________________
सुनिहषिणी टीका अ. ५ चित्तसमाधिस्थानवर्णनम्
१४१ नुभावं=देवसम्बन्धिविभवं वज्रानुशासनादिकं द्रष्टुं देवदर्शनं देवसाक्षात्कारो वाऽसमुत्पन्नपूर्व समुत्पद्येत । ५ पञ्चमे-तस्य अवधिना-अब-अधोविस्तृतरूपिवस्तु 'एतावत् क्षेत्रं पश्यन् एत्तावन्ति द्रव्याण्येतावन्तं कालं पश्यती' त्यादिपरस्परनियमितक्षेत्रादिलक्षणया मर्यादया धीयते परिच्छिद्यतेऽनेनेत्यवधिर्ज्ञानविशेषः, स च मर्यादोपलक्षितस्तेन लोकं भुवनं ज्ञातुम् असमृत्पन्नपूर्वम् अवधिज्ञानम् इन्द्रियमनोनिरपेक्षमात्मनो रूपिद्रव्यसाक्षात्कारकारणं ज्ञानम्, उक्तञ्च
"द्रव्याणि मूर्तिमन्त्येव, विषयो यस्य सर्वतः ।
नैयत्यरहितं ज्ञानं, तत स्यादवधिलक्षणम्" ॥१॥ इति ।
एतादृशमवधिज्ञानं समुत्पद्येत प्रादुर्भवेत् । दिव्य ऋद्धि और देवों के शरीर आभरण आदि की दिव्य कान्ति, तथा देव सम्बन्धी दिव्य वैभव-शासन का प्रभुत्व आदि देखने के लिए पूर्व में नहीं अनुभव किया हुआ ऐसा देव का साक्षात्कार होता है । (५) पांचवें समाधिस्थान में अबधिज्ञान होता है । जो अधोदिशा की वस्तुओं को विस्तार से जानता है वह अवधिज्ञान है । अथवा अवधि का अर्थ है मर्यादा अर्थात् जो द्रव्य क्षेत्र काल भाव की मर्यादा को लेकर मन और इन्द्रियों की अपेक्षा नहीं रखता हुआ केवल रूपी द्रव्यों को ही जानता है वह अवधिज्ञान है । कहा भी है
" द्रव्याणि मूर्तिमन्त्येव, विषयो यस्य सर्वतः ।
नयत्यरहितं ज्ञानं, तत्स्यादवधिलक्षणम् " ॥१॥ इति ।
जिसका विषय सर्व रूपी द्रव्य है। और नियतिरहित अर्थात् अधोदिशा में विस्तार से जानने वाला है उसको अवधिज्ञान कहते हैं ॥ શરીર આભરણ આદિની દિવ્ય કાન્તિ તથા દેવસંબંધી દિવ્ય વૈભવ-શાસનનું પ્રભુત્વ આદિ જેવાને માટે પૂર્વમાં અનુભવ ન થયા હોય એવા દેવને સાક્ષાત્કાર થાય છે. (૫) પાંચમા સમાધિસ્થાનમાં અવધિજ્ઞાન થાય છે. જે અદિશાની વસ્તુઓના વિસ્તારથી જાણે છે તે અવધિજ્ઞાન છે. અથવા અવધિજ્ઞાનનો અર્થ છે મર્યાદાથી જ્ઞાન અર્થાત જે દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ અને ભાવની મર્યાદાને લઈને મન અને ઈન્દ્રિયોની અપેક્ષા ન રાખતાં કેવલ રૂપી દ્રવ્યને જ જાણે છે તે અવધિજ્ઞાન છે. કહ્યું પણ છે કે
द्रव्याणि मूर्तिमन्त्येव, विषयो यस्य सर्वतः।
नयत्यरहितं ज्ञानं, तत्स्यादवधिलक्षणम् ॥ १ ॥धति ॥ જેને વિષય સર્વ રૂપી દ્રવ્ય છે. અને નિયતિરહિત અર્થાત્ અધદિશામાં વિસ્તારથી જાણવાવાળા છે તેને અવધિજ્ઞાન કહે છે. (૬) છઠ્ઠા સમાધિરથાનમાં અવધિદર્શન
શ્રી દશાશ્રુત સ્કન્ધ સૂત્ર
