________________
सूर्यज्ञप्तिप्रकाशिका टीका सू० ७५ द्वादश प्राभृतम्
४९३ शतैः पञ्चविंशत्यधिकैः-३२२५ अभिजिदादीनि मूलपर्यन्तानि शोधनकानि शुद्धयन्तीति तथा शोधनक्रिया क्रियते-३३५५-३२२५=१३० स्थितं पश्चात्रिंशदधिकं शतम्-१३० तेन च अस्माच्छेपराशेः पूर्वाषाढानक्षत्रस्य शोधनकं न शुद्धयति । अत आगतं त्रिंशदधिक शतं चतुस्त्रिंशदधिकशतभागानाम्-१३४ पूर्वाषाढानक्षत्रसत्कमवगाह्य चन्द्रस्त्रिंशत्तमं सूर्यतु परिसमापयतीति धूलीकर्मणा प्रत्यक्षमुपपद्यते । इति । ___ अथ सम्प्रति सूर्यनक्षत्रयोगस्योदाहरणरूपा भावना प्रदश्यते यथा-प्रथमसूर्यर्तजिज्ञासायां द्विगुणमेकं रूपोनमेकमेव-(१४२)-१-२-१=१ अयमेव गुणकराशि स्तेनानेन गुणकेन स एव पूर्वोदितो ध्रुवराशिः पञ्चोत्तरशतत्रयप्रमाणो गुणनीयः३०५४ १=३०५ एकेन गुणितोऽपि राशिरविकृत एव तिष्ठतीति गुणितोऽप्येकेनपचाणवे हैं उसमें से शोधित करे-१७९९५-१४६४०=३३५५ इसप्रकार शोधित करने से पश्चात् तेतीससो पचपन रहते हैं ३३५५। इनको फिरसे बत्तीस सो पचीस ३२२५ संख्यक अभिजित से लेकर मूल पर्यन्त के नक्षत्रों के शोधनक को शुद्ध करे जो इस प्रकार शोधनक क्रिया को जाती है-३३५५३२२५=१३० इस प्रकार शोधिक करने से पश्चात् १३० एकसो तीस बचते हैं। उस शेष राशिसे पूर्वाषाढा नक्षत्र का शोधनक शोधित नहीं होता। अतः एकसो चोतीस भागोंका एकसो तीस १२४ यह पूर्वाषाढानक्षत्रका इतना परिमाण को भोग करके चंद्र तीसवों सूर्य ऋतुको समाप्त करता है यह धूलिकर्म से प्रत्यक्ष हो जाता है।
अब सूर्यनक्षत्र योग का उदाहरण रूप भावना प्रदर्शित की जाती है-जैसे की-पहली सूर्य ऋतु जानने की विचारणामें दोसे गुणा किया गया एकको रूपोन करने से एक ही रहता है। (१+२)-१२-१=१ यही गुणक राशि है है अतः इस गुणक से यह पूर्व कथित ध्रुवराशि जो तीनसो पांच है उसको આ રીતે શોધિત કરવાથી તેત્રીસ પંચાવન રહે છે. ૩૩૫૫ આ સંખ્યાને ફરીથી બત્રીસ પચીસ ૩૨૨૫ સંખ્યાવાળા અભિજીત નક્ષત્રથી લઈને મૂલ નક્ષત્ર પર્યનતના નક્ષત્રોના શેધનકને શુદ્ધ કરવા જે આ રીતે શેનક્રિયા કરવામાં આવે છે. ૩૩૫૫-૩૨૨૫=૧૩૦ આ રીતે શેધિત કરવાથી પાછળથી ૧૩૦ એકત્રીસ વધે છે. એ શેષરાશિથી પૂર્વાષાઢા નક્ષત્રનું શોધનક શોધિત થઈ શકતું નથી તેથી એકસો ચોત્રીસ ભાગોવાળા એકત્રીસ ૧૩૪ પૂર્વાષાઢા નક્ષત્રના આટલા પરિમાણનો ઉપગ કરીને ચંદ્ર ત્રીસમી સૂર્યકિતને સમાપ્ત કરે છે. એ ધૂલિકમથી પ્રત્યક્ષ જણાઈ આવે છે.
હવે સૂર્યનક્ષત્રગના ઉદાહરણરૂપ ભાવના બતાવવામાં આવે છે. જેમકે પહેલા સૂર્ય ઋતુ જાણવાને વિચાર કરવામાં આવે તે બેથી ગણવામાં આવેલ એકને રૂપન કરવાથી એકજ રહે છે. (૧ર)-૧૦ર-૧૧ આજ ગુણકરાશી છે. તેથી આ ગુણકરાશીથી
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2
