________________
DABAD
३१५
तत्त्वार्यसूत्र मूलम्-पढमस्त अणुव्वयस्स बंध-वह-छविच्छेयाइया पंच अइयारा ॥४१॥
छाया-प्रथमस्याऽणुव्रतस्य बन्ध-वध-छविच्छेदादिकाः पश्चातिचाराः॥४१॥
तत्वार्थदीपिका-पूर्व तावत् सम्यक्त्वस्य शङ्का-काङ्क्षा-विचिकित्सा-पर. पाषण्डप्रशंसा संस्तव रूप पञ्चातिचारस्वरूपं निरूपितम्, सम्पति-अतिचारप्रस्तावात् पञ्चाणुव्रतानां दिखाना चाऽतिचारान् क्रमशः पञ्च-प न प्ररूपयितुमाह-'पढमस्स०' इत्यादि । प्रथमस्या-हिंसालक्षणस्याऽणुव्रतस्य देशतः स्थूल प्राणातिपातविरमणरूपस्य बन्ध-वध छविच्छेदादिकाः तत्र-बन्धः स्वाभिमत देशगतिनिरोधरूप: गाढबन्धन वा१ वध:-कशादण्डवेत्रादिभिः पाणिनामभिधात
'पढमस्स अणुव्वयस्त' इत्यादि ।
सूत्रार्थ-प्रथम अणुव्रत के बंध, वध, छविच्छेद आदि पांच अतिचार है ॥४१॥
तत्त्वार्थदीपिका-पूर्व में सम्यक्त्व के शंका, कांक्षा, विचिकित्सा, परपाषण्डप्रशंसा और परपाण्डसंस्तव, इन पांच अतिचारों का स्वरूप निरूपण किया गया अतिवार का प्रकरण होने से पांच अणुव्रतों तथा दिगवत आदि सात शिक्षाव्रतों के पांच-पांच अतिचारों का क्रमशः प्ररूपण करते हैं
अहिंसा जिसका लक्षण है और स्थूल प्राणातिपात विरमण जिमका स्वरूप है, ऐसे प्रथम व्रत के पांच अतिचार हैं-बन्ध, वध, छविच्छेद आदि । इष्ट देश में गमन का निरोध या गाढा बन्धन बन्ध कहलाता है। कोडा, दंड, वेत आदि से प्राणियों को आघात करना
'पढमस्स अणुव्वयस्स बंध-वहाच्छविछेयाइया पंच अइयारा' या
સૂત્રાર્થ–પ્રથમ અણુવ્રતના બંધ, વધ, છવિચ્છેદ આદિ પાંચ અતિચાર છે. ૧૪૧
તત્વાર્થદીપિકા-પૂર્વસૂત્રમાં સમ્યકત્વના શંકા, કાંક્ષા, વિચિકિત્સા, પરપાવંડ પ્રશંસા અને પરપાવંડસંતવ એ પાંચ અતિચારના સ્વરૂપનું નિરૂ પણ કરવામાં આવ્યું હવે અતિચારનું પ્રકરણ હોવાથી પાંચ અણુવ્રતો તથા દિગદ્ય આદિ ૭ (સાત) શિક્ષાત્રતેનાં પાંચ-પાંચ અતિચારોનું કમશઃ પ્રરૂપણ કરીએ છીએ
અહિંસા જેનું લક્ષણ છે અને સ્થૂળ પ્રાણાતિપાત વિરમણ જેનું સ્વરૂપ છે એવા પ્રથમ વતન પંચ અતિચાર છે-બન્ધ, વધ, છવિચછેદ આદિ ઈટ દેશમાં ગમનને નિરોધ અથવા ગાઢ બન્ધન “બધ' કહેવાય છે. ચાબૂક, લાકડી, સેટી વગેરેથી પ્રાણિઓને આઘાત કરો વધ છે-પ્રાણેને નાશ નહીં,
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
