________________
445
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
છે, તેમ આત્માએ, જડ એવા પુદ્ગલથી, આત્માને છૂટો પાડી, પરમહંસ બની, આત્માના પરમાનંદને આસ્વાદવાનો છે.
આ પ્રકારે નયોના રહસ્યને જાણવા છતાં પણ, જો જીવ, “નિયતે” એટલે કે નિશ્ચયનય સંમત, પુરુષ બનીને, પુરુષતાને અનુસરવાનો પુરુષાર્થ નહિ કરશે અને એને ગૌણ ગણશે, તો પછી વ્યવહારનયને અનુસરતી એની જ્ઞાનચેતના, શુભાશુભની કલ્પનામાં ગૂંચવાયેલી નિરંતર સવિકલ્પી બની રહેશે. ફળ સ્વરૂપે નિયતિ એટલે કે ભવિતવ્યતાના અનુસાર, ભવભ્રમણ કરતાં રહેવું પડશે. એવી દશામાં થતાં તીવ્ર કે મંદ કષાયોના નિમિત્તને પામીને કાર્મણવર્ગણા ચૈતન્યમય આત્મપ્રદેશે સતત ફેલાતી રહી કર્મવાદળો એટલે કે કર્માવરણને ઘનિષ્ટ, ઘેરા ને ઘેરા બનાવતી રહેશે. એના કારણે આત્મજ્યોતરૂપ આત્મજ્ઞાનરૂપ પ્રકાશ આવરાયેલો-દબાયેલો-ઢંકાયેલો જ રહેશે. ફળસ્વરૂપ શાતા-અશાતાના બાહ્ય-અભ્યતર અગ્નિથી તપ્ત, સુખ દુઃખ અનુભવતો, પરિવર્તન અને પરિભ્રમણને પામતો, પામર બની ભવભ્રમણ કરતો રહેશે અને પરમપદથી છેટો ને છેટો જ રહેશે. આ એક નક્કર સૈદ્ધાત્તિક વાસ્તવિકતા છે. માટે જ યોગીરાજ નિશ્ચયનયને અનુસરતો ધર્મવ્યવહાર-સવ્યવહાર આદરવા જણાવે છે કે જે, જીવને જડથી ભિન્ન શુદ્ધચૈતન્ય સ્વરૂપદશામાં લઈ જાય. પરઘરમાંથી સ્વઘરમાં લઈ જાય.
દુઃખ-સુખરૂપ કરમ ફળ જાણો, નિશ્ચય એક આનંદો રે, ચેતનતા પરિણામ ન ચૂકે, ચેતન કહે જિનચંદો રે. વાસુપૂજ્ય૦૪
પાઠાંતરે “જાણો’ સ્થાને જાં, “ચેતનતા' સ્થાને ચેતના', ‘ચૂકે” સ્થાને “ચૂકે એવો પાઠફરક છે.
શબ્દાર્થ ઃ દુઃખ અને સુખ એ તો કર્તાભાવે કરાયેલ, કરણીના
વિકલ્પ, વાસના, વૃત્તિ અને વિયારથી યેતનાને ઉપર ઉઠાવવાની છે. જેટલી ઉપયોગની શુદ્ધિ તેટલો નિશ્ચય અને તે શુદ્ધિ કાળમાં યોગનું પ્રવર્તન તે ઘર્મકાર્ય.
