________________
મારી સ્વરાજયાત્રા
શ્રી ગુલામ રસૂલ કુરેશી પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ પૂરું થયું. યુરોપમાં જાગેલ લડાઈમાં બ્રિટન મેખરે હતું. પોતાના રક્ષણના કારણે કાંઈ પણ નિમિત્ત વિના તેણે હિંદુસ્તાનને આ યુદ્ધમાં સંડોવેલ. હિંદુસ્તાનના સૈનિકે યુરોપની ભૂમિ ઉપર જર્મને સાથે લડેલા અને કાંસ, બ્રિટન વગેરે દેશની આઝાદ હવાનો તેમણે આસ્વાદ પણ ચાખ્યા હતા. વિજયભરી કામગીરી બજાવી ખુમારી સાથે તેઓ સ્વદેશ પાછા ફર્યા. કોઈ પણ સલ્તનત આવા શૌર્યવંત યોદ્ધાઓને બિરદાવે, પણ અહીં તેનાથી ઊલટું વિચારાયું.
બીજો પ્રશ્ન ખિલાફતને હતો. યુદ્ધ દરમિયાન મુસલમાનોના ધર્મગુરુ ખલિફા જર્મને ના પક્ષે હતા. અંગ્રેજોને ભીતિ હતી કે ધર્મના કારણે મુસલમાને શત્રુપક્ષે ફરી બેસશે. તેથી ઈસ્લામી આલમને તેનાં ધાર્મિક સ્થળમાં હસ્તક્ષેપ નહિ કરવામાં આવે તેવી હૈયાધારણ આપવામાં આવી હતી. અહીં પણ આપેલા વચનથી અવળાં જ પગલાં ભરાયાં.
સાધન, રીન્ય અને સંપત્તિથી અંગ્રેજો અને મિત્ર રાજ્યને હિંદુસ્તાને ભરપેટ મદદ પહોંચાડી હતી. તેના
