________________
સમુચ્ચય: રૂ/૦ર/
ઉષ્ટ્રમુદ્ધ વગેરે બહુવ્રીહિ સમાસોનું નિાતન કરાય છે. ઉષ્ટ્રમુદ્ધમિવમુહમસ્ય અને વૃષધ ડ્વ સ્વન્ધોડક્ષ્ય આ વિગ્રહમાં આ સૂત્રથી સમુહ અને વૃષન્ધ નામને મુહ અને ન્ધ નામની સાથે બહુવ્રીહિ સમાસ. ાર્થે રૂ-૨-૮’ થી સ્યાદિ વિભક્તિનો લોપ નિપાતનના કારણે પ્રથમ મુલ અને ન્ય નામનો લોપ... વગેરે કાર્ય થવાથી સમુહઃ અને વૃષÓન્ય: આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રમાં બહુવચનનો પ્રયોગ આકૃતિળ ના ગ્રહણ માટે છે. તેથી હમુલાવિ જેવા સમાસો આ સૂત્રથી જ વિહિત છે - એ યાદ રાખવું. અર્થક્રમશઃ - ઊંટનાં મુખ જેવાં મુખવાલો. બળદના સ્કન્ધ જેવા સ્કન્ધવાલો. શરી
સહસ્તેન ૩/૧૦૨૪]
સહ (તુલ્યયોગ અને વિધમાનાર્થક) શબ્દને તૃતીયાન્ત નામની સાથે મેળાર્ધ્વ ગમ્યમાન હોય તો અન્યપદાર્થમાં બહુવ્રીહિ સમાસ થાય છે. તૂ. નં. ૩-૧-૨૨ થી દ્વિતીયાવિ વિભક્ષ્યન્ત અન્યપદાર્થમાં સમાસ પ્રાપ્ત હોવા છતાં, પ્રથમાન્ત અન્યપદાર્થમાં પણ બહુવ્રીહિ સમાસનાં વિધાન માટે આ સૂત્રનો આરંભ છે. સહ પુત્રેળ બળત: આ વિગ્રહમાં તુલ્યયોગાર્થક સહ નામને તૃતીયાન્ત પુત્ર નામની સાથે પ્રથમાન્ત અન્ય પદાર્થ (પિતા વગેરે) માં આ સૂત્રથી બહુવ્રીહિ સમાસ. ‘પુંજાŽ રૂ-૨-૮’ થી સ્યાદિ વિભક્તિનો લોપ. ‘સહસ્ય૦ રૂ-૨-૧૪રૂ’ થી સહ નામને તેં આદેશાદિ કાર્ય થવાથી સપુત્ર જ્ઞાતઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે ર્મળા સહ આ વિગ્રહમાં વિદ્યમાનાર્થક સહ નામને તૃતીયાન્ત ર્મન્ નામની સાથે આ સૂત્રથી બહુવ્રીહિ સમાસાદિ કાર્ય ઉપર જણાવ્યા મુજબ થવાથી સર્મ: આવો પ્રયોગ થાય છે. (સર્મનું નામને ‘શેષાદ્ વા ૭-૩-૭૯’ થી ર્ પ્રત્યય: “નાનો નો॰ ૨-9-59′ થી અન્ય TM નો લોપ.) સપુત્ર ઞરાતઃ
१७
