________________
ગુણવિનયકૃત નલદવદ'તી પ્રબંધ
'
ઉપાધ્યાય કવિ ગુણવિનયે સ. ૧૬૬૫ માં નવાનગરમાં આસા વદ છઠ ને સેામવારે ' નલદવદતી પ્રબંધ'ની રચના પૂર્ણ કરી હતી. રાસની અંતિમ કડીઓમાં તેના સ્પષ્ટ નિર્દેશ એમણે કર્યો છે. જુએ :
• ઇષ્ણુ વિધિ ગુણનિધિ શ્રી ઘ્વદંતી, રિત ભણ્ય ભવ વન વદંતી;
સાલહુ સઈ પઈસા વરિષ, શ્રી નવાનગર પર મન હરિષ, ' ૩૪૭
ગુણિત્રનયે ૩૫૩ કડીમાં આ રચના કરી છે. એની ફલશ્રુતિ દર્શાવતાં કષિએ પેાતાની આ રાસકૃતિને ‘ પ્રશ્ન'ધ' તરીકે ઓળખાવી છે, જે દર્શાવે છે કે રાસના પ્રકારની રચના માટે ‘પ્રબંધ' શબ્દ પણ પ્રયાનતા હતા.
‹ એ પ્રબંધ સદા મુખિ ણિવ,
અથવા ભણતાં નિશ્ચલ વિ. ૩પર
*
x
×
ઘુણતાં મંગલ રિધિ વિલાસ, થાઅ ઇથી મહિમા વાસ. ૩૫૩
ગુવનયે આ રાસની રચના કરી તે અગાઉ ઋષિવર્ધન, મેધરાજ વગેરે કવિઓના નળદવદ'તી વિશેના રાસની રચના થઈ હતી, પરંતુ ગુવનયે તે ક્રાઈ કૃતિના નિર્દેશ પોતાના રાસમાં કર્યો નથી; જો કે તે અપેક્ષિત પણ નથી. ‘ નલાયન' મહાકાવ્યની રચનાના નિર્દેશ પણ આ રાસમાં થયે। નથી. ગુવનય એ કૃતિથી પરિચિત હશે કે કેમ તે પણ પ્રશ્ન છે, કારણ કે તે સમયમાં કૃતિઓ મેળવવાનાં સાધને સુલભ ન હતાં.
સંવત ૧૯૬૫ માં ગુણિવનયે આ રાસની રચના કરી તે જ વર્ષે કવિ નયસુંદરે પોતાના ‘નળદમયંતી રાસ 'ની રચના કરી છે, પરંતુ બંનેની કૃતિમાં તફાવત છે. ગુણવનયનેા આ રાસ કદમાં નાના છે, નયસુંદરના રાસ સુદીર્ઘ છે. ગુવિનય મૂળ જૈન પરંપરા પ્રમાણે કથા વર્ણવે છે; નયસુંદર ‘ નલાયન ' મહાકાવ્યને અનુસરીને કથા નિરૂપે છે. પાંડિત્યનું દર્શન બંને કવિની કૃતિમાં થાય છે, પર’તુ નયસુંદરનેા રાસ કાવ્યકૃતિ તરીકે વિશેષ સિદ્ધિ દાખવે છે.
