________________
447
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
* નૈશ્ચયિક, નિરપેક્ષ, નક્કર, રીયલ, સત્ય સ્વરૂપ તો આનંદ જ છે. એ અપ્રતિપક્ષી છે. એ કમરહિત, સ્વ આત્મ સ્વરૂપ છે. એ એકરૂપ એકવિધ છે. એમાં કોઈ તરતમતા નથી. સુખ-દુઃખ દ્વિવિધ તો છે જ, પણ પાછા અનેકરૂપ, અનેકવિધ છે કારણ કે એમાં તરતમતા છે અને કર્મની પરાધીનતા છે. આનંદ તો આત્માધીન સ્વાધીન છે.
મહામહોપાધ્યાય યશોવિજયજી જણાવે છે.... " ઘટ મુકુટ સુવર્ણહ અર્થિઓ, વ્યય ઉત્પત્તિ સ્થિતિ પેમંત રે; નિજરૂપે હોવે છેમથી, દુઃખ હર્ષ ઉપેક્ષાવંત રે. જિનવાણી પ્રાણી.
- ગા.૧૩૬ ઢાળ-૯ ગુ.પ. રાસ. સુખ હોય, દુઃખ હોય કે આનંદ હોય, એ સઘળા વેદનના પ્રકારો છે. વેદન એ ચેતનની ચેતના-ચૈતન્યતા છે. ચેતનને જ વેદન છે. ચેતનમાં, જેમ જ્ઞાયકતા-જ્ઞાનચેતના છે, તેમ ચેતનમાં વેદકતા એટલે કે વેદન-ચેતના પણ છે. જ્ઞાયકતા અને વેદકતા ચેતનના લક્ષણો છે એટલે કે ચેતનની ચેતના છે. પરક્ષેત્રે જ્ઞાયકતા એ ચેતનનો ગુણ છે, તો સ્વક્ષેત્રે વેદકતા એ પણ ચેતનનો ગુણ છે. ચેતના એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં નથી, તો જ્ઞાનચેતના અશુદ્ધસ્વરૂપે મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, વિર્ભાગજ્ઞાનરૂપ છે અને વેદન-ચેતના સુખ-દુઃખરૂપ દ્વિવિધ છે. ચેતના એના શુદ્ધાશુદ્ધ સ્વરૂપમાં છે, તો જ્ઞાનચેતના મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાનરૂપ છે અને વેદન-ચેતના તરતમભાવે સુખ-દુઃખરૂપ છે. જો ચેતના સર્વાગ શુદ્ધ છે તો જ્ઞાનચેતના કેવળજ્ઞાનરૂપ, દર્શનચેતના કેવળદર્શનરૂપ એટલે કે અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શનરૂપ છે અને વેદનચેતના અનંતસુખરૂપ અર્થાત્ અનંત-આનંદ સ્વરૂપ છે.
જિનોમાં ચંદ્ર સમાન એવા, જિનેશ્વર, તીર્થકર ભગવંત શુદ્ધચેતન
યોગ વિનાનો ઉપયોગ હોઈ શકે છે પણ ઉપયોગ વિનાનો યોગ હોઈ શકે નહિ.
