________________
મળ્યો બોધ સુખસાજ
છે. તેને તો ભાન પણ ન હતું કે તે બંધનમાં છે, જંજીરોમાં છે, પાંજરામાં પુરાયેલો છે. સત્પરુષની મુક્ત દશા જોતાં તેને પ્રથમ વાર આ તથ્ય સમજાય છે. કોઈ પક્ષી પાંજરામાં હોય, તેને સુવિધા અને સુરક્ષા પ્રાપ્ત થાય છે પણ સ્વતંત્રતા નહીં. તેને સમયસર આહાર મળે છે. તે દુશ્મનોથી બચી શકે છે. પણ તેને સ્વતંત્રતા નથી, પાંજરાનું બંધન છે. ભલે પાંજરું સોનાનું હોય અને માલિક દયાળુ હોય પણ તે પક્ષી અન્ય મુક્ત પક્ષીની જેમ આકાશમાં ઊડી શકતું નથી. સુવિધા અને સુરક્ષા પ્રાપ્ત કરવામાં તેને મુક્તિનો ભોગ આપવો પડે છે અર્થાત્ તેને ગુલામ થવું પડે છે. જીવની દશા આવી જ છે. અત્યાર સુધી તેને એનું ભાન ન હતું પણ પુરુષના સમાગમથી તેને આ વાત સમજાય છે. કોઈ બીજાએ નહીં, તેણે જાતે જ પોતાને ગુલામ બનાવ્યો છે એ વાત પણ તેને સમજાય છે. મુક્તિ શું છે એ વાતનો એહસાસ પણ સત્પરુષને જોતાં થાય છે. સપુરુષના સમાગમથી પ્રથમ વાર આકાશ પ્રત્યે દૃષ્ટિ જાય છે, મુક્ત થવાની અભિલાષા જાગે છે.
જેમ જેમ જીવ પુરુષનો સમાગમ કરે છે તેમ તેમ તેને સમજાય છે કે સત્પરુષ આકાશમાં તેમની પાંખો દ્વારા ઊઠે છે અને એવી જ પાંખો તેની પાસે પણ છે. અનાદિ કાળથી આજ પર્યત તેને પાંખોનું ભાન ન હતું તેથી તે બંધનમાં હતો. જો કે તેની પાંખોનો ઉપયોગ કરે તો તે પણ આકાશમાં ઊડી શકે.
સપુરુષની દશામાં, મુદ્રામાં, તેમની પ્રત્યેક ચેષ્ટામાં તેને
૧૩૬
