________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
૮૫
મનને મનાવવાનું નથી, મનને જીતવાનું છે
જે જીવો મજામાં છે, તે જીવો મજામાં નથી. કારણ મજા લેવામાં મનનું નિમિત્તપણું હોય છે. જ્યાં સુધી મનનું નિમિત્તપણું હોય ત્યાં સુધી શુભાશુભભાવ પણ હોય છે. શુદ્ધભાવમાં મનનું નિમિત્તપણું હોતું નથી.
મન આત્માનો શત્રુ છે, તેને મનાવવાનું નથી, પણ જીતવાનું છે. સમયસારમાં ઇન્દ્રિયોને જીતે તેને જિતેન્દ્રિય કહ્યા છે, ત્યાં ઇન્દ્રિય વિજયમાં મન વિજય પણ ગર્ભિત છે. પાંચ ઇન્દ્રિય તથા મન જ્ઞાનમાં નિમિત્ત થવાની સાથેસાથે ભોગમાં પણ નિમિત્ત બને છે, તેથી મનને જીતવાનું છે.
ભોજનની ઇચ્છા થતા ભોજન કરી લેવાથી ભોજનની ઇચ્છાનો નાશ થઇ જતો નથી, ભોજન કરીને ભોજન વડે ભોજનની ઇચ્છાને ઢાંકી દેવામાં આવે છે, ભોજન કરવાથી ઇચ્છા દબાઇ જાય છે. ઇચ્છાનો અભાવ કરવા માટે દરેક જીવે સર્વપ્રથમ જગતના અનેકાંતમય સ્વરૂપને સાચા દેવશાસ્ત્ર-ગુરૂના માધ્યમથી સમજવું જોઇએ.
અજ્ઞાની પૂર્વે ભોગવેલા ભોગને યાદ કરીને ફરી ભોગ ભોગવવાની ઇચ્છા કરે છે. પરંતુ ભોગના અંતમાં સુખ મળ્યું ન હતું, એ વિચાર કરતો નથી. તેને પૂર્વે ખાધેલું પહેલું રસગુલ્લુ અને તેનાથી મળેલું કલ્પિત ક્ષણિક સુખ તો યાદ આવે છે, પણ દસમું રસગુલ્લુ ખાતી વેળા સુખ મળ્યું ન હતું, એ વાતને યાદ કરતો નથી. ખરેખર, જે જીવને કર્મબંધનના ફળમાં સંસાર પરિભ્રમણ થવાનું છે, તે જીવની તેવી જ હોનહાર હોય છે.
નિશ્ચયદ્રષ્ટિએ પુદગલ કર્મ જડ છે તેથી પુદગલ કર્મનું ફળ પણ પુદ્ગલકર્મમાં જ હોય છે, ચેતનમાં નહીં. તેથી કર્મના ફળમાં મળતા સંયોગો તથા થતા સંયોગીભાવોને પણ જડ કહેવામાં આવે છે. અનુમાન અને આગમ પ્રમાણથી જડ પુદગલ કર્મની સિદ્ધિ થાય છે.
