________________
ક
વ
મામા ચોકમાં પણ છે
– યાસીન દલાલ ગઈ સાલ યશવંતભાઈ શુકલ અને હું રાણપુર અને ધંધુકા ગયેલા. અને ત્યાં હિન્દુ-મુસ્લિમ મિત્રોની વચ્ચે ક્લાકો સુધી વાતો કરેલી. અને ખૂબ સારી એવી એક વિચાર ગોષ્ઠિ ચાલેલી. આજે અહીં અમદાવાદ શહેરમાં એ જ પ્રકારનું આયોજન ફરીથી થાય છે એથી આનંદ થાય છે. શ્રી ટી.યુ. મહેતા સાહેબનું પુસ્તક "ઈસ્લામનું રહસ્યઃ સૂફીવાદ આપ સૌને મળશે. વાંચશો ત્યારે ખ્યાલ આવશે.
આજે બહુ જ સંકોચ સાથે મેં શ્રી ટી.યુ. મહેતાના પુસ્તક "ઈસ્લામ અને સૂફીવાદ”નું વિમોચન કર્યું છે. પુસ્તક ગઈકાલે જ મારા હાથમાં આવ્યું અને હું આખું જોઈ ગયો. બહુ જ સુંદર પુસ્તક થયું છે. અને આપણે જે વિષયો રાખ્યા છે એમાં એક વિષય છે "કોમી એક્તામાં આપણું કર્તવ્ય” તો આપણું કર્તવ્ય શું હોઈ શકે એનો એકટીવ રિપ્લાય, ક્રિયાશીલ જવાબ તે આ પુસ્તક છે. આપણે ત્યાં કોમી એકતા કેવી રીતે આવી શકે એ વિશે આપણે ઘણી વાતો કરીએ છીએ ગાંધીવાદી વિચારધારા, સર્વોદયવાદી વિચારધારા. સર્વધર્મ સમભાવ એ બધી આપણે વાતો કરીએ તો મને હંમેશા એમ લાગ્યું છે કે, વૈચારિક સ્તરે જ્યાં સુધી પાયાથી લોકોને આપણે કેટલીક સાચી વાતો નહીં કહીએ ત્યાં સુધી કોમી એકતા ખરા અર્થમાં આવવી મુશ્કેલ છે. ભેગા થઈએ ને વાતો કરીએ. સારી સારી અને ડાહી ડાહી વાતો કરીને ગાંધીજીને યાદ કરીએ. વસંત-રજબને યાદ કરીએ. પણ આજનો સમય છે એ આઝાદીના સમય કરતાં ઘણો જુદો પડી ગયો છે. ઘણાં નવાં પરિમાણો ઉમેરાયાં છે કોમી એકતાનો પ્રશ્ન હોય કે બિનસાંપ્રદાયિક્તાનો એમાં ઘણાં પરિમાણો ઉમેરાયાં છે. અને એનો બૌદ્ધિક રીતે આપણે અભ્યાસ ના કરીએ અને બૌદ્ધિતાની ભૂમિકાએ આ પ્રશનને ચર્ચાએ નહીં ત્યાં સુધી એ બધી વાતો પરિણામ વિનાની બની રહે એવું મને ફીલ થયા કરે છે. હવે એમાંનો એક મુદ્દો આ છે કે જનસમૂહ, પછી એ હિન્દુ સમાજ હોય કે મુસ્લિમ સમાજ, એમને બંનેને બીજાના ધર્મ વિશે ને પોતાના ધર્મ વિષે પણ બહુ ખ્યાલ નથી. આમાં મહેતા સાહેબે પણ કહ્યું છે કે, ભારતને જ્યાં સુધી સાંસ્કૃતિક કે એક્તાથી બાંધશું નહીં ત્યાં સુધી આ પ્રશ્ન ઉકલવાનો નથી. મુસ્લિમ સમાજને પણ કહેવું પડશે કે ઈસ્લામ શું છે? ખરા અર્થમાં તમે સમજો. આજે સામાન્ય મુસલમાન કમનસીબે ઈસ્લામને જ
એક બીજાને સમજીએ
