________________
પપ
જ જોઈએ.” ખેડૂતોએ કહ્યું.
“બરાબર, હવે બીજો સવાલ, તમે બધું તૈયાર સરસ રીતે રાખ્યું હોય પણ વરસાદ જ ન આવે તો ?” અમે પ્રશ્ન કર્યો.
“એ તો અમે કહીએ જ છીએ ને ? વરસાદ ના આવે તો દુકાળ જ પડે, ઘઉં વવાય જ નહિ. વરસાદ થોડો આપણા હાથમાં છે ? એ તો પ્રારબ્ધ ઉપર આધાર છે.” ખેડૂતોએ જવાબ આપ્યો.
અમે તરત પ્રશ્ન કર્યો :
માનો કે વરસાદ આવ્યો, પણ ઘણો આવ્યો; ઘઉં વાવવાની તક જ ચાલી ગઈ. વાવણી જ થઈ શકી નહિ. અથવા વાવણી થઈ તો પણ ઘણી મોડી પાછતર થઈ શકી તેથી ઘઉંનો ઉતાર ઓછો થયો. અને ઘઉં પણ ફૂટલા કોડિયા થઈ ગયા. તેથી ભાવ પણ ઘણા ઓછા મળ્યા. આવુંયે બને ને ?”
“હા, હા, એવું બને જ છે. એટલે જ અમે કહીએ છીએ કે અમારા ખેડૂતનાં પ્રારબ્ધ જ ફૂટલાં હોય પછી કોઈ શું કરે ?” ખેડૂતો બોલ્યા.
“તમારી આ વાત સાચી કે, વરસાદ કુદરતને આધીન એટલે એ આપણા કાબૂમાં નથી. અને તેથી જે માણસના કાબૂ બહાર છે તે પ્રારબ્ધ ગણીએ, પણ માનો કે વરસાદ બધી રીતે અનુકૂળ છે પણ તમે જમીન, બિયારણ, વાવણિયોબળદ વગેરેની કશી તૈયારી જ કરી નથી, મતલબ પુરુષાર્થ કર્યો જ નથી તો ?'
અમે જવાબ માગ્યો. તરત ખેડૂતો બોલ્યા :
“આળસુનું નશીબ પણ આળસુ જ હોય ને ? પુરુષાર્થ તો કરવો જ પડે ને ?”
અમે કહ્યું : “બરાબર. બિયારણ સારું મતલબ સ્વભાવ ઊગવાનો છે તેવા ઘઉં હોય, પુરુષાર્થ બરાબર કર્યો હોય, પ્રારબ્ધવાળો વરસાદ પણ બધી રીતે અનુકૂળ હોય, તો પણ ઘઉં વાવ્યા પછી તરત પાકે છે ?”
અમે પૂછ્યું.
એ તો સમય થયે જ પાકે ને ? પૂરા દિવસો થાય ત્યારે જ ફળે. એથી વહેલું તો કોઈપણ ફળ પાકે જ નહિ ને ?' આમ વાર્તાલાપ ચાલ્યા પછી અમે કહ્યું : જુઓ ફળ પરિપક્વ અને સારામાં સારું મળે એમાં પુરુષાર્થ, પ્રારબ્ધ,
સંત સમાગમનાં સંભારણાં
