________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू.७ जावादोनां वर्णादिना परस्परसंवैधः ९९ रूक्षस्पर्शपरिणता अपि भवन्ति, इत्येवं कटुकरसस्य स्पर्टीः सह अष्टौ विकल्पाः, अथ तस्यैव संस्थानैः सह पञ्चविकल्पानाह-'संठाणओ परिमंडलसंठाणपरिणया वि, वसंठाणपरिणया वि, तंससंठाणपरिणया वि' चउरंससंठाणपरिणया बि, आययसंठाणपरिणया वि' ये स्कन्धादयो रसतः कटुकरसपरिणता स्तेषां मध्ये चिन-संठाणओ' संस्थानतः 'परिमंडलसंठाणपरिणया वि-परिमण्डलसंस्थान परिणता अपि भवन्ति, केचन-'वट्टसंठाणपरिणया वि'-वृत्तसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-तंससंठाणपरिणया वि-व्यस्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'चउरंससंठाणपरिणया वि' चतुरस्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन'आययसंठाणपरिणया वि' आयतसंस्थान परिणता अपि भवन्ति, तदेवं कटुरसस्य संस्थानैः सह पञ्च विकल्पा वर्णादिभिःसर्वैस्तु विंशतिः
अथ कषायरसस्य वर्णादिभिः सह विंशतिं विकल्पान् आह-'जे रसओ कसायरसपरिणया ते वण्णओ कालवण्णपरिणया वि, णीलवण्णपरिणया वि, रूक्ष स्पर्शवाले होते हैं । इस प्रकार कटुकरस बाले पुद्गल स्पर्श के योग से आठ प्रकार के होते हैं। ___ अब कटुकरसवाले पुद्गलों के संस्थान की अपेक्षा पांच भेद प्रदशित करते हैं-जो पुद्गल रस से कटुकरस वाले हैं, उनमें कोई संस्थान की अपेक्षा परिमंडल संस्थानवाले, कोई वृत्तसंस्थानवाले कोई त्रिकोण संस्थानयाले, कोई समचौरस संस्थानवाले और कोई आयतसंस्थान वाले होते हैं। यों कटुकरसयाले पुद्गलों के संस्थानों के योग से पांच विकल्प होते हैं और वर्णादि सभी को मिलाने से बीस भेद हो जाते हैं। ___ अब कषायरस परिणमन वाले पुद्गलों के वर्णादि के साथ चीस भेदों का कथन करते हैं-जो पुद्गल रस की अपेक्षा कषायरस परिणવાળા પણ હોય છે. એ રીતે કડવા રસવાળાં પુદ્ગલે સ્પર્શના ગે આઠ प्रा२ना मने छ.
હવે કડવા રસવાળાં પુદ્ગલેના સંસ્થાનની અપેક્ષાએ પાંચ ભેદને પ્રદશિત કરે છે-જે પગલે રસે કરીને કડવા રસવાળાં છે, તેમાં કઈ સંસ્થાન ની અપેક્ષાએ પરિમંડલ સંસ્થાનવાળાં, કોઈ વૃત્ત સંસ્થાનવાળાં, કેઈ ત્રિકેણું સંસ્થાનવાળાં, કેઈ સમચતુરન્સ સંસ્થાનવાળાં, અને કોઈ આયત સંસ્થાનવાળાં હોય છે. આમ કડવા રસવાળાં પુદ્ગલેના સંસ્થાના વેગથી પાંચ વિકલ્પ બને છે અને વર્ણાદિ બધાને મેળવવાથી ૨૦ ભેદ બની જાય છે.
હવે કષાય રસ પરિણામી પુદ્ગલેના વર્ણાદિકની સાથે બનનારા ૨૦ ભેદેનું કથન કરે છે જે પુદ્ગલે રસની અપેક્ષાએ કષાય રસ પરિણામવાળાં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
