________________
સૂક્ષ્મ પ્રવેશ અને કર્મમુકિત ૬૩ જે કાંઈ વ્યક્ત થયું, પ્રગટ થયું તે એને મન હરિરૂપ બની જતું. પોતાની કુટિ આગળ ઊભેલા જાંબુના વૃક્ષને તેઓ સમાધિસ્થ વૃક્ષ કહેતા. બહેનોને કહી દીધું કે આ વૃક્ષનાં ફળ તમારા માટે નહીં, એ છે ચકલીઓ, કાગડાઓ, કોયલો અને વાંદરાં માટે. બહુ બહુ તો આશ્રમમાં દર્શનાર્થે આવતાં બાળકો માટે. સૌ કોઈ માટેની એમની આ સમાન દષ્ટિ, પાછળ પડી ગયેલા નબળાદુર્બળ લોકો માટે કારુણ્યબુદ્ધિમાં પણ પલટાઈ જતી. અસમર્થ વ્યક્તિ વિનોબા પાસે વધારે લાડ પામતી, માની જેમ તો! જીવનના અંતિમ પર્વમાં તો એમનું આ માતૃત્વ અન્ય લોકોમાં અસંતોષ ફેલાવે એ હદે પાંગર્યું હતું.
છેલ્લે છેલ્લે તો એવી સ્થિતિ થઈ ગયેલી કે જે કાંઈ જુએ તેમાં તેમને કશું ને કશું અભિવ્યકત થતું દેખાય! જ્યારે જ્યારે જઈએ ત્યારે નવીન સમાચાર આપે. “તેં બુદ્ધ ભગવાનને જોયા?' આપણે પ્રશ્નાર્થ દષ્ટિએ એમની સામે જોઈએ એટલે હાથ પકડીને બહાર લઈ જાય. ““જે, સામે દૂર પેલું ઝાડ દેખાય છે ને? એના છેડે જો! પાંદડાંઓ-ડાળીઓ જે રીતે ફેલાયાં છે તેમાં બુદ્ધ ઊપસતા હોય તેવું નથી લાગતું?' ક્યારેક કહેશે, “તેં જયપ્રકાશને જોયા?'' અને બહાર એમના ફરવાની ઓસરીની ભોંય પરની કોઈ લાદી પરની આકૃતિ દેખાડી કહેશે, “જો આ નાક, બરાબર જે.પી. જેવું જ છે ને!''
આ બધું સૂચક હતું કે હવે છે તો કેવળ ‘રામ' ઘટ ઘટમાં હરિ વિલસતો અનુભવાઈ રહ્યો છે. આંખો તો એમની અભુત! નય પ્રેમ જ નીતરે. મીઠું મીઠું, લુચ્ચું લુચ્ચું હસે. બુદ્ધિ તો પહેલેથી જ કુહાડાની ધાર જેવી સુતીણ, એટલે જેને જાણે તેના માટે
