________________
તરીકે મહાપદને તેતાલીસ વર્ષ સુધી મગધની મહાસત્તા ભોગવી. મંત્રીશ્વર કલ્પકનો વંશ પણ આ કાળ દરમિયાન મંત્રી વંશ તરીકે ચાલુ રહ્યો. નવમા નંદના સમયે શ્રી શકટાલ નામના મંત્રી થયા. જેમની વફાદારી આજે ઇતિહાસમાં અમર છે.
શકટાલને મંત્રીશ્વર-કલ્પકથી માંડીને થયેલા મંત્રીઓની અનુભવસમૃદ્ધિ વારસામાં મળી હતી. એથી મગધની કીર્તિને દિગદિગંતમાં ગુંજતી કરવામાં અને અનેક દેશોને મગધના વફાદાર સેવક બનાવવામાં તેઓ કલ્પનાતીત સફળતા મેળવી ગયા. એમના કાળમાં એક તરફ જેમ મગધની કીર્તિ વિશ્વવ્યાપી બનવા પામી, એમ બીજી બાજુ છેલ્લે છેલ્લે નંદ વંશના પતનની પણ પૂર્વભૂમિકા રચાઈ.
નંદ રાજાઓ સુવર્ણનો સંગ્રહ કરવાના ભારે શોખીન હતા. એઓ પોતપોતાના રાજ્યકાળ દરમિયાન એટલો બધો સુવર્ણ સંગ્રહ કરતા કે, જેથી સુવર્ણનો એકએક નાનકડો ડુંગર રચાઈ જાય ! આવા લોભને કારણે મગધમાં ગુપ્ત રીતે સુવર્ણના ડુંગરો રચાયા પણ હતા અને મગધની સમૃદ્ધિ એ સર્વોચ્ચ શિખર સર કર્યું હતું.
નવમા નંદમાં જેમ સુવર્ણનો સંગ્રહ કરવાનો શોખ હતો. એમ પોતાની કીર્તિના નવા કાવ્યો બનાવનારાઓને પ્રોત્સાહિત બનાવવા માટે અઢળક સુવર્ણનું દાન કરવાના પણ એ શોખીન હતા. શકટાલ મંત્રીને આ બંને શોખ ગમતા ન હતા. પણ સુવર્ણનાં સંગ્રહ અંગે તો તેઓ કંઈ કરી શકે એમ ન હતા, પરંતુ કવિઓને અપાતા કીર્તિદાનમાં અતિ ન થાય, એનો એઓ પૂરો ખ્યાલ રાખતા. એમની આવી રાજ્ય ભક્તિ જ એક દહાડો એવી પરિસ્થિતિ સર્જી ગઈ કે, જે ખુદ શકટાલની પોતાની હત્યાનું અને નંદવંશના નાશનું નિમિત્ત જ બની ગઈ !
વરરૂચિ નામનો એક પંડિત રોજ નવા-નવા રાજ સ્તુતિના શ્લોકો બનાવતો ને સુવર્ણમુદ્રાઓ ઈનામમાં મેળવતો. એનામાં કવિત્વ-શક્તિ હતી, એમાં કોઈથી ના પડાય એમ ન હતું. છતાં આ રીતે સુવર્ણનું દાન ચાલુ રહે, એ મંત્રીને રાજ્યના લાભમાં ન જણાયું, એથી એમણે
મહારાજા ખારવેલ -~-~~~-~~~
