________________
આત્માનુશાસન
૧૨૧ नियूंढेऽपि प्रवाहे सलिलमिव मनाग्निम्नदेशेष्ववश्यं मात्सर्यं ते स्वतुल्ये भवति परवशाद् दुर्जयं तज्जहीहि || તપમાં અધિક ઉઘત, કષાયો શત્રુ જીતી જય વરી, વળી જલધિજલ સમ જ્ઞાન ઊંડું, તે છતાં ઈષ્ય જરી;
જ્યમ સર સુકાતાં ખાડમાં જળ અલ્પ દેખાય નહીં, નિજ તુલ્યમાં માત્સર્ય દુર્જય પરવશે, તજ તે સહી. ભાવાર્થ – હે ભવ્ય! તું તપશ્ચરણમાં ઉદ્યત થયો છે, કષાયોને અત્યંત શાંત કરી દીધા છે, તથા સમુદ્રના અગાધ જળ જેવું તારામાં જ્ઞાન પણ અગાધ પ્રગટ થયું છે; તોપણ જેમ પ્રવાહ સુકાઈ જવા છતાં તેની નીચે, ઊંડાણના ભાગમાં થોડું પાણી અવશ્ય રહી જાય છે કે જે બીજાઓ દ્વારા તરત જોઈ શકાય તેવું નથી હોતું, તેમ કર્મવશે પોતાના જેવા, પોતાના બરોબરી અન્ય ગુણી પુરુષો પ્રત્યે તને જે માત્સર્ય, ઈર્ષાભાવ થાય છે તે દુર્જય છે તથા બીજાઓને માટે અદશ્ય છે, તેને તું તજી દે.
શ્લોક-૨૧૬ चित्तस्थमप्यनवबुद्ध्य हरेण जाड्यात् क्रुद्ध्वा बहिः किमपि दग्धमनङ्गबुद्ध्या । घोरामवाप स हि तेन कृतामवस्थां क्रोधोदयाद् भवति कस्य न कार्यहानिः ॥ અજ્ઞાનતાથી ચિત્ત વસતા કામને જાણ્યો નહીં, પણ ક્રોધ કરી કંઈ બાહ્ય વસ્તુ, કામ ગણીને ત્યાં દહી; શિવ તેથી પામ્યા બહુ ભયંકર કામકૃત દશા અહો!
ક્રોધવશ કોને ન થાયે, કાર્ય હાનિ તે જુઓ! ભાવાર્થ – ચિત્તમાં રહેલા કામને વાસ્તવ્યપણે નહીં જાણતાં, બાહ્ય કોઈ બીજા પદાર્થને કામ સમજી ક્રોધપૂર્વક મહાદેવે તે બાહ્ય પદાર્થને ભસ્મ કર્યો. એમ કરવા છતાં કામ તો ન મર્યો
