________________
મહાત્મા ગાંધીજી સંઘનો તો વિરોધ સ્પષ્ટ જ હતો, કારણ કે તેઓ તો હિંદુ રાષ્ટ્રના જ હિમાયતી હતા. સભા ચાલી રહી હતી તે દરમિયાન બિરલાભવનની બહારથી પોકારો સંભળાવા લાગ્યા. ‘લોહીનો બદલો લોહી', ‘અમારે વેર લેવું છે', ‘ગાંધીને મરવા દો'.. તે જ વખતે પંડિતજી મોટરમાં બેસવા બહાર આવ્યા. ““કોણ પોકારે છે કે ગાંધીને મરવા દો ? હિંમત હોય તો મારી હાજરીમાં ફરી બોલો જોઉં ? ગાંધીને જેમણે મારવા હશે તેમણે પ્રથમ મને મારી નાખવો જોઈશે.''
બાપુએ અંદર પૂછી લીધું કે દેખાવ કરનારા કેટલા છે? “ઝાઝા નથી'નો જવાબ સાંભળી, નિ:સ્વાસ નાખી રામનામ જપવા લાગ્યા. પણ આ ઉપવાસની ખબર જેમ જેમ સર્વત્ર પહોંચતી ગઈ તેમ તેમ તેના સાનુકૂળ પ્રત્યુત્તરો પણ મળતા ગયા. લાહોરથી મૃદુલા સારાભાઈનો તાર હતો, “ગાંધીજીની જિંદગી બચાવવા અમે શું કરી શકીએ એ જ અહીંના મુસલમાન-હિન્દુ જાણવા માગે છે.'' પોતાના પડદાના એકાંતમાં રહી અસંખ્ય મુસ્લિમ સ્ત્રીઓએ મહાત્માના પ્રાણ બચાવવા ખુદાને બંદગી કરી. જે લોકોએ ચંગીઝખાન અને હૂલાકૂને પણ ટપી જાય તેવા જુલમો ગુજાર્યા હતા તેવા લોકોએ પણ જાહેરમાં કહ્યું કે ગાંધીજીના પ્રાણ કોઈ પણ શરતે બચાવી લેવા જોઈએ.
પરંતુ ત્રીજે જ દિવસે એમની તબિયતે ‘જોખમના પ્રદેશમાં પ્રવેશ કરી દીધો. વજન ઘટવું, નબળાઈ વધવી, પેશાબમાં એસિટોન જવો, પેશાબ ઘટી જવો વગેરે ચિંતાજનક હતું. છતાંય પ્રાર્થના-પ્રવચનો ચાલુ રહ્યાં. શું કરીએ તો બાપુજી ઉપવાસ છોડ? – એ તે વખતનો રાષ્ટ્રનો જાણે ધ્રુવ પ્રશ્ન થઈ ગયો.
