________________
२५६
मन्दीसत्रे "अपवाद परिहत्य, उत्सर्गश्च प्रवर्तते " इति । अपवादश्च-" मिच्छादिट्ठी अपज्जत्तगे"। तथा-"सुरनारएसु होति चत्तारि तिरिएसु जाण पंचेव " इत्यादिरागमः। तथा चोक्तम्
" मनुजगतौ सन्ति गुणाश्चतुर्दशेत्याधपि प्रमाणं स्यात् ।
पुंवत् स्त्रीणां सिद्धौ, नापर्याप्तादिवबाधा " ॥ १ ॥ इति । अपर्याप्तक मनुष्यादिकों में तथा देवनारक एवं तिर्यचों में भी निर्वाणपद प्राप्त होने का प्रसंग मानना पडेगा । सो इस प्रकार की शंका करना भी ठीक नहीं है । कारण कि अपर्याप्त मनुष्य आदि इस प्रवचन के विषय नहीं हैं । वे तो अपवाद के विषय हैं । और अपवाद को छोड़कर उत्सर्ग की प्रवृत्ति होती है, कहा भी है-"अपवादं परिहत्य, उत्सर्गश्च प्रवर्तते" इति। वह अपवाद "मिच्छादिद्वीअपज्जत्तगे" तथा-"सुरनारएम होंति चत्तारि तिरिएसुजाण पंचेव" इस प्रकार है। इन मिथ्यादृष्टि, अपर्याप्तक, देव, नारक और तिर्यञ्चको छोड़कर उपरोक्त आगमवाक्य चरितार्थ होता है । अर्थात्-इनको छोड़कर सब-मनुष्य मात्र मुक्ति के अधिकारी है । कहा भी हैं"मनुजगतौ सन्ति गुणाश्चतुर्दशेत्याद्यपि प्रमाणं स्यात्।
पुंवत् स्त्रीणां सिद्धौ, नापर्याप्तादिवद्वाधा ॥ १ ॥” इति । મનુષ્યાદિકમાં તથા દેવ નારક અને તિર્યોમાં પણ નિર્વાણપદ પ્રાપ્ત થવાને પ્રસંગ માનવે પડશે. તે આ પ્રકારની શંકા કરવી તે પણ ગ્ય નથી. કારણ કે અપર્યાપ્ત મનુષ્ય આદિ આ પ્રવચનને વિષય નથી. તે તે અપવાદના વિષયે છે. અને અપવાદને જતો કરીને ઉત્સગની પ્રવૃત્તિ થાય છે, કહ્યું પણ છે– " अपवाद परिहत्य उत्सर्गश्च प्रवर्तते"ति. ते अपवाह "मिच्छादिट्रिअपज्जतगे" तथा “सुर नारएसु होंति चत्तारि तिरिएसु जाण पंचेव" 20 प्रारे छ. मे મિથ્યાદષ્ટિ, અપર્યાપ્તક, દેવ, નારક અને તિર્યંચને છેડીને ઉપરોક્ત આગમવાક્ય ચરિતાર્થ થાય છે. એટલે કે એમને છોડીને બધા મનુષ્ય મુક્તિના અધિકારી છે. કહેલ પણ છે–
" मनुजगतौ सन्ति गुणाश्चतुर्दशेत्याद्यपि प्रमाणं स्यात् । पुंवत् स्त्रीणां सिद्धौ नापर्याप्तादिवद्वाधा" ॥ १ ॥ इति
શ્રી નન્દી સૂત્ર
