________________
३६२
जीवाभिगमसूत्रे विशतिद्वाराणि ज्ञातव्यानि । 'गाहा अत्र विषये संग्रहगाथादयं वर्तते , तथाहि'पोग्गलपरिणामे' इत्यादि । तत्र पुद्गलपरिणामसूत्रं सूत्रकारेणैव प्रतिपादितम्, शेषाणि-वेदना १ लेश्या २ नाम ३ गोत्रा ४ ऽरति ५ भय ६ शोक ७ क्षुधा ८ पिपासा ९ व्याध्यु १० च्छ्वासानु ११ ताप १२ क्रोध १३ मान १४ माया १५ लोमा १६ हार १७ भय १८ मैथुन १९ परिग्रह २० संज्ञा विषयाणि विशतिः सूत्राण्यपि वक्तव्यानि तथाहि-हे भदन्त । रत्नप्रभा नारकाः कीदृशीं वेदना प्रत्यनुभवन्तस्तिष्ठन्तीति हे गौतम !अनिष्टतरां यावदमनोऽमतरां वेदना प्रत्यनुभवन्त स्तिष्ठन्ति, एवं शर्कराप्रभा बालुकाप्रभा पङ्कप्रभा धूमप्रभा तमःप्रभा तमस्तमः प्रभा प्रथिवी नारका अपि अनिष्टतरां यावदमनोऽमतरां वेदनांमन भवन्त स्तिष्ठन्तीति एवमेव प्रतिपृथिविव्यादि सूत्राण्यपि स्वयमेव ऊहनीयानि ।
अत्रैतानि पुद्गलपरिणामादि द्वाराणि समधिकृत्य परिग्रह संज्ञापरिणाम वक्तव्यतायां चरमसूत्रं सप्तमनरक पृथिवीविषयं भवति, तदनन्तरम् 'एथकिर' हार १७, भय १८, मैथुन १९, परिग्रह २०, संज्ञाविषयक इन वेदना परिणामसे लेकर परिग्रह संज्ञा परिणाम तकके शेष उन्नीस द्वारों के सम्बन्ध में भी सूत्रों का कथन कर लेना चाहिये जैसे-हे भदन्त ! रत्नप्रभा नैरयिक कैसी वेदना का अनुभवन करते हैं ? हे गौतम ! वे अनिष्ट तर यावत् अमनोमतर वेदना का अनुभवन करते हैं। इसी तरह से हर एक पृथिवी में लेश्यादि सम्बन्धी सूत्र भी अपने आप उद्भावित कर लेना चाहिये यहां इस विषय में दो संग्रह गाथाएं हैं-'पोग्गल परिणामें इत्यादि।
यहां इस पुद्गल परिणाम को अधिकृत करके परिग्रह संज्ञा परिणाम पर्यन्त के बीस द्वारों की वक्तव्यता मे अन्तिम सूत्र सप्तम नरक पृथिवी સંજ્ઞા સંબંધી આ વેદના પરિણામથી લઈને પરિગ્રહ સંજ્ઞા પરિણામ સુધીના બાકીના ઓગણીસ દ્વારેના સંબંધમાં પણ સૂત્રોનું કથન સમજી લેવું. જેમકે હે ભગવદ્ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નૈરયિકે કેવી વેદનાને અનુભવ કરે છે, હે ગૌતમ! તેઓ અનિષ્ટતર યાવતું અમનેડકતર વેદનાને અનુભવ કરે છે. એ જ પ્રમાણે દરેક પૃથ્વીમાં લેશ્યા વિગેરેના સંબંધમાં પણ સૂત્રપાઠ પિતે બનાવીને સમજી લે. અહિંયાં આ સંબંધમાં બે ગાથાઓ કહી છે. જે આ પ્રમાણે છે.
'पोग्गलपरिणामे वेयणा य लेस्साय नाम गोए य, अरइ भएय सोगे खुहापिवासा य वाही य ॥ १ ॥ उस्सासे अणुतावे, कोहे माणे य माय लोभेय,
चत्तारि य सण्णाओ, नेरइया णं तु परिणामे ॥ २ ॥
અહિંયાં આ પુદ્ગલ પરિણામ વિગેરે દ્વારેને અધિકૃત કરીને પરિગ્રહસંજ્ઞા પરિણામની વક્તવ્યતામાં છેલ્લું સૂત્ર સાતમી નરક પૃથ્વીમાં છે તે પછી
જીવાભિગમસૂત્ર
