________________
९३२
भगवती सूत्रे
चत्वारो मङ्गा अभवन् एवं गुरुशीतोष्णैर्बहुवचनान्तैश्वत्वारोऽभवन, तदेवमेतेऽपि षोडश भङ्गाः, 'देसे कक्खडे देसे मउए देसा गरुया देसा लहुया देसे सीए देउसि देसे निद्धे देसे लुक्खे, एएवि सोलसभंगा कायन्वा' देशः कर्कशो देशो मृदुको देशाः गुरुकाः देशा लघुकाः देशः शीतो देश उष्णो देशः स्निग्धो देशो रूक्षः, एतेऽपि षोडश भङ्गाः कर्त्तव्याः, गुरुलघुभ्यां बहुवचनान्ताभ्यामेते वचनान्त गुरुपद को लेकर हुए हैं, गुरु और उष्णपद में बहुवचनान्तता करके द्वितीय चतुष्क के ४ भंग हुए हैं, गुरु और शीतपद में बहुवच नान्तता करके तृतीय चतुष्क के ४ भंग हुए हैं और गुरु, शीत और उष्णपदों में बहुवचनान्तता करके चतुर्थ चतुष्क के चार भंग हुए हैं । इस प्रकार से ये पूर्वोक्त १६ भंग निष्पन्न हुए हैं । 'देसे कक्खडे, देसे मउए, देसा गरुया, देसा लहुया, देसे सीए, देसे उसिणे, देसे निद्धे, देसे लक्खे - एएवि सोलसभंगा कायव्वा' एवं लघुपद में बहुवचनान्त करके जो १६ भंग बनते हैं वे इस प्रकार से हैं - एक देश में वह कर्कश, एकदेश में मृदु, अनेक देशों में गुरु, अनेक देशों में लघु, एकदेश में शीत, एकदेश में उष्ण, एकदेश में स्निग्ध एवं एकदेश में रुक्ष हो सकता है, यह इस प्रकार के कथन का प्रथम भंग है, शेष १५ भंग और पूर्वोक्त पद्धति के अनुसार करना चाहिये इनकी विगत इस प्रकार से है-गुरु और लघुपद में बहुवचन करने से एवं शेषपदों में एकवचन करने से प्रथमचतुष्क का प्रथम भंग होता है, इसका द्वितीय भंग इस प्रकार से है - 'देशः कर्कशः, देशः
ચાર ભંગા થયા છે, તથા ગુરૂ, શીત અને ઉષ્ણુ પદેમાં મહુવચનના પ્રયાગ કરીને ચેાથી ચતુસ`ગીના ૪ ચાર ભંગા થયા છે. આ રીતે પૂર્વક્તિ ૧૬ સેાળ लौंगे। थया छे. ४ 'देसे कक्खडे देसे मउए देसा गरुया देसा लहुया देसे are देसे उखिणे देते निद्धे देखे लुक्खे एए वि सोलखभंगा कायव्वा' ते પેાતાના એકદેશમાં કશ એકદેશમાં મૃદુ અનેક દેશમાં ગુરૂ અનેક દેશમાં લઘુ એકદેશમાં શીત એકદેશમાં ઉષ્ણ એકદેશમાં સ્નિગ્ધ એકદેશમાં રૂક્ષ સ્પર્શીવાળા હાય છે. આ રીતે શુરૂ અને લઘુ પટ્ટમાં બહુવચનના પ્રયાગ કરીને ૧૬ સેાળ લહેંગા મનાવાય છે. આ તે પ્રકારના પહેલા ભંગ છે. બાકીના ૧૫ પદર ભંગા પૂર્વોક્ત પદ્ધતિ પ્રમાણે કરી લેવા તેની વિગત આ પ્રમાણે છે.-ગુરૂ અને લઘુ પદમાં મહુવચનના પ્રયાગ કરવાથી અને બાકીના પદોમાં એકવચન કરવાથી પહેલી ચતુભ'ગીના પહેલા ભંગ થાય છે. તેના ખીને लौंग च्या अभाये है.-' देशः कर्कशः देशोः मृदुकः देशाः गुरुकाः देशा लघुकाः
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
