Page Text
________________
तत्वार्थ सूत्रे
जलेनाऽनशनादि तपः संयमरूपक्षारद्रव्येण प्रक्षालनद्वार/ निर्जरातत्वं व्यपदिश्यते, निर्जरणं - देशतः परिष्टनं निर्जरेति व्युत्पत्तेः ॥१॥
तत्वार्थनियुक्ति:- पूर्वं तावद् जीवादि संबरपर्यन्तसप्ततस्त्रानां प्ररूपणं कृतम्, सम्पति-क्रम प्राप्तस्याऽष्टमस्य निर्जरा तत्वस्य प्ररूपणं कर्तुमष्टममध्याय मारमते - 'देसओ कम्मक्खओ निज्जरा' इति । देशतो न तु-स - सर्वतः कर्मक्षयः कर्मणां ज्ञानावरणदर्शनावरणादि कर्मणां विपाकानां वा देशतः क्षयो-विनाशः परिशटनम् आत्मपदेशेभ्यो विघटनं पृथग्भवनं निर्जरोध्यते । 'निर्जरणं परिशटनं निर्जरा' - इति व्युत्पत्तेः तथा च पूर्वोपार्जितानां कर्मणाम् आत्म संश्लि ष्टानां विपाकेन वेदनरूपकर्मफलभोगेन- तपसा चाडनशनादिना द्वादशविधेनाssसेव्यमानेन देशतः क्षयो विध्वंसनं निर्जरातस्त्रं व्यपदिश्यते । एवञ्चाऽऽत्मरूप वस्त्रे जनुकाष्ठवत् - संश्लिष्टस्य ज्ञानावरणादि कर्मरजोमलस्य ज्ञानरूपादि सलिका, ज्ञान रूपी जल से, अनशन आदि तप एवं संयम रूपी खार (सोडे) से प्रक्षालन द्वारा हट जाना निर्जरातच्व है । १ ।
,
तत्वार्थनियुक्ति-- पहले जीव से लेकर संवर पर्यन्त सात तत्वों का निरूपण किया गया अब क्रमानुसार आठवें निर्जरा तत्व का निरूपण करने के लिए आठवां अध्याय प्रारंभ किया जाता है।
५७२
विपाक को प्राप्त अथवा नहीं प्राप्त ज्ञानावरण आदि कर्मों का एक देश से क्षय होना -- आत्मप्रदेशों से पृथक् हो जाना निर्जरा है। पूर्वोपार्जित और आत्मप्रदेशों के साथ एकमेक हुए कर्म विपाक के द्वारा अर्थात् फलभोग के द्वारा बारह प्रकार के अनशन आदि तपों के द्वारा क्षय को प्राप्त हो जाते हैं, उसी को निर्जरा कहते हैं ।
इस प्रकार अत्मा रूपी वस्त्र में दूध और पानी की तरह परस्पर રૂપી જળથી અનશન આદિ તપ અને સંયમ રૂપી ખાર (સેાડા) થી પ્રક્ષાલન દ્વારા દૂર થઈ જવુ નિજ રાતત્વ છે. ।। ૧ ।
તત્ત્વાથ નિયુ તિઃ—પહેલા જીવથી લઇને સવર્ પર્યંન્ત સાત તત્ત્વનુ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું, હવે ક્રમાનુસાર આઠમાં નિરાતત્ત્વનું નિરૂપણ કરવા માટે આઠમા અધ્યાય શરૂ કરવામાં આવે છે.
વિપાર્કને પ્રાપ્ત અથવા નહી. પ્રાપ્ત જ્ઞાનાવરણ આદિ કર્મોના એકદેશથી ક્ષય થવે આમપ્રદેશેાથી પૃથક્ થવુ' નિશ છે. પૂર્વાપાત અને આત્મપ્રદેશની સાથે એકમેક થયેલા કવિપાક દ્વારા અર્થાત્ ફળભેાગ દ્વારા ખાર પ્રકારના અનશન આદિ તા દ્વારા ક્ષયને પ્રાપ્ત થઇ જાય છે, તેને જ નિર્જરા કહે છે. આ રીતે આત્મારૂપી વચમાં, દૂધ અને પાણીની જેમ પરસ્પર અદ્ધ જ્ઞાના
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |