Page Text
________________
અને ક્રિયાને કથંચિત્ જુદા અને કથંચિત્ એકરૂપે : કોણ છે? એવો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કરીને તેનું સમાધાન લક્ષમાં લઈ શકાય છે.
કરે છે. દ્રવ્યકર્મનો કર્તા પુદ્ગલ છે. જેટલી વાત
. જીવના અનુસંધાનમાં લેવામાં આવી છે તે બધું ટીકામાં આગળ જીવમયી ક્રિયાને કર્મ કહે " છે. જીવ તે પરિણામને સ્વતંત્રપણે પ્રાપ્ત કરે છે. •
પુદ્ગલમાં લાગુ પડે છે. પુગલ દ્રવ્ય અપરિણામી અર્થાત્ અશુદ્ધ કે શુદ્ધ જે કોઈ પરિણામને કરે છે તે :
: છે. તે પરિણામી થઈને ક્રિયાને કરે છે. તે અનાદિથી
: અનંતકાળ સુધીની સળંગ પુગલમયી ક્રિયાના પરિણામ કરવામાં જીવ સ્વતંત્ર છે. અહીં જીવ :
: ભાગરૂપે વિસદશ પરિણામરૂપે તે પુગલ પોતે જ સ્વતંત્રપણે કર્તા થઈને ભાવકર્મને કરે છે એમ
: દ્રવ્યકર્મરૂપે થાય છે માટે દ્રવ્યકર્મનો કર્તા પુગલ દર્શાવ્યું છે. વિભાવમાં દ્રવ્યકર્મનું નિમિત્તપણું હોવા :
' જ છે. પુદ્ગલ દ્રવ્ય જીવના પરિણામને કરે નહીં. છતાં તે પરિણામ જીવ સ્વતંત્રપણે કરે છે. અર્થાત્ બે પદાર્થ સાથે મળીને એક કાર્ય નથી કરતા. વળી ' આ રીતે આ ગાથામાં જીવ પોતાના એક દ્રવ્ય અન્ય દ્રવ્યનું કાર્ય કરે, અન્યને મદદ કરે : પરિણામને કરે અને પુદ્ગલ યુગલના કે અન્યને પ્રેરણા કરે એવું કાંઈ નથી. જે કોઈ : પરિણામને કરે એવું દર્શાવ્યું. જીવને ભાવકર્મનો પરિણામ થાય છે તેનું તે દ્રવ્ય સ્વતંત્રપણે કર્તા છે. : કર્તા અને પુગલને દ્રવ્યકર્મનો કર્તા સિદ્ધ જીવમાં આ રીતે ભાવકર્મને જીવનું સ્વતંત્ર કાર્ય કરવામાં આવ્યું છે. જીવ દ્રવ્યકર્મને કરતો નથી અને દર્શાવ્યું છે.
તેને ભોગવતો નથી. પુદગલ દ્રવ્ય અચેતન હોવા
• છતાં જડેશ્વર છે. પોતાનું સૈકાલિક સામર્થ્ય જિનાગમમાં સાધકદશાનું વર્ણન આવે ત્યારે
' લઈને રહેલું છે. તે અનુસાર પોતાના અનાદિથી જીવ સ્વતંત્રપણે તો શુદ્ધ પર્યાયને કરે છે એમ લેવામાં :
: અનંતકાળ સુધીના પરિણામોરૂપે થાય છે. આ આવે છે. સાધક રાગ કરવા માગતો નથી તેથી સાધક :
: પ્રમાણે વસ્તુની વ્યવસ્થાનો નિર્ણય કરવો જરૂરી રાગનો કર્તા નથી. અસ્થિરતાનો રાગ જીવની
: છે. તે નિર્ણય થતાં જીવે ભાવ્ય ભાવક સંકરદોષનો સત્તામાં જ થાય છે માટે તે જીવ તે પરિણામનો કર્તા અવશ્ય છે. સાધક પોતાના દોષનો સ્વીકાર :
* અભાવ કરવો જરૂરી છે. જે દ્રવ્યકર્મ ફળ દેવાના
• સામર્થ્ય રૂપે ઉદયમાં આવે છે તેને ભાવક પણ કરે અને કયારેક એમ પણ કહે કે એ “મારા :
કહેવામાં આવે છે. અજ્ઞાની જીવ પોતાને ભૂલીને પરિણામ નથી-પુગલ કરે તો કરે” પરંતુ તે વાત :
: તે કર્મ મને ફળ આપે છે એવું માનીને તે કર્મોદયમાં સ્વછંદ માટે નથી કર્મો આવીને જીવમાં રાગ કરી : જાય છે એવું માનવા જઈએ તો આપણું અહિત :
: જોડાઈને તેને અનુરૂપ પોતાના વિભાવભાવ
(ભાવ્ય)રૂપે પરિણમે છે. કર્મના ઉદય અનુસાર થાય. પોતે સ્વતંત્રપણે તો શુદ્ધ પર્યાય જ કરે છે
• પરિણમવું એ જીવનો દોષ છે. તેના ફળમાં જીવ પરંતુ એટલો ઉગ્ર પુરુષાર્થ ન ટકે અને રાગ થાય
: દુઃખી થાય છે. તેથી કર્મોદય (ભાવક) અને જીવનું તેને કર્મની બળજોરીથી થયો છે એમ ગણીને મારો નથી કહે છે. અહીં તો દ્રવ્ય પોતે પર્યાયરૂપે થાય છે :
: ભાવકર્મ(ભાવ્ય) એ બે વચ્ચે નિમિત્ત નેમિત્તિક
: સંબંધ છે. તે સંબંધને ભાવ્યભાવક સંકરદોષ તેથી તે પર્યાય તેનું કર્મ છે એટલું દર્શાવવું છે. આટલી
- કહેવામાં આવે છે. અજ્ઞાની જીવને જ્ઞેય જ્ઞાયક અને વાત લીધા પછી કહે છે કે જીવ દ્રવ્યકર્મનો તો કર્તા
* ભાવ્યભાવક એમ બન્ને પ્રકારના સંકરદોષ હોય છે. નથી જ.
: તે જીવ જ્યારે જ્ઞાની થાય છે ત્યારે તે બન્ને પ્રકારના જીવ દ્રવ્યકર્મનો કર્તા નથી તો દ્રવ્યકર્મનો કર્તા - સંકરદોષો દૂર થાય છે. શેય જ્ઞાયક સંકર દોષને ૧૦૬
શેયતત્ત્વ – પ્રજ્ઞાપના
| SR No. | 008329 |
| Book Title | Pravachansara Piyush Part 2 |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya, Amrutchandracharya |
| Author | Himmatlal Jethalal Shah |
| Publisher | Grand Rapid America Mumukshu Mandal America |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 268 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Discourse, Philosophy, & Religion |
| File Size | 1 MB |