________________
૭૪
મોક્ષમાળા-વિવેચન શિક્ષાપાઠ ૨૮. રાત્રિભોજન
અહિંસાદિ પાંચ મહાવ્રત જેવું રાત્રિભોજન ત્યાગવત છે. પાંચ મહાવ્રતમાં જેમ લાભ છે તેમ રાત્રિભેજન ત્યાગવતમાં પણ લાભ છે. તેથી મહાન ફળ મળે છે, તે વિષે પ્રીતિકરશેઠની કથા “પ્રવેશિકામાં આપી છે. ચાર પ્રકારના આહાર :- (૧) અશન – રોટલા, ભાત, પકવાન્ન વગેરે, (૨) પાન – પાણી વગેરે, (૩) ખાઈમ - ફળ, મે વગેરે, (૪) સાઈમ – પાનસેપારી, એલચી, લવીંગ વગેરે. એ ચારે પ્રકારના આહાર રાત્રે અભક્ષ્યરૂપ છે.
પ્રશ્ન – રાત્રિભોજન અભક્ષ્ય શાથી છે?
ઉત્તર – જે જાતિને આહાર હોય તે જ જાતિને તમસ્કાય નામના જીવે તેમાં રાત્રે ઉત્પન્ન થાય છે. પાણીમાં પાણી જેવા, દૂધમાં દૂધ જેવા, ભાતમાં ભાતના રંગ જેવા વગેરે. જે રંગને આહાર, તેવા જ રંગના જીવ હેય તેથી દેખાય નહીં. રાત્રે અગ્નિ સળગાવે તેના તાપથી જીવે હણાય. જીવ ખાવામાં આવે છે તે રેગનાં કારણે થઈ પડે. દ્રવ્ય અને ભાવે હિંસાનું કારણ છે. તેથી રાત્રિભેજન અભક્ષ્ય છે.
પુરાણમાં પણ રાત્રિભેજનને નિષેધ છે :"अस्तंगते दिवानार्थ आपो रुधिरमुच्यते । अन्नं मांससमं प्रोक्तं मार्कण्डेयमहर्षिणा ॥"
“સૂર્ય આથમ્યા પછી પાણી લેહી જેવું કહેવાય છે અને અન્ન માંસ જેવું કહેવાય છે.” એમ માર્કંડેય મહર્ષિ કહે છે.
