________________
પઠેરાવાણી
૩૧
રૂપો ખરેખર તેનાથી જુદાં નથી. ‘અહં'નો નાશ કરવો અને ‘આત્મસ્થ’ રહેવું એ જ ઉપલબ્ધિની સૌથી ઊંચી રીત છે.
૩. નિરાકાર આત્મા સાથે એકાકાર થયેલાને માટે બધું જ નિરાકાર છે. સંસારનું અસ્તિત્વ તો કેવળ સાપેક્ષ જ છે. સંસાર તો ખરેખર મનનો પર્યાયવાચી શબ્દ છે. જ્ઞાન જ સંસારને પ્રકાશિત કરતું હોવાથી જ્ઞાન જ સંસારથી પર છે. જે જ્ઞાનુંમાં ચારેય કશું પરિવર્તન ન થાય તે જ્ઞાન જ પારમાર્થિક છે. નામરૂપવાળી ભક્તિ તો ‘અનામ' અને ‘અરૂપ' સાથે પૂર્ણ એકાત્મભાવનો સાક્ષાત્કાર કરવાનું કેવળ સાધન છે.
૪. સાપેક્ષ જ્ઞાન અને ઘટનાઓ બંને જેનાથી સરી પડે તેવું આત્મજ્ઞાન જ સાચું જ્ઞાન છે, કેમ કે આત્મા જ સર્વનું મૂળ છે. જ્ઞાતા સિવાયનું બીજું જાણવું તે અજ્ઞાન જ છે. આત્મા સંપૂર્ણ જ્ઞાનસ્વરૂપ હોવાથી એ જ્ઞાતા-અજ્ઞાતા કશું જ નથી. એ કદીય આભાસી વિજ્ઞાન હોઈ જ ન શકે. આત્મા કેવળ એક અને સર્વવ્યાપક હોવાથી ભિન્નતાનું જ્ઞાન કેવળ અજ્ઞાન જ છે, અને વળી એ પણ કંઈ આત્માથી અલગ નથી.
૫. ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળ કદીય વર્તમાનકાળ વગર રહી શકતા નથી. એથી વર્તમાનમાં અમરતત્ત્વ જાણવું એ જ સત્યની જાણકારી છે. શરીર અને મનથી સાપેક્ષ દેશ અને કાળની પેલી પાર, શાશ્ર્વત અને અપરિવર્તનશીલ આત્મા રહેલો છે. આત્માની અનુભૂતિ કરનાર ઋષિ, અજ્ઞાનીઓ સાથે સંબદ્ધ, પ્રારબ્ધ અને પુરુષાર્થને પાર કરી જાય છે. અજ્ઞાની માટે શરીરમાં મર્યાદિત થયેલો ‘હું' જ આત્મા છે, પણ જ્ઞાનીને માટે તો ‘હું’ એ અનંત આત્મા છે.
