________________
૧૯૮
મોક્ષમાળા-વિવેચન (૧) આવશ્યકતા શી છે? તેને વિશેષ વિચાર હવે કરે છે કે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને શું કરવું છે? તે કે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને આત્મા દિવસે દિવસે સ્થિર થત જાય, સ્વસ્વરૂપ સ્થિરતાની શ્રેણિએ ચઢતે જાય, જેથી અનંત દુઃખને નાશ થઈ આત્માનું શ્રેયિક સુખ એટલે મેક્ષ સંબંધી સુખ કે જે સ્વસ્વરૂપિક સુખ છે તે તેને પ્રાપ્ત થાય.
દેશ, કાળ, ભાવને લઈને શ્રદ્ધા, જ્ઞાન વગેરે ઉત્પન્ન કરે તે સમ્યકુભાવ સહિત સમાધિમરણ કરીને જીવ ઉચ્ચ દેવગતિ પામે. ત્યાંથી મહાવિદેહ જેવા ક્ષેત્રે જન્મે ત્યાં ફરીથી સમભાવની ઉન્નતિ થાય અને ત્યાં તત્વજ્ઞાનની વિશુદ્ધતા કરતાં સંશય, વિમેહ, વિભ્રમ વગેરે દોષે ટાળી શ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરે, શ્રુતકેવળી વગેરે થાય. તેથી છેવટે પરિપૂર્ણ આત્મસાધન જ્ઞાન એટલે કેવળજ્ઞાન પ્રગટે અને તે ભવે સર્વ કર્મ ક્ષય કરી ક્ષે જવાય. એ બધું થાય શાથી ? જ્ઞાનથી. માટે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની આવશ્યકતા છે.
(૨) જ્ઞાનના ભેદ કેટલા છે? ઓછાવત્તા જ્ઞાનની અપેક્ષાએ જ્ઞાનના અનંત ભેદ છે. પણ મતિ, કૃત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવળ, એ જ્ઞાનના મુખ્ય પાંચ ભેદ છે તે મેક્ષનાં કારણરૂપ છે. આત્મજ્ઞાન નથી ત્યાં સુધી મતિ-અજ્ઞાન, કૃત-અજ્ઞાન અને વિભંગ એટલે કુઅવધિ એ ત્રણ અજ્ઞાનરૂપે હોય છે. આત્મજ્ઞાન થતાં જે અજ્ઞાનરૂપ છે તે જ્ઞાનરૂપ થાય છે. કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે મુખ્યપણે જરૂરનાં મતિ અને શ્રુત છે. તેમાં પણ ભગવાનનાં વચનરૂપ આગમ ભણે તે દ્રવ્યકૃત અને
