________________
મળ્યો બોધ સુખસાજ
આધુનિક સંસારની કૃત્રિમ જીવનશૈલીમાં ભૂખ લાગવાની જરૂર જ નથી રહી! ભોજનનો સમય નિશ્ચિત હોય છે, અને તે સમયે ભોજન કરવામાં આવે છે. તમે કદી એ નથી પૂછતા કે શરીરને ભૂખ લાગી છે કે નહીં? નિશ્ચિત સમય પર તમે ભોજન કરી લો છો. તમે કહો છો કે જ્યારે એક વાગે છે તો મને ભૂખ લાગે છે, પણ એ ભૂખ જૂઠી પણ હોઈ શકે છે. ખાવાનો સમય થયો એમ જાણતાં પણ ભૂખ લાગી શકે છે.
કોઈ દિવસ આ પ્રયોગ કરી જોજો. ઘરમાં કોઈને કહી રાખજો કે ક્યારેક ઘડિયાળનો સમય બદલી નાંખે. એક કલાક આગળ કરી નાંખે તો શું થશે? બાર વાગ્યા છે અને ઘડિયાળ એકનો સમય દેખાડે છે. તમને તરત ભૂખ લાગશે! અથવા ઘડિયાળને એક કલાક પાછળ મૂકી દો. બરાબર બે વાગ્યા છે અને ઘડિયાળ એકનો સમય દેખાડે છે. ત્યારે તમને ભૂખ મોડી લાગશે! તમને ઘડિયાળ જોઈને ભૂખ લાગે છે. આ કૃત્રિમ ભૂખ છે, જૂઠી ભૂખ છે.
જેમ આ કૃત્રિમ ભૂખની માંગ પણ જૂઠી હોય છે અર્થાત્ માત્ર મનની માંગ હોય છે, શરીરની નહીં; તેમ મુમુક્ષુતા વિનાની ધર્મપ્રવૃત્તિ એ માત્ર મનની માંગ છે, આત્માની નહીં. મનની માંગણી જૂઠી હોય છે. જેમ કૃત્રિમ ભૂખ એ અંદરથી ઉત્પન થયેલી ભૂખ નથી, બહારથી (ઘડિયાળ જોઈને) ઉત્તેજિત થયેલી ભૂખ છે; તેમ ધર્મની - મોક્ષની કહેવાતી ઇચ્છા એ અંતરની મુમુક્ષુતામાંથી ઉત્પન્ન થયેલી અભીપ્સા નથી, પણ બહારના સત્સંગાદિ પ્રસંગોથી જાગેલો ઊભરો છે:
૧૯૮
