________________
બદલામાં તે વખતે પોતાનો વાસ્તવિક હકક હતો તે પૂરો પાડવા હિંદુસ્તાને પોતાને બહેમરૂલ” બક્ષવાની બ્રિટન પાસે માંગણી મૂકી હતી. અંગ્રેજો ચેતી ગયા કે હિન્દુસ્તાનમાં જાગૃતિ આવી રહી છે. પડકાર ફેંકવાની હિંમત થઈ છે. ફ્રાંસ, ઈંગ્લેંડ જેવી ભૂમિ ઉપર હરીફરી ગયેલા, આઝાદીને પવન ચાખેલા સૈનિકે છે. એવે વખતે હિંદુસ્તાન પોતાને ફાવતા સમયને લાભ ના લઈ જાય તેની તકેદારી ખાતર સરકારે રોલેટ એક્ટ નામનો કાળે કાયદે પસાર કર્યો. આ કાયદો વ્યક્તિનું માનભંગ અને માનવ તરીકે ભેગવાતા તેના સીધા અધિકાર ઉપર તરાપ મારનાર હતો.
ત્યારની અંગ્રેજ હકૂમતની રમાતી પ્રપંચજાળ જોઈ ગાંધીજી ફફળી ઊઠ્યા. તેમણે કાળા કાયદા સામે પડકાર ફેંક્યો. પ્રજાને એ કાયદાને બહિષ્કાર કરવા આવાહન આપ્યું. તારીખ ૬ઠ્ઠી એપ્રિલ, ૧૯૧૯ના દિવસે દેશભરમાં વિરોધ દિન તરીકે જાહેર કરવામાં આવી. રોલેટ એકટ કાળા કાયદાની નકલ સભાઓ ભરી જાહેરમાં બાળવાની અને આખા દેશમાંથી આબાલવૃદ્ધ સૌએ ઉપવાસ રાખવાની જાહેરાત કરવામાં આવી.
૧૮૮૫થી ઈન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ પિતાની વીતકકથા સરકાર આગળ મૂકતી આવી હતી. રાજ્યના અધિકારો પ્રજા ઉપર હોય છે. પ્રજાના અધિકારે પણ હોય છે તેનું ભાન કોંગ્રેસને સમય જતાં થવા લાગ્યું હતું. કાળના
