIne thara sAta bhAgane ane tene nikALe paNa teTale ja kare. te para rUpakaMTha ne thara pAMca bhAgane, tene nikALe be bhAgane rAkhave. te rUpakaMThanA tharamAM ATha, bAra seLa ke vIza ema saMkhyAmAM vidyAdhare nA nikaLatA svarUpe karavA, ne vidyAdhara. upara citra vicitra evI devAMganAo nRtyathI zebhatI karavI. pahele gavALane thara cha bhAgane ane-bIje te para gavALane thara paNa cha bhAgane kare. pAMca bhAgane kelane thara karI te para cAra bhAgane bIje kelane thara kare. (e rIte kula tetrIza bhAga udayanA jANavA) tenI madhyamAM laTakatI ghaNu kataraNIvALI padmazIlA karavI evA lakSaNa yukta vitAna-ghumaTa haMmezA tArAmaMDaLa je subhita. 4231. 18 thI 23. maMDapake aMdara uparake bhAgameM aThAza solAMza (battIsAMza) Adi tharoMko banAkara gola tharako phirAnA / vahA~ usake vistArake chiyAsaTha bhAgakara usake udayake ardha arthAt taitIsa bhAga jAnanA / kaNI dAdarIkA thara sAta bhAgakA aura usakA nikAlA bhI utanA hI karanA / usa rUpakaMThake tharameM ATha, bAraha solahayA caubIsa isI saMkhyAmeM vidyAdharoMke nikalate rUpoM karanA / usa vidyAdharake upara citra vicitra aisI devAGganAoMko nRtyase zobhita karanA / pahalA gavAlukA thara cha: bhAgakA aura usake para dUsarA gavAlukA thara bhI chaH bhAgakA karanA / pA~ca bhAgakA kolakA thara kara usake para cAra bhAgakA dUsarA kolakA thara Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitAna chatake kSiptAnukSipta prakAra (paMcAsarA pATaNa) mUrti nirmANa kartA gujarAtake suprasiddha zilpakalAvida zrI caMdulAla bha. somapurA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasa CABAC devadevAGganAdi : svarupa sahita kaula aura gajatAlu (6vAluM ke tharayukta vitAna ( gumbaja ) jabara jakha samatala ( chatayukta ) vitAnakA eka prakAra ( ArAsaNa - aMbAjI ) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ methe maMDAdhikAra 209 karanA / ( isa taraha kula taitIsa bhAga udayake jAnanA / ) usake madhya meM laTakatI bahuta hI ka~DArI huI padmazilA karanA / aise lakSaNa yukta vitAnabaja hamezAM tArA maMDala jaisA suzobhita karanA / 19 se 23. (subhadra 32taM 27 puSpako'tha catuSaSTi Adhe dvArA staMbhA | puSpakAd dvau dvau hInAH syuH maMDapAH saptaviMzati // 24 // phaoNlo zatrumardana udharasama bhA harSaNa saranema 9 zyAmadra IC sema mAnava ustaMbha phoTo siMhaka 36 staMbha yuSya kAhi maNDapo. sutradhara 36 staMbha sugrIva ragho naMdana 30staMbha kaulI y dhArmika 38 staMbha abhIzaMkara oziya puSpakAdi 27 maMDapa sarUpa ( 1 se 14 ) (1) karNikAra 20 staMbha vibhAna bhadra 26 stabha T bhUjaya vizAlAkS Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 kSIrArNava a.-116 kramAMka- a.-18 5 puSpakAdi cosaTha taMbhanA maMDapane A pahele maMDapa bAra staMbhene subhadra nAmathI babbe stanI vRddhi karatA. esaTha nA puSpaka maMDapa thAya, tenAthI bambe staMbha ochAM ocha karatAM-ra7 maMDapa thAya. (tenAM nAme ane staMbha saMkhyA nIce phUTaneTamAM Apela che.) 5puSpakAdi causaTha staMbhoMke maMDapokA Aya pahalA maMDapa bAraha staMbhoMkA subhadra nAmase do do staMbhoMkI vRddhi karate causaTha staMbhoMkA puSpaka maMDapa hotA - (5) (1) aparAjita satra saMtAna a. 186 mA pupAhi 27 bhayonA sv3|| stana saMkhyA sAthe bahu spaSTa vigatathI tenI racanA kema karavI te sAthe ApelAM che. temaja matsyapurANamA para tanAM nAma sadhyA sAthe sApekSa che. () samarAGagaNa satradhAra a. 6. mAM maMDaponAM nAme staMbha saMkhyA ane svarUpa aspaSTa ane azuddha ApelA che. (2) matsyapurANa a. 270 mA tnaabh| sane stana saya DI che. vizvakarmA prakAza bhAM para sattAvIza maMDapanAM nAma ane staMbha saMkhyA ApelAM che. paraMtu svarUpa ApelA nathI. ahIM puSyakAdi 27 maMDapa staMbha saMkhyA sAthe tenuM keSTaka kramabaddha Apela che. judA judA emAM DAM nAma phera jovAmAM Ave che. dIpArNavamAM tenA svarUpa vigatathI ApelA che. .(5)(1) aparAjita sUtra saMtAna a-186meM puSpakAdi 27 maMDapoMke svarUpoM staMbha saMkhyAke sAtha bahuta spaSTa vigatase usakI racanA kaise karanA yaha saba sAthameM diyA huAhai aura matsya purANameM bhI usake nAma saMkhyAke sAtha diye hai| (2) samarAGgaNasUtradhAra a. 17 meM maMDapoMke nAma staMbha saMkhyA aura svarUpoM aspaSTa aura azuddha hai| (3) matsya purANa a. 270meM sirpha nAmoM aura staMbhasaMkhyA batAyI gayI hai| vizvakarmA prakAzameM bhI sattAIza maMDapoMke nAma aura staMbha saMkhyA batAyI gayI hai paraMtu svarUpa nahIM batAyA hai / yahAM puSpakAdi 27 maMDapoM staMbha saMkhyAke. sAtha usakA koSTaka krama baddhadiyA huA hai / bhinna bhinna graMthoMmeM kucha nAmaphera dekhane meM AtA hai| dIpArNavameM usakA svarupa vigatase dIyA gayA hai| sa... staMbha staMbha .. staMbha staMbha subhadra 1, subhadra : 126 harSaNa 2211 bhUja 3216 zrIdhara / 52.21 gajabhadra .52 ..2 zyAmabhadra 14 (harita) : (bhAgapaMca) 22 budhisaMkirNa 54 (yati jaya) 2 3 kauzalya 56 (siMhabhadra) sugrIva 2412. zatrumardana 34:17 dhAratukIrti 424 mRganaMdana 58 3. siMhaka 168 vimAnabhadra 26.13 suzreSTha 3618 vijaya 46 (amRtanaMdana) zatadhika padAdhika, 189 mAnadha 2815 vizAlAkSa 3.8 19 zrIvatsa 48 25. suprabha... 60 4 (zardhika): 7 (suvRta) / 26 puSabhadra 62 5 karNikAra 2010naMdana 3015 yajJabhadre 4020 jayAvada 5027 puSyaka 64 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra hai / usase do do staMbhoM kama kama karate sattAIsa maMDapoM hoveM (unake nAma) aura staMbha saMkhyA nIce phUTanoTa meM diye haiM / ) ke NobhA / / / / FODTE - - -vijaya IMW bhavisa -2 ayA ma - - T - - -- puSpakA di maNDayo. - - - -24 21 gajamada bahasamitI --- %3D - - -- -R5ma -1/ mit puSpakAdi 27 maMDapa svarUpa ( 15 se 23) 9) eka triveda SaT sapta nava caturikakAnvitaH / agre bhadraM dvipArzve dvecAnapArzvadvayo stathA // 25 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAva ane mAM 68 agratastri catuSkayazca tathA pArzva dvayo'pica / muLa vatuau joti daza mave: rA. 1) eka padanI cokI subhadra (2) traNa pada kIriTa (3) traNa pada AgaLa vika dubhi (4) cha ceka prAMta (5) chakI AgaLa 1 cekI manahara (6) nava zika zAMta maMDapa (7) tava cakI AgaLa 1 cAkI (naMda) (8) nava kInI bAjumAM be zekI (11 pada) sudarzana (9) sudarzananA 11 pada AgaLa eka eka kampaka (10) AgaLa traNa cekInA 14 pada sunAbha (11) suvAbhAI elI be ceka ne pAchaLa be tarapha ekeka pada vadhAratA 16 padane siphika dhudhakAdi27kI sana Tii mAne. dina 1 - - ja che :: -~ - - , rUalf 20 maMDapa (24 2) (2) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra zivAdima - - - kI yAda 20 pina --- ------ BIO O -O-------- - 10--- 50 .-------- 2yadA cAkamaya'ya --- 2ssA (12) pAya pahanI pati AgaLa traNa cekInA 18 panI sUryAbha 20 pramANe bAra prakAranA prAciva cekI bha75 NuvA. 25-26. (1) eka padakI caukI subhadra (2) tIna padakA kiriTa (3) tIna padake Age eka caukI duMdubhi (4) chaH caukI prAMta (5) chaH caukIke AgekI caukI manohara (6) nau cokIkA zAnta maMDapa (7) nau caukIke AgekI caukI (naMda) (8) nau caukIkI bAjumeM do caukI (11 pada) sudarzana (5) sudarzanake 11 padake Age eka caukI ramyaka (10) Age tIna caukIke 14 pada sunAbha (11) sunAbhakI bAjukI cokI aura pIche do tarapha eka eka pada . ---- - nAma: --------- - . .-. ------ ---- - . . zAta 0. 03 ---- ---- -------- - -0 - - --.. philmakAja pAyakA bar3hAte 16 padakA siMhaka (12) pA~ca padakI tIna paMktike Age tIna caukIke Again.o.yAni ---- ---- nigUDha Age subhadAdi trIka dvAdaza maMDapa caukI taraha bAraha prakArake prAniva caukI maMDapa jAnanA / 25-26. subhadrastu kirITaM ca dundubhiH prAnta eva caH / manoharazca zAntazca nandAkhyAzca sudarzanaH // 27 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 116 kramAMka a. 18 ramyakazca sunAmazca siMhaH sUryAtmakastathA / nigUDhAgre trikekhyAtaM dvAdaza mukhamaNDapAH // 28 // uparanAM svarUpavALA bAra maMDapanAM nAma 1. subhadra 2. kirITa 3. dunhabhi 4. prAnta 5. manAi26. zAMta 7. nahAnya 8. suzana 6. 2bhya: 10.sunAla 11. siMha 12. sUryAmaka e bAra mukhamaMDapa guDha maMDapanI AgaLa strIkarUpa mA2 maM5 vA. 27-28. . .. uparake svarUpavAle bAraha maMDapoMke nAma 1 subhadra 2 kirITa 3 duMdubhi 4 prAnta 5 manohara 6 zAMta 7 naMdAkhya 8 sudarzana 9 ramyaka 10 sunAma 11 siMha 12 sUryAtmaka ina bAraha mukhamaMDapako guDhamaMDapake Age strIka rUpa bAra maMDapa jAnanA / 27-28. kSIrArNave samudbhUtA meravAdi maMDapAH meru gyelokya vijayAMt saMkhyAyAM paMcaviMzati // 29 // bhittidvAra prAgrIvAMzca bhUmikA mAMDamucchayam / samattAvaraNacchAya saMvaraNaM vitAnakam // 30 // kSIrANuMvathI udbhavelA evA meravAdi maMDapa merUthI caeNlaya vijaya sudhI pacIza saMkhyAnA maMDapa che. te bhIMtevALA dvAravALA pArivArirUpa majalAvALA UMcA karavA. te kakSAsana yukta mattavAraNa vALA vitAna-ghumaTa ane saMvaraNathI chAyelA karavA. ra9-30. kSIrArNavase utpanna mekhAdi maMDapAM merUse jyailokya vijaya taka paccIsa saMkhyAke maMDapa haiN| unako divAroMvAle dvAravAle prAnidhAdirUpa majalevAle U~ce karanA / unako kakSAsana yukta mattavAraNavAle vitAna-guMbaja aura saMvaraNese chAye hue karanA / 29-30. mevAdi maMDapa lakSaNa-lakSaNAni sa proktAni kathayAmi samAsataH / caturastrIkRte kSetre aSTadhA pravibhAjite // 31 // bhavenmadhye dvibhAgastu catuSkAH saMvRtau dharai / aliMda bhAgikaM kuryAd dvAdaza staMbhaiH zobhittam // 32 // have huM meravAdi maMDapanAM lakSaNe kahuM chuM. samarasa kSetrane ATha bhAga karavA eTale 444 bhAgathI vibhAjita karavuM. (eTale 16 pada thayA) temAM vacalA cAra vibhAganuM eka pada karI, pharatI cAre dizAmAM babbe bhAganI pahelI Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra catuSkikA karavI. ane te caturkikA = aliMda ekeka bhAga nIkaLatI karavI te paDalA mAra stamanA bha75 zAmatI 423.. 31-32. ___ aba maiM mekhAdi maMDapake lakSaNa kahatA huuN| samacorasa kSetrako ATha bhAgase arthAt 444 bhAgase vibhAjita karanA / (solaha (16) pada hue|) usameM madhyake cAra vibhAgakA eka pada kara phiratI cAroM dizAoMmeM do do bhAgakI cauDI catuSkikA karanA / aura vaha catuSkikA = AliMda eka eka bhAga nIkalatI karanA / usase pahale bAraha staMbhakA maMDapa suzobhita karanA / 31-32. . dvitiyo viMzati staMbha raSTAviMzatiH praiH| bhadraM tu bhAga niSkAMza par3a bhAgaM caiva vistare // 33 // bIje maMDapa vIza stabhane (eTale uparanA bAra rastaMbhanA svarUpane pharatuM bhadra cAre tarapha babbe staMbhonuM cokInuM karavuM) ane trIjo maMDapa aThThAvIza stone jANo. temAM ekeka pada nikaLatuM (traNa pada pahoLuM) karavuM-A maMDapa 7 7 mA vistAramA (pusa chatrI bhAgama) 4221-33. dUsarA maMDapa bIsa staMbhakA (arthAt uparake bAraha staMbhake svarUpako phiratA bhadra cAroM tarapha do do staMbhoMkara caukIkA karanA / aura tIsarA maMDapa aDhAIsa staMbhoMkA jAnanA / usameM eka eka pada nikalatA (tIna pada cauDA ) karanA / yaha maMDapa chaH chaH bhAga vistArameM (kula chattIsa bhAgameM ) karanA / 33. pratibhadraM tato bhAge caturbhAgaM vistaram / dvibhAgAyAma vistAraH prAgrivaH syAccaturdizi // 34 // (seLa padamAM bAra stavALA maMDapane cAre tarapha) cAra bhAga vistAranuM ( 56 nItu) pratibhadra yAre ta23 427, tanAthI bhAga ( mA nIkaLatI ane be bhAganI lAMbI vistAra catuSThikA-prAjhiva aliMda cAre tarapha karavI. Ama maMDapa (chatrIza taMbhano) jANu. 34. (solaha padameM bAraha staMbhoMvAle maMDapako cAroM ora ) cAra bhAga vistArakA (eka pada nIkalatA) pratibhadra cAroM ora karanA / usase Age (eka bhAga) nIkalatI aura do bhAgakI lambI vistAra catuSkikA-prAgrIva aliMda cAroM ora karanA / isa taraha cauthA maMDapa (chattIsa staMbhoMkA ) jaannaa| 34. sUryottarazataMstaMbhA bhUmikA paMcadhocchitA / merumaMDapa uktazca dvibhaumordhva ca mAMDataH // 35 // dau dvau staMbhI isva yogAnmaMDapAH syuranukramAt / . . catuSaSTi staMbha kAnta maMDapA: paMcaviMzatiH // 36 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 116 kramAMka ..18 eka bAra staMbhone be majalAthI pAMcabhUmi majalA sudhIne merUma5 jANu. e bAra staMbhothI babbe staMbhonA ochA ochA kamathI anukrame cosaTha staMbha sudhInA pacIza maMDapa jANavA (cesaTha staMbhone celekya vijaya bha75 me bhinI oneya) 35-36. eka sau bAraha staMbhoMkA do majaloMse pA~ca bhUmi-majale takakA merUmaMDapa jAnanA / eka sau bAraha staMbhoMse do do staMbhoMke kama kama kramase anukramase causaTha staMbhoM takake paccIsa maMDapoM jAnanA / (causaTha staMbhoMkA tryailokya vijaya maMDapa do bhUmikA jaannaa| 35-36. eka bhUmyAdi paMcabhUmyA garbhasUtrAnu sArataH / 'chAdyAdadhatyaM padAna tathA padmasaMbhavA // 37 // "jaMghAkAryA sAtasyA navadhA paMcalakSaNaM / 'jaMghAchAdya samodadhaH SoDazAMza mathordhat // 38 // uttaraMgotara sUtreNa prAya pttttaansNshyH| garbhachAdhaM tulAdhastA'' zAkhotsazacordhvat // 39 // etat kSetrasya mityuktaM brAhmapadaM na saMzaya / maMDapAne dvitIyAMzca12 yugmapadaM yadA bhavet // 40 // dvAra cAnikramaM ytr| bhAraSaTuM na saMzayaH / dvArasyA yata' tribhAgaM ca ' pada dazAMza vidhiyate // 41 // na doSo samAkhyAto stAla bhedo na yojayet / aliMdAsyaivaliMdasya "sama suutraanusaartH||42|| bAhyaliMdaM ca kartavyaM kiMcinmUlAdhikaM zubhaM / gabhasUtrAnusAreNa madhyadevA catuSkidA // 43 // (6) chAdyAdU_dvipadarayAt (7) aMgho'rdhetu tathA kAryA (8) pada (9) jaMghotsedhaMsamodayaM (10) samordhataH (11) tatsedhasthA (12) tRtIyastu (13) yasyadvArapaTTa (14) dvArasthA (15) sAvad (16) bhrama (15) maMDapaMkAsyade budhH| (1) zloka 37 thI 43 sudhInAM sAta zlekanA pATha bhedanI spaSTatA kaI vidvAna zipI dvArA thaze to te navI AvRttimAM sAbhAra svIkArIza. azuddha pAThavALI prate parathI ame je ApI zakyA chIe tenAthI ame saMtuSTa nathI. (18) loka 37 se 43 takake sAta zlokake pATha bhedakI spaSTatA koI bidvAna zilpIke dvArA hogI to use naye saMskaraNameM sAbhAra sviikaareNge| hamako azuddha pAThoMvAlI pratoM parase jo patA calA hai usase hama saMtuSTha nahIM hai / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhatha maMDapAdhikAra paMcabhUmiyukta meravAdi 25 maMDapa racanA kramAMka maMDapoM ke nAma staMbha saMkhyA prathama bhUmi / dvitiya bhUmi ! tRtiya bhUmi caturtha bhUmi paMcama bhUmi 1 yelokya vijaya 64 prathama 36 28 2 lakSmIvilAsa 66 3 padma saMbhava 68 4 vimAna 5 tejavardhana dvitiya bhUmi -- - - - - - - 281. 3628 14 6 pratApa 7 suryAga 8 bhurbhuvA 9 puNyAtmA 1. zAntideha 1. suravallabha 12 zataGga tRtiya bhUmi 4/ RRRRRENA 28 16 " bhUmithuna medi 25 pAsa cana A 16 28 14 10 . 13 pUrNAkhya 14 kIrtipatAka 15 mahApadma 16 padmarAga 17 iMdranIla 18 zRMgavA 9.4 36 28 20 10 9. 8 A 3628 2014 100 __ur 20 12 6 // 138 19 ratnakUTa 20 hemakRTa 21 gaMdhamAdana 22 himavAna 21 kailAsa 24 maMdAra 25 meru paMcama bhUmi 1210 26 28 201212 110 3628 201215 36 28 201216 - 28 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - kSIrArNava a. 116 kramAMka ma. 18 bhAvArtha -eka bhUmithI pAMcabhUmi majalAnA maMDapa UbhA brahmagarbhane anusarIne karavA. chajA upara (be) padanI nIkaLatI catuNDikAnI racanAvALA maMDapanuM nAma pasaMbhava jANavuM. jaMghAnA nava vibhAgamAMnA pAMca lakSaNa jANavA. jaMghAnI chAjalI barAbarathI nIce saLage aMza upara laI javA. uttaraMganA uttara sUtranI bahAra paTTane saMzaya na rAkha..gabhArAnI chAjalInA taLAMcA nIce zAkha.. (38) se rIta kSetranA pApaha....zaya....75nI 2014 mIbhanetrI 56.....40) dAnA....mArapaTTa se sUtramA rANavA. dvArA zrImAge....zaza 54....(41) hoSa Arya 42. saleha thavA na vo. mali-yaDI upara cakI samasUtra ane garbhasUtrAnusAra karavI. bahAranA aliMda = cakI kaIka mULathI adhika karavI te zubha jANavuM. madhyanI cokI garbha sUtrane anusarIne 42vI. 37 thI 47. bhAvArtha-eka bhUmise pA~ca bhUmi-majaleke maMDapoM khaDe brahmagarbhako anusarake krnaa| chajjeke upara (do) padakI nikalatI catuSkikAkI racanAvAle maMDapakA nAma "pamA saMbhava" jAnanA / jaMghAke......takameM nau vibhAgameM pA~ca lakSaNa jAnanA / jaMghAkI chAjalI barAbarase nIce solahavA~ aMza upara lejaanaa| uttaraMgake uttara sUtrakI bAhara paTTakA saMzaya na rakhanA |...grbhgRhkii chAjalIke talAMceke nIce zAkhoM... isa taraha kSetrake bAhya pada...saMzaya...maMDapake Age dUsarA aura tIsarA pada... dvArake...bhArapaTTa eka sUtrameM rakhanA / dvArake tIsare bhAgameM...dazAMzapada...doSa rahita kArya karanA / tAlabheda na hone denaa| aliMda-caukIke upara caukI samasUtra aura garbhasUtrAnusAra karanA / bAharake aliMda-caukI kucha mUlase adhika karanA / vaha zubha samajhanA / madhyakI caukI garbhasUtrako anusarake karanA / 37 se 42 merumaMdara kailAsaH himavAn gaMdhamAdanaH / hemakUTo ratnakUTAkhya te zRGgameva ca // 44 // iMdranIlaH padmarAgaH mahApadmastathA paraH / kIrtipatAka-pUrNAsyo-zatazRGga suravallabha // 45 // zAMti deho punyAtma bhUrbhuvaH svaH sUryoga stathA / pratApa tejavarddhana vimAnaH padmasaMbhavaH // 46 // lakSmIvilAso vijJeya trailokyavijayastathA / paMcaviMzati saMproktA maMDapA mekhAdikA // 47 // meravAdi pacIza maMDapanAM nAmo kahe che. 1 merU 2 maMdara 3 kalAsa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha maMDapAdhikAra 4 himAvAna 5 gaMdha mAdana 6 hemakUTa 7 ratnakUTa 8 zRMgavA 9 IdranIla 10 padmarAga 11 mahApadma 12 kIti patAka 13 puNukhya 14 zatazRMga 15 suravallabha 16 zAMtideDa 17 puNyAtmA 18 bhurbhAva 199 sUryAga 20 pratApa 21. tejavardhana 22 vimAna 23 padma saMbhava 24 lephamI vilAse 25 gailokaya vijaya ema meravAdi paccIza maMDapanAM nAme kahyAM. 44 thI 47. mekhAdi paccIza maMDapake nAmoM kahate haiM / 1 merU 2 maMdara 3. kailAsa 4 himavAna 5 gaMdhamAdana 6 hemakUTa 7 ratnakUTa 8 vaizRMga 9 iMdanIla 10 padmarAga 11 mahApadma 12 kIrtipatAka 13 pUrNAkhya 14 zatazrRMga 15 - sukhavallabha 16 zAMtideha 17. pUNyAlmA 18 bhurbhuva 19 sUryA ga 20 pratApa 21 tejavardhana 22 vimAna 23 padma saMbhava 24 lakSmI vilAsa 25 tryailokya vijaya-isa taraha meravAdi paccIsa maMDapoMke nAma khe| 44 se 47. ata: prAsAdatulyAca dvitIyA bhUmiruva'taH / tRtIyA ca prakartavyA prAsAda skaMdhahInaka // 48 // mattavAraNacchAdyaM ca saMvaraNAH vitAnakam / prAsAdasyAgrataH kAryA balANakasya copari // 49 // have prAsAdanA pramANuthI UMcI bIjI bhUminI upara trIjI bhUmi majale paNa te prAsAdanA skaMdhathI nIcA karavA. maMDapane kakSAsana vedikAyukta karI DhAMkI aMdara vitAna ghumaTa ane upara zAmaraNa karavI. AvA meravAdi maMDapo prAsAda mA mane : 52 56 42vA. 48-48. aba prAsAdake pramANese U~cI dUsarI bhUmike upara tIsarI bhUmike majale bhI usa prAsAdake skaMdhase nIce krnaa| maMDapoMko kakSAsana vedikA yukta kara DhaMka kara aMdara vitAna guMbaja aura upara zAmaraNa karanA | isa taraha meravAdi maMDapoM prAsAdake Age aura balANakake upara bhI karanA / 48-49. prAMgaNe mADharUpADhayaH kartavyaH zubhalakSaNa: / rAjavedikAsanazca kakSAsana vibhUSita: // 50 // ||iti meravAdi mNddpaaH|| zubha lakSANuvALA A meravAdi paccIza maMDapi AgaLa pravezadvAra para balANuka ke mADha karI vedikA AsanapaTa ane kakSAsanathI vibhUSita karavA. 50. iti mekhAdi 27 maMDapa zubha lakSaNavAle ina mekhAdi pacIsa maMDapoMko Age 18. bheravAdi upanA 2135 bhane tenI sAmAnya 2135o aparAjitastra 188 mAM DahyAM che. e sivAya sUtra 186mAM pupakAdi sattAvIza maMDapa lakSaNa sAthe ApelAM che. sUtra 187mAM vardhamAnAdi ATha gUDha maM tathA subhadrAdika bAre maMDapo sUtra 188mAM pracivAdi Diza maMDapa surAlaya 5 maMDapa, yajJAthe 5 maMpi, sabhA maMDapa pAMca, rAja bhuvaNartha pAMca, nRpa bhajanAtha pAMca ema paccIza maMDapa staMbha saMkhyA sAthe kahyA che. uparAMta naMdanAdi ATha maMDapa paNa kahyA che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220. kSIrArNava a. 196 kramAMka a.-18 . mama sunaMdana gha kolI AWOM kolI gUDha maNDapake 8 prakArameMse 6 watara . guTamaMDapa . soma 6 sumana PM vardhamAna guDha maMDapa ATha prakAra se cha taladarzana praveza dvAra para balANaka ghara mADha kara rAjasenaka vedikA AsanapaTa aura kabhAsanase vibhUSita karanA / 50 iti mekhAdi 27 maDaMpa / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : : cho ne vA kI TI ratnasamaya bhaya maMDapAdhikAra vardhamAnaH svastikAkhyo garuDaH suranaMdanaH / sarvatobhadra kailAseMndranIlA ratnasaMbhava // 51 // ityaSTauca samAkhyAtA vardhamAnAdi maMDapAH / sapITha maMDovarAdi prAsAdAkRti mekhalA // 52 // ekaM vA trINi vA kuryAd dvArANi kAmadAyakaH / catuSkikA yAbhyottare agre vA vAmadakSiNeM // 53 // ATha gUDha maMDapanAM nAma kahe che. 1 vardhamAna (cerasa) 2 svastika (bhadrayukta) 3 garUDa (pratizyayukta) 4 suranaMdana (prabhadravALo) 5 sarvatobhadra (keNukAyukta khurthIo karavI) 6 kailAsa (adhika bhadravALe = mukha bhadrayukta) 7 IdrinIla (be prati ratha vaLe) 8 rana saMbhava (traNa prati rathavALA) ema ATha gUDha maMDapanAM nAma jANavA. te gUDha maMDapane prAsAdanA svarUpa jevA pITha maMDovara jevA thare karavA. tevA maMDapane eka sanmukha dvArA agara traNa ema bAjunA dvArA karavAthI te kAmanAne Ape che. AgaLanA dvAre eka ane DAbI jamaNI taraphanA maMDapanA dvAroe AgaLa cekIye karavI. (AnAM svarUpe dIpAva ane aparA jitamAM ApelAM che) gUDha maNDapake 8 prakArameMse aMtima do prakAra pa1-52-53, gudamaMDatha. iMdranIla 7 - : ka | Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. - 116 kramAMka a. - 18 ATha gUDha maMDapake nAma kahate hai / 1 vardhamAna (corasa ) 2 svastika ( bhadra yukta ) 3 garUDa ( pratiratha yukta ) 4 suranaMdana ( prabhadravAlA 5 sarvatobhadra ( koNIkA yukta konA karanA / ) 6 kailAsa ( adhika bhadravAlA = mukhabhadra yukta ) 7 iMdranIla ( do pratirathavAlA ) 8 ratna saMbhava ( tIna pratirathavAlA ) isa taraha ATha gUDha maMDapake nAma jAnanA / una gUDha maMDapoMko grAsAdake svarUpa jaise pITha ister jaise tharoM karanA / vaise maMDapoMko eka sanmukha dvAra agara tIna bAju dvAroM karanese ye kAmanAoMko dete haiN| Ageke dvArako eka aura bAI dAhinI taraphake maMDapake dvAroMke Age caukiyA~ karanA / 51-52-53. ( inake svarUpoM dIpArNava aura aparAjita meM diye haiM / ) 233 yathAkramam / vRkSarAjasu // 54 // stathaiva ca / ataH paraM pravakSyAmi maMDapAnAM nAmasvarUpaM mAnaM ca prayuktaM zivanAda harinAdo brahmanAda ravinAdo siMhanAdaH SaSTako zivanAdA SaNmaMDapA dvisArddhA sarvadeveSu kartavyA sva nAmnA ca vizeSataH // 56 // madhya staMbhASTake gaDadI toraNAni pradakSiNa / rathayuktAzca prAsAdA vediyuktAzca maMDapAH // 57 // meghanAdakaH // 55 // sayabhUmikA / 5. have hu cha mahAma peAnAM nAma kramathI kahu chuM. je vRkSAvamAM tenA mAna ane svarUpo kahelAM che. 1. zivanAda 2. rinAda 3. brahmanAda 4. rivanA sihunAda 6. meghanAda ema cha mahAmaDA jANavA. A zivanAdAdi cha mahAma pe| jANavA. A zivanAdAdi cha maDapeA aDhI ke traNa bhUmi uDDayanA vizeSa karIne karavA. (tethI paNa UMcA thAya che.) A maDapeA sarva devezane karavA paraMtu vizeSa karI jenA jevA nAmanA devAne karavA. te prAsAdanI jema bhadrasthAdi aMgavALA (khullA ma`Dapa) karavA. A maMDapane prAsAdanA jevu pIDha karI te para vedikA kakSAsanayukta khullA sta Mbho paNa karI zakAya. ma`DapanA madhyanA (19) mekhAdi maMDapa ke svarUpa aura unake sAmAnya svarUpoM aparAjita sUtra 188 meM kahe haiM / anake sivA sUna 186 meM puSpakAdi sattAsa maMDapoM lakSaNake sAtha diye haiM / sUtra 187 meM vardhamAnAdi ATha gUDhamaMDapoM, tathA mubhadrAdi trika bAraha maMDapoM sUtra 188 meM prAgrIka Adi SoDaza maMDapa surAlaya 5 maMDapoM yajJArtha 5 maMDapoM, sabhA maMDa5, rAjabhUSaNArthaM 5, nRpabhojanArtha 5 asa taraha paccIsa maMDapoM staMbha saMkhyA ke sAtha kahe haiN| uparAMta naMdanAdi ATha maMDapoM bhI kahe haiM / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pAdhikAra 213 A staMbhane ThekI caDhAvIne doDhIyA udayavALA maMDapa karavA. tene pharatA AThe toraNA 12vA. 20 47 thI 54. * aba maiM chaH mahAmaMDapoMke nAma kramase kahatA hU~ jo vRkSArNavameM unake mAna svarUpoM kahe hue haiM / 1 zivanAda 2 harinAda 3 brahmanAda 4 ravinAda 5 siMhanAda 6 meghanAda isa taraha chaH mahAmaMDapoM ko jAnanA / ina zivanAdAdi maMDapoM ko DhAI yA tIna bhUmi udayake vizeSa karake karanA ( isase bhI U~ce hote haiM / ) ina maMDapoM sarva devoMko karanA / paraMtu vizeSakara jisake jaise nAmake devoMko karanA / usa prAsAdakI taraha bhadrarathAdi aMgavAle ( khule maMDapa ) karanA / ina maMDapoMko prAsAdake jaisA pIThakara usake ghara vedikA kakSAyukta yA khule staMbha bhI kara sakate haiN| maMDapa madhyake ATha ATha staMbhoMko brahmanAda tuMhoyaga stama zivanAda veMtamA ravinAda B tulA staMbha 286 o. meghanAdAdi SaD mahAmaMDapa (20) A cha e mahAmaMDapanu vizeSa vibhAgathI bhadra pratibhadra ratha uparAdi aga sAthe zilpanA mahAmatha vRkSAauvanA adhyAya 102 mAM vigatathI ApeluM che. ahIM saMkSipta che. zivanAda bhAga ATha staMbha 28, harinAda bhAga 16, staMbho 56, brahmanAda bhAga 24, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-116. kramAMka a.-18. ThekI car3hAkara Der3hiyA udayavAle maMDapa krnaa| unake phiratA toraNa jhUla karanA / 2054 se 57. samatalaM ca viSamaM saMghATo mukhamaMDapaH / bhityaMtare yadA staMbha paTTAdau neva dRSaNam // 58 // kSaNamadhyesu sarveSu paTTamekaM na dApayet / yugmaMca dApayettatra vedoSa vivarjayet // 59 / / sahanAva HintamanM. meghanAdAdi Sa NahAmaMDapa ekathI bIje maMDapa joDatAM je bhitInuM aMtara hoya to je bhUminuM UMcAnIcuM taLa hoya agara staMbha ke pATa AghA pAchA hAya (eTale ke eka staMbho 100, ravinAda bhAga 28, staMbho 104, siMhanAda bhAga 30, staMbha 136, meghanAda bhAga 36, staMbha 108nI racanA kahyA che, AvA moTA mahAmaMDapane vacalI adAMza wlAkamAM ghaNA moTA vartAlamAM thAya che. Dabala a8AMza pADe che. uparanA majale varacenI akhaMza para bIjI aDAMnA thara para kola kAlAnA thara bhaLI jAya che. (20) yaha cha mahAmaMDapakA vizeSa vibhAga (bhadra, prApta bhadra, ratha, uparathAdi aGga sahita zilpakA mahAgraMtha " vRkSArNava' a. 102meM savistara dIyA hai| yahAM saMkSiptama hai| zivanAda bhAga 8 staMbha 28 / harinAda bhAga 16 staMbha 56 / brahmanAda bhAga 24 staMbha 1.0 / ravinAda bhAga 28 stambha 104 / siMhanAda bhAga 32 staMmbha 136 / meghanAda bhAga 36 staMmbha 108kI racanAkA kahA hai| ese baDA mahAmaMDapoMke madhyame aSThAzrameM kItanemeM baDA vartula hotA hai| kItane meM Dabala adhyAya bI barAte hai| uparakI bhUmimeM aSTAzra para dusarI aSTAMzrakA tharake upara kaula kAcalA gavAlukA tharo mIla jAtA hai| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mom muSa maMDapAdhikAra 225 satramAM levalamAM na hoya) te paNa doSa lAgatuM nathI. kSaNa eTale aDa-nAhamAM vacce eka pATa na mUko. paNa bekI staMbha ke pATa mukIne doSa tajavA 58-59 ekase dUsare maMDapako joDate jo isIkA aMtara ho to jo bhUmikA U~cA nIcA tala ho yA staMbha yA pATa Age pIche ho (arthAt eka sUtra meM na ho) to bhI doSa lagatA nahIM hai| kSaNa arthAt khaMDa-padameM bicameM eka pATa nahIM rakhanA lekina sama staMbha yA pATako rakhakara doSako tajanA / 58-59. talaistu viSamA stulaiyaH kSaNaiH staMbhaiH samaistathA / udumbarArdhe vyaMze vA pAde garmabhUmike // 6 // maMDapeSu ca sarveSu pIThAnte rnggbhuumikaa| kUryAd vai dvitrI paTTena citrapASANa jai navA // 31 // maMDapanI racanA viSama ekIpada vibhAganA taLa upara sama bekI staMbhathI karavI, prAsAdanA garbhagRhanA uMbarAnI uMcAIne ardhAbhAge, trIjAbhAge ke cothA PR DE MAHANI ofile YatIAN TMEHARSHIw IIT yogezvara viSNu. lakSmI nArAyaNa yogezvara ziva gAMdharvayukta aDabhUta toraNa . Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrIrArNava a. - 16 kramAMka 6 a.-18 bhAge nIcu garbha gRhanuM bhUmitala rAkhyuM. raMga maMDapanu taLa pIThanA mathALA kharAkhara rAkhavuM raMgamaMDapanuM taLIyuM ArasanA citra vicitra pASANAvALuM raMgIna paTTIAthI zAbhatu karavu' (garbhagRhathI maMDapa nIceA tenAthI nIcI cAkI ema uttarAttara 'nI rAmavu rAje to hoSa dhuvA. 60-61. maMDapakI racanA viSama pada vibhAga ke talake upara sama staMbho se karanA / prAsAdake garbhagRhake U~barekI U~cAI ke Adhe bhAga meM, tIsare bhAga meM yA cauthe bhAgameM nIce garbhagRha ke talako rakhanA / maMDapa raMgamaMDapa ke tala-pIThake zIrSakapara rakhanA / raMgamaMDapa kA tala Arasa ke citra vicitra pASANavAlA raMgIna paTTiyoM se zobhita karanA / ( garbhagRha se maMDapa nIcA usase caukI nIcI, isa taraha uttarottara nIcA rakhanA, UMcA rakhanese doSa hotA hai / 60-61. athAtkathita riSi ! balANakasya prAsAda vyAsamAnena gabhamAnena zAlAliMda mAnena trividha lakSaNam / cA'thavA // 62 // mAnalakSaNam / anyacca yukti medaina purataH pRSThato'thavA // 63 // hai! RSi have huM alANukanAM lakSaNa kahuM chuM. (1) prAsAdanI paheALAinA mAnathI (2) ga gRhanA mAne (3) zAlA AliMda cAkInA pramANathI alANukanA vistAra rAkhavAnA A traNu mAna jANavA anya yukti bhede karIne pUrva ane pazcima AgaLa pAchaLa ema catumukha prAsAdane cAre tarapha balANuka karavA. eka mukhanA prAsAdane AgaLa eka alANuka karavuM. 62-63. . he RSi, aba maiM balANakake lakSaNa batAtA hU~ / (1) prAsAdakI cauDAI ke mAnase (2) garbhagRha ke mAnase (3) zAlA aliMda caukI ke pramANa se balAka vistAra rakhane ke ye tIna mAna jAnanA / anya yuktibhede kara pUrva aura pazcima Age pIche isa taraha caturmukha prAsAdako cAroM tarapha balAka karanA / eka mukha prAsAdako Age eka balAka karanA / 62-63. vAmanazca vimAnazca harmyazAlaca puSkaraH / tathA cotuMganAmA ca paMcaite ca calANakAH // 64 // vartana kathayiSyAmi padaM saMsthAnamAnataH / prAsAdagre ca prAkAre maMdire vArimadhyataH // 65 // paMca prakAranA alANukanAM nAmeA kahe che, 1 vAmana 2 vimAna 3 huM zAla 4 puSkara ane pa uttu Mga ema pAMca alANukanA vana svarUpa padma saMsthAnanA mAnathI kyAM Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra kayAM karavA te huM kahuM chuM. devamaMdira AgaLa prAsAda (rAjamahela) AgaLa, nagaranA killA AgaLa, jaLAzayanI madhyamAM ke AgaLa ema balANukanA pada sthAna jANavA. 64-65. pA~ca prakArake valANakake nAmoM kahate haiM / 1. vAmana 2. vimAna 3. harmya zAla 4. puSkara 5. uttuMga / isa taraha pA~coM balANakake vartana svarUpapada saMsthAna ke mAnase kahA~ kahA~ karanA vaha kahatA huuN| deva maMdira Age prAsAda (rAjamahala) ke Age; nagara ke koTake Age; jalAzraya ke madhyameM yA Age isa taraha balANaka ke pada sthAna jAnanA / 64-65. vAmano devatAgre ca vimAnotuGgai rAjavezmani / harmyazAle gRhe vA'pi prAsAde nagarAnane // 66 // Yoye NGO pararara STANUSA AARS M FOCIEOD). Sthak HERE ENARAYAN OBC. ziva-viSNu aura brahmA-tribhUtikA toraNa yukta gebalaM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-116 kramAMka 28 puSkaraM vArimadhyasthaM mAtazcaiva bhUpitam / sapta nava bhUmyuttuMGga mata urvana kArayet // 67 // deva prAsAdanI AgaLa je balANuka karavAmAM Ave tenuM ? vAmana nAma jANavuM rAjamahela AgaLanA balANukane 2 vimAna nAma jANavuM; agara tene rUkanuM nAma paNa kahyuM che. gharanA AgaLa DelI ke nagara AgaLanA balANuMkane 4 hamyezAla nAma Mg. rAjAzrayanA madhyabhA rAyanA bhusa mAgaNa samitu 5 puSkara nAbhanu mA 3 uttu naabhne| Rames sAtathI nava mALa sUdhIne uMce (kIrtistaMbha je kare tethI vadhu ca na azvo (21) 66-67. . devaprAsAda ke Age jo balANaka karane meM Ave usakA 1 vAmana nAma jAnanA / rAjamahala ke Ageke balANaka kA 2 vimAna nAma jAnanA / agara usakA 3 uttuMga nAma bhI kahate haiN| gharoMke Age khir3akI yA nagaramukhake Age ke balANakakA 4 harmyazAla nAma jAnanA / jalAzraya ke madhya meM yA jalAzraya ke mukhake Age zobhatA puSkara nAmakA balANaka jAnanA / uttuMga nAmakA balANaka sAta se nava mAlabhUmi takakA U~cA (kIrtisthambha jaisA) karanA / isase jyAdA U~cA na karanA21 / 66-67. prAsAdAne jagatyagre grastaH syAnmukhamaMDapaH / urvabhUmiH prakartavyA nRtyamaMDapa sUtrataH // 68 // lakSaNaM tasya vakSyAmi sthAnamAnaM ca bhUmikAm / eka dvitri catu: paMca rasa saptASTabhistathA // 69 // prAsAdanI AgaLa, jagatInI AgaLa ke jagatIthI aMdara samaya teve AgaLa mukha maMDapa kare jagatIne bhUmimaMDapa nRtyamaMDapanA garbhasUtre kare. 21 balANuka vize anya mata paNa che. prAsAdanI jagatI AgaLa javAtImAM samAya tevI yo bha75 423 // tene 1 vAmana nAmarnu pasAe cha. 2000maheza mA 2 vimAna ke pAMca sAta bhUmi UMcuM evuM balANuka tuM kahe che. ghara AgaLanA dvAra para gepurAkRti eka ke be traNa mALanI DelI ne hammazAla balANuka kahe che. ahIM jaLAzraya AgaLa puSkaLa balANuka kahyo tethI jaLAzraya AgaLa uC/ga kIrti staMbha jevo ane maMdira AgaLa mepura kahe che. 21. balANakake bAremeM anyamata bhI hai| prAsAda kI jagatI jAge jagatImeM samAsa ke aisI caukI yA maMDapa krnaa| usakI 1 vAmana nAmakA balANaka kahate hai| rAjamahala ke 'mAge 2 vimAna yA pA~ca sAta bhUmi U~yA aisA balANaka uttuMga kahA jAtA hai| gharake pAsake hArapara gopurAkRti eka yA do tIna majaleke pravezadvAra ko harmyazAla valANaka kahate haiM / yahA~ 'jalAzraya AgekA puSkara balANaka nahIM kahA hai apUrNa hai / uttuGga jalAzrayake pAsa kIrtistambha asA hotA hai| mandirake Age gopura bhI hotA hai| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenAM lakSaNa kahuM chuM. A balANuka prAsAdathI jagatIthI eka be traNa pAMca cha sAta ke ATha pada cheTe sthAna mAnane Azraya jANune bhUmi cheDIne kare. 68-69. prAsAdake Age, jagatIke Age yA jagatIke aMdara samAsa ke ese Age mukha maMDapa karanA / jagatIkA bhUmi maMDapa nRtya maMDapa ke garbhasUtra meM karanA / usake lakSaNa kahatA huuN| yaha balANaka prAsAdase yA jagatIse eka do tIna pA~ca chaH sAta yA ATha pada dUra sthAna mAnakA Azraya jAnakara bhUmi ko chor3akara karanA / 68-69. ALANNIKHANTHL AM KGHTTA OILA mAmalA toraNa parikAra sAtha nRtyaziSa kA gebasa Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-116 kramAMka a.-18 jagatI tu zirodeze jaThare cottaraGgakam / adhastulodaye bhUmirghaTanAdi ca tatsamam // 7 // tatsamaM tu prakatavya muttaraGge sapaTTakam / udayonnatamAnena sopAnaM tulAmadhyataH // 71 // jagatInA mathALA sudhImAM eTale ke tenA jaTharanA dvAranA uttaraMgane samAsa kare. (jagatI nIce praveza maMDapa ke cekInA) tulA pATaDAne udaya bhUmidaya ke kuMbhA barAbaramAM ke nIce samAva. jagatInI cekInA pATa barAbara praveza dvArane uttaraMga rAkhe. jagatInA udayanA mAnamAM pATaDAnI aMdara upara caDavAnAM pagathiyAM karavAM. 22. 70-71. jagatIke zIrSaka takameM arthAt usake jaTharameM dvArake uttuMgakA samAsa krnaa| (jagatIke nIce praveza maMDapa yA caukIke) tulA pATaDekA udaya bhUmidaya yA kuMbhe ke barAbara meM yA nIce samAnA / jagatI kI caukI ke pATa barAbara praveza dvArakA uttaraMga rakhanA / jagatIke udayake mAnameM pATaDe ke aMdara Upara car3haneke pagadhiye jaranA 12 70-72. kuMbhIstaMbha ziraH paDheM pRthak sUtra tulAdikam / bhUmiM tu bhumi mAnena samasUtre viMcakSaNAH // 72 // balANukanA kuMbhI taMbha sarApATa Adi mULa prAsAdanA rastaMbhanA cheDa pramANe samasUtre karavA pratyeka majalanA udaya pramANe vicakSaNa zilpIe samasUtre rAkhavA. 72. 22 balANuka eTale laukika bhASAmAM DelI-praveza dvAra para bhAga jANa deva prAsAdamAM AvA balANaka banAvavAne bhUminaLathI eka majalA jeTalI jagatI uMcI karI te para prAsAda karela hoya te ja devaprAsAda sAme balANuka karavuM yogya thAya che. jo ke jagatInA barAbara uMcAI barAbara paNa AgaLa je maMDapa karavAmAM Ave che tene paNa vAmana" nAmanuM balANuka kahyuM che. jemAM deva sthApanA pralobhane balANamAM prAsAdanI ra sAme garbhagraha karI te para zAraNa ke trisTa kare che. eTale maLa maMdirathI nIce karavAnA hetuthI tema kahe che. kAraNa ke mULa prAsAda ke mULa bhavana ke mULa gharanI DelI rU5 A balANuka haMmezAM nIcuM rahevuM ja joIe. e udayavALI jagatImAM kaleka 70-71 pramANe nIcenA mukhamaMDapa ke cekInA pATa ane te paranA bhUmi daLa (chAtIyA raNuM thALa). 2) no samAsa mULa prAsAdanA umbaranI aMdara eTale kubAnI aMdara samAve che tenAthI nIcuM thAya to uttama gaNAya. jagatI barAbara nA mukha maMDapa ke cokIne pATa. mukhya praveza dvAranA uttaraMga upara hoya che. A viSaya sthAna mAna ane bhUmitaLanA jagatIne udaya para AdhAra rAkhe che. uttaga nAmane balANuka draviDane gopura je agara rAja prAsAda AgaLa TAvara jevo jANavo kIrtistaMbha e A uttamanA sahedara jevo jANuM. 22. balAnaka arthAt laukika bhASAmeM DahalI-praveza dvArake uparakA bhAga samajanA / deva prAsAdameM aise balANaka banAnemeM bhUmitalase eka bhUmi jAtinI jagatI U~cI karake prAsAdakA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra 231 balAka ke kumbhI staMbha sarApATa Adi mUla prAsAda ke staMbha ke chor3ake anusAra samasUtrameM rakhanA / 72. balANakasta tadagretoraNabhadramastake tad bAhye mattAvaraNaM sanmukha vAmadakSiNe // 73 // iti paMcavidha bANaka alANukanA AgaLa bhadrabhAganA tabhAne teAraNu karavuM. tenI bahAra sanmukha ane mAjImAM jamaNI DAbI tarapha mattavAraNa kakSAsana karavAM. 73. bANake Age bhadra bhAgake stambhoM ko jhUla karanA / usake bAhara sanmukha aura bAjumeM dAhinI bAyIM tarapha mattavAraNa - kakSAsana karanA / 73. atha saMvaraNA --saMvaraNAzca pravakSyAmi prathamaM paMcaryaTan / caturghaTAbhirvRdhdhyA ca yAvadekottaraM zatam // 74 // paMcaviMzatirityuktA vibhaktirbhAga saMkhyayA / vibhakti raSTabhAgAdyA yAvad vedottaraM zatam // 75 // have huM: saMvaraNA vize kahu chuM. zarUmAM pAMca ghaMTAthI caccAra ghaMTAnI vRddhie ekase eka ghaMTA sudhInI tema bhAga saMkhyAthI pacIsa saMvaraNA kahI che. vibhakita bhAga saMkhyAe pahelI ATha bhAganI sAmaraNathI eka seA cAra bhAga sudhInI ema pacIza savaraNA caccAra bhAganI vruddhithI karatA javuM. 74-75. aba maiM saMvaraNAke bAremeM kahatA hU~ / zurU meM pA~ca ghaNTese cAra cAra ghaMTe kI vRddhi para ekasau eka ghaNTe takakI usa bhAga saMkhyA se paccIza saMvaraNA kahI gayI hai / vibhakti bhAga saMkhyA se pahalI ATha bhAgakI zAmaraNase eka sau nirmANa kIyA ho to ja deva prAsAdake sAmane balANaka ho sakatA hai / jagatIkA udaya sama Age jo maMDapa banAte haiM unako "vAmana" nAmaka balANaka kahate haiM / jaina meM deva sthApanakA pralobhanase balANaka prAsAdakI barAbara sAmane garbhagRha karake usakI para saMvaraNA yA triSaTa banAte haiM / zikhara nahi karatA ! mUla maMdirase nIcA rakhanekA hetuse ausA karatA hai / mUla prAsAda yA mUla bhavana yA mUla gharase DahalI balApaka hamezA nIcA honA caahiiye| kama udaya vAlI jagatImeM zloka 70-71 kA pramANase nIcekA mukhamaMDapa = cokIkA pATa= bIma aura te parakI bhUmidala ( chAliyA-raNathala = lAdI - phalora ) kA samAsa mUla prAsAdake udambakI aMdara honA caahiiye| usase U~cA nahiM magara nIcA rakhanA uttama hai| jagatI barAbara mukha maMDapa = cokIkA pATa=bIma mukha praveza dvArakA uttaraGga upara honA cAhiye ! yaha viSaya sthAna mAna aura bhUmitalA jagatIkA udaya para AdhAra rakhatA hai / uttuMga nAmakA balANaka draviDakA gopuram jaise agara rAjaprAsAda Age TAvara jaise samajanA / kIrti stambha ye uttu kA sahodaya jaisA samajhanA / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sapta mAtRkA elnut they 7 rakta cAmuMDA 6 indrANi gelb Tele & 3 kaumArI 1 brahmANI 2 mahezvarI virezvara = virabhadra savarAte zilpIonI bhASAmAM zAmaraNu kahe che. ahIM maMDapa para zAmaraNu karavAnuM kahe che. paraMtu garbhagRha para paNa jyAM zikhara karavAnI duSkaratA hoya agara alpa dravya mayanA kAraNe garbhagRha para zAmaraNa kare che. jInA mahAmulA diza para zAmarajI, ArisAkaliMga dezamAM erIsA phAlaga ane khajurAheAmAM zikhara ane zAmaraNu beu jovAmAM Ave che. zAmaraNanA bIjo prakAra triSaTA che. kaliMgAdi dezanA junA kAmeAmAM jovAmAM Ave che. ApaNA saurASTra gujarAtane kaccha rAjasthAnanA jUnA kAmemAM triSaTa levAmAM Ave che. eka para bIjI chAjalI pAchI mArI sakAtI upara AmalasArA laTA karI kaLaza caDAve che. triSTAne nAgarAdi zilpamAM zAstrokta pATha hajI jovAmAM Avela nathI. 1. zikhara 2. zAmaraNa 3. triSaTA. ema traNa sarvoccazilpa manAya che. triSaTAe gheADA pheraphAra sAthe zAmaraNanu sakSipta svarUpa che. saMvaraNAne zilpamAM nAritithI samAdhAya che. zAmaraNu vistArathI adha uMcI kahI che, paraMtu zilpIe potAnI kaLAnu pradarzana karavA pratyeka ghare jAgI caDAvI U'cI kare che. jesalameramAM tevu che. vatamAnakALamAM zAmaraNu caDAvavAnI je prathA zilpIomAM che te base!ka varSathI cAlI AvI che. chAjalI phUTae dhaTA pratyeka gharamAM karavAnuM zAstrakAra kahe che. jyAre vamAna kALanI zAmaraNumAM ekalI ghaTA kAmasAnA thara para thara caDAve che. jo ke A rIta azAstrI te| na hI zakAya. jyAre gabhaMgRha para savaraNA karavAnI hAya che tyAre upara mULa dhaMTAnA sthAne AmalasAre ja karavAnI pharaja paDe che kAraNa ke dhvajAda'Da UbhA karavAnuM mULa dhaMdrAmAM khI zakatuM nathI. paraMtu Amala sArAmAM sAthe rAkhIne daMDa sthApana karI zakAya che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 atha maMDapAdhikAra atha saMvaraNA-saMvaraNAzca pravakSyAmi prathamaM paMcaghaMTan / caturghaTAbhirvRdhyA ca yAvadekottaraM zatam // 74 / / paMcaviMzatirityuktA vibhaktirbhAga sNkhyyaa| vibhakti raSTabhAgAdhA yAvad vedottaraM zatam / / 75 / / have huM saMvaraNa vize kahuM chuM. zarUmAM pAMca ghaMTAthI caccAra ghaMTAnI vRddhie ekase eka ghaMTA sudhInI tema bhAga saMkhyAthI paccIsa saMvaraNa kahI che. vibhakti bhAga saMkhyAmAM pahelI ATha bhAganI sAmaraNathI eka so cAra bhAga sudhInI ema paccIza saMvaraNa caccAra bhAganI vRddhithI karatA javuM. 74-75. - IN TikA dhATikA pumpikA nAma saMdhI) piramA 5Ta 16.siMha bhAmata. amArIR.o.yayati , aba maiM saMvaraNAke bAre meM kahatA hU~ / zurUmeM pA~ca ghaNTese cAra cAra ghaMTe kI vRddhi para ekasau eka ghaNTe takakI usa bhAga saMkhyA se paccIza saMvaraNA kahI gayI hai| vibhakti bhAga saMkhyAse pahalI ATha bhAgakI zAmaraNase eka sau Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTha kSIrArNava a.-116 kramAMka a.-18 cAra bhAga taka kI isa taraha paccIsa saMvaraNA cAra cAra bhAga kI vRddhi se karate jAnA / 74-75. caturastrIkRte kSetre aSTabhAga vibhAjite / bhAgau dvau rathikA kAryA caturdikSu vyavasthitA ||76 || karNe ghaMTikAdvibhAgA tadadhaH kUTa koNataH / mUla ghaMTA trayobhAgA bhAgaikaM kalazaM bhavet // 77 // udayaM ca pravakSyAmi bhAgAzcatvAra eva ca / chAdyogamAstarakUTa: tadUrdhva ghaMTikA bhavet // 78 // 1 puSpikA nAma saMvarNA tala darzana ( upara sanmukha darzana ) cArasa kSetranA AThe vibhAga karavA. temAM gabhe madhyamAM e bhAganI rathikA (bhadra) ane traNa traNa bhAganI rekhA karavI te rIte cAre bAnue vibhAganI vyavasthA karavI. rUkhAye e bhAganI paheALI ghaTikA karI tenI nIce khuNe phUTa karavA. sapiri mULa ghaMTa traNa bhAganI phrUTa sAthe cAra bhAganI paheALI karI te upara eka bhAganA kaLaza karavA. Ama taLavibhAga kahyA have uDDaya ubhaNI cAra bhAganI karavAnuM kahu chuM. pratyeka ghaTA nIce chAjalI te para zUTa karavu phUTanA tharamAM ghaTikAnA gabhe udgamaH doDhIyA karavA. te phrUTa upara ghaTikA karavI, Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra A rIte zAmaraNa-pacIza caDAvavI. zAmaraNanA pratyeka gharamAM nIce chAjalI phUTa uDama ane te para ghaMTIkA caDAvavAM Ama zAmaraNanA pratyeka therene kema jANavo A rIte karatAM jema zikharane uru phUga caDe che tema zAmaraNane garbhe ughaMTA caDe te para siMha bese che. madhyanI sarvoparine mULa ghaMTA kahe che. ane tenA para mATe kaLaza sthApana thAya. joke pratyeka ghaMTA para kaLaza. ch| bhUpAM. 76-77-78. corasa kSetrake ATha vibhAga karanA / usameM garbha meM bhadhya meM do mAga kI rathikA (bhadra) aura tIna tIna bhAga kI rekhA karanA | isa sarapha cAroM bAju vibhAga kI vyavasthA karanA / rekhApara do bhAgakI cauDI ghaMTikA kara usake nIce kone meM kUTa karanA / sarvopari mUla ghaNTA tIna bhAgakI kUTake sAtha cAra bhAga kI cauDI karase usake Upara eka bhAgakA kalaza karanA / isa taraha talavibhAga khe| aba udaya cAra bhAgakA karane ke liye kahatA huuN| pratyeka ghaNTA ke nIce chAjalI usake Upara kUTa karanA / kUTake tharameM ghaMTikA ke garbha meM udaya DeDhiyA karanA / usa kUTake Upara ghaMTikA karanA / __ saMvaraNAko zilpIoMkI bhASAmeM zAmaraNa kahate haiN| yahA~ maMDapa para zAmaraNa karane ke liye kahA hai| paraMtu garbhagRha para bhI jahA~ zikhara karanekI duSkaratA ho agara alpa dravya vyayake kAraNa garbhagRha para zAmaraNa karate haiN| AbUke mahAmUle maMdiroM para zAmaraNa orisAkaliMga aura khajurAhomeM zikhara aura zAmaraNa donoM dekhanemeM Ate haiN| zAmaraNa kA dUsarA prakAra triSaTa hai / aura kaliMgAdi dezoMke purAne kAmoMmeM dekhane meM Ate haiN| apane saurASTra, gujarAta aura kaccha, rAjasthAna ke purAne kAmoMmeM triSaTa dekhaneko milatA hai| eka para dUsarI chAjalI pIche mArakara saMkocakara upara AmalasArAghaTA kara kalaza car3hAte haiN| trisaTAkA nAgarAdi zilpameM zAstrokta pATha abhI dekhane meM AyA nahIM hai| (1) zikhara (2) zAmaraNa (3) triSaTA isa taraha tIna sarvocca zilpa hotA hai / triSaTA thor3e pheraphArake sAtha zAmaraNakA saMkSipta svarUpa hai| saMvaraNA ko zilpameM nArI jAtise saMbodhana kiyA jAtA hai| zAmaraNa vistAra se ardha U~cI kahI gaI hai| paraMtu zilpIoM apanI kalAkA pradarzana karaneke liye pratyeka thara para jAMgI car3hakara U~cI karate haiN| jaisalamerameM vaisA hai| vartamAnakAlameM zAmaraNa car3hAnekI jo prathA zilpiyoMmeM hai, vaha karIba do sau sAlase calI AyI hai| chAjalI kUTa ghaMTA pratyeka tharameM karanekA zAstrakArakA vidhAna hai| aura vartamAnakAla kI zAmaraNameM akelI ghaMTA lAmasAke ghara para thara car3hAte haiN| yadyapi yaha rIta azAstrIya nahIM kahI jaatii| jaba garbhagRha para saMvaraNA karanekI hotI hai taba upara mUla ghaMTAke sthAna para Amala sArA hI karanekA pharja par3atA hai, kyoMki dhvajA daMDa khaDA karane kA kAraNa mUla ghaMTemeM banatA nahIM hai| paraMtu AmalasAremeM sAla rakhakara dhvajA daMDa sthApana kiyA jA sakatA haiN| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 kSIrArNaya a. - 116 kramAMka a.-18 18 vIM zatAbdI se vartamAna kI saMvarNA zailI prabhArI Asthayani. vartamAna kAlase zilpooM ko zAmaraNa kI prathA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRO SINESEARSHAN devarANI jeThANI ke spardhAkA suMdara kalAmaya gokhalA-luNiMga vasahI ( delavADA Abu ) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAREE delavADA Ayu ke vimala vasahI maMDapa ke stambha devAzanA aura IlikA toraNa Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha maMDapAdhikAra isa taraha zAmaraNa paccIsa car3hAnA-zAmaraNake pratyeka tharameM nIce chAjalI kUTa--udgama aura usake para ghaNTIkA cddh'aanaa| isa karaha zAmaraNakA pratyeka tharakA krama jAnanA / isa taraha karate jisa taraha zikhara ko uruzRMga car3hatA hai isa taraha zAbharaNa ke garbhameM urughaNTA caDhe usake para siMha baiThatA hai / madhya kI sarvopari ko mUla ghaNTA kahatA haiM aura usake para bar3A kalaza sthApita hotA hai| yadyapi pratyeka ghaNTA para kalaza-aMDA rakhA gayA hai / 76-77-78. iti zrI vizvakarmA kRtAyAM kSIrArNave nAradapRcchAyAM maMDapAdhikAre zatAne SaDdazamo'dhyAya // 116 // (kramAMka a0 18) Iti zrI vizvakamAM viraciya kSIra zrI nAradajIe pUla maMDapAMdhikAranA zilpa vizArada sthapati zrI oghaDabhAI somapurAe racelI suprabhA nAmanI bhASA TIkA sAtheno meso sabhI adhyAya (119) (bhA a0 18) iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNavameM zrI nAradajIke pUche hue maMDapAdhikArake zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAkI raci huI suprabhA nAmnI bhASATIkA kA ekasau solaha, adhyAya / 116) (kramAMka a0 18) Om. HEAL Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath sAMdhAra bhrama nirUpaNAdhyAya // kSIrArNava a0 // 117 // kramAMka 19 zrI vizvakarmA uvAca bhramabhitti pravakSyAmi prAsAda mAnatAM budhaH / dazahastottarA yAvatprAsAdA: sabhramA bhavet // 1 // dazoce ca zatapAde bhramamekaM prakIrtitam / saptaviMze dvayaM caiva aSTamAMze tathA punaH // 2 // . saptapAde tu catvAri SaDpaSTai paMcasIyute / bhramabhitti vibhAgAni bhRtvAtvekAgrato muniH! // 3 // prAsAda dvAdazabhAgA garbheSaDU sAddha mdhye|| 'sArddha dvayo dvayabhitti zeSaM ca bhrama vistare // 4 // iti eka bhramamAna zrI vizvakarmA kahe che. buddhimAna zilpIo? prAsAdanA mAnathI sAMdhAra prAsAdanA bhrama ane bhittinA mAna pramANa have huM tamane kahuM chuM daza hAtha uparanA prAsAdane bhrama kara. dazathI pacIza hAthanA prAsAdane eka bhrama kare. sattAvIza hAthanA prasAdane be bhrama karavA ane AThamA bhAge bramabhitti karavI. ............yebha bhrama bhane mittinA vilAsa rAmavA. u bhuni, ekama (sAdhAramAbhAve yetAthI salI. prAsAha bahAra rekhAye hoya tenA bAra bhAga karI vacale tRpa-garbhagRha britti sAthe sADA cha bhAgane rAkha ane be cheDAnI bahAranI beu bhIte ahI bhAganI jADI rAkhavI. (eTale savA bhAganI ekeka bhIMta jADI) bAkInA traNa bhAgamAMthI doDha deDha bhAganA bhramane vistAra yuvA. 1-2-3-4. eka bhrama taladarzana zrI vizvakarmAjI kahate haiM / he ! buddhimAna zilpi ! prAsAdake mAnase bhrama garbhagRSTa po Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me sodhAra bhrama nirUpaNAdhikAra aura mitimAna sAMdhAra prAsAdake mAna pramANa aba maiM tumheM kahatA hU~ / deza hAthake uparake prAsAdako bhrama karanA / dazase paccIsa hAthake prAsAdakoM eka bhrama karanA / sattAIza hAthake prAsAda ko do bhrama karanA aura AThaveM bhAgameM bhramabhitti karanA / .........isa taraha bhrama aura mitti ke vibhAga karanA / he muni ! aba ekAgratAse suno| prAsAda bAhara rekhAke para ho usake bAraha bhAga kara bicakA stUpa--garbhagRha bhittike sAtha sADhe cha bhAgakA rakhanA aura do aMtakI bAhara kI donoM divAreM DhAI bhAga kI moTI rakhanA / (arthAt savA savA bhAgakI ekeka divAra moTI) bAkIke tIna bhAgameM se Der3ha Der3ha bhAgakA bhramakA vistAra jAnanA / 1-2-3-4. iti eka bhittimAna / dvibhramaM ca pravakSyAmi yathA zAstre na saMbhavaH / caturviMza kRte kSetre dvAdazaM liGga pIThayoH // 5 // caturbhibhitti tribhAgAni zeSaM ca bhrama muttamam / staMbhaH zreNi yadA sUtra bhramadvaya virAjitA // 6 // karNa madhye prakartavyA maMDapA mahatA zratA / // iti bhramadvayaM madhyamAna // have be bhramanuM zAstrokta mAna saMzaya vagaranuM kahuM chuM sAMdhAra prAsAdanI yabhama.. (sAdhArAsAdA bahAranI rekhAye evIza - purva pramANe bhAga karI vacaluM liMgapITha= stUpa-bhitti sAthe garbhagRha -bAra bhAgane rAkha cAra bhIte traNa bhAganI eTale piNuM piNa bhAganI pratyeka bhiMta jADI rAkhavI. bAkInA beu brame babbe bhAganA Trt rAkhavA bhramanI bhitenA sthAne stanI zreNI bhIMtane sUtranA sthAne rAkhavI. A galI karNa-rekhA-maMDapamAM - madhyamAna dvaya bhrama tala darzana stanI zreNIthI jANavI. aba do bhramakA zAstrokta mAna asaMzaya kahatA huuN| sAMdhAra prAsadi kI sama sama PL Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 kSIrArNava a. 117 kramAMka a. 19 bAhara kI rekhAke para cauvIsa bhAgakara vicakA liMgapITha-stUpa-miti ke sAtha garbhagRha-bAraha bhAgakA rkhnaa| cAra divAre tIna bhAgakI arthAt paune paune bhAga kI pratyeka dIvAra moTI rakhanA / bAkIke donoM bhrama do dro bhAgake rakhanA / bhrama kI divAroke sthAnapara stambhoM kI zreNI bhItake sUtrake sthAnapara rakhanA / AgekI karNarekhA-maMDapameM stambhoM kI zreNIse jAnanA / SatriMza kRte kSetre liGga pITha dazASTakam // 7 // bhittipai sArddhazca catvAribhrama kanyaset / rUdrasArddha catubhrama staMbha yuktaM na saMzaya // 8 // evaM vibhakti mAdAya bhramAdvaya virAjite / (bhramA trINi virAjita) iti bhramadvaya kaniSThamAna have kanISTa mAnanA be bhramavALA prAsAdanA bhAge kahe che. bahAra rekhAye chatrIza bhAga karavA. temAM vacale liMgapITha (tUpa) bhiti sahita garbhagRhatysmaa (sAMdhArapAsAdara mAra lAmanI rAmavA. tanA caturbhumAsAda cAra bhI te sADA cha bhAganI (eTale 1 bhAganI ekeka karavI) kanISTha mAnanA kaya brama nI rAkhavI sADA agyAra bhAganA yA abh| (2 // = bhAganI ekeka) = pradakSiNA -- mukhyame rAkhavI. bhitenA sthAne (bramanA bhadramAM) staMbhe mUkI zakAya. temAM saMzaya na kare e rIte be bhramanA prAsAdanA vibhAga kanImAnanA jANavA prama dvaya (kaniSTamAna) taladarzana aba kaniSTha mAnase do bhramabAle prAsAdoMke bhAgoM kahate hai| bAhara rekhAke para chattIsa bhAga karanA / usameM bicakA liMgApITha (stUpa) (bhittisahita) garbhagRha aThAraha bhAgakA rkhnaa| usakI cAra divAreM sAre chaH bhAgakI (arthAt 1zA bhAgakI eka karanA) kaniSThamAna ke dvaya bhramakI rakhanA / sAr3he gyAraha bhAga ke cAra bhramoM (2- bhAgakI eka eka pradakSiNA rakhanA / bhiMtoMke sthAnapara (bhrama ke 2. iyAzrIzet paMca amabistare-pAThAMtara / TRUE Hzrama a.bhoso Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhava sAMdhAra bhrama nirUpaNAdhikAra 241 bhadroMmeM) stambhoM rakha sakate haiN| usameM saMzaya na karanA, isa taraha do bhrama ke prAsAdake vibhAgoM kaniSThabhAna ke jAnanA / 7-8. yathA evaM vibhAgaM ca jeSThatveSTAdazaH zubhaM // 9 // sarva bhitti bhavedbhAgaM bhAgaikaM bhramaNadvayaM / dvibhAgaM dvibhramajeSThaM zeSaM garbhagRhaM bhavet // 10 // // iti bhramadvaya jyeSThamAna // have jeSThamAnanA be bhramanI vidhi kahe che. aDhAra bhAga khAye karavA sarvata bhIte ekeka bhAganI ane be bhrama ekeka bhAganA rAkhavA eTale eka tarapha be zrama lAganA zu. sane mADI 6 // bhAgana ( -(sAthe stU5)sa rAmavI. 8-10. . ___aba jyeSThamAna ke do bhramakI vidhi kahate haiM / aThAraha bhAga rekhAke para krnaa| sarva divAreM eka eka bhAgakI aura do bhrama eka eka bhAgake rakhanA / arthAt eka tarapha do bhrama do bhAgake jAnanA aura bAkI daza bhAgakA (garbhagRha stUpa sAthakA rakhanA / 9-10. kSetrASTa dazabhirbhAga SaDbhAga liGgapIThake / bhAgaikaM SaTabhitti ca bhAga bhAgaM bhramatraya // 11 // staMbhA zreNi yutAM taMzca bhramAMzcatvAri dhImatAm / madhyavedikakRte gama (kSetra) sabhramaM ca karoTakaH // 12 // jJAyate tad bhramaM paMca mahAmeruprasiddhayet / kavalikA sanamAkhyAtA bhASitaM vizvakarmaNA // 13 // sAMdhAra prAsAdanA bahAra rekhAye hoya tenA aDhAra bhAga karavA. temAMthI vacce cha bhAganuM lipITha stUpa bhiti sAthe garbhagRha-rAkhave. tenI cha bhiMte ekeka bhAganI ane traNa traNa bhrama paNa ekeka bhAganA karavA. (e rIte prabhAnu pramANa yu.) 11-12-13. sAMdhAra prAsAdake bAhara rekhAke ho usake aThAraha bhAga karanA / unameM se vicameM chaH bhAgakA liGgapITha-stUpa-mitti ke sAtha garbhagRha rkhnaa| usakI chaH (2) zloka 7-8 nA ! ! 14 azuddha ane gazutrI mahAna vibhAga azu hatA. zuddha pATho maLaze te navI AvRtti zuddha pATha mukIzuM. 2. zloka 7-8 ke pATho azuddha hai| zuddha milanese nayA saMskaraNameM zuddha pATha rkheNge| Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "cogA | garbhagRha kSIrArNava a. 117 kramAMka a. 19 divAre eka eka bhAgakI aura tIna tIna bhrama bhI eka eka bhAga ke karanA / (isa taraha tIna bhramakA pramANa jAnanA / 11-12-13. bhramanI bhI temAM madhyabhAgamAM caracAra zreNInA staMbhe buddhimAna zilpIe prayabhama (sAMdhAra pAsAda) karavA. (tevuM babbe eTale cAra catuSAra bhramanA prAsAdane karavuM.) madhyamAM vedIkA karI garbhagRhane ghumaTI- kalADIyA-karekaTa kare. prasiddha evA mahAmerUne pAMca kAma karavA. (athavA paMca merUne A rIte bhrama karavA !) AgaLa kelIkA bhramanA vibhAgamAM zrI vizvakarmAe hI che. bhramakI divAroMmeM madhyabhAgameM bhramatraya-taladarzana cAra cAra zreNIke staMbha buddhimAna zilpI ko karanA / (vaisA do do arthAta cAra bhramake prAsAdako karanA / madhyameM vedIkA kara garbhagRhako dhumaTI kalADiyA-karoTaka karanA / prasiddha aise sahAmerUko pA~ca bhrama karanA / (athavA paMcamerU ko isa taraha bhrama karanA ?) Age kolIkA bhrama ke vibhAgameM zrI vizvakarmAne kahI hai| eka dvidvayo trINi tRtIye catupaMcake / madhya vedI samAyukta zramastaitAlilakSaNam // 14 // namazca bhramaryomadhye yadAbhitti nivezitam / saSaSTaM tasotpare prAjJa kramazA kramaNAntake (?) // 15 // sAMdhAra prAsAdane eka bhrama bene be traNanA traNa ane cAra ane pAMca me karavAM vacce vedI (bhadramAM) bramanI tAlIkAnAM lakSaNe jANavA bhrama ane bIjA kramanI vacce bhitI karavI. bhramanA madhya bhAgamAM stanI zreNa karavI. e rIte DAhyA zilpIe kema para kramathI bramo karavAM. 14-15. sAMdhAra prAsAdako eka bhrama do ko do, tInake tIna aura cAra aura pAMca bhramoM karanA / bicameM vedI (bhadrameM) bhramakI tAlikAke lakSaNa jAnanA / bhrama aura dUsare bhramake bIca mitI karanA / bhramake madhya bhAgameM staMbhoM kI zreNI karanA / isa taraha buddhimAna zilpIko kramaparakramase bhramoM karanA cAhiye / 14-15 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sAMdhAra bhrama nirUpaNAdhikAra ziveca devatA uktA AgamastA punaH punaH / ehi-uktA grahAsarve ttsrveshnmmdhynH||16|| bhavAjJA rupa saMyuktA gaNapati vividhAni ca / nakulizo zeSarAmAzcabhramastuyalaMkRte // 17 // pravekSNaM yadA sUyeM saumyAdi navameva ca / bhramasthAne pradAtavyA pUjitA ca sukhAvahA // 18 // pra pata brahmA viSNu mahiSAsuramardinI sUrya udhveM pRthak pRthak pakSa toraNa pakSe virAlikA stamikA Adi parikara yukta AvA sAMdhAra bramayukana prAsAdamAM zivaAdi deve je AgamAM tenI sadhyA rI zane 44ii che............te sa tathA sarva arDI 32tA manI bhIMtenA madhyamAM karavA...gaNapatinA judA judA batrIza svarUpe (muddala purANamAM kahyA che te nakulIza bhagavAna zeSanArAyaNa rAma Adi svarUpo bhrama pradakSiNamAM karI alaMkRta karavA... sUrya ane caMdrAdi nava graha bramanA sthAnamAM tenAM svarUpe karI pUjavAthI sukhane ApanArA jANavA, 16-17-18. aise sAMdhAra bhramayukta prAsAdo meM ziva Adi devoM jo AgamoM meM unakI aMga saMkhyA bAra bAra kahI gaI hai......una saba tathA saba grahoMke cAroM ora bhramakI divAroM ke nakulIza bhagavAna zeSanArAyaNa rAma Adi svarUpoM bhrama pradakSiNAmeM kara alaMkRta karanA...sUrya aura candrAdi nau grahoM bhramake sthAnameM unake svarUpoM kara pUjana karanese sukhake denevAle haiN| 16-14-18. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra 1 mahAdhenu kSIrArNava a. 117 kramAMka a.-19 zrutadevI - zAradA sarasvatI kA 12 svarUpa 2 vedagarbhA 3 izvarI Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sAMbhAra bhrama nirUpaNAdhikAra vAra wwe XN 4 jayAdevI 5 vijayAdevI 6 sAraMGgAdevI 8 nAradIdevI 7 tubarIdevI 9 sarvamaMgalA nAradAdi riSi sarve paaNddvaadyaayudhisstthirH| - prAsAde bhrama saMsthAne svasthAne bhrama pradakSiNe // 19 // svacchaMda bhaikhAdyaM ca AnaMdo prati bhairava / mukti uktA yathA devyA bhrama sthAne sukhAvahA // 20 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-117 kramAMka a0 19 -- U . TH 10 vidyAdharI 11 sarvavizvA 12 sarvaprasannA bhAradIya aSTAziti sahastrANi RSirAja sukhAvahA / brahmaNe bhramasaMsthAne vasiSThAya pradakSiNe // 21 // nArada Adi sarva RSio ane yudhiSThirAdi pAMDe prAsAdanA bhramanA pita pitAnA sthAne pharatA karavA. temAM svaccheda bharavAdi AnaMda rAva prati zairava tathA mukitane denArA evA de ane devIone pradakSiNAmAM sthApavA te sukhane ApanArA jANavA bhramamAM aDayAzI hajAra RSi vasiSThAdinAM svarUpe brAhyAnA maDA prAsAhanA zramanI prakSiSyAma 421. 18-20-21. FOR AAI PERS dakSiNa digpAla yama bhairava-kSetrapAla nIrutI umAmaheza-Asanastha urdhva nRtya-lalATa tilaka ziva Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - atha sAMdhAra bhrama mirUpaNAdhikAra ___ nArada Adi sarva RSiyoM aura yudhiSThirAdi pAMDavoM ko prAsAdake bhramake apane apane sthAnapara phirate krnaa| unameM svacchaMda bhairavAdi. Ananda bhairava, prati bhairava tathA muktidAtA aise devoM aura deviyoM ko pradakSiNA meM sthApanA ve sukhake denevAle haiN| bhramameM aThAsI hajAra RSi vasiSThAdi ke svarUpoM brahmA ke svarUpoM brahmAke mahAprAsAdake bhramakI pradakSiNAmeM karanA / 19-20-21. / itizrI vizvakarmAkRtAyAM kSIrArNave nArada pRcchAyAM sAMdhAra bhrama nirupaNAdhikAre zatAne saptadazAdhikAre // 117 // kramAMka a0 19 Iti zrI vizvakarmA viracita kSIrANuva zrI nAradaRSie pUchelA sAMdhAra bhrama nirUpaNa adhikAra para zilpa vizArada zrI prabhAzaMkara odhaDabhAI somapurAe racelI suprabhA nAmanI bhASA TIkAne eka sattara adhyAya. 117, (kramAMka a0 19) ___ iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNavameM nAradajIke pUche hue sAMdhAra bhrama nirUpaNa adhikAra kA zilpa vizArada zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAkI raci huI suprabhA nAmakI bhASATIkA ekasau satrahavA~ adhyAya // 11 // (kramAMka a0 19) mu ziva tAMDavanRtya Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha sAMdhAra caturmukha prAsAda varNana // kSIrArNava a0 118 kramAMka 20 zrI nAradovAca svarga sthAnAcitaM pUrva zivasthAnaM caturmukhaH / jinabhavana devaloke mamabhRtvA muhurmuhuH // 1 // punaH kAMca viziSTa . ca mAnatuGge mhiitle| uktA cAturmukhA sarve kathitaM mama sAMprata // 2 // zrI nAradajI kahe che. cAturmukha e zivasthAna prAsAda svargamAM pUjAya te Ape AgaLa kahyo, te devalokamAM pUjAya tevA jana bhavanane marma mane kaho. mRtyu lekamAM pRthvIne vize viziSTha e kAMcana jevA prAsAda cAturmukha 63 bhane 4DA. 1-2. ___ zrI nAradajI kahate haiM-cAturmukha aisA zivasthAna prAsAda svargameM mI pUjanIya hove vaisA Apane Age kahA, vaisA hI devaloka se pUjya hove vaisA jinabhavana kA marma mujhe btaao| 1-2. zrI vizvakarmA uvAca * uktaM mAhavamitizca kSetre cAturmukhaM vaMdite / prAsAda brahmasUtre sasthara yuktena ca // 3 // naMdakoSTa pratiSThe tyAdyatataH vedi bhramati parighA / maMDapA tasya cAgreNa tribhiH karNe padbhiryatA vedikA // 4 // teSAM yukti vidhAtana sure jainedra purvottre| yuktAko pramANa vivare AyArmA vistIrpA koSTe // 5 // upasiviTape (?) AyAmaM triMza gRhyaMti kossttaa| vidhebhyazrati, meghA racati meghasvarAni siNhnite||6|| pAThAntara 1. svacita pUrva caturmucha, 2. visiSTaM, 3. mAtaloge, 4. jyetre, 5. sarabayuktena 6. naMdAkASTe, 5. karNe karNe tribhiH, 8. neneMdra, 9. pUNottare, 10. meghadhvarAni / * zleka 3 thI 10 mAM ghaNI azuddhio hovAthI anuvAda thaI zaka nathI, Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NITIATTI SHEHARnapAna tritAla toraNa sAMcIstUpa Isa. pUrve dusarI zatAbdI MEDIEO re YOOO kachAmaya hIDolaka (AMdolaka) toraNa somanAtha (prabhAsapATaNa) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAR pITha, stambha, gaDadI, chAdya IlikAyuvata suMdara kalApUrNa toraNa madhyameM gajatAlu toraNa vaDanagara (gujarAta) Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sAMdhAra caturmukha lakSaNa 249 adharaH 11 aer meghArati sArdhva nAlyopariH saMkrame / svabhUmite naMdavedI kakSAMntare ||7|| vartane tyAvacchAdanaM bhUmati cer3a cAturdakSu nirmitA / dvau koSTo bhramaNa rahitaM triciTistu me saMcayam // 8 // prAsAda 12 pakSe bhrama vedi ucchAlayaM uttamaM / saMlagnaM staMbhatyaje bhiti tyajet .. ..... // 9! lagnApuDhaM uchAlane rupamaneka citre prAsAdAnAM sanmukham / cchAdaMti chAnirupAH prasiddhaH sUryAdi tArAulI ||10|| rathopastha niSkrAnte mAne kavalI sadA / 13 nirbhitaM gavAkSa madalai staMbhasya sahita padabhyaM paThAntare // 11 // dvArazra dvAre ' zAkhA prazAkhe uparyupari bhUmike | 14 punaH punaH kapotAlI jaMghA prajaMghA kapola " chAdyakai // 12 // bhAvAya -tha uparathanA upAMgeAnA nikALAnA mAnathI kALInuM nirmANu haMmezAM karavuM geAkha jarUkhA madana sta MbhA sahita suobhita karavuM-padanA pATa sudhI....dvAra upara dvAra dvAranI zAkhA upazAkhA uparAupara karavI. upalI bhUmine phrI kevALa jaMghA te para pharI ja dhA karI phevALa para chaThThuM karavuM 29-30 bhAvArtha- -- ratha uparathake upAMgoMke nikAleke mAnase kolikA nirmANa hamezAM karanA / gokha, jharokhA mahala staMbhoM ke sahita suzobhita karanA / padake pATa taka... ... dvArake Upara dvAra dvArakI zAkhA upazAkhA uparApara karanA / uparakI mUmiM ko phira . kevAla jaMghA, usake para phira jaMdhA kara kevAla - para chajjA karanA / 29-30 mAnatuGgo virAjitaH sadA jineMdra uktA zrubhA / tyAca jugatI bhramatI paridhI lubdha mAnatuGgA ItA ||13|| jJAti varAdicchedavimAne marya rekhA nijaH / zrI bhadbhAgatazca kriyate akSaya padaM labhyate (1) // 14 // bhAvA --mAnatuMga prAsAda jyAM che tyAM sadA zubha evA jinendra prabhu virAje che, tenI jagatI paridhI-bhramavALI che. mAnatu Mga prAsAda vairATI jJAti chaMda ke vimAna jAtimAM majarI rekhAvALu zikhara karavuM. AvA prAsAda karAvanArane akSaya padanA lAbhanI prApti thAya che. 31-32 pAThAntara 11. ratiH, 12, prAsAda kSetrahmavediH 13. madalairdhabhasyA, 14. Ira zraddhAre, 15. kapota / 32 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 118 kramAMka a. 20 bhAvArtha -- mAnatuMga prAsAdra jahA~ hai vahA~ sadA zubha aise jinendra prabhu birAjate haiM / usakI jagatI parighI-bhramavAlI hai / mAnatuMga prAsAda vairATI jJAti chaMda yA vimAna jAtimeM maMjarI rekhAvAlA zikhara karanA / aisA prAsAda karAnevAle ko akSayapada ke lAbhakI prApti hotI hai / 31-32. zikharordhve paMcadaMDa skaMdhe kyAdi jinezvaram / 250 upalA cAra uzrRMgAnA AmalasArAmAM cAra ane mULa zikharane maLI pAMca dhvajAIMDa cAmukhane karavA ane zikharanA bAMdhaNA upara jinezvaranI mUrti karavI. 33, uparake cAra uruzRMgoM kA AmalasAre meM cAra aura mUla zikhara saba milakara pA~ca dhvajAdaNDa caumukhako karanA aura zikharake skaMdha ke Upara jinezvarakI mUrti karanA / 33. caturastrIkRte kSetre aSTAdaza vibhAjite / karNa tribhAga vistAraM pallavI padameva ca // 15 // nirgamaM tatsamaM kArya pratikarNadvayo bhavet / niSkrAMta samaMvakSye karNi bhAgAzca vistaraH ||16|| nivezaM ca samaM kuryAt bhadrArdha bhAga dvayo bhavet / nirgamaM pada sArddhe ca ubhayo vAmadakSiNe // 17 // 18 prAsAdanA ceArasa kSetranA aDhAra bhAga karavA karavA. temAM rekhA traNa bhAganI pallavI (naDhI) eka bhAganI samahala, evA e pratika mae bhAganA te paNa samadaMla karavAM. nadI khUNI eka bhAganI samadala aradhu bhadra be bhAganu ane tenA nIkALe doDha bhAganA rAkhave ema e uttara DAbI jamaNI tarapha ema yAre tara 42. 15-16-17 mugu 1 pallavI 2 pratiratha 1 nadI OM bhadra 9 bhAga 9 bhAga prAsAdake corasa kSetrake aThAraha bhAga krnaa| unameM rekhA tIna bhAga kI pallavI (naMdI) eka bhAgakI sabhadala, aise do pratikarNa do do bhAga ke, ve bhI samadala karanA / naMdI konI eka bhAga kI zamaardhA bhadra do bhAgakA aura usakA nikAlA Der3ha bhAgakA rkhnaa| isa taraha do uttara bAyIM dAyIM tarapha aise cAroM tarapha karanA / 15-16 - 17. karNe nandanaM sarveSAM navabhRGge rathopari / naMndi zrIvatsamekaikaM rathikA bhadrabhUSitaM // 18 // rathe kaNa punaH kArya nava paJca pari bhramaM / 17 karNi tilakaM pradAtavyaM kUTakArAdikaM kramAt // 19 // pAThAntara 17 kaMTakArAdikaM Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha sAMdhAra caturmukha prAsAda lakSaNa $3e & oalke apalal Ple (e) de ! che ! | lale ap lak helle (s) Tips aap kesarI karNa saMsthAne mArI mUja revA 2 MR mAtu pAsAda tala bhAga 18 beMka 265 nija 36. (1) prAr 18 tilakaM viMzota Soc 265 T pare rathe zrIvatsadAyayet / paTTAsatujA (!) rA pratyAGge saratarA sarvakAmadA / karu nAgeSaveda yuktAzca zrRGgavat ziAMntare karA 18 tilakaM paDUtrizoktaM mAnaMtuGga virAjite / teSA lakSa mAtaMgaizva riSirAja zrRNottamam ||22|| iti mAnatuGga rUkha kaNe tera aDakanuM nAdana kama paheluM caDAvavu. paDhare nava aMDakanuM satAbhadra caDAvavu, bhadranI beu khUNIo para ekeka zrRMga caDAvavu. pharI rekhA para nava dhruMganuM sa tAbhadra ane pratiratha para pAMca aDakatu kesarI caDAvavu. khUNIo para tilaka phUTa caDAvavA. rekhA para trIju kama kesarI pAMca aDakavuM ane pratiratha para zrIvatsa-zrRMga caDAvavuM. mULa rekhA para maMjarI ( tilaka caDAvavu. ) ............. bhadranA khUNe eka tilaka caDAvavuM) uruzrRMga seALa ane ATha pratyAGga caDAvavAthI masA egaNusIttera 269 zrRMga ane chatrIza tilaka caDe tyAre iti mAnatuMga nAmanA prAsAda thaye 4-5 jANavA. have mAtaMga prAsAdanA lakSaNa De RSirAja ! kahyuM te sAMbhaLe, 18 thI 22. karNa para teraha kA naMdana karma prathama car3AnA / pratiratha para 9 sarvatobhadra Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 pAla parAsa - - 48 // bhAgakA kaniSmAnakA maMDovara kSIrArNava a -118 kramAMka a.-20 bhadrake koNI para. ekeka zRGga car3AnA-phira karNa para nau zRGgakA sarvatobhadra, aura pratiratha para kesarI car3AnA / kaune para tilaka kaTa rakhanA-karNa upare tIsarA karma kesarI pA~ca zRGgakA car3AnA aura pratirathe eka aGga car3AnA / mula rekhA para maJjarI-tilaka car3AnA......... ...bhadrake kaune para tilaka rkhnaa| uruzraGga solaha aura pratyAMga ATha car3Anese dosau unasittara zraGga aura chattIsa tilaka car3Anese mAnatuGga nAmaka prAsAda samajanA / aba he RSirAja ! mAtaGga prAsAda kA lakSaNa maiM kahatA hu~ vo suno| 18 se 22 iti mAnatuGga dazadhAta yadA kSetraM cei ANe nivezitaM / mAnatuGgazca yadAGgA zikhara sarva kAmadam // 23 // anyatrAMGge na kartavyaM grAsAdAdi saMyutam / cehaANe vizeSaNa zoka santApa kAritaH // 24 // yAdazaM mUla prAsAda tAdaza jagatIH krama / / ratheyukte vibhAgaM ca samezrRGga samAkulam // 25 // iti mAtaGga bhAvArtha-mAtaMga prAsAda ceIcANanA kSetranA daza bhAgakaravA temAM aMga phalanA mAnatuMga prAsAda jeTalA (aDhAranA dazabhAge) karavA ane bhAgata zikhara paNa evA ja prakAranuM karmazRMgavALuM karavAthI sarva kAmanAne ApanArUM jANavuM. te prAsAda aMga vibhAga bIjA na karavA. je bIjA kare te zeka saMtApane Ape. jyAM sudhI mULa prAsAdanA ratha Adi aMga vibhAga karavA ane ge paNa ema teTalA ja caDAvavA (rekhA be bhAga, be naMdI aradhA aradhA bhAganI, pratiratha ane bhadra ekeka bhAganA bhanI 4 mA 42vA.) ti bhAta . 23-24-25. mAtaGga prAsAdakA kSetrakA daza bhAga karanA (2 bhAga rekhA do naMdI AdhA AdhA bhAga / pratiratha aura bhadrArdha ekaka bhAga) unakA phAlanA mAnatuGga jItanA 19 tAdazaM catudiiyo / -11-1-1-1- // - --.-.--15 -------- ----- samasabhAgAmAlakA maghara kSIrANe a----- --3-14-3-- 5 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - athasAMdhAra caturmukha prAsAda lakSaNa pramANase rkhnaa| zikhara usI prakArakA karma zrRMga yukta karanA yaha sarva kAmanA dAyaka samajanA / prAsAdakA aGgavibhAga aura zRGgAdi anya prakArakA karanA nahi yadI kare to zoka saMtApakAraka samajanA / 23-24-25 iti mAtaGga tathA maMDovare riSi vibhAga zrRNu sAMpratam / pIThaM pUrva pramANena kubera - kumudodbhavam // 26 // khuraka hRya bhAgAnI kuMbhakaM paMca meva ca / kalazaM tribhAgamutsedhaM rantarapatraM padArdhata // 27 // kapotAlI tribhAgena 2 maJcikA triNi ve riSi / 2'caturdazyocchitA jaMdhA sAdhacatvAri udmam // 28 // bharaNI guNa vicAreNa dvipadaMurdhvakapotikA / chAdanaM padamekena kapotAlI ca pUrvataH // 29 // ardhayAntara patraM ca catvAri kUTa chAdyakaM / kanyasaM ca ata: proktaM madhyamAnaM ca kathyate // 30 // - he kaSirAja ! have maMDovaranA vibhAga sAMbhaLe. pITha AgaLa kahyA 2 svaro pramANe kubera ke kumudoddabhava prakAranuM karavuM. khare be bhAga, ku - pAMca bhAgane, kaLaze traNa bhAgane, aMtarapatra aradhA bhAganuM, / / aMtarapatra akSaNa mAno, mAyA ta mAnI, dhA yauha mAnI, 3 kevAla uddagama deDhIye sADA cAra bhAgane, bharaNa traNa bhAganI, (38 3 maMcikA 14 jaMghA bhAga) te para urva kevALa be bhAgane, chAdana eka bhAganuM, kevALa 4|| udrama traNa bhAgane, aMtarapatra aradhA bhAgane, cAra bhAganuM chajuM. e 3 bharaNI A rIte 48 bhAganA kanISTha mAnanA maMDevaranA bhAga kahyA. have 1 chAdana madhyabhAnanA bhavana vilAsa chu. 3 kevAla he RSirAja ! aba maMDovara kA vibhAga sunAtA hu~ / pITha Age // aMtarAla " kahA aisA kubera-yA kusudodbhava prakArakA karanA / khuro-do bhAga, bhAga kuMbhaka pA~ca bhAga, kalazA tIna bhAga, aMtarAla AdhA bhAgakA, kevAla kaniSThamAna aura mAcI tIna tIna bhAgakI jaMghA caudA bhAgakA, deDhIyA sAlA cAra bhAgakA, bharaNI tIna bhAkakI, (38 bhAga) usakI para ardhva kevAla do bhAgakA, chAdana eka bhAgakA, kevAla tIna bhAgakA, aMdhArI Adhe bhAgakI, aura chajjA cAra bhAgakA / aise kanISTha mAkakA maMDovara 48 // bhAgakA kahA, aba madhya mAnakA maMDovara kahatA hu~ / 26 se 30 pAThAntara 20 maMcikA staMbhavedimi 21 caturdaza Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-118 kramAMka a.-20 bharaNI mastake prAjJa caturbhAgA shiraavttiH| chAdanaM kathyate pUrva kapotAli ca pUrvata:22 // 31 // .. punaH kapotAlI tribhAgena arba cAMntarapatraya / kUTa chAyaM bhavetpUrva madhyamAnatu nizcayaM // 32 // upara kahelA kaniSThamAnanA maMDevaramAM traNa bhAganI bharaNuM (sudhInA 38 3 bharaNI bhAga) upara cAra bhAganI zirAvatI ane AgaLa 48 bhAga AgaLa kahyA te pramANa chAdana eka bhAga, kevALa traNa bhAga 4 zIrAvaTI pharI kevALa traNa bhAgane, aMdhArI ardha bhAganI, 1 chArana ke kevAla chaju cAra bhAganuM karavuM. e rIte pA bhAgane vAla madhyamAnane maMDovara jANa. 31-32. mA aMdhArI 9 aMdhA Age kahA huA kaniSThamAna kA maMDovara meM 47 4doDhIye 3 bharaNa bhAga paDA tIna bhAgakI bharaNI (tharyatakA 38 bhAga) upara bhavyamAna upAra cAra bhAgakI zirAvaTI, eka bhAgakA chAdana, tIna mAM aMdhArI bhAgakA kevAla phIra tIna bhAgakA kevAla, Adhe - bhAgakI aMdhArI, cAra bhAgakA chajjA karanA / aise mAna 53 // bhAgakA madhyamAnakA maMDovara samajanA / kapotAlI babhUmadhye jaMghA bhAga nava stathA / 2"upare chAdya pradhAnaM ca jyeSTha mAnaM ca siddhati24 // 33 // bhAga 70 upara kahyA madhyamAnanA paDA bhAgamAM be kevALa vacce 46 bhAga para jaMghA nava bhAganI karavI. te upAranA tharo AgaLa kahyA. doDhIye jA bhAga, bharaNI traNa bhAga, kevALa traNa bhAgane, aMdhArI aradho bhAga ane cAra bhAganuM chaju maLI kula 70 bhAgane jeSTha mAnane maMDovara siddhine ApanAra jANo. (be bhUmi eka chAgha) 33. Age madhyamAnakA 53 // bhAgameM do kevAlakI bivameM 46 bhAga, upara jaMghA nava bhAgakI te uparake tharoM Age kahA udgama 4 // bhAga, bharaNI tIna bhAga, kevAla tIna bhAga, aMdhArI AdhA bhAga upara mukhya chAdya cAra bhAgakA mIlake 70 bhAgakA jyeSThamAnakA maMDovara (do bhUmi eka chAdyakA) siddhi dAyaka jAnanA / 33 22 pUrvaka 23 thare chAdyaM 25 siddhimi / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 4-17-3-1-30-4- 1 ----- 1 ma 53 // bhAgakA madhyamAnakA maMDovara atha sAMdhAra caturmukha prAsAda lakSaNa vizvakarmA uvAca 'tathA jagatI koSThena AyAmaM5 ca vistIrNam / koSThe vedi catrayoviMze 2 mukhAyate ca triMzatiH // 34 // tato koSTAna madhye caiI mekona vishtiH| paMcaviMzati mukhAyate 27trayamAne vidhIyate // 35 // trayo 28 koSTAntare aSTatrayo bhadre ca ssoddshH| siMhadvAra26 babhupakSe dvAMtrizaiva siddhayati // 36 // bhadrapakSe bhavetstrINI kakSAntare praveSTitaM / 10 (aSTamatvadhU praviSThasya bhadre bhadre jinAlayaM) // 37 // jinAlaye varazreSThaH sarvakSetre ca bAvana / ....... ........ // 38 // (bhAvArtha) zrI vizva cha....binAyatananA jagatIne koThe lAMbe pahoLA kare. te koThAnA vedi 23 bhAga ane uMDAI trIza bhAga te koThAmAM mULa prAsAda caeNIANa (1) ogaNIza bhAga ane pazcIza bhAga lAMbe uMDAImAM vidhithI kare. traNa DAnA mata mAH mevA ra bhadre....soNa.... madhyagarbhathI beu paDakhe batrIza.bhadranA paDakhe 5....tra RNa 57mAnA bhatare praviSTha 42vA. mAI.... praviNTha....bhane bhane nisaya 42vAM jinAlayamAM bAvana jinAlaya sarvamAM zreSTha che. ." rabhAga 34-35-38-30-38 - -----24-------- mAgakA madhyamAmAvara 2 ----- -14-3-1-471 AWAL ---.- - -.-..--...-..-.- -.--.--- ----- -- - -- ----- - - ----- (1) ahIM Apela adhyAya 118 mo keTalIka jAnI pratimA ne * 147mo gaNya che. eTale te kadAca pAchaLanA bhAgamAM hoya ! A graMthanA keTalAka pAchalA adhyAyo vRkSArNava graMthane maLatA tenA keTalAkanA bhAga ane pADe che. 1. yahA~ diyA huA adhyAya 118 vA~ kI purAnI pratoMmeM a0 147 vA~ ginA gagA hai| isase ho sakatA hai vaha pIcheke bhAgameM bhI ho| isa bhanthake kabhI pIchale adhyAya ke vRkSArNava pranthase milate julate unake kI bhAga yA pAThoM hai| pAThAntara 25 AyAmaMtra vistRtam , 26 AyamaM ca triMzati, 27 kriyamAna, 28 kakSAntare 29 siddhA babhUpakSe 30 () 32 cha te mA me paho isI prabhA nathA. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % pATa L uETTE - CHATTERRI -118-2- dAca A-IISED niya bhUmi --- - A A GAYIn ange - .-.-:/09-vibhAga-- - - - - -- r jyeSTha mAnakA mahAmaMDovara eka chajjA udaya bhUmi-udayajaghA yukta maMDovara samasta bhAga 7. atha sAMdhAra caturmukha prAsAda sUkSaNa (bhAvArtha) vizvakarmA kahate hai... jinAyata kI jagatIkA koSTha lambA coDA karanA / usa koSThake vedi 23 bhAga aura gaharAI tIsa bhAga / usa koThe meM mUla prAsAda-ceiyANa unnIsa bhAga aura paccIsa bhAga lambA gaharAI meM vidhi se rakhanA | tIna koThe ke aMtare ATha aise tIna bhadre ...solaha ...madhyagarma se donu aura battIsa...bhadrake bagalameM bhI...tIna tIna bAjuke aMtarameM praviSTha karanA / ATha ...gaharA praviSTha...bhadre bhadre jInAlaya karanA / jinAyatameM bAvana jinAyatana sarvameM zreSTha haiN| 34-35-36-37-38. digpAla tAMDavanAcaM lAsyaM loke vaitAlazca // 39 // prakRte Su punarnimikSu (1) nRtya kUryAccaturmukhe / stara sthAne vizeSaNa zAkhe staMbhe niraMtare 4 // 40 // yAvajjIvAni sarvANi nRtyakurvati me sdaa| prAsAda mAnatuGgazca dvipaMcAza jinAlayaH // 4 // chaMda nAgara , mAdAya ___ srvchNdaanimaashritm| yenapITha viraMcitam maMDovara vizeSataH // 42 // cAturmukhe cadAtavyA punardadyA cturmukhe| iti mAtaMga (mAnatuGgaprAsAda) ---118- t --- ishan.tarumentre - - - ......Kikutaha - - - 17 IH | - - Erack Anking nAmamA90 31 prakanye na kRtya cAturmukha, 32 cAturdazai / pAThAntara 33 padasthAne, 34 vistare, 35 dipatriMza bAbana, 36 jItapirAjyate / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 atha sAMdhAra caturmukha prAsAda lakSaNa bhAvA -cAturmukha jinAyatanane pharatA tAMDava lAsyAdi nRtya karatA kripAla lAkapAla vaitAlAdinAM svarUpa karavA. ane vizeSe karIne tharanA sthAne, zAkhAomAM ane staMbhanA vistAramAM haMmezAM svarUpA karavAM. jyAM sudhI jIvAnu astitva che tyAM sudhI jANe te saM MmezAM nRtya karatA rahe, tevA mAnatuMga prAsAda (35) Avana..jinAlayavALe karave. prAsAdanA sarva chaMdamAM nAgarachaMdanA Azraye eTale prAdhAnya rUpe jANavela. tenA pITha para maDevara karavA. caturmukhanA upara pharI zobhuma bhavA 40-41-42. iti bhAta (mAna) AsAha bhAvArtha - jinAlaya ke cAroM ora tAMDava lAsyAdi nRtya karate digpAla lokapAla, baitAdi ke svarUpa karanA aura vizeSakara tharake sthAnapara, zAkhAoM meM aura staMbhake vistAra meM hamezAM rUpoM karanA / jahA~taka jIvoMkA astitva hai vahA~ taka ve saba jAne hamezAM nRtya karate rahate ho aisA mAnatuMga prAsAda (35) bAvana... jinAlayavAlA karanA / prAsAdake sarva chaMda meM nAgarachaMda ke Azrayapara arthAta prAdhAnya rUpase jAnanA | usake pIThapara maMDovara karanA / caturmukha ke Upara phira comukha aise karanA / 40-41-42. iti mAtaGga (mAnatuGga) prAsAda | 3 pradIyA "jina // 43 // 36 mUrdhvanAya | raMGgamaNDape // 44 // 4 1 *** jagatI pradIyA kSetre mahAvede pradIyA jina saMsthAne jiNamAlA cAmadakSe tathA pRSThAgra maMDayA paMcaviMzati vistAra aSTAviMza mukhAyatam / 40 bhAgaka lopayetkarNa caturAziti jiNAlayam // 45 // viMza vizAya pRSThe (catu) catvAriM mukhAyate / 42 jiNamAlA stadAnAma sarvakalyANa kAriNI // 46 // bhASA -jagatInA kSetranA....saMsthAnamAM jINumAlAnI vRddhi karavI. DAbI jamaNI tarapha ane AgaLa tathA pAchaLa raMgamaMDapo (pharatA cAmukhane) karavA. kSetranA paccIza bhAga paheALAI ane aThThAvIza bhAga (mukhAyata=UMDA) lakhAImAM karI cAra khuNe ekeka bhAga lepavA. e rIte ceArAzI jINAlaya vIza vIza AgaLa pAchaLa ane paDakhe bAvIza khAvIza eTale cumAlIza mukhAyatamAM jInAyata karavAM. evuM ceArAzI jaNA yatana sarvanuM 'syAzu 42nA3 mevu" jiNamAlA" nAma bhaeyu. 43-44-45-46. 1 caturmukha 76 devalokA 8 mahaghara 84 8 maMDapa 4 balANaka staMbha saMkhyA 420 336 derI 84 12 mULagarbhagRha garbhagraha staMbha 768 prathama bhUmi 37 mahAvidye 38 pratimAdica, 39 vivarddhanIya, 40 bhAge lopaye, 41 viMzaviMzakRte kSetre pRSThe catvAriMza mukhAyato, 42 jipAdRSTi vicAra kRtai pRSThe / 33 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3D kSIrArNava a.-118 kramAMka a.-20 jINamAlA taladarzana --- coka F great .5128 ELECTEERELLESTERRENTAT +-- jeka ratngan 4444 In43 / 29 na bread apan JABRamay jinAyatana nAma nizAna .. dhAna in E maya sAyada 22.428 mugdhAsana Fir r e ma+8lAka" nayA 28425=khaNDa-vibhAgakA 84 jinAyatanake caturmukha "jiNamAlA" 1 caturmukha maMDapa-8 71 hevani manAe-4 ___ jagatIke kSetrake...saMsthAna ke jinamAlAkI vRddhi 8 bhaDAvara nAlIma 5-4 ...karanA bAI dAyIM tarapha aura Age tathA pIche raMga maNDapoM (phirate comukha ke) karanA / kSetrake paccIza bhAga stabha saMkhyA 42 0 cauDAI aura aTThAIza bhAga (mukhoyata gahare) lambAI meM derI 84nA 336 mUla garbhagRha 12 kara cAroM konoM meM eka eka bhAga lopanA / isa taraha 768 corAzI jinAlaya bIsa vIsa Age pIche aura bAjumeM bAIsa Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sAMdhAra caturmukha prAsAda lakSaNa 259 bAIsa arthAta cumAlIza mukhAyatameM jinAyata karanA / aisA coryAzI jinAyatana sarvakA kalyANakara aisA "jiNamAlA" nAma jAnanA / 43-44-45-46. dvArasya vistaraMgRhya aSTamAMzAni madhyataH / jyeSThamadhyA kaniSThaM vA arcAmAnaM caturmukhe // 47 // dvAragya vistaraM grAhyaM dvidhA bhaktaM ca kArayet / vItarAgo stathA kRSNa arcAmAnaM ca sarvataH // 48 // hIne hAni prakurvita adhike svajanakSayam / . rekhAmAnaM bhavercA sarvakAmarthakAriNI // 49 / / garbhagRhanA dvAranA vistAra jeTalI pratimA karavI. te madhyamAna-tene AThame bhAga hIna karavAthI kanISThamAna ane AThame bhAga adhika karavAthI jemAM mAna te cAturmukha pratimAnuM mAna jANavuM. dvAra vistAranA be bhAga karI eka bhAganI jina pratimA ane kRSNa tathA lakSmInI pUjanIka mUrtinuM mAna jANavuM. kahelA mAnathI hIna karavAthI hAni thAya ane vadhu maTI karavAthI pitAnA svajanane nAza thAya. kahelA Ama rekhA mAnathI pratimA karAvavAthI kAma arthane lAbha thAya cha. 47-48-46. __garbhagRhake dvArake vistArake barAbara pratimA karanA / usa madhyamAnakA; AThavA~ bhAga hIna karanese kaniSThamAna aura AThavA~ bhAga adhika karane se jyeSThamAna ...cAturmukha pratimAkA bhAna jAnanA / dvAra vistAra ke do bhAga kara eka bhAgakI jina pratimA aura kRSNa tathA lakSmI kI pUjanIka mUrtikA mAna jaannaa| kahe hue mAnase hIna karanese hAni hotI hai, aura jyAdA bar3I karanese apane svajana kA nAza hotA hai / kahe hue aise rekhAmAna se pratimA karane se kAma arthakA lAbha hotA hai| 47-48-49. dvArochyaSTadhA bhakte bhAgamekaM parityajet / saptamASTame saptama devadraSTi niyojayet // 50 // urdhva draSTi dravyanAzAya adhaste bhogahAni ca / rekhA draSTi yadAprAjJa dAnapuNya vivardhanam // 51 // arcAdraSTi stara staMbhaM pITha maMDovaraM stthaa| * vAlAgra lopayedyatra niSkalaM tatpUjAyate // 52 // * keTalIka junI pratimAM eka 47 thI para nA pATho nathI. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISTRAINIK D 260 ETIRETT H-1k...44 IAM TUULYNI TREN jina pratimA aMga vibhAga zrIrArNava a.-118 kramAMka a. 20 sana FITTANDIVATERNATAN TNA AMAND ITTTTTTTTI jaina pratimA sanmukha vibhAga jaina pratimA pRSTha vibhAga jaina pratimA pakSa vibhAga Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sAMdhAra caturmukha prasAda lakSaNa PAY TANAMOLUNTERRRC ajaya bhATa - H mom - AIR jaya TATA AADHARY ++ TTTTTTIITTIITRILIIT JIN MRE jaina pratimA aura parikara vibhAga Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 262 ratna 2 suvarNa vasa DEM samakA jaina samavasaraNa kSIrArNava a. - 118 kramAMka a. - 20 garbhagRhanA dvAranI UMcAInA AThe bhAga karI tene upalA bhAga tajI, nIcenA sAtamA bhAganA AThe bhAga karavA. tenA sAtamA bhAge devaSTi rAkhavI. kahelA mAnathI jo dRSTi UMcI rAkhe tA dhanane! nAza thAya agara jo nIcI rAkhe teA samRddhinA nAza thAya. mATe DAhyA puruSAe rekhA pramANe jyAM rekhA AvI haiAya tyAMja dRSTi rAkhavAthI dAna puNyanI vRddhi thAya che. pratimA dRSTi thara, sta Mbha, pITha ane maDavara tenA mAnathI jo eka vALa jeTaleA paNa UMcA nIce lAkhathAya te te kAya phaLane ApanArUM na jAvuM. pUjA niSGgalaya. 50-51-52. garbhagRha ke dvArakI U~cAIke ATha bhAga kara usakA upara kA bhAga AThavA~ taja kara sAtaveM bhAgakA ATha bhAga karanA / usake sAtaveM bhAgameM devadRSTi rakhanA / kahe hue mAnase jo dRSTi U~cI rakhe to dhanakA nAza hotA hai agara jo nIcI rakhe to samRddhikA nAza hotA hai| isa liye sujJa puruSoMko cAhiye ki rekhAke barAbara jahA~ rekhA AyI ho vahA~ hI dRSTi rakhanA, isase dAna puNya kI vRddhi hotI hai / pratimA dRSTi thara, staMbha, pITha aura maMDovara usake mAnase jo eka bAla jitanA bhI U~cA nIcA lopa ho to use phala pradakArya na jAnanA / 50-51-52. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sma ma atha sAMdhAra caturmukha prAsAda lakSaNa 263 itizrI vizvakarmA kRtAyAM kSIrArNave nArada pRcchAyAM sAMdhAra cAturmukha prAsAda maMDovarAdi lakSaNaM nAma zatAne aSTAdaza mo'dhyAya // 118 // kramAMka a0 20 - Iti zrI vizvakama viracita kSIrAva zrI nAradajIe pUchelA sAMdhAra cAturmukha prAsAda ane maMDavarAdi lakSaNanA zilpa vizArada zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIe racela suprabhA nAmanI bhASA TIkAne ekase aDhAra adhyAya. 118. kramAMka - 20 ___ itizrI vizvakarmA viracita kSIrArNava zrI nAradajIke pUche hue sAMdhAra cAturmukha prAsAda aura maMDovarAdi lakSaNake zilpa vizArada zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIkI racI huI suprabhA nAmnI bhASA TIkAkA eka sau aThArahavA~ adhyAya // 118 // kramAMka a0 // 20 // saMvaraNA ke koSTaka. a-116 ke zloka 74 se 78 kA spaSTIkaraNa saMvaraNAnu vibhakti ghaTikA phUTa siMha - saMvaraNAnu vibhakti ghaMTikA phUTa siMha kama ma mAma bhAga saMkhyA saMkhyA saMkhyA - nAma bhAga saMkhyA saMkhgA saMkhyA 1. puSTikA 8 5 16 8 14 deva gAMdhArI 6. 57 - 6. 2 naMdinI 12 9 48 12 15 ratnagarbhA6461 .. -- dazAkSA 16 16 16 cUDAmaNi 4 devasuMdarI 20 17 - 20 17 hema ratnA 72 kula tilaka 24 18 citra kUTa ramyA 19 himA 7 ubhinnA 32 20 gaMdha mAdhanI. 8 nArAyaNI 36 21 maMdarA 88 9 nalikA 40 22 medinI 10 caMpakA 44 41 44 23 kailAsA . 96 11 padmA 24 ratna saMbhavA 100 12 samudbhavA 52 49 - 52 25 meru kUTa 104 101 13 tridazA . 56 53 -- 56 azapada. rms or 21 M.MAME Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha kezarAdi vairAgyakUlaprAsAda // kSIrArNava (a0 119) kramAMka 21 zrI nAradoSAca praNapatyamida vakSye yAvanme dhAraNAmataH / kathiyAmi na saMdeho zikharaM sarvakAmadam // 1 // kasminAkAre samutpannA prAsAda zikharottamaM / kiM dalaM kiM vibhaktena kiMmA zRMge vibhAgataH // 2 // zrI nAradajI kahe che huM praNAma karIne kahuM chuM ke mane prAsAdanA zikhare ke je sarva-kAmanAne pUranAra che tenA viSe saMdeha vagara kahe. te kevA AkAranA utpanna thayA, tenA dala ane zRMganA vibhAga Adi mane kahe. 1-2 zrI nAradajI kahate haiM- maiM praNAma kara kahatA hU~ ki mujhe prAsAda ke zikharoM ke bAremeM ki jo saba kAmanAoM ko pUrane vAle haiM, unake bAre meM niHsandeha kaho / ve kaise AkAra ke utpanna hue, unake dala vibhAga aura aMga ke vibhAga Adi mujhe kaho / 1-2. kiM me aSTa vibhaktaM ca teSAM skaMdha kitAM bhavet / dazadhA skaMdha reSA ca skaMdhamAna kitAM bhavet // 3 // mama vAlaMjaraM zrutvA saratarakaM hetave / kiM vibhAge samotpannA kathaya mamasAMprataM // 4 // ATha vibhAga kema karavA zikharanuM AMdha bAdhaNuM keTalA bhAge kevuM karavuM, zikharanA bAMdhaNunI rekhA skaMdhanuM mAna kevuM rAkhavuM, vAlajaranA bhAga tathA pANItAra ubha 42vA....vibhAgonI patti vA rIte tha? te bhane huve .. 3-4 ATha vibhAga kaise karanA, zikhara kA skaMdha kitane bhAgapara kaise karanA, zikharake skaMdha kI rekhA-skaMdhakA mAna kaise rakhanA, vAlaMjarake bhAga tathA pAnItAra kaise karanA...vibhAgoMkI utpatti kaise huI ?-yaha mukhe aba btaao| 3=4. vizvakarmA uvAca yattvayA pRcchate caiva zRNutvekAgrato mune / zikharaM vividhAkArAH anekaakaarmudritH||5|| uktaM ca pravakSyAmi zreSThAnAM vairAjya kula sabhavet / kesarAdi vidhisteSAM tathA kSIrArNave smRte // 6 // dvimAna mayure proktA! kasyamenaphalethavA / zikharo puSkare vidyAt vimAmA rUha devatA // 7 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - atha kezarAdi vairAjyakUla prAsAdAdhikAra zrI vizvakarmA kahe che. tame pUche che he muni, have ekAgra manathI sAMbhaLe. zikharonA aneka vidha AkAronA ane aneka AkAranA kahyA che, te MaramA bhAvanA kameMnI samaja tabhAne zreSTha sevA vainya kuLanA phezAdi prAsAdane vidhI pra anulame sAdhIya sAdi 30 te kSIrArNavamAM (sthA vRkSArNavamAM 564) duchu. 5-6-7 zrI vizvakarmA kahate haiMtuma pUchate ho to he muni, aba ekAgratA se suno| zikharoM ke anekavidha AkAroM aura aneka AkArake zikhara kahe haiM / vaha maiM tumheM zreSTha vairAgyakula ke kezarAdi prAsAda kA vidhi maiM kSIrANaMva meM bhI kahatA huuN| 5-6-7. 'vajra padmarAga vaiDUrya ratnakoTa vimaankH| bhUdharo ca mahAnIlaM IndranIlo pRthvIjayaH // 8 // kailAsa hemakUTa zvAmRtodbhava maMdiraM tthaa|| zrIvAsa naMdazAlI naMdanaM ca hayete tilaka mAjarI kUTa-- zrIvatsa kesarI vibhakti dazatalam // 9 // vairAgyakuLanA 25 prAsAdanA 11 thI 25 zikharo dazAItaLanAM nAma kahe (1) mULa jUnI pratImAM uparokata ApelA zloka 8 thI 11 nA pAThonAM nAma ane taLa vibhakita ane zramanI saMkhyAne kayAMya meLa khAtA nathI. tethI upara Apela krama pramANe maLe che. paraMtu aAI ane dazAI taLanA cha nAmo baMne vibhaktinAM bevaDAya che. keInI zuddha pratanI prAnithI A adhyAya spaSTa thaI zake. amane maLelI gujarAta sauraSTranI daza bAra pratimAM AvA prakAranI azuddhi che. aparAjita sUtra 154 thI 57 nA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 24 kSIrArNava a.-119 kramAMka a.-21 cha. 25 101 24 522, 23 vaiDUrya, 22 2tnapUTa, 21 vimAna, 20 bhUdhara, 16 hAnIla, 18 iMdranIla-17 pRthvI jaya 16 kailAsa, 15 hemakUTa, 14 amRteuddhava, 13 maMdira, 12 naMdazALI ane 11 naMdana e paMdara prAsAdanA zIkharanI dazAItaLanI vibhakti jANavI. 8-9. . vairAjyakulake 25 prAsAdoMke 11 se 25 zikharoM dazAI talake nAma kahate haiN| 25 vana, 24 padmarAga, 23 vaiDUrya, 22 ratnakUTI, 21 vimAna, 20 bhUdhara cAra adhyAya vairAjyAdi prAsAdanA che. tenA sAthe ahIM ApelAM nAma ke vibhAgano paNa meLa khAte nathI, keI graMthane AdhAra haze. mULa jUnI pratamAM A pramANe krama vagaranA nAme ApelAM che. te mULa pATha A nIce ApIe chIe. vajra vaiDUrya muktaM vAidramaNi bhUtilakaM / puSparAMga ca gomedhaM pravAlaM gRhaM bhUSaNaM // 8 // tathA zRGgatalaM vidyAdRSTa bhAgaM ca lakSaNam / kesarI sarvatobhadra naMdanasya vizeSataH // 9 // maMdiro hemakUTazca kailAsobhRtodbhavaH / zrIvRkSo vijayaM zcaiva aSThadhA ca nizcalam // 10 // naMdazAla hemavAMzca naMdizyo iMdranIlakam / zrIvatsAdyo manekAzca dazadhA talaM dIyate // 11 // mULa pratamAM A Apela pATho astavyasta che tethI sudhArIne upara 8 thI 11 ka kramabaddha ApavAmAM AvyA che. te ja pramANe AgaLa ApelI vibhakita taLa ane zraga saMkhyA ane nAma kama barAbara maLI rahe che. uparanA cAra zaka sudhArIne mUkavAnI dhRSTatA karavA badala vidvAne kSamA Apaze agara... (1) mUla purAnI pratoMmeM uparokta diye hue zloka 8 se 11 ke pAThoMke nAma aura tala tala vibhakti aura zRGgakI saMkhyAkA kahIM bhI patA nahIM lagatA hai| isase upara diye hue kramake anusAra mile, lekina aThThAI aura dazAI talake chaH nAmoM donoM vibhaktimeM dune hote hai 1 kisI prAcIna zuddha pratakI prAptise yaha adhyAya spaSTa ho ske| hameM milI huI gujarAta saurASTrakI dasa yAraha pratoMmeM jaise hI prakArakI azuddhi hai| aparAjita sUtra 15dha se 57 ke cAra adhyAyoM vairAjyAdi prAsAdoMke haiN| unake sAtha yahA~ diye hue nAmoM yA vibhAgakA bhI mela nahIM milatA hai| kisa graMthakA AdhAra hogA ? mUla purAgI pratoMmeM kramake binA astavyasta kramase nAmo diye haiN| vaha mUlapATha ( loka 8 se 11) upara likhA gayA haiN| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kezarAdi vairAjyakUla prAsadAdhikAra 19 mahAnIla, 18 indranIla, 17 pRthvIjaya, 16 kailAsa, 15 hemakUTa, 14 amRtodbhava, 13 mandira, 12 naMdazAlI aura 11 naMndana ina pandraha prAsAdoM ke zikharoM kI dazAItala kI vibhati jAnanA / 8-9. ratnakUTa bhUdharAkhya mahAnIla hemakUTakU / hemavarNA'bhRtodbhavo zrIvatsaM maMdiraM statho // 10 // sarvato bhadra kezarI ca hyate cASTa vibhaktitalam / tathA zRGgatala vidyAt dazASTa bhAgaM ca lakSaNam // 11 // te pachI 10 ratnakUTa, 9 bhUdhara, 8 mahAnala, 7 hemakUTa, 6 hemavarNa, 5 amRtAddhava, 4 zrIvatsa, 3 maMdira, (naMdana) 2 sarvate bhadra ane 1 kezarI ema daza prAsAdanA zikharanI aThThAI tala vibhakti jANavI. e rIte kula paccIza prAsAda aThThAI ane dazAI tala ane jhADanAM lakSaNe have kahe che. 10-11. __usake bAda 10 ratnakUTa, 9 bhUdhara, 8 mahAnIla, 7 hemakUTa, 6 hemavarNa, 5 amRtodbhava, 4 zrIvatsa, 3 mandira, 2 sarvatobhadra aura 1 kezarI / isa taraha dasa prAsAdoM ke zikhara kI aTThAI tala vibhakti jAnanA / isa taraha kula paccIsa prAsAdo aTThAI aura dazAI tala aura zrRMgake lakSaNoM aba kahate haiN| 10-11. saMkSeptaM kathitaM caiva tathA vistarazRNu / kSetrAMdhaM ca bhavedbhadre bhadrArddha karNa vistaram // 12 // karNArddhana prayatnena kartavyaM bhadra nirgamam / / zrIvatsa karNa saMsthAne bhadre ca udgamottamam // 13 // paMcazRGga pradAtavyaM kesarI zikharAnvitaM / bhadre zRGga pradAtavyaM sarvatobhadra nAmataH / sAMdhAra kezarI prAsAda 1 talabhAga 8 zrRMza 5 sAMdhAra sarvato bhadra prAsAda 2 talabhAga 8 ga 1 prAsAdenAM nAma ane vibhakti saMkSiptamAM sai. pitA2thI saindi. AtEL kSetranA (ATha) vibhAga karavA. temAM kSetranA ardhamAM AkhuM bhadra paheLuM karavuM ane bhadranuM ardha karNa rekhA pahoLI karavI. eTale be bhAganI rekhA ane aradhuM bhadra be bhAganuM kula ATha bhAga rekhAnuM ardha eTale eka bhAgane bhadrane nikAla rAkhave. karNarekhA para zrIvatsa zRMga caDAvI bhadde deDhIyo karave te saMdhiAra garI bAra AdhAra sarvatAra mAlAra telameza ya talamAgarama vimAyA sidA vimAnarasAraka Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-119 kramAMka a.-21 piAMca iMgane 1 kesarI nAmane prAsAda jANa. je kezarInA sthAne bhadra uruga caDAve te 2 sarvatobhadra nAmanuM nava aMDakanuM bIjuM zikhara jANavuM. 12-13-14. prAsAdoM ke nAma aura vibhakti saMkSiptameM kahe gaye, aba vistArase suno| prAsAda ke kSetrake (ATha) vibhAga krnaa| usameM kSetrake ardhameM pUrA bhadra cauDA karanA aura bhadrakA ardha karNa = rekhA cauDI karanA / arthAt do bhAga kI rekhA aura AdhA bhadra do bhAgakA, kula bhAga ATha, rekhAkA ardha arthAta eka bhAgakA bhadrakA nikAlA rakhanA | karNa-rekhA ke para zrIvatsa-zrRMga car3hAkara bhadra para DeDhiyA karanA, vaisA pA~ca zrRMgakA kesarI nAmakA prAsAda jAnanA / jo kezarI ke sthAnapara bhadra para uruzRMga caDhAyA jAya to sarvatobhadra nAmakA nava aMDaka kA dUsarA zikhara jAnanA / 12-13-14. karNe kesarI sarveNa bhadre zrRMga caturbhavet / bhadrakarNakRte kUTaM gavAkSaM madhyadApayet // 15 // uszRGga tathA madhye zikharaM sarvakAmadaM / anya zRGga ca saMsthAne maMdiraM sauzramAnakaM // 16 // MITRAawe HOM - CUP - " avatobhadra .. . pana. sAvaMdhArAdi kezarI prAsAda have pacIza zreganuM maMdira zIkhara have sAMbhaLo. uparanA aDrAItaLanA cAre kaNe-kesarI karma (pAMca aMDakanuM) caDAvavuM ane bhadra ekeka ema cAra ujhaMga caDAvavA ane bhadranA khUNe phUTa caDAvavA. bhadranA vacce gavAkSa kare. AthI Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / sAMdhAra maMdara prAsAda 3 talabhAga 8 zrRMga 25 madha kezarAdi vairAjyakUla prAsAdAdhikAra 269 sarva kAmanAne ApanAruM evuM anyazRMganA sthAnarUpa maMdira nAmanuM trIjuM zikhara 5zyIza anu . 15-16. aba paccIsa zRMgakA mandira zikhara suno| Upara ke aTThAI talake cAroM kaNoM para kesarI karma (pA~ca aMDaka kA) caDhAnA aura bhadra para eka eka isa taraha cAra uruzRMga caDhAnA aura bhadrake kone para kUTa caDhAnA / bhadrake bicake gavAkSa karanA / isa sarva kAmanA ko denevAlA aisA anya zRMgakA sthAnarUpa maMdira nAmakA tIsarA zikhara paccIsa aMDakakA jaannaa| 15-16. karNa zRGga dvitIyaM ca zrIvatsaM sarvakAmadaM / va sarve bhadre uruzRGgaM amRtodbhava saMjJakaH // 17 // maMdira zikharanI rekhAye eka bIjuM zRMga caDAvavAthI sarva kAmanAne mAsI bhImAramA nAra yAthu zrIvatsa zibhara 28 . aMDakanuM jANavuM. ane zrIvansa zikharanA cAre bhadra aMDaka urugraMga caDAvavAthI 33 aMDakanuM amRtabhava nAmanuM pAMcamuM zikhara jANavuM. 17. mandira zikhara kI rekhApara eka dUsarA zRMga caDhAnese sarva kAmanAoM ko denevAlA cothA zrIvatsa zikhara 29 aMDakakA jAnanA aura zrIvatsa zikhara ke cAroM bhadrake para aMDaka uru,ma caDhAne se 33 aMDakakA amRtodbhava nAmakA zikhara pA~cavA jAnanA / 17. sarvatobhadraM ca karNeSu bhadra zRGgatatoSTami / hemavarNa ca mAkSAtaM hemakUTaM ca ataH zRNu // 18 // mUla pratameM ina diye hue pAThoMko sudhArakara upara 8 se 11 zloka kramabaddha diye gaye hai| usI taraha Age di huI vibhakti tala aura zRGga saMkhyA aura nAmakA krama barAbara milatA hai| uparake cAra zloka sudhArakara rakhanekI dhRSTatA karaneke liye vidvAnoM hamako kSamA kareM / ... sAMdhAra zrIvatsa prAsAda 4 talabhAga 8 zrRMga 29 pise bhAMmAra mAmA malabhAga bhae minisAvada vimAna-zAmAda Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrA ma.-222 mAM a.-2 cAre bhadranA khuNa para (phUTanA badale) ekeka ema ATha iMga caDAvavAthI ekatAlIza aMDakane sAkSAt hemavarNa nAmane cha prAsAda jANo. have hemakUTa prAsAdanuM svarUpa sAMbhaLe. 18. ___ cAroM bhadrake konepara (kUTake badale) ekeka isa taraha ATha zRMga caDhAne se ikyAliza aMDakakA sAkSAta hemavarNa nAmakA chaThThA prAsAda jAnanA / aba hemakUTa prAsAda kA svarUpa suno / 18. karNe zRGga pradAtavyaM tathA navamAlaya ucyate / karNa te aMDaka: prokta bhadre zRGga pradApayet // 19 // zRGga saMbhAvara caiva mahAnIlaM ca mizraka / punaH zRGgaM tadA bhadre bhUdharo mizrakAnvitaH // 20 // himavarNane rekhA para ekeka jhaMga caDAvavAthI 45 aMDakanuM nava mAlya evuM hemaphaTa zikhara sAtamuM jANavuM. rekhAye ekeka ane bhadra ekeka ujhaMga caDAvavAthI pa3 aMDakane e mizraka mahAnala prAsAda AThama jANu. pharI vaLI eka urugraMga bhaTTe vadhAravAthI 17 aMDakane bhudhara mizraka navame prAsAda jANo. 2 __ hemavarNa kI hara rekhApara ekeka zRMga caDhAnese 45 aMDakakA navamAlya aisA hemakUTa zikhara sAryadhArAdi kezarI nandiza maMdira sAtayAM jAnanA / rekhAke para ekaika aura bhadrapara ekaika uruvaMga caDhAne meM 53 aMDakakA mahAnIla mizraka prAsAda AThavA~ jAnanA / phira eka uruzRMgako bhadra para baDhAnese bhUdhara nAmaka mizraka prAsAda navamA~ jAnanA / 2 (2) upara kahelA 1 kesarI 2 sarvatobhadra 3 maMdira 4 zrIvatsa ane vadhumAM 5 amRtadhava-ema pAMca prAsAda mULa aThThAItaLa para A pAMca zikhara caDI zake te pachInA pAMca hemavarNathI ratnaphUTa sudhInA pAMca prAsAdanA zikharo aThThAI taLa para caDAvavAnuM ghaNuM muzkela che, agara ahIM pATha truTaka che. jo ke amee pAMca sAta prate meLavIne prayAsa karI Hda. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - atha kezarAdi vairAjyakala prAsAdAdhikAra karNe zRGgaM dvitiyaM ca ratnakUTaM praNaSTakam / ekAzI aMDakai caiva karNe dvitiya kesarI // 21 // bhudara zikharanI rekhAye eka vadhu kaMga zrIvatsa ane eka bIjuM paMcADI kesarI karma caDAvavAthI ekAzI graMgane pApanAzaka e ratnakUTa nAmane prAsAda dazama jANe. e rIte aThThAI vibhakti upara daza bheda kahyA. 21. bhudara zikhara kI rekhA para eka jyAdA zRMga zrIvatsa aura eka dUsarA paMcAMDI kesarI karma caDhAnese ikyAzI zRMgako pApanAzaka aisA ratnakUTa nAmakA prAsAda dazavA~ jAnanA / isa prakAra aTThAI vibhatike upara dasa bheda kahe / 21. tathA ca dazamIkSetra karNasya paMcamAMzakaH / tasyArddha rathaMkArya zeSa bhadrasya vistaram // 22 // bhAga bhAgaM ca niSkAntaM urdhvamAnaM ataH zRNuH / karNe dvayaM kArya bhadra zRGga ca meva ca // 23 // madhye gavAkSa pradAtavyaM srvkaamdaa| bhadre zRGga pradAtavyaM naMdazAlI manohara // 24 // have dazAItaLanA prAsAdo kahe che. prAsAdanA kSetranA daza bhAga karavA. temAM rekhA-kaNuM pAMcame bhAga eTale be be bhAganI karavI. eka bhAgane pratiratha ane bAkInA cAra bhAganuM bhadra pahoLuM jANavuM. te upagenA nIkALA ekeka bhAganA rAkhavA. ane uparanA zikharanuM mAna sAMbhaLa. 22. aba dazAItala ke prAsAdoMke bAre meM kahate haiM / prAsAdake kSetrake isa mAga karanA / usameM rekhA-karNa pA~cavA bhAga arthAt do do bhAgakI krnii| eka bhAgakA pratiratha aura bAkIke cAra bhAgakA bhadra cauDA jAnanA / ina upAMgoM ke nIkAle ekeka bhAgake rakhanA aura Uparake zikharakA mAna suno| 22. rekhAye bae zrega ane bhadre ekeka uzaMga caDAvavAthI ne bhadde gokha karavAthI tera aMDakane nAmane agyArame naMdana prAsAda sarva kAmanAne denAre jANu. ja che. paraMtu amane maLatI badhI pratomAM AvA sarakhA ja che malyA che tethI jevuM amane maLyuM tevuM ahIM raju karIe chIe. (2) upara kahe hue 1 kesarI 2 sarvato bhadra 3 maMdira 4 zrI vatsa aura jyAdA se jyAdA 5 amRtodbhava-isa taraha pA~ca prAsAda taka aThAI tala para ye pA~ca zikharoM car3ha sake usake bAdake pA~ca hemavarNase ratnakTa takake pA~ca prAsAdake zikharoM aTThAI tala para bar3hanekA kAma muzkila hai, yA to yahA~ pATha truTaka hai| jo ki hamane pA~ca sAta pratoM milAkara prayAsa kiyA hai, paraMtu saba pratoMmeM jaise samAna hI pAThoM hai isase jaisA hameM milA vaisA yahA~ rakhate haiN| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vairAjyAdi-naMdana prAsAda 11 talabhAMga 10 zrRMza 17. kSIrAva a.-119 kramAMka a.-21 naMdanazikharamAM je ekanA badale babbe uga caDAve te manahara e sattara aMDakane bArase naMdazAlI prAsAto . 23-24. rekhAke para do do zrRMga aura bhadrake para eka uruzraMga car3hAnese aurabhadrapara gokha karanese teraha aMDakakA naMdana 11vA nAmakA prAsAda sarva kAmanA kA denevAlA jAnanA / naMdana zikharameM jo eka ke badale do do uruzrRMga car3hAyA jAya to manohara aisA satraha aMDakakA naMdazAlI prAsAda bAravA~ jAnanA / 23-24. rathe zRGgapradAtavyaM uruzRMGga tathopari / maMdirakhyAtaM zRMGgasyAtpaMcaviMzatiH // 25 // paDharAe eka zraga mUkavuM. jenI para uThaMga che tyAM tyAre te pacIza zreganuM maMdira zikhara teramuM zu. 25. pratiratha ke para eka zrRMga rkhnaa| jisake para uruzrRMga hai vahA~ taba use paccIsa zrRMgakA maMdira zikhara terahavA~ jAnanA / 25. karNe kesarI sarve rathakUTaM pradIyate / amRtodbhava nAmAkhyaM vallabhaM sarva devatA // 26 / / rekhAye be chaMga che tyAM eka paMcAMDI kesarI karma rekhA para vadhAre mUkavuM ane paDharA para phUTa caDAvavAthI sarva dene vallabha e amRdUbhava nAmane (45 zrRMganA) yauhamA prAsAda thAya. 26. rekhAke para do zrRMga jahA~ hai vahA~ eka paMcAMDI kesarI karma rekhApara jyAdA rakhanA aura par3harepara kUTa car3hAnese sarva devoMko vallabha aisA amRtodbhava nAmakA (45 zrRMgakA) caudavA~ prAsAda hotA hai / 26. rathe zRMgapradAtavyaM hemakUTa sa ucyate / mukhabhadre zrRMgamekaM kailAsa sarvakAmadaM // 27 // paDhare eka zraga caDAvavAthI (53 aMganuM) hemakUTa paMdaramuM zikhara thAya, ane je bhadra upara be urazcaMganA badale traNa uzaMga caDAvIe te 57 zrRMganuM seLayuM kailAsa nAmanuM zikhara (16) jANavuM. 27, gaijanAmA mA05130 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrayayukta vairAjyakula -- pRthvIjaya prAsAda ( 17 ) talabhAga 10 zrRMga 97 atha kezarAdi vairAjyakUla prAsAdAdhikAra garbhagRha yuvaka - 203 par3harepara eka zrRMga caDhAnese (53 zrRMgakA) hemakUTa paMdaravA~ zikhara hotA hai, aura jo bhadra ke para do uruzrRMga badale tIna uruzrRMga caDhAyeM to 57 zrRMgakA kailAsa nAmakA zikhara (16) jAnanA / 27. karNe ca naMdana sarve rathe zRGgaparityajet / uruzRGgASTa kartavyaM pRthvIjayaM camuttamam // 28 // rekhAye cAre khuNe ekeka tera aDakatuM nadana ka` caDhAvavuM ane paDhare e zrRMga che te eka tajavAthI ane uruzrRMga ATha karavAthI pRthvIya nAmanuM 97 zrRMga ziyara vu. 28. rekhAke para cAroM konemeM eka eka teraha aMDakakA naMdanakarma caDhAnA aura paDhare para do zrRMga hai vaha eka tajane se ora urucaMga ATha karanese 97 zrRMgakA pRthvIjaya nAmakA 17 mA zikhara jAnanA / 28. pairAjya kula pRthvI jas bhAga iMdranIlaM ca prAsAde uruzRGgAnI dvAdaza / urubhaMga parityajyaM rathega pradApayet // 29 // mahAnIlaM ca vijJeyaM sarva manorathadAyaka | pRthvIyanA sthAne AThane badale khAra uruzrRMga caDAvavAthI (101 zrRMganuM) IndranIla nAmanu aDhAramu zikhara thAya. iMdranIlanA sthAne bhadranu eka uruzrRMga tajIne paDharApara ekanA badale e zraMga caDAvavAthI 105 zrRMganuM mahAnIla (19) nAmanuM sarva prakAranA manerathane ApanAra' zikhara jANavu. 29. pRthvIjaya ke sthAnapara AThake badale bAraha uscaMga caDhAnese ( 101 zrRMga ) iMdranIla nAmakA zikhara hotA hai / indranIla ke sthAnapara bhadrakA eka uruzrRMga tajakara paDharepara eka ke badale do zrRMga caDhAnese 105 zrRMgakA mahAnIla (19) sarva. prakArakA manoratha denevAlA zikhara jAnanA / 29. zRGgArka zeSa ca bhUdhara suravallabha // 30 // kesarI sarvatobhadraM karNasthAne pradApayet / rathazva saMsthAne vimAnaM ca vicakSaNaM rathazrRGge prayojayet // 31 // uruzrRGgASTa kartavyA ratnakoTi yathAvidhi / * pAThAntara rathazTaGga saMsthAne vimAne ta dvicakSaNAt // 31 // 2 // pAha ra vibhAna zikhara upajAvyA pachI ratnaphoTi upaje, 25 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhIrArNava a.-119 kramAMka -21 Anni bhramayukta vairAjyakula vimAna prAsAda (21) talabhAga 10 zrRMga 145 mahAnala zikharanA sthAne AThane badale bAra urujhaMga caDAvavAthI dene durlabha evuM (109 zRMganuM) bhUdhara nAmanuM vizimuM zikhara jANavuM. bhUdharanA sthAne rekhAye 9 iMganuM sarvabhadra karma caDAvavAthI 21muM vimAna nAmanuM 145 zRMganuM zikhara jANavuM. vimAna zikharanA sthAne paDharApara eka zRMga caDAvavuM ane bhadra ATha uchaMga karavAthI ( 148 zrRganu) (22) ratnATi namanu zibhara tarA. 30-31. ____ mahAnIla zikharake sthAnapara AThake badale bAraha uruzraMga caDhAnese devoM ko durlabha aisA (109 zrRMgakA) (20) bhudhara nAmakA zikhara jAnanA / bhUdhara ke sthAna para rekhA ke para 9 zrRMgakA sarvatobhadra karma caDhAnese (21) vimAna nAmakA (145 zrRMgakA) zikhara jAnanA / vimAna zikharake sthAnapara paDharepara eka zrRMga caDhAnA aura bhadrake para ATha uruzrRMga karane se (149 zrRMgakA) (22) ratnakoTi nAmakA zikhara jaannaa| 30-31 tathA vaidya prAsAdo uruzrRMgAni dvAdaza // 32 // bhadre zrRMga parityajya sthe zrRMga pradApayet / 1rAdhyakala vimAnamA eam 2, 13 padmarAgaM ca nAmAkhyaM prAsAdA sarvakAmadam / / 33 / / ratna kaTi zikharanA sthAne bAra uzcaMga caDAve te 153 aMganuM (23) vairya nAmanuM zikhara jANavuM. te pachI je bhadranuM eka urugraMga tane paDhare eka zrega caDAve te sarva kAmanAne denAru evuM 157 iMganuM 24muM pArA nAma zibha2 thAya. 32-33. ratnakoTi zikharake sthAnapara bAraha uruzrRMga caDhAveM to 153 zrRMgakA 23vA~ vaiDUrya nAmakA zikhara jAnanA / usake bAda jo bhadrakA eka uruzrRMga tajakara paDhare para eka aMga caDhAyeM to sarva kAmanA ko denevAlA aisA 157 zrRMgakA 24vAM parAga nAmakA zikhara hotA hai / 32-33. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kezarAvi vairAjyakla prAsAdAdhikAra bhadrezrRMga pradAtavyaM vanakarma mumukSukA / mukuTojvala prAsAdaM uruzrRMgArka bhUSite // 34 // tanvadhA jAyate prAjJa Adi madhyA ca sAnakaM / parAga zikharane bhadre zrega caDAvI kula bAra urugraMgathI bhatuM zikhara (25) 100 bhn| mumukSune....1014 nAma (161 zrAnu) zima terIte..... padmarAga zikharako bhadrapara eka zrRga car3hAkara kula bAraha uruGgase zobhita zikhara (25) vanakarmake mumukSuko...durlabha aise 161 zRGgakA batraka nAmakA zikhara AnanA, isa taraha...4. 4 aSTadhA dazadhA kSetra kezarI paMca viMzati // 35 // tathA mRkSake ca jJAtvA trividhaM ca vizeSat / vairAjya kuLanA kezarAdi pacIza prAsAdanA zikhare aThThAI ane dazAI taLa kSetranA kahyA. AvA prAsAda karAvavAthI trividha dharma arthane mekSanI prApti thAya che. 3pa. __ vairAjyakulake kezarAdi paccIsa prAsAda ke zikharoM aTThAI aura dazAI tala kSetrake kahe / aise prAsAdoM banavAne se trividha dharma artha aura mokSa kI prApti hotI hai / 35. (4) vairAjyakuLane kezarAdi 25 prAsAdone pAThamAM Apela krama ane zraga saMkhyA aTThAItala vibhakti dazAItala vibhakti [ krama prAsAda zRGga | krama prAsAda zRGga krama prAsAda zRkSa 1 kesarI 11 nandana 19 mahAnIla 105 | 2 sarvatobhadra 12 nandazAlI | 20 bhUdhara 3 mandira * / 13 mandira 21 vimAna 145 4 zrIvatsa * 14 amRtodbhava 45 22 ratnakUTa 5 amRtodubhava * | 15 hemakUTa 23 vaiDUrya 153 6 hemavarNa 16 kailAsa 24 padmarAga 157 J. hemakUTa 17 pRthvIjaya [8 mahAnIla 18 indanIla 9 bhUdhara * 10 ratnakUTa ahIM ApelA pacIsa prAsAdonA zikhare aThThAItaLa vibhaktinA daza bheda ane dazAI taLa vibhaktinA paMdara bheda maLI kula pacIsa zikharo kahyA che. te be vibhaktinA prAsAnA phUlavALA nAmo dazAI aThAImAM eka ja Ave che. e vicitra che. tenA kaMganI vidhinAM 1 kezarAdithI vadhumAM vadhu pAMcamA amRtodbhava sudhI zraga aImAM CCC ANS 25 vajraka 81 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 kSIrArNava a. 119 kramAMka a. 25 zrRGga mizradhA rucakaM (bhadre) mizrake tilakottam / / 36 / / karNe tilaka pradAtavyA sthitvarucakottamA / zrRGgamadhye gataM zrRGga tanmadhye zikharaM bhavet / / 37 // (iti) mizraka sarvatobhadraM karNe tilaka dvitIyakam / . .. lAvAya-zrRMga mizra5-354 bhane bhadra mizrane tima........46-3mAye para zipIo pitAnI buddhithI aMDaka caDhAvI zake paraMtu pAchaLanA 6 thI 10 sudhInA pAMca zikharanA aga caDAvavA e ghaNuM muzkela che. anya graMthonI sAthe sarakhAvatAM bIjA keI graMthamAM Ane maLatA pATho ke nAma paNa nathI. saMzodhana pAchaLa yathAmatizrama lIdhe che, jo ke amuka pAThamAM zakaya hoya tyAM kramane abAdhita rAkhIne saMzodhana karI mRganA krama meLavavA prayAsa yo cha. vairAjya kulake kezarAdi paccIsa prAsAdoMkA pAThameM diyA huA krama aura unakI kramasaMkhyA-(upara dekhiye|) ___ yahA~ diye hue paccIsa prAsAdoMke zikharoM-aThAItala vibhaktike daza bheda aura dazAItala vibhaktike paMdraha bheda milakara kula paccIza zikharoM kahe hue haiN| ve donoM vibhaktike prAsAdake phUlavAle nAmoM dazAI aThAImeM eka hI Ate haiN| usake zRGgakI vidhike 1 kezarAdi jyAdAse jyAdA pA~cavA~ amRtodbhava taka zRGgo aTThAI tala para zilpIoM svabuddhise aMDaka car3hA sake, paraMtu pIcheke 6 se 10 takake pA~ca zikharoMke gRGga car3hAnA yaha bahuta muzkila hai / anya graMthoM ke sAtha milAte dUsare kisI graeNthameM isase milate julate pAThI yA nAma bhI nahIM hai / saMzodhana ke pIche yathAmati zrama liyA hai| jo ki amuka pAThoMmeM zakya ho vahA~ kramako abAdhita rakhakara saMzodhana kara ZGgokA krama milAne kA prayAsa kiyA hai| (5) ahIM zloka 36 thI mizraka rUcakAdi jAtanA prAsAdanA hoya tema jaNAya che. paraMtu aparAjita Bur Maya sUtra 118 te paah| Adherache paraMtu mADI bhAM | tAlamA 305153 ghaNI azudiI camesatu nathI. (5) yahA~ zloko 36 se mizraka sUcakAdi jagatike prAsAdake ho aisA dikhatA hai| paraMtu aparAjita sUtra 168 meM ve pATho diye haiM, lekina yahA~ pAThoMmeM bahuta azuddhi honese milatA julatA nahIM hai| Ma bhrabhayukta vairAjyakula vajJaka prAsAda (25) talabhAga 10 zrRMga 161 Ind Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha kezarAdi vairAjyakUla prAsAdAdhikAra 277 tilaka caDAvavuM ane ratha-paTarA para uttama evuM rUcaka caDAvavuM. mRganI upara zra| mane te 752 (252........bhi saMvato bhane 4 3Aye mI tisa yAyu. 38-37. ... .. bhAvArtha-zrRMga mizraka-rUcaka aura bhadra para mizrako tilaka......karNarekhA ke para tilaka caDhAnA aura ratha-paDharepara uttama aisA sUcaka caDhAnA / zrRMga ke upara zrRMga aura usake upara zikhara.........mizraka sarvatobhadra ko karNarekhA para dUsarA tilaka caDhAnA / 36-37. karNe tilakaM mekaM zrI vatsaM ca tathopari ? // 38 // mAlyAtakaM ca kartavyaM UruzraGge vibhUSitaM / / kesarI mizrakaM vidyA tilakaH zrRGga samAkulam / / 39 / / tathA ca sarva kSetrANAM mizrakaM sarva kAmadaM / kezarAcaM prayojyate yAvatkailAsamizrakaM // 40 // .. bhAye mAnu tisa zrI patsa 752 5vaSu'........2 gathI zolato bhAyAtasa.......prAsA: nega. bhisarI prAsAti bhane zrI pAne pitAnA sarva kSetre (aThThAI dazAI) sarva kAmanAne denArA evA mizraka sAhithI bhizrama dAsa sudhIna(52yIza prAsA) onjaa. 40. rekhAke para dUsarA tilaka zrIvatsa upara caDhAnA |......urushrNg se zobhatA mAlyAtala...prAsAda jAnanA / mizraka kesarI prAsAdoM tilaka aura zrRMgoM caDhAkara apane sarva kSetrapara (aTThAI dazAI) sarva kAmanAko denevAle aise mizraka kesarAdi se mizraka kailAsataka ke (paccIsa prAsAdoM) jAnanA / 40. iti zrI vizvakarmA kRtAyAM kSIrArNave nArada pRcchate kesarAdi vairAjyakUla mizraka prAsAdAdhikAre zatAekoviMzate'dhyAya // 119 // kramAMka a0 21 ItizrI vizvaka kRtAyA kSIrANu nArade pUchela kesarAdi vairAjya kula mizra prAsAdane adhikAra zilpa vizArada prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurAe racelI gurjara bhASAmAM suprabhA nAmanI TIkAno eka so ogaNasamo adhyAya 119. kramAMka - 21 iti zrI vizvakarmAle kSIrArNave meM nAradapRcchA meM vairAjyakUla mizraka prAsAdAdhikAra zilpa vizArada prabhAzaMkara oghaDabhAI kI racI huI bhASAmeM suprabhA nAmakI bhASA TokI kA ekasau. unnIsavA~ adhyAya 119 kramAMka adhyAya 21 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha cAturmukha prAsAda svarUpa lakSaNam kSIrArNava a0 120 kramAMka 22 zrI nArada uvAva svarge devaloke ca madhavansthAnamuttamam / anyacca kiM viziSThaM syAt kathaya mama sAmpratam // 1 // yAvat saptapAtAlaM brahmAMDa saptasaMkhyayA / caturmukho hi prAsAdo kathaya paramezvara // 2 // zrI nAradajI kahe che. jema svargamAM devalAka vize IMdranuM sthAna uttama che tema khIjuM zuM uttama che te mane hamaNAM kahe. sAta pAtALa ane sAta brahmAMDa e cauda leAkamAM evuM caturmukha prAsAdanuM vana he paramezvara, bhane / 1-2. zrI vAsvajI kahate haiM - jisa taraha svargameM, devalokameM iMdrakA sthAna uttama hai isa taraha dUsarA kyA uttama hai, vaha mujhe aba kaho / sAta pAtAla aura sAta prAMDa ina caudaha lokameM aise caturmukha prAsAdakA varNana he paramezvara mujhe kaho / 1-2. ffer kSIrAce samutpannAH prAsAdAca anekadhA / tanmadhye zreSThaprAsAdaH caturmukhaH suzobhanaH // 3 // zrI vizvakarmA kahe che. kSIrANu vamAM aneka prakAranA prAsAdo utpanna thayelA che temAM svettama ene zreSTha zreNInA caturmukha prAsAda suMdara zAbhanIka che. 3. zrI vizvakarmA kahate haiM-kSIrArNavameM aneka prakAra ke prAsAdoM utpanna hue hai| janameM sarvottama aisA zreSTha zreNIkA caturmukha prAsAda suMdara zobhanIka hai / 3. (1) A adhyAya sa. 1767 Ase zukala 15 bhemavAranI prata parathI utArela che Aja adhyAya vrukSAvamAM saMpUrNa che jyAre hIrANuvamAM zloka 92 sudhInA apUrNa gujarAta saurASTranI pratAmAM maLe che. zloka 4 thI 10 sudhInA anuvAda amArI mati pramANe baMdha besatA karavA prayatna karyAM che. zuddhi prApta thayelI amArI koI kSati haze te te sudhArIzuM agara koI vidvAna amAruM' lakSya doraze te! ame AbhArI thaIzuM. ( 1 ) isa adhyAyako saM. 1767 Aso zuklA 15 bhomavAra kI prata para se utArA hai| vRkSa yahI adhyAya saMpUrNa haiM aura kSIrANaiva zloka 92 takakA apUrNa gujarAta saurASTrakI pratoMmeM milatA hai| zloka 4 se 20 takakA anuvAda hamArI matike anusAra yogya rUpameM lAgu karanekA prayatna kiyA hai| zuddhi prApta hoke hamArI koI kSati hogI to use hama sudhaareNge| yA koI vidvAna hamArA lakSya khiMcegA to hama usake RNI baneMge / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya caturastrIkRte kSetre sarvakSetrAsyamadhyataH / nirgamo vedivairyukta trayoviMzati vistare // 4 // siddhayati / vicakSaNaH // 5 // madhyamam / kiMcidAjyAmate gRhe // 6 // jAyate / AyAme SaT viMzati niraMdhAraM ca zaraM navakoSTAni brahmasthAnaM paMcarya kITakaM jyeSTa sArddhatrayaM ca tripadaM kanyasaM vakSe par3a catvAriMzatkoSTha uttamottama koSTa tathaiva catvArI jAyate sthAna mAnakam // 7 // zapaMca hasta madhye zaraMdhre nava koSThake / poDazaiva yadA haste karNAte nava koSTabhiH // 8 // tasyordhva SaT trizAntaM zaraMdhaM paMcaviMzatiH / karNAtpaMcaviMzatyA zatArdha hasta mAnayoH // 9 // tathA ca navakoSTena brahmasthAnaM prajAyate / bhAvA --prAsAdanA caiArasa kSetranA sanI madhyamAM nIkaLatI vedI sAthe grevIza pada paheALAInA karavA. lakhAImAM chatrIza padma niradhAra prAsAnA nava zara dha kAThAne mULa garbha gRha brahmasthAna sAthe vicakSaNu zilpIe karavA. temAM pAMca kAThA jemAna-sADAtraNa koThA madhyamAna ane traNa koThA-kaniSThamAna kaMIka lAMbA (garbhagRha) karavA (6) chetAlIza padyanA gRhamAM uttamAttama sthAna mAna pramANe cAra koThA karavA. dara hAthanA gRhamAM zaradhra ( ) nava DoThAno-soga hAtha sudhImAM paNa nava kIDAnA zaradhra ( ) karavA. te para chatrIza sudhImAM zaraMdhra ( ) paccIza padanA karavA. te pacAsa hAtha sudhInA ne kAMta pa'viza sudhI brahma sthAnamAM nava koThA karavA, bhAvArtha -- prAsAdake corasa kSetrake sabakI madhyameM nIkalatI vedIke sAtha teIza bhAga cauDAI karanA / lambAI meM chattIsa pada niraMdhAra prAsAdake nau koTekA zaraMdhra mUla garbhagRha - brahmasthAnake sAtha vicakSaNa zilpiko karanA / usameM pA~ca koThe jeSThamAna-sADhetIna koThe madhyamAna aura tIna koThe kaniSThamAna kucha laMmbA (garbhagRha) karanA / (6) chayAlIza padake gRhameM uttamottama sthAnamAna ke anusAra cAra koThe karanA | paMdraha hAthake gRhameM zaraMdhaM ( ) nau koThekA solara hAtha meM bhI Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-120 kramAMka a0 22 nau koThekA zaraMdhra (::..) karanA / usake para chattIsa takameM zaraMdhra ( ) paccIza padake karanA / usa paccAsa hAtha takake ko karNAtaM paMcaviza taka brahma sthAnameM nau koThe karanA / dvicatvArazadatakSetre saptadhAkarNa vistare // 10 // dvipadaM samasUtreNa karNikA srvkaamdaa| anugazvaturo bhAge nirgamaM ca samaM bhavet // 11 // nandI bhAgadvayaM kAryA samaniSkAMzameva ca / zeSabhadra vistAra straya niSkAzaM vartaye // 12 // mahA cAturmukha prAsAdanA kSetranA betALIza bhAga karavA. temAM rekhA sAta bhAganI. be bhAganI karNikA samadala-anuga (pratiratha) cAra bhAgane samadala, naMdI be bhAganI samadala nIkaLatI, bAkInuM AkhuM bhadra (bAra bhAga paheLuM) ne tra lAsa nAtu 42. 10-11-12. / mahA cAturmukha prAsAdake kSetrake bayAlIza bhAga karanA / usameM rekhA sAta bhAgakI. do bhAgakI karNikA samadala, anuga (pratiratha cAra bhAgakA samadala nIkalatI, bAkIkA pUrA bhadra (bAraha bhAga cauDA) aura tIna bhAga nIkalatA karanA / 10-11-12. . tathA SaNaM bhramaM tena padaM paMca dazastathA / nandana sthApayetkarNe sarvatobhadra cAnuge // 13 // naMdike kesIM deyaM bhadre dvAraM ca dhImatAm / gavAkSe: pariveSTitaM ilikA tauraNaiyutam // 14 // anugai dApayetkarNa nandayo ca uttamopari / tilakaM pallavI prAjJaM urupratyAGga bhUSaNam // 15 // karNe kesarI caiva tilakaM rthikopri| . maMjarI mUlarekhA ca ca SaDam (1) zRGgabhUSitaM // 16 // paMcacatvAriMzattrayA * uru zRGgAni dvAdaza / pratyAGgastu bhavedaSTau tilake sarvadApayet // 17 // - zrama bhAga pAMcane ane (be osAra) daza bhAganA (ane madhyane sUpa-liMga AvIza bhAganA tenA esAra pAMca pAMca bhAganA) jANavA. rekhAye Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- --- bhrabhayukta cAturmukha caMdrazAla prAsAda bhAga 42 va 345 tilaka 28 aparakha maihAprAsAda svarupAdhyAya tera aMDakanuM naMdana karma caDAvavuM. anugapaDhare nava daMDakanuM sarva tebhadra karma caDAvavuM. rekhA pAsenI naMdI para pAMca aMDakanuM kesarI karma caDAvavuM ane buddhimAna zilpIe cAre bhadamAM dvAra mukavA. te para cAre tarapha gavAkSa-zekha, jharUkhA ane IlIkA -teraNAdithI zubhebhita bhadra karavuM. bIjA tharamAM anuga paDhare rekhAnI jema tera aMDakanuM naMdana karma (ane 9 aMDakanuM sarvatebhadra karma) caDAvavAM. bhadra pAsenI naMdI para eka tilaka caDAvavuM. (rekhA pAsenI naMdI para) pratyAga caDAvI zubhabhita karavuM. rekhAye trIjuM pAMca aMDakanuM caDAvavuM. paDharA para (belakUTa) tilaka caDAvavuM ane mULa rekhA pAyA nIce phUTa yukta maMjarI caDAvavuM ane bAra uruglaMga ane ATha pratyAM caDAvI kula traNa pIstALIza aMDakane prAsAda jANa. ane tilaka (28) saMrva sthAne caDAvavAM. __ bhrama bhAga pA~cakA aura (do osAra) daza mAgake (aura madhyakA stUpa-liMga bAIsa bhAgake, unake osAra pA~ca pA~ca bhAgake) Dra pramam anjhave nAjanA rela para te baM " tame charI jamarUpe aa naMdana karma jAnA anuar paDharA nau aMDakA sarvatobhadra varma caDhAnA / rekhAke pAsakI naMdI para pA~ca aMDakakA kesarI karma car3hAnA / aura 1 thI s RY NOTE mr. 30 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 kSIrArNava a. 120 kramAMka a. 22 buddhimAna zilpIko cAroM bhadrameM dvAra rakhanA / usa para cAroM aura gavAkSa - gokha, dar aura ifear toraNAdise zuzobhita bhadra krnaa| dUsarA thara meM anuga-pratiratha para rekhAkI taraha teraha aMDakakA naMdana karma ( aura nau aMDakakA sarvatobhadra karma ) car3hAnA | bhadrake pAsakI naMdI para eka tilaka car3hAnA ( rekhAke pAsa kI naMdI para ) pratyaMga car3hAkara suzobhita karanA / rekhA para tIsarA pA~ca aMDakakA car3hAnA | paDhare para ( balakUTa ) tilaka car3hAnA / aura mUla rekhA pAyaceke nIce kUTayukta maMjarI car3hAnA | aura bAraha uruzRGga aura ATha pratyaMga car3hAkara kula tInasau paiMtAlIza aMDA prAsAda jAnanA / aura tilaka ( 28 ) sarva sthAnoM para car3AnA / 1314-15-16 - 17. arcA emi vItarAgANAM tilakaM tribhuvanasya ca / svagairyukatA caMdrazAla caturmukhe // 18 // iti caMdrazAla cAturmukha prAsAda bhAga-42, aMDaka 345 vItarAga jina bhagavAnanI mUrti je traNa bhuvanamAM tilaka samAna tenA cadrazAla nAmanA catumu kha prAsAda te jANavA. iti caMdrazAla prAsAdalaag-42, zrRGga 345 bhane tisa + 28. vItarAga jina bhagavAnakI mUrti jo tIna bhuvanameM tilaka samAna hai, usakA caMdrazAla nAmakA caturmukha prAsAda jAnanA / iti caMdrazAla, prAsAda bhAga - 42 zrRMga 345. aura tilaka 28. tathA pIThaM ca vistAraM catvAro maMDapairyute / SaNamekaM bhavetkarNa pratikarNa stathaiva ca // 19 // karNa ca sapAda niSkrAMta anuge bhadre maMDapAH / bhadraM triNi SaNaM prAjJa paNamekaM tu nirgamam // 20 // siMhadvAra vizeSeNa anuge saha saMyutam / SaNapaMcaiva vistAraM yAvat trayamaMDapAH // 21 // catvAri ca punarvedA strINi trINi padA napi / aSTAviMzaM siMdvadvAre aSTasthAnaM ataH zrRNu // 22 // prAsAdane cAre tarapha maDape pITha sahita vistArathI karavA tene eka bhAga rekhA pratiratha eka bhAga te rekhAthI savAya| nIkaLatA anuga (paDha) ane bhadrane rAkhave, bhadra traNa bhAganuM catura zilpIe rAkhavuM. nIkALe eka bhAga Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SlapAsa atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya 283 tenuM (nIce) bahAranuM siMha dvAranI (catuNDikA) anuga paDharA sahitanA vistAra jeTaluM rAkhavuM. traNe maMDapanA pAMca pada jeTaluM rAkhavuM. cAra bhAga rekhA, cAra bhAga anuga, traNa bhAga pratiratha ane traNa bhAga (arthe bhadra) ema beu bAjunA maLI eTale aThThAvIza bhAga siMha dvAra sAthe maMDapa karavA. ATha sthAna have sAlo . 15-20-21-22 prAsAdakI cAroM tarapha maMDapoM pITha sahita vistArase karanA / usako eka mAga rekhA ' pratiratha eka bhAga usa rekhAse savAgunA SHAR E al(Nrms) nIkalatA anuga (paDharA) aura bhadrakA caMdrazAla prAsAdakI cAro aura aisA rakhanA / bhadra tIna bhAgakA catura zilpIko maMDapa-96-96 staMbhoMkA karanA rakhanA / nIkAlA eka bhAga-usakA (nIce) bArahakA siMha dvArakI (catuSkikA) anuga paDharA sahitake vistAra jitanA rkhnaa| tIna maMDapake pA~ca padake jitanA rakhanA / cAra bhAga rekhA, cAra bhAga anuga, tIna bhAga pratiratha aura tIna bhAga (ardha bhadra) isa taraha donoM bAjuke milakara arthAt aTThAIsa bhAga siMha dvArake sAtha maMDapa karanA | ATha sthAnakA aba suno / 19-20-21-22. trINi va trINi cASTasthAne caturviMzati dhiimtaa| caMdrIANAzca sidhyanti dvipaMcAMzad manoharA // 23 // sthayuktAH ca prAsAdA candriANa snirmitaa| caMdravaktrasya nAmAni vibhAgaM zikhara saha // 24 // eta kSetrAna madhyaM ca catuHkarNa varjitAm / . cAvano jina arcANI uktA kSIrArNave zubhe // 25 // ATha sthAne traNa traNa ( ) ema cavIza caMdrayANa (pramukha maMdira sahita ane mane hara evA bAvana jinAlaya caMdrIANu prasAdanA rathabhaMdrAdi yuktanuM nirmita karavuM. zikharanA vibhAga sAthe caMdravatra nAma jANavuM. evA kSetranA cAre karNa khuNu vagaranA (cAra khuNe khAMcA pADela) cerasa mAna kinabhUti nA sAvana jinAlaya kSIrAma zubha aho che. 23-24-25: Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 kalame Jag vizada kA budha mAra . mAnatu prAsAdake Age 28 vibhAgakA maMDapa, staMbha 104 kSIrArNava a - 120 kramAMka a.- 22 ATha sthAnoM para tIna tIna ( ANa ) isa taraha caubIza caMdrI( pramukha maMdira sahita ) aura manohara aise bAvana jinAlaya caMdraANa prAsAdake ratha bhadrAdi yuktakA nirmita karanA | zikhara ke vibhAgake sAtha caMdravaka nAma jAnanA / aise kSetrakI madhyameM cAra karNa kaune vinAkA corasa bAvana jinamUrtikA bAvana linAlaya kSIrA va zubha kahA hai / 23-24-35. bAvanAsena bhadrA ca bAsaThi trINi karNikA / mahAmAna jagatInAM vicitrai vidhi bhUSaNai ||26|| tathAca siMha dvAreNa babhUva pakSe navastathA / te nAlaye trayo daza catvAriMzanmukhAyate // 27 // siMhadvAre parAGgAmukhe catuHsthAne zubhaM bhavet / azIti caturAgreNa cendriyANAM ca sidhyati // 28 // siMhadvAre vicAreNa brahmasthAne ataH zRNu / prAsAde navakoSThena SaNamekaM pradakSiNe // 29 // zrImaMvRSa SaNa: paMca meghanAde tu paMcake / stri nAlitparicaiva navavedAbhadrAgrata // 30 // bhAvArtha - javana ninAyatanA ladra lAgatrazu arjuDA vicitra evI jagatI vidhithI zeAlatI karavI (26) siMha dvAranI beu mAjI nA..... nAsa ( maMDapanI ) mAgaNa pahogA tera bhAga bhane yAdIza loga DA........ karavA. si'ha dvAranI pAchaLa mukhe pazcime ane cAre sthAnamAM zubha..... ( evA mahAdhara karavA ?) krUratA cArAzI jinAyatananI deva kulikAo siddha karavI. siddha dvAranA vicAra karIne zubha evu' madhyanuM brahma sthAnanuM sAMbhaLe. prAsAdanA nava koThAne eka bhAga pradakSiNAnA rAkhavA. tevA pAMca vA~ (?) zrImavRSa, Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya 285 (mukha!) thAya te pAMcane meghanAda maMDapa karavA. tene nIce siMha dvAre nAsi (45) tenA 752 pAya 3 nava 56 bhadrano An (bha75).... 26-27-28-28-30 bhAvArtha-bAvana jinAyatanake bhadra bhAga......tIna karNikA......vicitra aisI jagatI vidhise zobhatI karanA / (26) siMha dvArakI donoM bAju nau...... tAla (maMDapakI) Age gaharA teraha bhAga aura cAlIza bhAga caur3A......karanA / siMha dvArakI pIche mukha para pazcimameM aura cAroM sthAnoMmeM zubha......(aise mahAdhara karanA!) phirate caurAsI jinAyanakI devakulikAoM siddha karanA / siMha dvArakA vicAra kara zubha aisA madhyake brahmasthAnake bAremeM suno| prAsAdake nau koTheko eka bhAga pradakSiNAkA rakhanA / vaise pA~ca varNa (?) zrImaghRSa (caumukha!) hove una pA~cako meghanAda maMDapoM karanA / unake nIce siMha dvAra para nAli (maMDapa) usake para paMca yA nau bhadrakA Age ( maMDapa)...26-27-28-29-30. brahmasthAne traya: pakSe nirgamaM ca vizeSataH / trayo maMDapAna madhye paNa dvayaM pradApayet // 31 // maMDapai nAlikairvakSye paNamekena bAsateH / nirgamo vedikA bAhye aba ca yoNi vedikA // 32 // teSAM prastAra bhAvena sAlaMkAra saMyutA / ... ... ... ... ...nAma mAnatuGganA / / 33 // bhAvArtha-brahmA sthAna (madhya mukha!) nA traNe bAju nikALe vizeSa karIne rAkho. traNe taraphanA maMDapanA madhyamAM babbe pada bhAganuM (aMtara!) rAkhavuM. nAlimaMDapa upara kahu chuM eka pada bahAra bAjumAM ane cAra pada AgaLa nIkaLatA nIce rAkhavA. bAkI aMdara jinAyatanane pharate prastAra cekIyALA karavAthI te sarva alaMkArayukta e mAnatuLa nAmane caturmukha prAsAda myal. 31-32-33 brahmasthAna (madhya caumukha) ke tInoM bAju nikAlA vizeSakara rkhnaa| tInoM taraphake maMDapake madhyameM do do pada bhAgakA (aMtara) rakhanA / nAli maMDapa para kahatA huuN| eka pada bAhara bAjumeM aura cAra pada Age nIkalateke nIce rkhnaa| bAkI aMdara jinAyatanake cAroM aura prastAra-caukIyAle karanese use sarva alaMkArase yukta aisA mAnatuGga nAmakA caturmukha prAsAda jAnanA / 31-32-33. saubhAgyAni pravakSyAmi tathA kiraNAvalI shubhaa| prAsAdaM brahmasUtreza zarabhraM nava koSTake // 36 // ... Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 kSIrArNava a-120 kramAMka a.-22 trisaMdhATa * samAkINoM kavalI rathasUtrake / caturmukhamatAM caMdro sabhramA varjitAgatA // 35 // . gavAlukA chAdanaM ramyaM garbhamaMDapasyAntare / bhAvArtha--have huM tamane saubhAgyAni ane zubha evI kiraNAvalI kahuM chuM. prAsAdanA brahmasUtranA zaraMdhra nava kaThA karavA. ratha (pratiratha) nA sUtra keLI......traNa pada cheDatI karavI. caturmukhanA bhramavALA ke bhrama vagaranA prAsAdane .........to garma upane gAnA yazathI 2bhya mevo chAra 42vI. 34-35 . aba maiM tumheM saubhAgyAni aura zubha aisI kiraNAvalI kahatA huuN| prAsAda ke brahmasUtrake zaraMdhra nau koThe karanA / ratha pratirathake sUtra para kolI...tIna pada joDatI karanA / caturmukhake bhramavAle yA bhrama binAke prAsAdako......joDatA garbha maMDapako gavAlukAke tharoMse ramya aisA chAjela karanA / 34-35. atha: maMDovare prAjJaH nAgaraM drAviDa zRNu // 36 // tala chaMdAnusAreNa kavalIhInaM na kArayet / ajJAne kurute prAjJa prAsAda puNyavarjitam // 37 // asi stambha samAkarNe namate ca prdkssinne| caturviMza caityakAnAM madhyepaMktizca dApayet // 38 // prayodaza catuHkarNe dvipaMcAzasya kSetrake / maMDapAzca dvayo madhye paNamekAM ca sidhyati // 39 // adha: pIThaM bhaveccaitye prAsAde jyeSTha pIThakam / karNa kakSAntare kRtvA ghaTa: caitya pradakSINe // 40 // bhAvArtha-nAgarAdi ane draviDAdi chaMdanA maDavara DAhyA puruSee kahyA cha, a salI . taNe chahane anusarIne........ojI DIna na 429. ne ajJAnatAthI tema kare te prAsAda bAMdhavAnuM puNya varjita thAya....eMzI staMbhe pharatA pradakSiNAe bhramamAM karavA. covIza jinAlayanI madhya paMktimAM tera tera cAra khUNe karI bAvana janAyatanA kSetramAM tema karavuM. be maMDape jeDAtA hoya to vacce eka pada jeTaluM aMtara cekInuM rAkhavuM. caityane nIce pITha karavuM. mULa prAsAdane jeTha mAnanuM pITha karavuM. jinAyatananI pharatI paMktimAM khuNe ane vacce kakSamAM cha thaitya 32tA 42vA. (tene mahAya2 49 .) nAgarAdi aura drAviDAdi chaMdake maMDovara buddhimAnoMne kahe haiM ve suno| talacchedako anusarake...kolIhIna na karanA / jo ajJAnatAse aisA kiyA jAya Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya to prAsAda bA~dhanekA puNya varjita hotA hai |...assii staMbhoMko phirate pradakSiNAmeM bhramameM karanA / cauvIsa jinAlayakI madhya paMkti meM teraha teraha cAra kone meM kara bAvanake kSetrameM vaisA karanA / do maMDapoM milate ho to bicameM eka pada jitanA aMtara caukIkA rakhanA / caityake nIce pITha karanA / mUla prAsAdako jeSThamAnakA mazara ka ENTERTREETD L . 51505 sanamA catvAcana [244 mAdhara 356 staMbha saMkhyA 48 mahAdhara 4 12 mULa caumukha 208 derI para 624 kula staMbha 5mukha cAba 52 lAla kA - -- +- jamAyatana dhAra mAdhra tarAgata praya bhAmarakasameM mAma-gIraNAcalI. / bAvana devakulikA sahita caturmukha / 1 caturmukha | 52 devakulikA nAma "tArAulI" mahAdhara praveza bhadre kakSAsana karanese "kiraNAulI" 4 meghanAda maMDapa 4 maMDapa 4 balANaka 61 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSorANagha a.-120 kramAMka a.-22 pA~Tha karanA / jinAyatana kI phiratI paMkti meM kone para aura bica meM kakSamai chaH tyoM phirane karanA / ( use mahAdhara kahate haiM / ) bhadrasya koSTakaM vakSye mukhabhadre trINibhavet / tatsthAne vedikA ramyA subhadrA sarvakAmadA // 41 // // iti kiraNAvalI // bhadranA kaThAnuM kahuM chuM. mukha bhadrane traNe sthAne ramya evI vedikA-subhadrA sarva kAmanAne denArI karavI te kiraNuvalI jANavI. 41. iti kiraNAvalI-bhadrake koTheke bAre meM kahatA huuN| mukha bhadrake tInoM sthAna para ramya aisI vedikA subhadrA sarva kAmanAko denevAlI karanA / use kiraNAvalI jAnanA / 41. kIraNAvalI-saubhAgyAnI kIraNAulI maMDapa-mukha maMDapa vedikA kakSAsana yukta aura nimna nAlI maMDapa karanese saubhAgyAni nAma paMdarA vibhAgakA 96 stambhakA maMDapa nAma kIrAvalI. caMdarA vibhAgakA. mukhamadhyapadikA mAna '96samakAmagara vAyuslonIna nAni Io somAyAnI +nAma hotAhe. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha maddAprAsAda svapAdhyAya dipaMcAzajjinAlaye stambhako maMDapadvayam / tasyAgre vedikAsyAt paMkti sopAna saMcayaH // 42 // dvisaptati jinAvAse maMDape madhyavedikA / nAlI maMDapa samAkhyAtA vedikAsanamaMDitAH // 43 // bAvana jinAlayamAM AgaLa pharatA staMbho ane tene be ma`Dape karavA. tenAthI AgaLa pagathiyAnI paMkti karavI. heAMtera jinAyatanane madhyamAM maMDapa vedrikAyukta karavA. nIce nAlI maMDapanA AgaLanA bhAga vedikA Asana paTTathI zolato vo 42-43. bAvana jinAlaya meM Age phirate staMbhoM aura use do maMDapoM karanA / usase Age ke bhAga meM (staMbhoMko kakSAsana yukta) vedikA aura usase Age parAbhiyekI paMti karanA / bahottara jinAyatanake madhyameM maMDapa vedikA yukta karanA / nIce nAlI maMDapakA Age kA bhAga vedikA AsanapaTTase zobhatA karanA / 42-43. karNa bhAgadvayaM kArya pratikarNadvayaM bhavet / 289 saptabhAgAyata bhadraM mukha bhadraM trayaM kArayet // 44 // niSkAMzo bhAga bhAgena vedikA mukhamaMDanI / nAlI maMDapa saubhAgyaM svarUpo lakSaNAnvitaM // 45 // 37 // iti saubhAgyAnI // maMDapanA taLa vibhAga kahe che. karNe rekhA be bhAga, pratiratha paNu e bhAganA sAta bhAganuM bhadra tene traNe tarapha mukha maMDapa karavA (bhadramAMthI traNu bhAganu sukhabhadra) temAM nIkAlA akeka bhAganA rAkhavA mukha maDapane vedikA kakSAsana karavu evA svarUpa ane lakSaNavALA saubhAgyAnI nAmane nAlI moDapa lava 44-45 iti saubhAgyanI. maMDapakA vibhAga kahate haiM karNa-rekhA aura pratiratha do do bhAgakA sAta bhAgakA bhadra rakhanA usake tInoM bAju mukha bhadra karanA ( bhadrase tIna bhAga mukha bhadra ? ) usakA nikAlA ekeka bhAgakA rakhanA / mukha bhadrake vedikA kakSAsana karanA aise svarUpa aura lakSaNavAlA saubhAgyanI nAmake nAlimaMDapa jAnanA / 44-45. navaveda SaTkoSTena prAsAdA jinacaritAH / tanmadhye meghanAdaH syAt sthApane puNyasAgaraH // 46 // 9 x 9 = AgaNu pacAsa padmamAM cha kASTakanA pannunA jinanA prAsAda tha sAthe vacce karI temAM madhyamAM meghanAda nAmanA ma`Dapa sthApana karavAthI sAgaropamA eya prApta thAya. 46. A aneka *** Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-22 unacAsa padameM chaH koSTakake padake jinake prAsAda ratha ke sAtha bicameM kara unameM madhyameM meghanAda nAmakA maMDapa sthApana karanese aneka sAgaropama gunA puNya prApta hotA hai / 46. tArakA paMca bhUtkArya jUIIye vRSabhaMgayaNA saI jiNAlaya hoizo sahIpuNe kajeNA udakArasya paMcabhUi jui padauyapagaNaNe sei jiNAlayaM iso so hI puNya kAlena ? (?) 47 .... (47) madhya paridhya vedI sA vedI ceiANAdi deya arddha caturmukhe yanaraura bAvana ? // 48 // __.... .... (48) SaSaSThi zatatrINi koSThakA yAma vimtare / Avarjita prayatnena caukAgrevA zatatraya // 49 // sone sAI pahanA vistAravA ama.........mesI trazu 56....(48) tInasau sATha padake vistAravAle koThemeM......eka sau tIna pada......49 brahmasthAne ca saMsthApya paMcaviMzA caturmukhe / triyaMcaSaT saMghATAH prAsAdA ratha saMyutAH / / 50 // zatakoSTasya tanmadhye ca meghanAdazcaturdizi / sthayuktAzca prAsAdA vediyuktAzca maMDayAH // 51 // kSetrasyAyAma vistIrNa yogakoSTAH saptadRzaH / caturastre SoDaza staMbhA dizibAhyamuttarameva ca // 52 // caturmukhe yuktikarai......nirantare ... ... // 53 // dvibhUmi racitA puMsiM! meghanAda svacchaMda jJAti varNAbhiraMtaraM / caturdizI svamukhe maMDita zubha sahiza kAryamukha pakti pradAyanI // 54 // bhAvArtha-- kSetranA brahmasthAnamAM pacIza khaMDa padamAM cimukhanI racanA karavI. traNe pAMca cha ema jotA prAsAdo ratha sAthe aMgo javA. so padanA koThAnA madhyamAM cAre dizAe meghanAda maMDapanI racanA karavI. prAsAda jema thAdi aMga yukta karavA. tema maMDapa vedi kakSAsana yukta karavA. (51) kSetranI laMbAI ane pahelAnA ge karIne sattara keDA karavA. temAM cArasAImAM soLa stano mAranI (uttara) hizAmA 42vA !........yustithI tumuMbha ubhezA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya 291 yeAjavA (53) peAtAnI jAtI ane vadhu chaMdanA meghanAda ma`Dapa e bhUminA rathavo. te yAre dizAo potAnA muSathI zolato....... (54). kSetra ke brahmasthAna meM paccIza khaMDa-padameM comukhakI racanA karanA / tIna pA~ca cha isa taraha jor3ate prAsAdoM rathake sAtha aMgoMko yojanA | so padake koTeke madhya meM cAroM dizAmeM meghanAda maMDapakI racanA karanA / jise taraha prAsAda ko rathAdi aMga yukta karanA isa taraha maMDapoM vedi kakSAsana yukta karanA / (51) kSetrakI lambAI aura cauDAIke yogase satraha koThe karanA / usameM caurasAimeM solaha staMbha bAharakI ( uttara ) dizA meM karanA / yuktise caturmukha hamezA.... yojanA 53 maMDapa do bhUmikA racanA | vaha 50-51-52-53-54. .... apanI jAtI aura varNAke chaMdakA meghanAda cAroM dizAmeM apane mukhase zobhatA dvisaptati jinAnyakSe nAlimaMDapa jinavira | racitAmyamatta merukRte nRpalA bhAskarekti kArakA sadA padatazcale // 55 // mahAttera jinAyatanamAM nIce nAli mapa............upara khAra staMbhanA bhaDabhAMrabhya sevA "me3" nI racanA 12vI.... 55 upara bAraha staMbhakA maMDapa 55 bahotara jinAyata meM nIce nAli maMDapa se ramya aise "meru" kI racanA karanI **** .... 4400 .... prAsAda bhavane caiva AyAme vistare zubham / bhAkaM ca bhavetkarNa paMcAziti zatadvayam // 56 // mukhamaMDitam // 57 // yukti vAhyaM prakartavyaM catuSkoSTA mukhAgre ca / jalAMntaraM gataM dvAraM vedikA 'caMdrarekhA ca saMsthAne bhadraM ca navabhAgikAm | niSkAMza bhAgamekena caturdikSu vyavasthitam // 58 // trINi trINi bhavetvedI sthApadaina na nAbhaM ca SoDaza ! jinatrAcaM varamucyate ! caturbhUmiyadAni ca // 59 // padekaM SoDaza pade ca madhyastu pada (veda) mukhai / ilikA tauraNairyuktaM ravi rekhA virAjitaM // 60 // nArlimaMDapa saMyuktA dvitribhUmi samAkulAH / vedikAsana paTTezva paMkti sopAna saMcayaH // 61 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. 120 kramAMka a. 22 bhAvArtha- --prAsAda bhavananA kSetranI lakhAI paheALAInA khasA pacAzI vibhAganA koThAmAM cAra khuNe ekeka bhAganA kaNa rAkhavA, yuktithI ahAra cAra koThA mukhanA agre karavAM. jalAntara !........mAM dvAra karI vezvikADhithI mukha zolita 42. yaMdrareNA ! ( ) nA sthAne nava bhAganu bhadra karavu. tenA nikALe ekeka bhAganA ema cAre tarapha karavuM. traNa traNa padmanI vedI.... .. yAra lUbhi athA...( pa--par3ha) 296 ekeka yada ema sALa yukta....ravireNA ! ( karavA. tene rAjasenaka vekiA paMDita dukhI yaha thI 61. padmanA madhye.......karavuM. tene ilikA tArathI .........tene nAlimaMDapa sAthai metra bhUbhivAjI AsanapaTTAdi karavA ane AgaLa pagathiyAnI prAsAda bhavanake kSetrakI lambAI cauDAIke dosau paMcAzI cAra kone meM eka eka bhAgakA karNa rakhanA / yuktise bAhara cAra agale bhAga meM karanA / jalAntara !.... meM dvAra kara vedikAse krnaa| caMdra rekhA ! ( ) ke sthAna para nau bhAgakA bhadra nikAlA eka eka bhAgakA isa taraha cAroM aura karanA / tIna vibhAga - koTheke koThe mukhake mukhako zobhita karanA / usakA tIna padakI vedI . cAra bhUmi U~ce .......ekeka pada isa taraha solaha padakA madhya meM ....... karanA / use ilikA toraNase yukta ravi rekhA ! ( )........ use nAli pake sAtha do tIna bhUbhivAlA karanA / use rAjasenaka vedikA AMsana paTTAdi karanA aura Age parAbhiyekI paMkti karanA / 56 se 61. meghanAdaizvasaMyuktA dvaiza mRdA meghanAzritaM / madalaimaMDitA jAtI ilikAkuza nAlikAH // 62|| punaH prAsAda vidhipUrvA nAradaH zrRNu sAMpratam / samaya bhramaM hIna (pUrvA) dravyahInA dhikaM stathA // 63 // gato'yaM divyalokenaM punaH kSIrArNave zRbhe / kSetra maMdAtiH prAjJaH naiva cicati mAnuSaiH // 64 // tathA vaidha rahitAni siMha dvArANi sarvataH / saMbhramaM tatra kArye ca siMha dAre ca maMDape || 65 || bhAvArtha -........nA zAzrita bhedhanAha sahita maMDapa mahaNo-chatriza tArAdithI suzeobhita karavA. huM nArada, have phrI prAsAdanI vidhi sAMbhaLe mayukta ke bhrama vagarane te teA dravyanI hIna adhitA pramANe karavuM. tethI Page #381 -------------------------------------------------------------------------- Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moDherA ke kalAmaya sUryamaMdira ke maMDapadvAra staMbha aura gajatAlayukta toraNa moDherA ke kalAmaya sUrya maMdira ke nRtyamaMDapa kA bAhya darzana-pITha. kakSAsana staMbhAdi Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya te prAsAda karAvanAra divyalekamAM jaI viSNunA zubha evA kSIrANuMvamAM jAya. kSetranI maMdatA nAnA moTAnI DAhyA manuSya ciMtA na karavI. (sthAna pramANe bhramavALe ke bhrama vagarane e prAsAda kare.) paraMtu te vedha rahita kare. cAre bAju siMha dvArA (praveza) karavA. te bramavALA prAsAdane maMDapa siMha dvAra vA 42vA. 12-13-14-15. ........ke Azrita meghanAdake sAtha maMDapa-madalo-ilikA toraNAdise suzobhita karanA / he nArada, aba phira prAsAdakI vidhi suno| bhramayukta yA bhramake binAkA vaha to dravyakI hInAdhikatAke anusAra krnaa| isase vaisA prAsAda karanevAlA divyalokameM jAkara viSNuke zubha aise kSIrArNavameM jAtA hai| kSetrakI maMdatA choTe baDekI sujJa manuSyako ciMtA na karanI caahiye| (sthAnake anusAra bhramavAlA yA bhramake binAkA prAsAda karanA / ) paraMtu use vedha rahita krnaa| cAroM tarapha siMha dvAroM (praveza) karanA / usa bhramavAle prAsAdako siMha maMDapa dvAravAle karanA / 62-63-64-65. ekajaMghA navadyutaM prAsAdesya caturmukhe / tathA bhramazca nirvANa dvayo jaMgha niyojayet // 66 // tataH kuryAtprayatnena siMhadvAraM vizeSata: / puSparAgazca sarvezaM sarvavistara prajAyate // 67 / / mizra meghaM prakartavyaM siMhanAdastathA bhavet / sarva medha stato vakSye uktaM prAsAdamuttamam // 18 // mahAcAturmukha prAsAdanA maMDevarane ekathI nava jaMghA caDAvavI. pharate bhrama hoya to be jaMdhA caDAvavAnI yojanA (te jarUra). tene prayatna karIne siMha dvArA te vizeSa karIne karavuM. puparAga Adi sarva prAsAde pahoLAI vALA karavA. tene mizra meghanAda ke siMhanAda maMDapa karavA. tevA uttama prAsAhAne savena bhedhana bhayo 42vAnu puche. 16-67-68. mahA cAturmukha prAsAdake maMDovarako ekase nau jaMghA car3hAnA / phiratA huA bhrama ho to do jaMghA car3hAnekI yojanA (jarUra) karanA / use yatna karake siMha dvAra to vizeSa kara karanA / puSparAga Adi sarva prAsAdoM cauDA IvAle karanA / use mizra meghanAda yA siMhanAda maMDapoM karanA / vaise uttama prAsAdoMko meghanAdAdi maMDapoM banAneke liye kahA hai| 66-67-68. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-22 pUrve ca pazcime caiva uttare dakSiNe tathA / sarvatra meghanAdaM ca tatpuNyaM sAgaropamam / / 69 // prAsAdasya chacdena maMDapasya caturdizi / uttamaM tadbhave dvAstu ihaloke svayaMbhUvA // 7 // prAsAde jyeSThamAnaM ca maMDapaM kanyasaM bhavet / trayodvArA bhavetyatra siMha dvAra vivarjitam / / 71 / / mahAcAturmukha prAsAdane pUrva pazcima uttara ane dakSiNe ema Are dizAmAM meghanAda maMDapanI racanA karavAthI sAgaropama puNyanI prApti thAya che. prAsAdanA pitAnA chaMdane maMDapa cAre dizAe kare. te uttama vAstuthI A lokamAMthI svayaM svadehe mikSa jAya che. AvA jeSTha mAnanA prAsAdane kaniSTha mAnane maMDapa karI zakAya tene traNa bAjue dvArA karavAmAM Ave te me 123nu siMha dvAra na 42. 16-70-71. mahA cAturmukha prAsAdako pUrva pazcima uttara aura dakSiNa isa taraha cAroM dizAoMmeM meghanAda maMDapoMkI racanA karanese sAgaropama puNyakI prApti hotI hai| prAsAdake apane chaMdakA maMDapa cAroM dizAoMmeM karanA / vaha uttama vAstuse svayaM svadehe mokSameM jAtA hai| aise jyeSThamAnake prAsAdoMko kaniSThamAnakA maMDapa kara sakate haiN| use tInoM tarapha dvAra kiyA jAya to eka taraphakA siMha dvAra na karanA / 69-70-71. aSTahaste bhavetpAdau yAvad dRzapaMcakam / bhramodayaM ca kartavyaM yojayA dvi bhUmikA // 72 // eka bhUmpA dvayo yatra bhUmi jaMghA vidhikramAm / mayA prokta mAkSAtA caikAdau bhAskarAMttakam // 73 // ATha hAthanA prAsAdathI paMdara hAthanA bhramavALA prAsAdane bhramanA udayamAM be bhUmi karavI e eka bhUmi (nA sAMdhAra mahAprAsAdanA merU maMDevara) ne be jaMghA karavI ema kame vidhithI meM ekathI bAra jaghAnI bhUminuM meM che. 72-73. ATha hAyake prAsAdase paMdarA hAthake bhramavAle prAsAdako bhramake udayameM do bhUmi karanA yaha eka bhUmi (ke sAMdhAra mahApAsAdake merU maMDobara ) ko do jaMghA krnaa| Isa taraha kramase vidhise maiMne ekase bAraha jaMvAkI bhUmikA maiMne kahA hai| 72-73. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % - - - - atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya tathA pIThastatoridhi mAnaM maMDovaraM zrRNu / kSIrasAgaramutpannA prAsAdAsyuzcaturmukhAH // 7 // SaDbhAgaM ca bhaved miTTaM paMcabhAgaM dvitIyakam / / bhAga bhAgaM ca niSkrAMta tripadaM ca tRtIyaka // 75 // saptAMza jADyakuMbhaM ca trayodaza kaNAlikA / dvAdazayocchUitA hasti hayAstu vasubhAgikaH // 76 // 2(sapta bhAgAM narapIThaM pIThaM sapta catvAriMzataH) / tathA niSkrAntaM vakSyAmi dvipadaM miTTameva ca // 77 // dvitIyaM tatsamaM kAya padamekaM tRtIyakam / vasubhiH jADya kuMbhaM ca kaNAlikA paimeva ca // 78 // gajAzcatvAri bhAgAni ayaM sArddha turnggmaaH| dvipadaM narapIThaM ca zirapaTTInu mekataH // 79 // (dehayA ca gajadveya upaTIyA sNpuujitN)| * he RSirAja, have kSIra sAgaramAM utpanna thayela evA caturmukha mahAprAsAdanA pIDha vibhAga ane maMDevara mAna sAMbhaLe (73) traNa bhiTTamAM paheluM cha bhAganuM, bIjuM pAMca bhAganuM ane trIjuM traNa bhAganuM (ema je mAna AvyuM hoya tene cauda bhAga karIne traNabhiTTa karavAM) ane tene nikALA eka eka bhAganA rAkhavA. sAta bhAgane jAdaMbe. tera bhAganI kaNI, (chAjalI ane grAsa paTTI sAthe) karavI. bAra bhAganuM gajapITha, ATha bhAganuM adhapITha ane sAta bhAganuM narapITa karavuM. e rIte mahApIThanA udayanA suDatALIza bhAga gaNukA. 74-75-76-77. have nikALA kahe che. paheluM ane bIjuM bhiTTa babbe bhAga ane trIjuM bhiTTa eka bhAganA nikALAnuM karavuM. jADaMbAno ATha bhAga nikALe, karNane cha bhAgane, gajapIThane cAra bhAgane, adhapIThano sADA traNa bhAgane, ane narapIThane be bhAgane nikALe rAkha. mAthAnI paTTIthI naranA rUpa eka bhAga (2) kausamAM Apela zloka cha7 nA be pado-sAta bhAganuM narapITha ane kula udaya suDatAlIza dareka pratamAM nathI. paraMtu te be pada hoya to ja pITha vibhAga pUrNa thAya. tethI tenI pUrti karavA rajA lauM chuM. (2) kauMsameM diye hue zloka 77 ke do padoM sAta bhAgakA narapITha aura kula udaya saitAlIza dareka pratoMmeM lahiyeke doSase nahIM hai| paraMtu do pada honese hI pITha vibhAga pUrNa hotA hai| isase usakI pUrti karaneke liye kSamA krnaa| . Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhI udaya bhAga. zIrAva a.-120 kramAMka a.-22 nIkaLatA. paTTIthI be bhAga adhUpIThanA rUpa nIkaLatA karavA. gajapIThanA rUpa, nIcenI paTTIthI be bhAga nIkaLatA karavA. he RSirAja, aba kSIra sAgarameM utpanna hue aise caturmukha mahAprAsAdake aura maMDovarabhAna suno / tIna miTTameM pahalA chaH bhAgakA, dUsarA pA~ca bhAgakA aura tIsarA tIna bhAmakA (isa taraha jo mAna AyA ho usake caudaha bhAga kA kara tIna miTTa karanA / aura unake nikAle eka eka bhAgake rakhanA / sAta bhAgakA jADaMbA teraha bhAgakI kaNI, (chAjalI aura grAsa paTTIke sAtha) karanA / bAraha bhAgakA gajapITha, ATha bhAgakA azvapITha aura sAta bhAgakA narapITha karanA / isa taraha mahApIThake udayake suDatAlIza bhAga jAnanA / 74-75-76-77. ___aba nikAle kahate haiN| pahalA aura dUsarA bhiTTa do do bhAga aura tIsarA bhiTTa eka bhAgake nikAlekA karanA / jADaMbAkA ATha bhAga nikAlA, kaNIkA chaH bhAgako, gajapIThakA cAra bhAgakA, azvapIThakA sAr3he tIna bhAgakA, aura narapIThakA do bhAgakA nikAlA rakhanA / sarakI paTTIse narake rUpa eka bhAga nika . late-paTTIse do bhAga azvapIThake rUpa nika3 bhiTTa bhAga 14 aura mahApITha vibhAga 47 late krnaa| gajapIThake rUpoM-nIcekI paTTIse do bhAga nikalate karanA / 78-79.. tathA maMDovaraM vakSye khurakaM dvipadaM bhavet // 8 // kuMbhakaM paMcasArddhaca kalazaM tripadaM zrubhaM / aMtarapatraM padamekena kapotAli trayapadA // 8 // maMcikA trayasArdA caM jaMdhaikAdazapaMcake / have sahAmukhanA DevaranA bhAga kahuM chuM. khare be bhAgane, kuMbhe sADA pAMca bhAgane, kaLaze traNa bhAga, aMtarapatra eka bhAga, kevALa traNa bhAga, IRCente -*-12-gajepI-...-13 saya. kaNIkAra bhIha Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya 297 mAcI sADA traNa bhAga ane eka pahelI jaMghA, paMdara bhAganI UMcI karavI. (have te aMdhAmAM karavAnA judA judA deva devAMganA digyAlAdinA svarUpe 4 che), 80-81. aba mahAcomukhake maMDovarake bhAga kahatA huuN| kharA do bhAgakA, kuMbhA sAr3he pA~ca bhAgakA, kalaza tIna bhAgakA, aMtarapatra eka bhAga, kevAla tIna bhAga, mAcI, sADhe tIna bhAga aura eka pahalI jaMghA, paMdraha bhAgakI U~cI karanA / (aba usa jaMghAmeM karaneke bhinna bhinna deva devAGganA digpAlodike svarUpoM kahate haiN| 80-81. lokapAlAzca digpAlA: atIvAnandapUritAH // 82 // sthadevAdInAM tatra nRtyavAditra saMyutAH / lAsyastAMDava zcaiva tAlAnAM ca vizeSataH // 8 // AyudhairvAhanayuktA nRtyaM kurvati devatAH / utsavaM jinAlaye ca vizeSeNa caturmukhe // 84 // iMdranAdyaM prakurtitaM gaNa sevyaM purAvRttaM / adha: bANa kara taMca nRtyamAnAdi hastakam // 85 / / adhodraSTi vizeSeNa vAmayAna padastalam / paibhujA aSTabhujA vA mUrti mAnAdi sayutaM // 86 // maMDovaranI jaMghAmAM kapAla ane dipAlanAM svarUpa ati AnaMda bhAvayukta pharatA karavA. ratha pratirathamAM devAMganAnAM svarUpe vAjIMtra sAthe nRtya karatA joDalAM rUpe paNa karavA lAsya ane tAMDavAdi tAlathI nRtya karatA rUpe vizeSe karIne karavAM. Ayudha ane vAhanavALA iMdrAdi svarUpe caturmukha jInabhavanamAM utsava hoya tema nRtya karatA tema ja tAla ApatA gaNa sevakenA pharatA svarUpa karavAM. devAMganAonAM svarUpamAM keI nIce bANa mAratA hAthavALI-keI nRtya mAnAdi hAtha mudrA yukta karavI. vizeSe karIne devAMganAo nIcI dRSTivALI ke samAna pada taLavALI keI DAbA upaDatA padatAlavALI evI devAMganAnAM svarUpe karavAM. devanI mUrtio, keI (cAra) che ke ATha hAthavALI mAnasUtra pramANu sAthe sapramANa 42vI. 82-83-84-85-86. maMDovarakI jaMghAmeM lokapAla aura digpAlake svarUpoM ati AnaMda bhAvayukta karanA / ratha pratitharameM devAMganAke svarUpoM vAjiMtrake sAtha nRtya karate yugala rUpoM bhI karanA / lAsya aura tAMDavAdi tAlase nRtya karate rUpoM vizeSa karake krnaa| 38 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava bha. - 120 kramAMka a-21 Ayudha aura bAhanavAle iMdrAdi svarUpoM caturmukha jina bhavanameM utsabameM ho isa taraha nRtya karate aura tAla dete gaNa sevakoMke phirate svarUpoM karanA | devAGganAoMke svarUpa meM koI nIce bANa mArate hAthavAlI - koI nRtyamAnAdi hAtha mAmAdiyukta karanA / vizeSakara devAGganAoM nIcI dRSTivAlI koI samAna pada talavAlI koI bAce uThAe hue padatalabAlI aisI devAGganAke svarUpoM karanA / devoMkI mUrtiyoM koI (cAra) chaH yA ATha hAthavAlI mAna sUtra pramANake sAtha - sapramANa karanA / 82-83-84-85-86. tAlamAnAH samAkhyAtA nRtyaMti SoDazAM kalAH / pahastAzca (sahitA) agnigaNA te cApa savyatAghRtam // 87 // vAmahastaM karNa dakSayAna pada talam / dakSapAdotvalaM kRtvA dvidhA vAmAMgasaMyutam // 88|| adhokarazca vAmAlinyo yamo dakSiNanirIkSyate / nairutye kSetrapAlaca yakSagaNa statoparaM // 89 // adho hetu tejAM te (1) uttAnaM nRtyakAraka 1 parAvRtya ca varuNaM ziraM dakSakaro bhavet // 90 // adho dRSTi prayatnena hRdaye vAmahastakam / sALe kaLAthI khilelA tAlamAnathI nRtya karatI devAMganAnAM svapna karavAM. cha bhUjAvALA agni gaNu savyApasavya goLa aMga maroDavALAM rUpe karavAM. devAMganAomAM DAbe hAtha kaNane sparzI karata! jamaNA hAtha paga ( pakaDatA ) karavA. keTalIka devAMganAnA jamaNA paga kamaLanI jevA bIjI vIdhithI DAkhA aMga dekhADatI evI devAMganA karavI. jeneA hAtha nIce DAbI tarapha DhaLatA nRtya karatA karavA. dakSiNa dizAmAM yama=dharAja nirIkSaNa karatA karavA. naiRtya koNamAM kSetrapALa (bhairava nIti) nA svarUpe karavAM. yakSa ane gaNuAnAM rUpo paNa karavAM .................................zreSTha (athI ) sevI " uttAna " hevAMganA nRtya DaratI 42vI. pazcima dizAmAM varUNa devanuM svarUpa karavuM. devAMganAonA keTalIkanA jamaNA hAtha mastakapara karaye!. nIce dRSTi rAkhelI ane DAbe hAtha chAtIe rAkhIne nRtya ratI 42vI. 87-88-88-80. solaha kalAoMse vikase hue tAlamAnase nRtya karatI devAMganAke svarUpa karanA / chaH bhUjAvAle amigaNa savyApasavya gola aMga maror3adAra rUpoM karanA / o bAyAM hAtha karNako sparza karatA, dAhinA hAtha (pA~cako pakaDatA ) Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarUpAdhyAya krnaa| kI devAMganAoMkA dAhinA pA~va kamala jaisA, dUsarI vidhise bA~yA aMga batAtI huI devAMganA karanA / jisakA hAtha nIce bAMoM tarapha DhalatA mRtya karatA karanA / dakSiNa dizAmeM yamaH dharmarAjako nirIkSaNa karate karanA / naiRtya koNameM kSetrapAla (bhaikha-nIrUti) ke svarUpoM karanA / yakSa aura gaNoMke rUpoM bhI karanA !........zreSTha (U~cI) aisI uttAna devAMganA nRtya karatI krnaa| pazcima dizAmeM varUgadevakA svarUpa krnaa| devAMganAoMmeM se kitanIkA dAhinA hAtha mastaka para karanA / nIce dRSTi rakhI huI aura bA~yA hAtha vakSa para rakhI huI nRtya karatI karanA / 87-88-89-90. vAyavye vaitAlakA vakSye punastAMDavya tAGgataH // 11 // bhramarIyaM ca vizeSeNa vastrahastaM vishesstH| kubere padminIlilA gaNa iMdrAdi kottamA // 12 // gratAMzcAnye dakSahaste karaikaM zirabhUSitA / izAne izvaraMzcaiva bhujASTaka saMyutaH // 9 // abhaya prItamuktirga (?) vAmahaste kAraNa (!) / ' vAyavya koNamAM (vAyudeva ke) vaitAlanuM svarUpa karavAnuM kahyuM che-te viSa karIne bhamarI pharatA tAMDava nRtya karatuM hAthamAM vastra dhAraNa karela karavuM karavAmAM kuberanI sAthe padminI devAMgane lIlA karatI gaNu iMdrAdi evAM uttama sva zebhanAM karavAM. padminIne nRtya gatimAM nIce jamaNe paga eka hAtha zirapara bhata rAkhe. IzAna keNamAM IzanuM svarUpa ATha bhujAvALuM ajayadi gujApaannu bhane so DAya......"81-82-83. vAyavya koNameM (vAyudeva yA) vaitAlakA svarUpa karanekA kahA hai / use vizeSakara bhamarIke cAroM tarapha tAMDava nRtya karatA hAthameM vastra dhAraNa kiyA huA karanA / uttarameM kuberakI sAtha padminI lIlA karate gaNa iMdrAdi aise uttama svarUpoM suMdara zobhatA karanA / padminI nRtya gatimeM nIce pAu dAhinA eka hAtha zira (3) gujarAta saurASTranI ghaNI kharI kSIrAvanI prato ahIM zloka 93 pachI samApta thAya che. AgaLa nathI. paraMtu amArA saMgrahanI eka prabhAM ane Aja adhyAya vRkSArNavamAM saMpUrNa maLato hovAthI apUrNatA dUra karI zakAI che. e sabhAgya. (3) gujarAta saurASTrakI bahuta kucha kSIrArNavakI prateM yahA~ zloka 93 ke bAda samApta hotI hai| Age nahIM hai| paraMtu hamAre saMgrahakI eka pratameM aura yahI adhyAya vRkSArNavameM saMpUrNa milanese-apUrNa dUra ho sakI hai| yaha sadbhAgya ! Z tilosamA (kAmarupA) tilocanA / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-22 para zobhatA rakhanA / izAna koNameM IzakA svarUpa ATha bhujAvAlA abhaya Adi mudAvAlA aura bA~yA hAtha / ........91-92-93. kare dakSe mate riMdra vAmayAna padastale // 94 / / menakA dakSiNAMgAni bhUtale pratidhAritA / raMbhA iMdrasya saMyoge dakSa yAne padastale // 15 // bANa yAma kare ramyA vINA dakSakare pure / agnidakSe vaMzahaste prAvatasyA ca urvazI // 16 // tenavRte punarbhAve devatA nRtyakAritA / yame trilocana uktA tAlamaMjIra kaMsikA // 17 // nRtya bhAve samAkhyAtA kAmarUpA padastale / nAma DAya................ ........64 bhanI dakSiNI - mAMthI bhUtale Avela che. raMbhA ane IdranA saMyegI AliMgana ApatuM svarUpa 42. bho| 5 // ........ 13 // hAthamA....2bhya... me mA che mA DAyamA vINa che. agni keNumAM "jamaNA hAthamAM vAMsaLIvALI urvazI evA bhAvathI - mUtya karatAM devanAM svarUpa karavAM. dakSiNa dizAmAM yama sAthe tAla maMjIrA ane kAsIyA bajAvatI trilocanA karavI"nRtya bhAvavALI kAma rUpAnA paga"94 65-66-67. ... dAhinA hAtha......iMdra......bA~yA hAtha......(94) menakA dakSiNAMgI svargameMse bhUtalapara AyI huI haiN| raMbhA aura iMdrake saMyogI AliMgana dete hue svarUpa karanA / dAhinA pA~va....bA~ye hAyameM ramya bANa hai, dAhine hAthameM vINA hai| agnikoNameM...dAhine hAthameM bA~surIvAlI urvazI....aise bhAvase nRtya karate devoMke svarUpa karanA / dakSiNa dizAmeM tAla-maMjIre aura kAMsiyA bajAtI huI trilocanA karanA |....nRty bhAvavAlI kAmarUpAke pAMca............94-95-96-97. zacI naiRtya saMyoge kSetrapAla sadakSiNe // 98 // caMdrAulI dakSakaraM so! gaNAtatkSetrapAlakA / parama loko saptavAmAGge varuNadeva samAsmRtA // 99 / / mardanAni samAyukta bANaM raMbhAdikodbhava / nRtyaMti vAsudevaM ca maMjughoSA sadakSiNe // 10 // bamuhaste khaDgAyati dakSayAne padastalaM / raMbhAdi devakanyA ca digpAlA sahasaMyutA // 101 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprasAda svarupAdhyAya nRtyaMti iMdraraMbhA ca deva * bhavane cturmukhe|| menakAdi IzAnyAthA tadasthAna pradakSiNe // 102 / / zacI nIrUtI sahita naiRtye dakSiNe kSetrapAla ane caMdrAulI hAtha joDatI kSetrAsa ane gaNa............ pazcime varuNa deva. keI (zatrune) mardana karatI. dhanuSa bANavALI. raMbhA devAMganA karavI. vAyavya vAyudevatA nRtya karatA karavA tenI dakSiNe maMjuSA hevAMganAnu 2135 42. 26 sAyanA ......bhI............ jaMghAmAM raMbhAdi devakanyAo ane digdhAlanA svarUpe sAthe iMdra ane raMbhA sAthenA svarUpe deva bhavananA caturmukhamAM nRtya karatAM karavAM. e rIte menakAdi batrIza devAMganAonAM svarUpe IzAna koNathI pharatA pradakSiNAe tenA sthAne jaMghAmAM karavAM. 98 thI 102. zacInIrUtIke sAtha naiRtya meM dakSiNe kSetrapAla aura caMdrAulI hAtha joDI kSetrapAla aura gaNoM............pazcimameM varuNa deva koI (zatruko) mardana karatI dhanuSa-bANavAlI raMbhA devAMganA karanA / vAyavyameM vAyudevatAko nRtya karate karanA / unakI dakSiNa dizAmeM maMjughoSA devAMganAkA svarUpa karanA / donoM hAthake khaDaga dhAraNa karatI dAhinA paga khaDA rakhe........jaMghAmeM raMbhAdi devakanyAoM aura digpAlake svarUpoMke sAtha iMdra aura raMbhAke yugma svarUpoM deva bhavanake caturmukhameM nRtya karate karanA / isa taraha menakAdi batrIza devAMganAoMke svarUpoM IzAna koNase phirate pradakSiNAmeM usake sthAna para jaMdhAmeM karanA / 98 se 102. menakAdaya IzAnyAdyA tatasthAnA caM pradakSiNe // 103 // lIlAvatI vidhizcitA suMdarI zubhabhAminI / *pAThAntare jinabhavane / (4) uparanI batrIza devADanAomAM keTalAka graMthamAM che. keTalAMkamAM evINa kahI che. orIssA-uDIyA zilpamAM soLa kahI che. vRkSArNavaH kSIrANuva ane amArA graMthasaMgrahanA eLIyAmAM keTalAkanA nAma bhedo pRthapha pRthak kahyA che. koI rU5 lakSaNamAM bhInnatA che eTale 5 susvabhAvinI subhAMgInI. 10 pAnetra=guDha zabdA. 12 citrarUpaputravallabhA-citravallabhA. 18 caMdrarekhA=patralekhA 24 bhAvacaMdrA=bhAvamudrA. 28 mujA maMjudhapA. 30 mohinI vijayA 31 uttAnAcaMdravaka. 32 tilottamA=trilocanA-kAmarUpA. (4) uparakI battIsa devAGganAe~ kaI graMthoM meM hai| kaImeM cobisa kahI hai| vRkSArNava aura kSIrArNava graMthameM aura hamAre purAne graMtha saMgraha ke oliyemeM nAma bheda pRthak pRthak kahe hai| koI kaI rUpa lakSaNameM bhI bhInnatA hai| sukhabhAvinI-subhAMginI 10 padmanetrA-guDha zabdA 12 citrarUpA putravallabha-citravallabhA 18 candrarekhA-patralekhA 24 bhAvacandrA-bhAvabhudrA 28 bhujaghoSA=maMjughoSA 30 mohinI vijayA 31 utAnA-candravaktA 32 tilottamA trilocnaa-kaamkaa| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSIrArNava a. - 120 kramAMka a.- 22 tathA karpUramaMjarI // 104 // ca citriNI" citravallabhA 2 I 14 devazAkhA " marIcikA' " // 105 // 16 haMsAvalI 'padminI gUDhazabdA' 10 gaurI gAMdhArakAcaiva 13 17 sarvakalA * 10 21 caMdrAvalI mAnavI mAnahaMsA 22 ca svabhAvA 23 mRgAkSI bijayA "" urvazI 26 raMbhA " bhujaghoSA 31 . caMdrarekhA sugaMdhA zatrumardanI / 32 caMdravakrA ca kAmarUpA bhAvamudrikA // 106 // 26 jayA tathA / ca saMsthitA // 107 // jaththAnI pharatI pradakSiNAmAM peAtAnA sthAne IzAna kANuthI 1 menA, 3 sIsAvatI 3 vidhithitA, 4 suMdarI, pazulazAbhinI ( sulAgInI ) 6 saavalI, 7 sakaLA, 8 kapUramaMjarI, huM padminI 10 guDhazabdA ( padmanetrA ) 11 citraNI 12 citra vallabhA ( putravallabhA, citrarUpA) 13 gaurI 14. gAMdhArI 15 devazAkhA 16 maricikA 17 caMdrAvalI 18 caMdrarekhA (patralekhA ) 19 sutradhA 20 zatrumardinI 21 mAnavI (mAninI) 22 mAnaha MsA 23 susvabhAvA 24 bhAvamudrikA (bhAvacaMdrA) 25 mRgAkSI 26 urvazI 27 2bhA 28 mujaghASA * (bhalughoSA ) 28 nayA u0 vinyA ( bhohInI) 31 caMdravar3A ( uttAnA ) 32 kAmarUpA e rIte nRtya karatI trIza deva kanyAnA nAma jANavA. vijayAnu ahIMnI, caMdravakAnuM uttAnA ane kAmarUpAnuM tilettamA ema traNenA aparanA nAma jANavA.) 103 thI 107 jaMghAkI phiratI pradakSiNA meM apane sthAnapara IzAna koNase 1 menakA, 2 lIlAvatI, 3 vidhiMcitA, 4 suMdarI, 5 zubhagAminI ( subhAginI ), 6 haMsAvalI, 7 sarvakalA, 8 karpUramaMjarI, 9 padminI, 10 guDhazabdA, (padmanetrA ) 11 citraNI, 12 citravallabhA, (putravallabhA, citrarUpA ) 13 gaurI, 14 gAMdhArI, 15 devazAkhA, 16 maricikA, 17 caMdrAvalI, 18 caMdrarekhA, ( patralekhA ) 19 sugaMdhA, 20 zatrumardinI, 21 mAnavI, ( mAninI ) 22 mAnahaMsA, 23 susvabhAvA, 24 bhAvamudrikA, ( bhAvacaMdrA ) 25 mRgAkSI, 26 urvazI, 27 raMbhA, ( uttAna ) 28 bhujaghoSA, ( maMjughoSA ) 29 jayA, 30 vijayA, ( mohinI ) 31 caMdravakA, ( uttAnA ) 32 kAmarUpA, ( tilottamA ) / isa taraha nRtya karatI battIsa devAMganA - devakanyAkA nAma jAnanA / 4 103 se 107. maMDovara vitAnAdya tripuruSa ravijinA | maMDapAcaiva sobhADhyA ca gItanRtya samanvitAH // 108 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaya caturmukha mahAmAsAda svaMdapAdhyAya mAhayA sthAna muskIrNA dvAtriMzaM ca pradakSiNe / svayaM kSIrArNave prAjJa vizeSeNa caturmukhe // 109 / / sathAzca jaMdhAmAruhya rUpavatyo'marAGganA / praya sthAne bhavedraMbhA catu:sthAne ca menakA // 110 // urvazI ca dvidhAsthAnA maricI paMca bhaagtH| pavidhA mujaghoSA ca catvAraM ca tilottamA // 111 / / viSNu dazAvatAraM ca tathA sapta prajApatiH / zivaM ca paMcadhA prokta tathA devAGganAdikA // 112 // brahmA viSNu ane rudra, sUrya ane jina e sarvanA prAsAda ane maMDapamAM suzobhanamAM gIta ane nRtya karatAM deva devAMganAo ane uttama sthAnamAM pharatI batrIza devAMganAo pradakSiNA karavI. svayaM zrIrANuMvamAM utpanna thayela ane vizeSa karIne caturmukha prAsAdanI jaMghAmAM svarUpavAna evI devAMganAonAM svarUpa karavAM. eka ja prAsAdamAM raMbhAnA svarUpe traNa sthaLe karI zakAya, menakA cAre sthAne, urvazI be sthaLe; maricIkA pAMca sthAne, mujaSA cha sthAne ane tittamA cAra sthAne pharI pharIne karI zakAya, jaMghAmAM yathArogya prAsAdamAM viSNuprAsAdomAM viSNunA daza avatAre, brahmAnA prAsAdanA sAta prajApati, ziva prAsAdamAM zivanA pAMca svarUpe. (1 sadhojAtta 2 vAmadeva 3 aghora 4 tapuruSa 5 IzAna) karavA kahyAM che. te uparAMta devAnAonA svarUpa paNa pharatAM karavAM. 108 thI 112. brahmA viSNu aura rUdra, sUrya aura jina ina sarvake prAsAdoM aura maMDapoMmeM suzobhanameM gIta aura nRtya karate deva-devAMganAoM aura uttama sthAnoM phiratI battIza devAMganAoMko pradakSiNAmeM karanA / svayaM kSIrArNavameM utpanna huI aura vizeSa karake caturmukha prAsAdakI jaMghAmeM svarUpavAna aisI devAMganAzrIle svarUpoM karanA / eka hI prAsAdameM raMbhAke svarUpoM tIna sthaloM para ho sakate haiN| menakAko cAroM sthAnameM urvazI do sthala para, maricIkA pA~ca sthAnoM para, suMja ghoSA chaH sthAnoM para, aura tilottamA cAra sthAnoM para phira phira karA sakate haiN| jaMghAmeM yathAyogya prAsAdameM, viSNu prAsAdomeM viSNuke daza avatAroM, bAke prAsAdoMke sAta prajApati, ziva prAsAdameM zivake pA~ca svarUpoM (1 sadyojAttara vAmadeva 3 aghora 4 tatpuruSa 5 IzAna) karaneke liye kahA hai| isake atirika devAMganAoMke svarUpoM bhI phirate karanA / 108 se 112, Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-22 menakA khaDgakheTaM ca nRtyati ca padastale / AlasyA ca lIlAvatI vidhicitA sadarpaNA // 13 // suMdarI nRtya yuktA ca zubhA kaMTaka (gRka) nirgatA / pAda zRGgAra kI ca haMsA kamala locanA // 114 // gAthA uccAraNA vAtha sarvakalA ataH zRNu / 'nRtyaMti ca sarvakalA varadAdakSapANinA // 115 / / mastake vAmahaste ca ciMtanamudrA saMyutam / pakrama Patel , menakA 2 lIlAvatI 3 vidhicitA sundarI ( 1 menakAnuM svarUpa hAthamAM khaDaga-hAla dhAraNa karatI nRtya karatI (be paga UMce); 2 ALasa maraDatI hoya tevA svarUpavALI lIlAvatI; 3 darpaNa dhAraNa karI (mukha jatI) ke cAMdale karatI vidhicitA jAzuvI; 4 nRtya karatI evI suMdarI jANavI. pa pagane kAMTe kADhatI evI susvabhAvInI (zubhAMginI) jANavI; 6 pagane zaNagAra (jhAMjhara) paheratI evI kamaLanA lenavALI gAthAne uccAra karavI hoya tevI haMsAvalI jANavI 7 nRtya karatI sarvakakSA jene jamaNe hAtha varada mudrAvALo che. ane DAbo hAtha nRtya karate mastaka upara che. tevI thitana bhudra pANI sarva vI. 113-114-115. 5. pAThAntara karNajAra bhUSitA / 6. dUnI pratAnA te saha bhUANA madhye dhiSu dhiSu dhig ghiga jAyati / paraMpura bahi caturmukhe dvidA suranara nRtyaMti bhAvanA saha jAm / pA. 1. purAnI pratameM te saha............sahajAm / pATha hai| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . aba pala mahAmAsAda svarupAdhyAya . 1 menaphAphA svarUpa hAthameM khaDga-DhAla dhAraNa kiyA-nRtya karanA / (dAyA pauSa U~cA / ) 2 Alasako vyakta karatA svarUpavAlI lIlAvatI / 3 darpaNa dhAraNa kara (mukhako dekhatI) yA tilaka karatI vidhicitA jAnanA / 4 mRsya karatI aisI suMdarI jAnanA / 5 pA~vase kA~TA nikAlatI aisI sukhabhAvinI (zubhAM. ginI) mAnanA / 6 pA~vakA zaMgAra (jhA~jhara) pahanatI aisI kamala jaise locanabAlI mAthAkA uddhAra karatI ho vaisI haMsAvalI jAnanA / 7 nRtya karatI sarvakalpa jisakA dAhinA hAtha varadamudrAvAlA hai, aura bA~yA hAtha nRtya karatA mastaka para hai| jaisI ciMtana mudrAvAlI sarvakalA jAnanA / 113-114-115. 5 zubhagAminI 6 haMsAvalI 5 sarvakalA 8 karpUramaMjUrI 'nagna bhAve kRtasnAnA nAmnA kapUramaMjarI // 116 // padmahaste ca nRtyAGgI paTTe padmaM ca pacinI / 8abhayadA zizuyuktA padmanetrA sA ucyate // 117 // . kapAle vAmahastA ca nRtyabhAvA ca citrinnii| citrarUpA sa putrAGgo gauri ca siMhamardinI // 11 // (8) nagna (magna) bhAvathI ranAna karatI athavA bhAvamama nRtya karatI evI kapUramaMjarI jANavI. (9) jenA hAthamAM padma (kamaLa) rAkhIne nRtya aMgavALI kamaLa-padmanA paTavAlI evI pavinI jAzurI) (10) abhayamukAvALI paDakhe zizu bALaka che evI padyanetrA gudazabdA jANavI (11) naya bhAvathI jene 7. pAThAntara-magnabhAvAmalasnAna 8, catvAribaMdhu yuktA ca 9. vAmahaste ziraMdadyAt / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 kSIrArNaya a. - 120 kramAMka a. -- 22 DAbe hAtha kapALa (mastake) che tevI citriNI jANavI. (12) jeNe aMge putra dhAraNa karela teDela che evI citrarUpA ( citravallabhA-putravallabhA) jANavI. (13) siMhanu bharhana uranArI mevI gaurI lAgunI. 116-117-118. 9 padminI " 10 gUDhazabdA padmanetrA (8) nagna ( mana ) bhAvase snAna karatI athavA bhAvamagna nRtya karatI aisI karpUramaMjarI jAnanA / ( 9 ) jisake hAthameM padma (kamala) rakhakara nRtya aMgavAlI kamala - padmake paTavAlI aisI padminI ( gUDhazabdA ) jAnanA / (10) abhayamuzavAlI pAsameM zizu bAlaka hai vaisI padmanetrA jAnanA / ( 11 ) nRtya bhAvase jisakA hAtha bhAla (mastaka) para hai vaisI citriNI jAnanA / ( 12 ) jisane aMga para putra dhAraNa kiyA hai aisI citrarUpA ( citravallabhA - putravallabhA ) jAnanA / (13) siMhakA mardana karanevAlI aisI gauri jAnanA / 116-117-118. 1. uttamAGge karanyastA gAMdhArI nAmanartikA / golacakaM nRtyakartrI devazAkhA sA cocyate // 119 // dhanurbANAbhyaM saMghAtA vAmadRSTi maricikA / 11. 'ajaMlI baddhA nartakI ca caMdrAvalI sulocanA // 120 // 12 11 citriNI 12 citravallabhA = putravallabhA citrarUpA (14) uttama aMgavALI jamaNA hAtha UMcA rAkhI ramya evI mRtya karatI gAMdhArI jANavI. (15) gALacakra nRtya karatA aMgavALIne devazAkhA 10. dakSahastaM zira siramyA 11. sanmukhA dRSTibhAvAca / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . - artha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya ' (devajJA) kahI che, (16) DAbI tarapha daSTi rAkhIne dhanuSa-bANa tAkatI evI maricikA jANavI. (17) sanmukha daSTibhAvavALI aMjalI mudrAvALI evI suMdara sAyanayAnI natI drAkSI pazuvI. 110-120 .. . ... COTA / 13 gaurI 14 gAMdhArI 15 devazAkhA=devajJA 16 maricikA : (14) uttama aMgavAlI dAhine hAthako U~cA rakhakara ramya aisI nRtya karatI gAMdhArI jAnanA / (15) golacakra nRtya karate aMgavAlIko devazAkhA NAMMART 74 17 candrAvalI 18 candrarekhA patralekhA 19 sugaMdhA 20 zatrumardanI Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-12 (devajJA) kahI hai| (16) bAMI tarapha dRSTi rakhakara dhanuSa-bANa tAkasI aisI maricikA jAnanA / (17) sanmukha dRSTibhAvavAlI aMjalI mudrAvAlI aisI suMdara lauMcanavAlI nartakI caMdrAulI jAnanA / 119-120. dakSiNa hastakamale tADapatraM ca dhritrii|3 lalATe caMdrarekhA ca sanAma vistare sadA // 121 / / sugaMdhA ca cakradharA cakra nRtyaM ca kurvati3 / 14 asiputra dharA nRtyA zomate zatrumardinI // 122 // jenA jamaNe hAthamAM lekhinI che. ane tADapatra dhAraNa karI lekhana karatI evI, jenA lalATamAM caMdranI rekhA tenA nAma pramANe che. evI sadA vistAravALI caMdrarekhA (patra lekhA) jANavI. (19) cakrane mAthe dhAraNa karIne gALa nRtya karatI evI sugadhA jANavI. (20) hAthamAM charI dhAraNa karI nRtyathI zobhatI evI zatrumaMdinI jANavI. 121-122. (18) jisake dAhine hAdhameM lekhinI hai, aura tADapatra dhAraNa kara lekhana karatI aisI jisake lalATameM caMdrakI rekhA usake nAmake anusAra hai aisI sadA vistAravAlI caMdrarekhA (patralekhA) jAnanA / (19) caMdrako zirapara dhAraNa karake golAkAra nRtya karatI aisI sugaMdhA jAnanA / (28) hAthameM churI dhAraNa kara / nRtyase zobhatI aisI zatrumardinI jAnanA / 121-122. ekA svargasya bhavane dvitiyA dyovane zubhe / tRtIyA ca vasudhare caturmukhe kSIrANave // 12 // devAMganAnuM eka svarUpa svarga bhavanamAM che. bIjuM ughAta evA zubha vanamAM che. trIjuM A pRthvI para che. ane cothuM kSIrANuMvanA A caturmukha prAsAdane vize che. 123 devAMganAkA eka svarUpa svarga bhavanameM hai| dUsarA udyota aisA zubha vanameM hai| tIsaMsa isa pRthvI para hai, aura cauthA kSIrArNavake isa caturmukha prAsAdake aMdara hai| 123. hArahastA ca nRtyAGgI mAnavI kula suMdarI / *pRSTha vaMzodbhavA nRtyA mAnahaMsA ca suMdarI // 124 // 16UrdhvapAde caturbhuGgI svabhAvA karau mastake' / "hastapAdo yogamudrA bhAvacaMdrA sunartakI // 125 / / 12. sulekhA 13. vakanRtyaM 14. churikArasu nRtyAGgI / 15. sapRSThA pRSThi 'mukhA ca upadA mAnahaMsAnI 16. svabhAvA dvikarA ziraH / zirasi karA / 17. 18. dksspaado| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha argakha mahAprAsAda svarupAdhyAya (21) be hAthamAM hAra dhAraNa karIne nRtya karatA aMgavALI evI jAnI juga surI mAnavI (mAnanI) orgii. (22) potAnI yuu-paaNs| darzAvI nRtya karatI evI jenuM mukha pAchaLa che evI suMdarI mAnahaMsA jANavI. (23) jene jamaNe paga UMce rAkhI be hAthe mastaka para rAkhIne cAra aMgathI mareDavALI evI svabhAva jANavI. (24) jenA hAtha paga ga mudrA yukta rahIne nRtya karatI evI nartakI bhAvacaMdra-bhAvamudrikA jANavI. 124-125 G. ASIR A 21 mAnavI (mAnanI) 22 mAnahaMsA 23 susvabhAvA 24 bhAvamudrikA-bhAvanA (21) do hAthameM hAra dhAraNa karake nRtya karate aMgavAlI aisI kalAkI kula suMdarI mAnavI (mAnanI) jAnanA / (22) apanI pITha batAkara nRtya karatI aisI sisakA mukha pIche hai aisI suMdarI mAnahaMsA jAmanA / (23) dAhimA pA~ca U~cA rakhakara do hArthI mastaka para rakhakara cAra aMgase marouvAlI aisI svabhAvA jAnanA / (24) jisake hAtha-pAMva yogamudrA yukta ho vaisI nartakI nRtya karatI bhASacandrA-bhAvamudrikA jAnanA / 124-125. maMgAkSI sakalA nRtyA tathorvazI ataH zRNuH / 2degdazahaste daityazikhA daityakhaGgena hanti ca // 126 // (25) sAthI nRtya 42tI mevI bhRgAkSI pI. (26) 64zInuM svarUpa sAMbhaLe. jamaNuM hAthe daityanI zikhA kheMcI khaDagathI mAratI evI ke urvazI jANavI. 126. (25) sarva kalAse nRtya karatI aisI mRgAkSI jAnanA / aba urvazIMkA svarUpa suno| dAhine hAthase daityakI zikhA khiMcakara khaDakase mAratI aisI26 urvazI jAnanA / 126. 19. tathA vAkyaM ataH zRNu 20. urvazI koila khaGga prahAre daityakaM bhavet / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ah kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-22 vizvakarmaNa vadetvAkyaM jaiko jAnaMti shilpin| . tena vAstu-tiSThati apodaste caturaGganA // 127 / / "" "" "" " 127 2'hastadvayena chUrike dhRtvA nRtyaM ca kurvate / UvI kRta dakSapAdaM nAmnA raMmbhA nartakI // 128 // 22hastadvayena khaDGge ca nRtyAvarta ca kurvati / bhujaghopaMti nAmA sA nRtyaMkaroti sarvadA // 129 / / AX SAVERA --- y ALIA - sagAsI 26 uzI 27 uttAne. bhA. , 25 mRgAkSI 26 urvazI 27 rambhA 28 mujaghoSA (maMjughoSA) (2) beu hAthamAM churI dhAraNa karIne jamaNe paga uce rAkhIne nRtya karatI evI raMbhA jANavI. (28) e hAthamAM khaDaga dhAraNa karIne haMmezA goLa bhamatI nRtya karatI evI mujaghASA-maMjuSA jANavI. 128-129. (27) donoM hAthameM churI dhAraNa kara dAhinA pA~ca U~cA rakhakara nRtya karatI aisI raMmbhA jAnanA / (28) do hAthoMmeM khaDaga dhAraNa kara hamezA gola phiratI nRtya karatI aisI bhujaghoSA-maMjughoSA jaannaa| 128-129 - (21) babhruhaste churIkA (21) bANa viNAyukta rNbhaa| 22. dhRtAcI karSacitA ca yA najAne ca sapaTI / . dvayo khaDgazca sAMdhAraiH (raMbhA) bhramarI Avarta saMyutA // 128 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya 23 * zirasikalazaM dhRtvA jayAnRtyaM ca kurvati / puruSAliGgA nayuktA mohinI nAmnA nartakI // 130 // 2" lasatsuMdarAGgI nRtyA cordhva pAdA tilottamA / kAzyamaMjivA puSpavANa kAmarUpA para tilottamA // 131 // kAMsya maMji vaMzI viNA zaMkha mRdaMga khaMjarI / vividhA vAditra dazyAca kvacita nRtya nAyaka // 132 // 30 311 29 jayA 30 mohinI = vijayA 31 candravakA uttAnA 24. jUnI pratAmAM A glAya 127 thI je sthitimAM che tevA ja pATha Apela che. temAM e hAthamAM khaDaga dhAraNa karelI raMbhA ke mu MdyeASAnuM svarUpa jANuvu', vaLI mehinInA mAgaLanA pAThamAM IMdra ane rabhAnu svarUpa karyuM che. paraMtu ahI kSeAka 130 nA chellA pada pramANe mehanI svarUpa puruSa-narane Ali Mgana Apatu karavAnu kahe che. vaLI eka bIjI pratamAM narayuktA samohinI" ma spaSTa che, leDI mohInInA svarupanA pATha ha che paraMtu te eka ja bhAva darzAve che. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ant kSIrAva ma.-120 kramAMka ma.-22 (29) mastaka para kaLaza dhAraNa karIne nRtya karatI evI yA jANavI. (30) puruSane AliMgana karatI evI vijayA=hinI nAmanI nartakI jANavI. (31) eka paga UMce rAkhIne lagelA aMgathI nRtya karatI evI (uttAnA -caMdravakrA jANavI. (32) kAMsIyA maMjIrA bajAvatI athavA puSpabANa dhAraNa karelI evI kAmarUpa ( tittamA) zuvI. 130-131. kAMsA-maMchA-baMsarI-viNa-zaMkha ke Dhela ke khaMjarI bajAvatI evA vividha vAtravAdI devAMganAe paNa kaMIka prAcina zilpamAM dekhAya che. kAMsya-maMjirA, baMsarI, vINA, zaMkha, Dholaka yA khaMjarI bajAtI aisI vividha vAjiMtra bajAtI devAGganAoM kavacita purAne zilpameM dikhAtI hai| SERH (29) mastaka para kalaza dhAraNa kara nRtya karatI aisI 32 kAmarUpA (tilottamA) jayA jaannaa| (30) puruSako AliMgana karatI aisI vijayA -mohinI nAmakI nartakI jAnanA / (31) lace hue aMgase nRtya karatI aura eka pA~va U~cA rakhakara nRtya karatI aisI uttAnA-caMdravakA jAnanA / (32) kAMsIyA maMjIre bajAtI athavA puSpabANa dhAraNa karatI aisI kAmarUpA (tilottamA) jAnanA / 130--131 BA FN Dhola bajAtI bIvana bajAlI AMjarI banAtI jhAMsIyA bajhatI devanAoM zAstrokA pAThase vizeSa prAcina maMdiroMmeM dekhane meM bhAtI pRthaka pRthaka svarUpa, hAvabhAva, vAjitavAlI devAzanAoM kA svarUpa / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya adhodRSTi matAkAryA nRtya bhAvena nartakI / jJAyate sarva loke'smin sthUladehA (ca) mahItale // 133 // ete jaMghA vitAnAdau divyasthAne caturmukhe / digpAlA yakSa gaMdharva bhAskarAdi grahastathA // 134 // muni tAphsapazca vyAlAdi ca jalAntare / / iti devAGganAdi jaMghA svarUpa / / sarva lekamAM jANItI evI devAMganAo A pRthvI para sthULa deha nRtya bhAvavALI nRtyAMganAonI daSTi nIce rAkhavI. prAsAdanA divya sthAnamAM cAturmukha prAsAdanI maMDovaranI jaMghA maMDapa ekI ane ghUmaTo-vitAna AdimAM dipAla lokapAla, yakSa, gAMdharva ane sUryAdi nava graho ityAdi svarUpe pharatA karavA. munI tApasa, vyA mAhinA 2135. pANItAramA 4211, 133-134. / / iti jaMghAsvarupa / / Vira zaMkha bajAtI bAla guthatI sarIvAlI baMsarI aura pAtravAlI zAstroMkA pAThoMse vizeSa prAcina maMdiroM meM dekhane meM Ato pRthaka pRthaka svarUpa, hAvabhAva aura vArjitravAlI devAzanAoMkA svarUpa / sarvalokameM vikhyAta aisI devAGganAoM isa pRthvI para sthUla dehase nRtya bhAvavAlI nRtyAMganAoMkI dRSTi nIce rkhnaa| prAsAdake divya sthAnameM cAturmukha prAsAdakI maMDovarakI jaMghA maMDapa caukI aura ghumaTa-vitAna AdimeM digpAla-lokapAla yakSa, gAMdharva aura sUryAdi nau grahoM ityAdi svarUpoM phirate krnaa| tApasa vyAla Adi sarupa pAnI tArameM karanA / 133-134 saMghA svarupa / / 40 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - - - - bhIrArNava a. 120 kramAMka a. 22 udgama sArddhacatvAri bharaNI tripadaM bhavet / udgamaH kapi saMyukto bharaNI pallavairyutA // 135 / / zirAvaTI caturbhAgA zirapaTTa samAkulA / chAdanaM pada mekena kapotAlI ca pUrvataH // 136 // tripadaM kapotAlI ca aMtarapadaM meva ca / kUTachAdyaM caturbhAga prahAraM tatsamaM bhavet / / 137 / / (AgaLa jaMghA sudhInA udayanA 33 bhAga kahyA. temAM paMdara bhAganI jaghA para) sADA cAra bhAgane deDhiye-traNa bhAganI bharaNa-deDhiyAmAM grAsapaTTI upara rAkhI khUNe khUNe kapi-vAMdarAnA svarUpA karavA ane bharaNIne paNe pAMdaDA karI-(pratirathamAM nIce geLa-vRta karNakA karavI.) cAra bhAganI zirAvaTI karavI. tenA uparanI paTTIne samAsa kare. eka bhAganuM chAdana, traNa bhAgane kevALa, pharI traNa bhAgane bIjo kevALa, eka bhAganI aMdhArI karI cAra bhAganuM cha karavuM. te para teTale ja eTale cAra bhAganA prahArane thara kare. 135 thI 137 (Age jaMghA takake udayake 33 bhAga kahe / unameM pandraha bhAgakI jaMghA para) sADhe cAra bhAgakA DeDhiyA-tIna bhAgakI bharaNI-DeTiyemeM pAsapaTTI upara rakha kara kone konemeM kapi-baMdarakA svarUpa karanA / aura bharaNIko konemeM patra (pratirathameM nIce gola vRta kaNikA) krnaa| cAra bhAgakI zirAvaTI karanA usake uparakI paTTIkA samAsa krnaa| eka bhAgakA chAdana, tIna bhAgakA kevAla phira tIna bhAgakA dUsarA kevAla, eka bhAgakI aMdhArI karake cAra bhAgakA chajjA karanA / usake upara itane hI arthAt cAra bhAgake prahArakA thara karanA / 135 se 137 chAdane na bhavetmaMcI pramANaM pUrvameva ca / dig bhAgAyutA jaMghA bharaNI pUrvavat krame // 138 // kapotAlI trayo bhAgA padamekaM cAMntaraM bhavet / chAdhaM kriyate pUrva prahArAni catuSpadam // 139 // have be jaMghAne maMDevara kahe che. (chAdana sudhInA kayA bhAga upara) sADA traNa bhAganI mAcI, daza bhAganI jaMdhA, traNa bhAganI bharaNI-kevALa traNa bhAgane, eka bhAganI aMdhArI ane cAra bhAganuM chajuM karavuM. (kula 70 bhAga be majalAnI be jaMghAnA thayA) chajA para cAra bhAganuM prahAra 42. 138-136. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 - - = mAra ..LLER F -- - - -1 - ---- tein VAH . - ------ pAyani ------- PIERRA ---- cha cAra bhUmi 15 // + 29+ 24 + 26 (124 // ) vibhAga udaya-cAra jaMghA aura do chajjAvAlA mahAmaMDovara atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya aba do jaMghAkA maMDovara kahate haiN| (chAdana takake 453 bhAga para) sADhe tIna bhAga kI mAcI daza bhAgakI jaMghA, tIna bhAgakI bharaNIkevAla tIna bhAgakA-eka bhAgakI aMdhArI aura cAra bhAgakA chajjA karanA / (kula 70 bhAga do majalekI do jaMghAke hue) chajje para cAra bhAgakA prahAra karanA / 138-139 dvAdazI jeSThA jaMghA ca bharaNIko maMcikA / navadhA punajaMghA ca udgamaM traya sArddhataH // 147 // bharaNI zirAvaTI statra chAdanaM tu vishesstH| 2 kapotAlI bhavedve ca kUTachAdhaM ca mstke||149|| jayeSTha mAnanI bAra jaMghA sudhI caDAvatAM bIjI jaMghAnuM kahe che. (uparanA chajA sukhI 70 bhAgamAM chajA para macI sADA traNa bhAganI, nava bhAganI trIjI jaMghA, sADA traNa bhAgane doDhIye, bharaNI zirAvaTI chAdana be kevALa 41 +. (kula 30 bhAga, eka bhAga aMdhArI) te upara chanuM cAra bhAganuM karavuM. (eTale chajA sudhInA 105 mA thayA.) 140-141. ___ jyeSThamAnakI bAraha jaMghA taka car3hAte tIsarI jaMghAkA kahate haiN| chajAtaka 70 bhAgameM chajjA upara mAcI sADhe tIna bhAgakI nau bhAgakI tIsarI jaMghA-sADhe tIna bhAgakA deDhiyA-bharaNI zirAvaTI chAdana do kevAla (kula 30 bhAga, eka bhAga aMdhArI) usake para chajA cAra bhAgakA karanA / (isase chajA takake 105 bhAga hue|) 140-141 / (26) kevALa upara ane phUTachAgha nIce aMtarAlI Avavo ja joIe. paraMtu ahIM lahIyAnA doSe che pada apUrNa jaNAya che. (27) kevAla upara aura kUTachAdya nIce aMtarAla AnA hI cAhiye, yahA~ lahiyAkI galatIse do pada . apUrNa haiN| bhUsyodayasAga 12 maDAra 54507- 2gHin-unii - ya za maTa 15 prathama bhUma auf 3reka - - Towarsmol - - - N Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 316 kSIrArNava a-120 kramAMka a-22 chAdane maMcikA tatra punajaMghASTa bhAgakA / bharaNI kapotAlI ca chAdyaM ca prahArakaH // 142 / / cethI jaMghA caDAvavAnuM kahe che. (uparanA 94 bhAga chAdana sudhInA) chAdana upara mAcI traNa bhAganI jaMghA ATha bhAganI, traNa bhAganI bharaNuM, kevALa traNa bhAgane (ane eka bhAganuM aMtarALa) para chaju cAra bhAganuM karI te para prahArane thara kare. (e rIte cAra jaMghAno mahAmaDevara--e chajA ne cAra jaghAne 116 bhAgane jANa ) 141-142. cauthI jaMghAko car3hAneke liye kahate haiN| ( uparake 84 bhAga chAdana taka) chAdanake upara mAcI tIna bhAgakI jaMghA ATha bhAgakI, tIna bhAgakI bharaNI, kevAla tIna bhAgakA ( aura eka bhAgake aMtarAla ) para chajjA cAra bhAgakA kara usake para prahArake thara karanA / 141. isa taraha cAra jaMghAkA aura 2 chajjAkA mahAmaMDovara 124|| bhAgakA kahA ) 142 atha kavalImAna-tathA ca garbhamadhye ca vistAraM kavalikottamam / dIrghamAna stato riSi zrRNutvekAgrato muni // 142 // ....................citro' vicitrA caiva / .... tRtIyA abhayA' citra rUpacitra' caturdalam // 144 // - . SaNamekaM prAsAdaM kavalI cA'bhayAbhayo / karNote paNa trikavalI paNa meva ca // 145 / / paMca vistAra prAsAda kavalI vicitrAMtake / 28( paNamekaM ca prAsAdaM kavalI trissnnaantk)| nA laMghayastatramAnaM ca paNa saptanatotpara // 146 / / prAsAda karNa sUtreNa stUpastarNa vizeSataH / . siMhazAkhA khalpazAkhA stena statre udaMbaraH // 147 / / have kavalInuM mAna kahe che. garbhagRhanA jeTalA vistAranI keLI uttama mAnanI jANavI. tenI laMbAI eTale nIkaLatI kaLInuM mAna he RSirAja, have ekAgratAthI sAMbhaLo. keLInA cAra mAnanAM nAma. 1. citrA 2. vicitrA 3. abhayacitrA 4. rUpacitrA. e cAra nAme jANavA. (1) prAsAdanA jeTalI eka khaMDa jeTalI keLI abhaya nAme jANavI. (2) prAsAda rekhAye hoya tenA (28) ausabhA ApekSA meM ph| pakSI pratAmA nathI. kosameM dIye do pada kItanI pratoMmeM nahIM hai| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaMbha ke ThekemeM parikara vAle Idrasvarupa-(kalyANa) Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATELLIM P lakSmI nArAyaNa yugmarupa phaMDarya mahAdeva maMdira khajurAho kaMDarya mahAdeva maMdira meM jaMdhAmeM zivapArvatI aura deyAGganA ke svarupa Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmakha mahAprAsAda svarupAdhyAya trIjA bhAganI citrA nAme jANavI. (3) prAsAdanA pAMca bhAgamAMnA eka bhAga jeTalI keLI karavI te vicitrA nAme jANavI. (4) prAsAdanA pAMca bhAga traNa bhAga jeTalI keLI rAkhavIne rUpacitrA nAme jANavI. prAsAda rekhAye hoya tenA sAtamA bhAgathI ochuM mAna-ullaMghana karI keLI na karavI. sAMdhAra prAsAdanA rekhA sUtranA pramANuthI madhyane stupa aradhAthI kaMIka vizeSa rAkha. prAsAdanA rekhA sUtra barAbara siMha zAkhA ane patrazAkhA ane uMbare rAkhavA. 143 thI 147. aba kavalIkA mAna kahate haiN| garbhagRha ke vistArake barAbara kolI uttama mAnakI jAnanA / usakI lambAI arthAt nikalatI kolIkA mAna he RSirAja ! aba ekAgratAse suno| kolIke cAra mAnake nAmoM 1 citrA 2 vicitrA 3 abhayacitrA 4 ruupcitraa| ina cAra mAnoMko jAnanA / 1 prAsAdake barAbara eka khaMDake barAbara kolI abhaya / nAmase jAnanA / 2. rekhA para ho usake tIsare bhAgakI citrA nAmase jaannaa| 3 prAsAdake pA~ca bhAgameMse eka bhAgake barAbara kolI karanA / use vicitrA nAmase jAnanAM / prAsAdake pAMca bhAga karake tIsarA bhAgakI kolI rUpacitrA jAnanA / prAsAda rekhAke para ho usake sAtave bhAgase kama mAna-ullaMghana kara kolI na karanA / sAMdhAra prAsAdake rekhA sUtra ke pramANase madhyakA stUpa Adhese kucha jyAdA rakhanA / prAsAdake rekhAsUtrake barAbara siMha zAkhA aura patrazAkhA aura ubarA rakhanA / 143 se 147 / / atha bhiSThimAna-dazahastotpare yatra caturdaza yathA bhavet / madhyastUpa na dAtavyA vedikA sarvakAmadAM // 148 // dazamAMze yadA bhitti dvAdazAMzena madhyataH / trivighaM bhittimAnaM ca jyeSThamadhyakanyasaM // 149 // madhya stUpa pradAtavyaM bhittisyAtSoDazAMzake / paMcamAMze niraMdhAre bhitti prAsAda zailaje // 150 // daza hAthathI cauda hAthanA sAMdhAra prAsAdanA madhya sUpa (madhya liMga mULa garbhagRha ane bhIMte sAthe bhAganA nahi paraMtu bahAra rekhAye hoya te)nA dazamA-agyAramA ke bAramA bhAge ema trividha mAna jayeSTha madhyama ane kaniSTha anukrame esAranuM jANavuM. madhya stUpanI bhitti seLamA bhAge rAkhavI. niradhAraprAsAdanuM pASANanuM bhittimAna prAsAdanA pAMcamA bhAge rAkhavuM. 148thI 150 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaTa kSIrArNava a - 120 kramAMka a.-22 daza hAtha se caudaha hAtha ke sAMdhAra prAsAda ke madhya stUpa ( madhya liMgaT-mUla garbhagRha aura divAroMke sAtha ke bhAga ) ke nahIM lekina bAraha rekhA para ho unake dasaveM gyArahaveM yA bArahaveM bhAga meM isa taraha trividhamAna jyeSTha madhyama aura kaniSTha anukramase ausArakA jAnanA / madhya stUpakI bhitti solahaveM bhAga meM rakhanA / pASANake niraMdhAra prAsAdakA bhittimAna prAsAda ke pA~caveM bhAga meM rakhanA / 148 - 149-150 uparyuparibhUmInAM zaMkhAvata (savyAvarta) pradakSiNe / nApasavyena kurvIta dvAramArohaNIni ca / / 151 // garbhamadhye kRtaM dvAraM punarviva ca sthApyate / naMdavedyAkRtye madhye zikharaM sarvakAmadam // 152 // A mA cAmukhanI uparanI bhUmie zaMkhAvata (sabhyAvata) pharate pradakSiNAe karavAH tenA dvAranA kamADa apasavya na 42vA. upara garbha gRha karIne temAM vacce dvAra mUkI pharI khIma-mUrtinI sthApanA uparanA mALe karavI. te sarva kAmanAne denAruM evuM zikhara 49 padanA madhyamAM karavu. 151-1para isa mahA comukhakI uparakI mUmi para zaMkhAvarta (savyAvarta) phirate pradakSi pAyeM karanA / unake dvArake kivAr3a apasavya na karanA / upara garbhagRha kara usameM bimeM dvAra rakhakara phira bIMba- mUrtikI sthApanA uparake majale para karanA / isase sarva kAmanAko denevAlA aisA zikhara 49 padake madhyameM karanA / 151-152 zukanAsaM catupakSe sarvAlaMkAra mAzrite / dvibhUmi saMyutA statrA trayo bhUmikRte budhe // 153 // eka bhUmi dvayo bhUmi yAvad dvAdazabhUmikA | jaMdhA vRddhi krama yogena caikAdya bhAskarAMtike // 154 // AvA mahA cAmukha prAsAdane zukanAza cAre tarapha suzAbhita alaMkRta karavA. te che bhUmivALe ke traNa bhUmivALA buddhimAna zilpIe karavA. mahA cAturmukha prAsAda eka-be majalA ema khAra mALa sudhI karI zakAya. te mAvaranI ja MghA te kramanA cege karIne ekathI khAra jaMghA sudhI karavI. 153-1 aise mahA comukha prAsAdako zukanAza cAroM ora suzobhita alaMkRta karanA / naha se yA tIna bhUmibAlA buddhimAna zilpIko karanA cAhiye / mahA cAturmukha prasAda eka do majale isa taraha bAraha majale taka kara sakate haiM / usakI istent jaMghA usa kramake yogase ekase bAraha jaMdhA takakI karanA / 153 - 154 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya tathA yuktizca vikSAtA riSirAja shRnnottmaaH|| gaddhi SaDAMzona paNazreSThaM ca taM bhavet // 155 / / tatSaNa dikdhA proktaM kanyasaM saptabhAgataH / paNamAne yadAzakti kiMcidadhike savistaram // 156 // ta dviSaNa bhavejjeSThaM kanyasaMtu dviSoDaza / bistAraM yuktibhityAhuH bhadreraSTAdazaistathA // 157 // bhAvArtha -he trASirAja, sarvottama evI ( )nI yuti have sAMbhaLe. sAMdhAra-prAsAdanA garbhagRhanA ardha bhAganA chaThThA bhAganI? ( ) zreSTha jANavI. tenA dazamA bhAge kaniSThamAna ane sAtamA bhAge madhyamAna-tenAthI kaMIka adhika rAkhavuM. tenA be bhAga ThamAna tene batrIzame kaniSThamAna ( ) vistAra nI yuti lAtarI ....ladra aDhA2 mA. 155-156-157. he RpirAja, sarvottama aisI ? ( ) kI yukti aba suno| sAMdhAra prAsAdake garbhagRha ke Adhe bhAgake chaTe bhAgakI ? ( ) zreSTha jAnanA / usake dasaveM bhAgameM kaniSThamAna aura sAtaveM bhAgameM madhyamAna; usase kucha adhika rakhanA / usake do bhAga jyeSThamAna-usakA batrIsavA~ ! ( ) kaniSThamAna ( ) vistArakI yuki divArake barAbara....bhadra aThAraha bhAga / 155-156-157 prAsAda triSaNaM vRkSye SaNekaM bhadra meva ca / maMDapaM ca bhavetriNi kvacidAyata nirgame // 158 // paNamekaM daMtaraMtatra! yeSTaM vA vicakSaNam ? / dvibhUmi vedikA kAryA trayodaza vivasthitA // 159 // raGgazca tasyAgrena sArddha bhUmI vizeSat / paNapaMca prakartavyA magre calANaka maMDapaH // 16 // tasyAgre dvayobhUmi vedIkuryA dvicakSaNa / catvAro navami prAjJa kRtvA nAlIzca magrata // 16 // bhAvArtha-mahA prasAdanA rekhAye hoya tenA traNa bhAga kahuM chuM. tenA ki bhAganA be bhrame karavA. ane tenI traNa bAju maMDapa karavA. te kaMIka Anal mA. 4 mA 2512.......viyakSa zipAye 429. me bhUmi vedikAvALA maMDapa traNa dizAe karavA. AgaLa raMga maMDapanI doDha majalA jeTalI vizeSa bhUmi UbhI rAkhavI. pAMca pada vibhAgane AgaLane balANuka bha75 me sUbhiyuta ane viyakSa zipAye 42vA. yAra......... AgaLa nAlI maMDapa DAhyA zilpIe karavA. 158 thI 161. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 - kSIrArNava bha, 120 kramAMka a. 22 __mahA prAsAdake rekhApara ho usake tIna bhAga kahatA huuN| usake eka bhAgake (do) bhramoM karanA / aura usakI tIna bAju para maMDapoM karanA / unheM kucha nikalate karanA / eka bhAga aMdara...vicakSaNa zilpIko karanA / do-bhUmi vedikAvAle maMDapoM tIna dizAoMmeM karanA / Age raMgamaMDapakI Der3ha majaleke barAbara vizeSa bhUmi-ubhaNI rakhanA / pA~ca pada vibhAgakA AgekA balANaka maMDapa do bhUmiyukta aura vedikAvAlA vicakSaNa zilpIko karanA cAhiye / cAra....nava....Age nAlI maMDapa buddhimAna zilpIko karanA cAhiye / 158 se 161 vistAra yuktimAkhyAtaM nirgamaM zrRNuto muniH / brahma mUlamArgAni nAlidvAraM ca SoDaza: // 162 // trayodakSe trayopakSe bhadrAMte vicakSaNa / nirgama bhAgamekena vistAraM ca trayodaza // 163 / / mukhabhadra mUlasaMsthAne nirgame bhAga bhAgAMtare / phAlayetprAjJa......caturdikSa vidhiyatA // 163 // bhAvArtha-vistAranA vibhAga kahyA. have nIkaLatA keTalA rAkhavA te he bhuni, samo . asA gama graha bhUda bhAna naasivaan| so ?....42pA. traNe dizAe traNe bAju bhadrane aMte vicakSaNa zilpIe karavuM. teno nIkALo ekeka bhAga ane vistAramAM tera bhAga-pada-SaNa jANavA. mUkhabhadra mULa saMsthAna ekeka bhAganA AMtare tenI phAlanAo catura zilpIe rAkhavI. te rIte cAra hizamAna vidhi ngi. 192-113-164. vistArake vibhAga kahe / aba nikalate kitane rakhanA yaha he muni, suno| khar3e garbha brahma mUlamArgake nAlidvArake solaha !....karanA / tInoM dizAoMmeM tInoM bAju bhadrake aMtameM vicakSaNa zilpIko karanA cAhiye / usakA nikAlA eka eka bhAga aura vistArameM teraha bhAga-pada bhI jAnanA / mukha bhadra mUla saMsthAnake eka eka bhAgake aMtarase usakI phAkanAoM catura zilpI rkheN| isa taraha cAra dizAoMkA vidhi jAnanA / 162-163-164 punaH caiidra samArabhyaM SaD naMde pradakSaNe / catvArau mUlayuktA ca aSTaute ca mahAdharA // 165 / / evaMdA samAyuktA saMkhyA maSTottaraMzatam / tasyorddha punaH dyaSTa pramANaM ca ataH zRNu // 166 // tyaktA nAli punaH yukti zrRNutvekAgrato muni / meghanAda sa cAgre...maMDape ca kSaNaMtare // 167 // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturmukha mahAprAsAda svarupAdhyAya SaNAntare punadadyAt sabhramA maMDapottamA / samavasaraNa kRte madhye arcAmUlasya nyUnataH // 168 // pharI Idra (devakulIkAo)nA AraMbhathI chanu-96 pradakSiNAe ane cAra mULa khUNAnA ane ATha mahAdhara (cAlu paMktimAM moTA maMdiro Ave te mahAdhara) ema maLIne kula 108 ekaso AThanI saMkhyA jANavI. tenI upara pharI AThanuM pramANa have sAMbhaLe. pravezanI nAlI choDIne maMDapanI pharI yukti he muni, ekAgratAthI sAMbhaLo. pramukha mukhanA AgaLa maMDapanuM eka padanuM aMtara cheDIne meghanAda maMDapa AgaLa karavA. vaLI eka padanuM aMtara rAkhIne pharI bhramanA pada sAthene e uttama maMDapa kara. te maMDapanI madhyamAM samavasaraNanI racanA karavI. ane tenI pratimA mULa nAyakathI nAnI 55rAvI. 195-196-197-198.. phira caiida (devakulikAoM) ke AraMbhase chiyAnave (96) pradakSiNAmeM aura cAra mUla koneke aura ATha mahAdhara (cAlu paMktimeM bar3he maMdiroM AveM vaha mahAthara) isa taraha milakara kula 108 ekasau AThakI saMkhyA jAnanA | usake para phira AThakA pramANa aba suno| pravezakI nAlIko choDakara maMDapoMkI yukti he muni, ekAgratAse suno / pramukha comukhake Age maMDapake eka padakA aMtara choDakara meghanAda maMDapako Age krnaa| aura eka padakA aMtara rakhakara phira bhramake padake sAthakA aisA uttama maMDapa karanA / usa maMDapake bica ne samavasaraNakI racanA karanA / aura usakI pratimA mUlanAyakase choTI padhara.nI cAhiye / 165-166-167-168 maMDapa syAMtare yAvat maMDapAH sabhUmikAH / samavasaraNaM ca dAtavyaM sanmukhe ca mahAdharaH // 169 // evamA caturodakSa kArayasyAdvicakSaNa / maMDapA caturodakSa yAvatmaSTottaraM zatam // 170 // dvitIyA mahAdharA madhye samavasaraNa ca yAvat / dvayormadhye ca kartavyaM samavasarNa mahAmuni // 17 // tena mAne bhave yukti muni vidyAdharairyutA / na teSAM doSadA statra yukti yeSTena saMzaya // 172 / / mahAdharA dvitIyA paMkti pradakSaNe tpRSTi dIyate / bhramaM taM ca jinAlayaM zat maSTottara (bhave)tsaMkhyA / / 173}} be maMDapanA aMtara bhAga sudhI (madhya) maMDapa bhUmi majalAvALe UMce kare. mahAdharanI sanmukha samavasaraNa karavuM. evI rIte cAre dizAmAM // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 kSIrArNava a.-120 kramAMka a.-22 catura zilpIe karavuM. cAre tarapha maMDapa yukta eka ADa jinAyatana sudhInI devakulIkAonI racanA karavI. bIja mahAdharanI vacce samavasaraNanI racanA karavI. tema ja be mahAdharanI vacce paNa he munirAja, samavasaraNadinI racanA karavI. te sarva mAna pramANu yuktithI karavAM. temAM munIMko, vidyAdhara, gaMdharvAdinA rUpe sahita karavAM. temAM vedha doSane saMzaya na rahe tema karavuM. mahAdharanI bIjI paMktimAM tenI pAchaLa pradakSiNA karavI. e rIte bramayukta jinAyatana ekase AThanI saMkhyAmAM rAkhavI. 169 thI 173. do maMDapake aMtarabhAga taka (madhyakA) maMDapa bhUmi majalevAlA U~cA krnaa| mahAdharakI sanmukha samavasaraNa karanA / isa taraha cAroM dizAoMmeM catura zilpIko karanA / cAroM tarapha maMDapoMse yukta ekasau ATha jinAyatana takakI devakulikAoMkI racanA karanA / dUsare mahAdharoMmeM samavasaraNakI racanA karanA / aura do mahAdharoMke bica bhI he munirAja, samavasaraNAdikI racanA karanA / usameM saba mAna pramANa yuktise krnaa| usameM munIMdroM, vidyAdharoM, gaMdharvAdike rUpoMke sahita karanA / usameM vedha doSoMkA saMzaya na rahe isa taraha karanA / mahAdharakI dUsarI paMktimeM usake pIche pradakSiNA karanA / isa taraha bhramayukta jinAyatana ekasau AThakI saMkhyAmeM rakhanA / 169 se 173 iti zrI vizvakarmA kRtAyAM kSIrArNave nArada pRcchAyAM kSIrArNava mahA cAturmukhAdi lakSaNa nAma zatAviMzatitamo'dhyAya // 120 // Iti zrI vizvakamAM viracita kSIrANuva zrI nAradajIe pUchela mahAcaturmukha lakSaNa zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI e racelI gurjara bhASAmAM suprabhA nAmanI mApA jAne se piisme| adhyAya / / 120 / / (ma| 240 22) iti zrI vizvakarmA viracita kSIrArNavameM zrI nAradajIke pUche hue mahAcaturmukha lakSaNa zilpa vizArada sthapati zrI prabhAzaMkara oghaDabhAIkI raci huI gurjara bhASAmeM suprabhA nAmakI bhASATIkA kA ekasau bIsavA~ adhyAya / / 120 / / (kramAMka a. 22) .XXXXxxxxx. * iti zrI xxxxxxxxx Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthapati prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA zilpa vizArada kA saMzodhita prAcina zilpa sthApatya kalAkA alabhya sAhitya graMthoM kA prakAzana 1. dIpArNava zrI vizvakarmA praNina zilpakA prAcina mahAna graMtha 76+488 = 554 pRSThoM bar3I royala sAija 350 lAIna bloka rekhAcitra, 105 hAphaTona phoTo bloka sahita-bhUla saMskRta zloka aura unake gujarAtI anuvAda-marma aura TIppaNake sAtha bharapura saMpUrNa vivaraNake sAtha daladAra graMtha, adhyAya 27-jInameM prAsAdakA saMpUrNa pramANo aneka deva-devIyoMkI zilpAkRtIyAM :aneka plAnoM ilivezana sAtha dIye gaye haiN| sthapati zrI prabhAzaMkarajIkA dIrgha-sakrIya anubhavakI prasaMzA vidvAnoMne kI hai| 50 pRSThakI vidvadpUrNa prastAvanA par3hanese saMpAdaka kI kuzalatA aura vidvatAkA paricaya hotA hai| yaha graMtha saMpAdana meM 60 prAcina graMthoMkA pramANa dIyA gayA hai| mUlya ru. 25 paccIsa DAka kharca pRthak / 2-3. prAsAda maJjarI-hindI aura gujarAtI anuvAdita mUla saMskRta sAhitya, hindI-gujarAtI anuvAda pRthakU pRthak 80 rekhAcitra hAphaTona bloka 20 hai / yaha graMtha paMdaramI zatAbdImeM mevAr3ameM kuMbhArANAke samayameM maMDana sUtradhArakA laghubaMdhu nAthajIne graMtha racanA kI hai| saMpAdakakA zIlpakA vistRta zAna aura vidvattAkA paricaya hotA hai| anuvAdake sAtha marma-TIppaNase bharapura hai| aneka zilpagraMthoMkA pramANa dIyA gayA hai| pratyekakA mUla ru. 7 sAta / DAka kharca pRthaka / 4. PRASADA MANJARI mUla sahita aMgrejI anuvAda-uparokta dIye hue vivaraNakI aMgrejI AvRtti jInakA aMgrejI anuvAda aura anya vibhAga sthapati prabhAzaMkarajIkI prastAvanAkA aMgrejI anuvAda, prAsAdakI 14 jAtiyA~ vartamAna prApta zilpagraMthoMkA vivaraNa Adi purAtatvajJa zrI madhusudanabhAI a0 DhAkIne acchI tarahase lIkhA hai| bhAratake pratyeka prAMtakI zilpa sthApatya kalAkA suMdara paricaya dIyA hai| zrI madhusudanajI aba amerikana ekeDemImeM vAstuzAstrake zabdakoza taiyAra kara rahe haiN| yaha graMtha presameM hai| mUlya ru. 15 bArA DAka kharca pRthaka / 5. jinadarzana zilpa-- yaha graMtha dIpAvake uttarArdha rupa hai-inameM jaina prAsAda zikhara jina pratimA lakSaNa, parikara lakSaNa, 24 yakSa, 24 yakSINI, daza dIgpAla naugraho SoDaza vidyAdevI-Adi / jInameM 175 deva-devIyoMkA rekhAcitra svarupa phoTA Adi dIyA gayA hai| mUlya ru. 10 daza, DAka kharca pRthaka / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - -- - - 324 kSIrArNadha a.-158 kamAMka bha. 22 6. vedhavAstu prabhAkara mUla hindI-gujarAtI anuvAda sahita hai| isa graMthameM prAsAdagRha pratimA Adike vedha doSa Adi aneka prakArake dIye hue hai| vividha prAcina graMthoM ke pramANoMke sAra acchI taraha dIye haiM / dIpArNava graMthakI pUrti rupa hai| thara sthApana zalyavijJAna-dvAra staMbha pATa ghaMTA Adike muhUrtacakra-vAstu-vajralepa, saMkSipta pUjAvidhi maMtra-pUjAdravyAdI sUtradhAra pUjanavidhi gaNita koSTaka aneka viSayoMse bharapura alabhya suMdara graMthameM rekhAcitroM, phoTA AlekhanoM Adi dIyA huA hai / mUlya ru. 10 daza, DAka kharca pRthaka / 7. beDAyA prAsAda tilaka.. mUla hindI gujarAtI anuvAda sahIta hai| paMdaramI zatAbdIkA sUtradhAra vIrapAlakI sundara graMtha racanA anya zilpagraMthoMse pRthaka hai, yaha graMtha suMdara chad racanAse lIkhA hai| prAsAda zilpaviSayakA apUrNa graMyakA saMzodhana kArya purA huA hai| thor3e rojameM presameM jAyagA / mUlya ru. 10 daza, DAka kharca pRthaka / 8. kSIrArNava graMtha / 9. vRkSArNava graMtha--- vizvakarmA praNita hai, nArada aura vizvakarmAkA saMvAda rupa adbhuta advitiya mahAgraMtha hai| sAMdhAra prAsAdoMcAturmukha mahAprAsAdoMke viSaya savistara dIyA huA hai| tIna sADetIna bhUmikA meghanAdAdi maMDapa-racanA-dvAdaza jaMdhA yukta 12 bhUmikA maMdirakI racanA aneka maMDapo pRthaka pRthaka prakArake kahA hai jInameM aneka viSayoMkI carcA kI hai| yaha donu graMtha duSprApya avarNaniya hai| kSIrArNava graMthakA 22 adhyAya 800 zloka pure hai| kSIrArNava graMthameM mUla saMskRta, hindI aura gujarAtI anuvAda TIppaNa marma pratyeka aGgakA Alekhana aneka deva-devIyoMkA sundara Ale.khana aneka nakase-phoTo, bloka battIsa devAGganAkA mUla saMskRta pATha sahita unakA aAlekhana doyA huA hai| zilpa sthApatyake aba taka jo graMyakA prakAzana huA hai| unameM kSIrArNakA prakAzana adbhuta hai| bhUmikA purAtatvaza vidvAna DaoN. motIcaMdrajIne lIkhI hai| vRkSArNava graMthakA saMzodhanakArya pUrNa huA hai| AzA hai ke yaha graMtha gujarAtakI bar3I vidvada saMsthAkI taraphase prakAzana honekA saMbhava hai| kSIrArNava graMthakA mUlya ru. 27 sattAIza, DAka kharca pRthaka / zilpa sthApatya sAhitya-saMpAdaka sthati prabhAzaMkara o0 somapurA, zilpa vizArada zilpa sthApatyakalA sAhitya prakAzana , gorAva r3I pAlItANA (saurASTra) 3.pathika sosAyaTI, saradAra paTela kolonI : prakAzaka : Publisher ahamadAbAda-13 balavaMtarAya pra, somapurA, ___B. P. Sompura & Bros Adi bhraatRo| 3. Pahtik Society, Ahmedabad-13 8