________________
આત્માનુશાસન
૧૦પ સુખ જે દીએ તે મિત્ર જો, દુઃખ આપનાર અરિ ખરી;
તો મરણથી દુઃખ મિત્ર દેતા, શોચ તેનો શું કરો? ભાવાર્થ – જે સુખ ઉત્પન કરે તે મિત્ર અને જે દુઃખ ઉપજાવે તે શત્રુ - એમ આબાલવૃદ્ધ સૌ સમજે છે. પરંતુ જ્યારે સ્વજનાદિરૂપ મિત્ર મરે છે ત્યારે તેઓ પણ વિયોગજન્ય દુઃખ ઉપજાવી શત્રુવટુ કરે છે, તો પછી તેમના મરણનો શોક શો કરવો? શોકનું કારણ મોહ છે, માટે તે મોહને જ નષ્ટ કરવા યોગ્ય છે.
શ્લોક-૧૮૫ अपरमरणे मत्वात्मीयानलद्ध्यतमे रुदन् विलपति तरां स्वस्मिन् मृत्यौ तथास्य जडात्मनः । विभयमरणे भूयः साध्यं यशः परजन्म वा कथमिति सुधीः शोकं कुर्यान्मृतेऽपि न केनचित् ॥ જે પરમરણ અનિવાર્ય ત્યાં નિજ માની કરતા રુદનને, નિજ મૃત્યુકાળે તેમ કરતા જે અતિ આક્રન્દને; જડબુદ્ધિ નિર્ભય થઈ સમાધિ-મરણ સાધે શું અરે!
પરભવ અને યશ તે બગાડે, પ્રાજ્ઞ શોક ન કંઈ કરે. ભાવાર્થ – મરણ અતિશય અલંધ્ય, અમીટ અને અનિવાર્ય છે. પોતાથી પ્રત્યક્ષ ભિન્ન સ્ત્રીપુત્રાદિનું મરણ થતાં તેમને પોતાનાં માની તે અર્થે જે જીવો રડે છે, વિલાપ અને અતિ આક્રંદ કરે છે, શોકમાં ગરકાવ થાય છે તે મૂઢબુદ્ધિ જીવો પોતાનું મરણ સન્મુખ આવતાં તેવી જ રીતે અતિશય રડતાં રડતાં અને આજંદ કરતાં મરણ પામશે. શાંતિ અને નિર્ભયતાપૂર્વક થતાં મરણથી - સમાધિમરણથી આ લોકમાં યશ અને પરલોકમાં સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. પણ આવું મરણ એ મૂર્ખ જીવોને ક્યાંથી થાય? ન જ થાય. તેથી બુદ્ધિમાન જીવને ઉચિત છે કે મરણપ્રસંગે મોહઘેલા બની શોકમાં નિમગ્ન ન થવું.
